Trà chiều

Hãy để tôi kể em nghe một câu chuyện tình

Tôi đã có một người ở đây rồi, một người xây nhà cư ngụ trong trái tim tôi với diện tích chiếm đến ba phần tư cơ thể tôi, tâm hồn tôi. Người đó là chính em.

Published

on

Em yêu của tôi,

Tôi luôn muốn gọi em như thế. Dù rằng em đã nói, không biết ngày mai sẽ như thế nào, liệu ngày mai em có còn ý thức để nói chuyện với tôi được hay không, nhưng tôi biết ngày mai với tôi chỉ có một: em sẽ mãi hiện diện trong trái tim tôi dù có ở bất kì không gian địa lí nào, hữu hình hay vô hình, tỉnh thức trong hiện tại hay vô thức trong những giấc mơ; dù là ở đâu, trong trạng thái nào, em vẫn sẽ tồn tại trong tôi, không phải là một phần, không phải là một nửa, mà là đến những ba phần tư của tôi, em có nhớ không? Vậy nên, chuyện ta tạm thời xa cách về mặt địa lí lúc này nào có quan trọng khi em luôn cư ngụ ở địa chỉ nhà gần trái tim tôi, chẳng đâu xa xôi cả.

Khi nghe em nói về việc em đã cực khổ như thế nào để chuẩn bị quà sinh nhật cho tôi, rằng em đã háo hức khi làm quà như thế nào khi mường tượng khuôn mặt tươi cười của tôi, rằng em đã đặt chuông báo thức lúc ba giờ mỗi đêm để cặm cụi làm quà cho tôi lúc gia đình đang ngủ say, tôi thực sự rất xúc động và cảm thấy ấm áp – hơi ấm ấy như lan đến từng ngóc ngách, từng tế bào trong cơ thể tôi – có lẽ cũng giống như cách người ta quảng cáo về công nghệ nano hướng đích, nếu công nghệ ấy thực sự hữu nghiệm như thế trong chuyện chữa bệnh, với tôi, nó cũng chưa chắc hữu nghiệm bằng việc được nghe giọng nói dịu dàng của em, được nhìn khuôn mặt em trìu mến nhìn tôi mỗi ngày. Tôi xúc động và tôi cũng lo lắng cho sức khỏe của em khi em đã phải làm việc nhà rất nhiều, lại còn mỗi ngày thức đêm như thế để làm quà cho tôi, tôi chỉ muốn em có những giấc ngủ thật ngon, thật say để mỗi sáng sớm thức dậy, em sẽ thấy mình như một đóa hoa mới vừa vươn mình khỏi mặt đất và đang hé nụ thôi, đóa hoa đó hãy còn nhiều sức sống lắm, và cứ mỗi ngày trôi qua, vào đêm tối, đóa hoa đó sẽ lặn sâu xuống mặt đất, để rồi khi ngày mai nữa lại đến, hoa một lần nữa vươn mình khỏi mặt đất và vẫn chỉ đang hé nụ thôi, hoa hãy còn nhiều sức sống lắm, rồi chu kì ấy cứ tiếp diễn, tiếp diễn, em sẽ mãi là một đóa hoa vừa mới vươn mình khỏi mặt đất và đang hé nụ, một đóa hoa mãi còn nhiều nhựa sống căng tràn bên trong, không bao giờ héo tàn. Em là một đóa hoa diệu kì như thế. Chỉ cần mỗi tối em ngủ sớm và ngủ một giấc thật sâu, như đóa hoa lặn vào trong lòng đất để đón lấy chất dinh dưỡng, được không em yêu của tôi? Em biết không, với tôi, em đã là một món quà rất quí giá mà cuộc đời ban tặng cho tôi rồi, nếu đòi hỏi hơn nữa, tôi sẽ là người tham lam nhất thiên hạ mất, à không, nhất vũ trụ này, nhất dải ngân hà luôn. Thế có nghĩa là em đã dư sức cân cả một thế giới trong lòng tôi rồi.

Bây giờ, tôi sẽ viết đôi điều tôi muốn kể em nghe. Trong đó, có lẽ tôi sẽ phải “spoil” một tác phẩm, em không phiền lòng chứ? Tôi biết mình không nên tiết lộ khi em chưa đọc, nhưng em cho phép tôi được làm như thế một lần nhé em? Tôi hứa sẽ không tiết lộ quá nhiều để ảnh hưởng đến trải nghiệm của em. Mọi người thường khen tôi viết văn hay – nhưng với tôi, việc viết văn có hay hay không, không quan trọng ở thời điểm này – điều quan trọng với tôi bây giờ hơn là những dòng tôi viết có làm em mỉm cười không, có làm em cảm thấy hạnh phúc và ấm áp khi đọc không – tôi chỉ cần như thế mà thôi; tôi tha thiết, mong mỏi điều đó; dù có được mọi người công nhận là viết hay nhưng cái hay đó không thể khiến em vui cười, khiến em hạnh phúc, khiến em tạm quên đi những muộn phiền, thì cái hay đó chỉ là sự vô nghĩa nằm trên bề mặt câu từ mà thôi. Chưa bao giờ hơn lúc này, tôi lại nỗ lực hết mình để làm việc mọi người vẫn thường công nhận là kĩ năng tôi có thể làm tốt nhất: viết. Và tôi đang cố gắng tận sức để làm, để viết những dòng này chỉ là vì em thôi, vì muốn em vui khi đọc được, muốn tâm trạng của em tốt hơn, muốn tinh thần của em được phấn chấn hơn, em có cảm nhận được không? Tôi yêu em. Yêu em nhiều lắm.

Xin lỗi em vì tôi đã lại vòng vo ở trên, không đi thẳng vào câu chuyện tôi định kể cho em nghe. Thôi, tôi chẳng dông dài nữa. Đó là về câu chuyện trong Nhà Golden. Tôi chỉ xin phép em được spoil một chút thôi để em hiểu lí do tại sao tôi lại thích tiểu thuyết này đến vậy – đây là một trong số hai tiểu thuyết tôi thích nhất khi đọc vào năm 2019 (tiểu thuyết còn lại là Quả chuông ác mộng), 2019 là năm tôi còn đọc sách khá nhiều so với bây giờ, tổng cộng năm đó tôi đọc ba mươi mấy quyển – nói ra để em thấy tỉ lệ chọi của hai quyển này trong danh sách của tôi cũng khá cao đúng không. Hầu như tất cả bạn hữu đọc sách xung quanh tôi đều biết năm 2019, tôi thích nhất là Quả chuông ác mộng. Nhưng thực ra, không ai biết có một quyển tôi cũng thích không kém chính là Nhà Golden – và tôi chưa nói ra điều này với ai cả, tôi cũng chưa viết bài review nào dành cho tiểu thuyết này nên việc mọi người không biết đến là điều dễ hiểu. Tôi chỉ nói cho một mình em biết thôi. Có gì trong Nhà Golden khiến tôi thích đến thế?

Nhà Golden là tác phẩm mà Salman Rushdie có tham vọng xây dựng như một đại tiểu thuyết phản ánh toàn bộ xã hội Mĩ dưới góc nhìn của những người nhập cư – thông qua đó, ông muốn bàn đến một chủ đề lớn hơn là căn tính. Căn tính của mỗi chúng ta ở đâu, hay điều gì làm nên căn tính của ta trong thời buổi toàn cầu hóa hiện nay, khi mà mọi ranh giới địa lí dường như xóa nhòa, khi ai cũng có thể dễ dàng tiếp cận thông tin và giao lưu với những nền văn hóa khác? Chủ đề này nghe có vẻ đao to búa lớn quá phải không em? Đương nhiên, để phản ánh một chủ đề to lớn như thế, Salman Rushdie không thể chỉ đơn giản là tìm một hòn đá to rồi mô tả lại nó. Ông cũng làm một công việc tương tự như bao bậc đại văn hào khác khi tiếp cận một chủ đề lớn là chẻ nhỏ nó ra, đập vỡ hòn đá to ấy để nó thành những mảnh nhỏ li ti hơn, để biết bên trong nó có gì, phân tích và mô tả lại nhiều khía cạnh khác nhau của những mảnh nhỏ ấy để thông qua đó, giúp ta hình dung được hòn đá to khởi thủy đã bị vỡ nát. Và trong rất nhiều hòn đá ông miêu tả để tạo nên khối đá kiến trúc xã hội cho Nhà Golden, tôi chỉ thích một mẩu đá nhỏ duy nhất: câu chuyện về tình yêu giữa D. và Riya. Đó cũng chính là câu chuyện tôi muốn kể cho em trong lá thư này. Câu chuyện này chiếm một dung lượng rất nhỏ trong nhiều câu chuyện của Nhà Golden – vì vậy, tôi hi vọng những gì sắp kể sẽ không ảnh hưởng đến trải nghiệm đọc của em trong tương lai, một lúc nào đó khi em có nhiều thời gian và tinh thần thư thái hơn bây giờ. Tôi sẽ chỉ kể rất ít tình tiết – vì tôi cũng không còn nhớ nhiều nữa, đã đúng hai năm kể từ khi đọc rồi nên tôi quên rất nhiều – tôi sẽ chủ yếu nói về cảm xúc liên đới của mình thôi.

D. là công tử út trong gia tộc Golden nhập cư quyền quý. Từ nhỏ, anh đã có chút băn khoăn về giới tính của mình. Anh không rõ mình là đàn ông hay phụ nữ dù giới tính sinh học của anh là nam. Không phải ai sinh ra cũng có được cảm giác chắc chắn và hài lòng về giới tính sinh học của mình, hay ở chiều ngược lại là không hài lòng và muốn thay đổi (người chuyển giới). Có những người chỉ đơn giản là lưng lửng ở giữa, không phải đồng nhất với giới tính sinh học và cũng không phải chuyển giới, không phải hài lòng mà cũng không hẳn là không hài lòng. D. là một trong số ít những trường hợp như vậy. Và rồi D. gặp được Riya – như một lẽ trớ trêu của số phận, cô lại làm việc ở Bảo tàng Căn cước. Riya là một người hoạt động mạnh mẽ về nữ quyền, hơn ai hết, cô cũng rất đồng cảm và tôn trọng cộng đồng LGBT – theo tôi nhớ là như thế. Riya vừa dịu dàng, vừa mạnh mẽ; thông minh, sắc sảo mà cũng tinh tế, giàu lòng trắc ẩn. D. đã yêu một Riya như thế. Và Riya cũng lập tức yêu anh khi cảm nhận được nỗi u uất trong lòng anh, vẻ đẹp nơi tâm hồn anh là thứ gì đó cô không dễ dàng bắt gặp được ở đàn ông thông thường. Tình yêu của họ thoạt đầu có vẻ như tình yêu của bao cặp đôi dị tính khác. Cho đến một ngày, D. nói với Riya rằng anh cảm thấy mình muốn là một phụ nữ, anh không rõ mình có thực sự là một người phụ nữ trong tâm hồn hay không nhưng anh cảm thấy mình muốn thử làm phụ nữ để biết được câu trả lời cho mối hồ nghi, cho làn sương mờ bao phủ quanh bản dạng giới vẫn luôn làm anh day dứt bấy lâu nay. Khoảnh khắc đó, Riya cứ tưởng mình đã đánh mất anh, đánh mất tình yêu của anh, cô sẽ không còn một người đàn ông yêu mình nữa (Riya là một phụ nữ dị tính), thay vào đó là tình chị em với người phụ nữ vừa xa lạ, vừa thân quen. Nhưng không, D. nói rằng chuyện này không hề ảnh hưởng đến tình yêu anh/cô dành cho Riya. Đó chỉ là vấn đề về bản dạng giới của anh và không liên quan đến tình yêu của hai người. Nhưng với Riya – một người ủng hộ nữ quyền và cộng đồng LGBT, chuyện này vẫn rất khó hiểu và khó chấp nhận dù cô đã trang bị đầy đủ kiến thức. Cô đã quen yêu D. trong hình dáng khi anh là một người đàn ông, yêu anh với tâm thế một người phụ nữ yêu một người đàn ông, cô không phải là người đồng tính để có thể yêu anh trong tâm thế một người phụ nữ yêu một người phụ nữ. D. đã đặt Riya vào một tình thế rất oái ăm và khó khăn. Nếu D. chuyển giới là phụ nữ và có xu hướng tính dục là dị tính, anh/cô không yêu Riya nữa mà chỉ yêu đàn ông thì mọi sự khi đó còn dễ dàng hơn cho Riya – dù thật đau đớn nhưng cô chỉ cần đau một lần rồi dứt khoát từ bỏ tình yêu ấy và cầu chúc cho D. hạnh phúc bên người đàn ông mới là được. Đó là một câu chuyện không hiếm. Nhưng ở đây, việc D. vẫn yêu Riya sau khi đã thú nhận với cô rằng D. muốn chuyển giới lại đặt Riya vào tình thế khó khăn và đau khổ hơn rất nhiều. Cô không phải là người thiếu hiểu biết về vấn đề này để sồn sồn lên trách móc anh, đay nghiến anh. Ngược lại, cô quá thấu hiểu để cảm thông cho anh và cũng chính vì thế, chuốc phần nhiều đau đớn về phía mình. Riya biết D. đã hoang mang như thế nào ở ngưỡng cửa chuyển giới và anh (tôi quyết định sẽ tạm gọi D. là anh để kể lại câu chuyện này khi đứng ở phía Riya) đã chọn không ai khác mà là chính cô để tâm sự đầu tiên, để mong được lắng nghe và được ủng hộ. Riya còn biết làm gì hơn ngoài chuyện gạt đi nỗi đau và vui vẻ chấp nhận anh – giờ đây đã trở thành bạn tình nữ của cô. Là một người luôn đứng ra để bảo vệ quyền lợi cho phụ nữ và cộng đồng LGBT – những người cô không quen biết, lẽ nào Riya lại có thể làm tổn thương chính người phụ nữ/người đàn ông của mình – dù sự tổn thương ở đây không phải là một câu nói ác ý, một hành động thù hằn, hay sự bội phản mà chỉ đơn thuần là sự trốn chạy những lúc cảm thấy mệt mỏi. Trốn chạy. Phải, chỉ đơn thuần là trốn chạy thôi. Có những lúc cô cảm thấy quá đau đớn khi đối diện với D., thậm chí cô còn chẳng biết cảm giác đau đớn của mình khi đó có đúng đắn không khi D. vẫn yêu thương cô tha thiết, cô không biết phải đối diện với con người có tên là D. ấy bằng cách nào. Cô cố gắng yêu thương D. như yêu thương một người phụ nữ. Trong những ngày đầu tập quen làm phụ nữ, có rất nhiều thứ D. còn bỡ ngỡ và phải hỏi Riya: làm sao để là một người phụ nữ thanh lịch, thời trang nhã nhặn; nên dùng loại nước hoa, son môi, trang sức, đồ lót nào; có những từ ngữ hay tác phong nào của nữ giới cần lưu ý… Và Riya đã cố nén đau thương vào bên trong, giữ vẻ ngoài tươi vui để tận tình chỉ D. tất cả những điều ấy. Quá trình này khiến cô đau đến xé lòng khi phải tận mắt chứng kiến chính mình đang hướng dẫn cho người đàn ông mình yêu từng bước không còn là người đàn ông mình yêu nữa, từng bước cũng trở thành một người phụ nữ giống như mình; không có ai khác hướng dẫn D. mà người làm điều đó lại chính là Riya. Vì vậy, không thể trách được Riya nếu như một lúc nào đó cô mệt mỏi rồi buông tay. Và quả thực, cô đã làm như thế. Nhưng chỉ được một thời gian ngắn. Cô không thể rời xa D. lâu được. Cuối cùng, tình yêu đã chiến thắng nỗi đau trong lòng. Cô chấp nhận sự tổn thương để tiếp tục được ở bên cạnh anh, được yêu anh, để lại được thi thoảng thấy đâu đó bóng dáng người đàn ông cô yêu ngày xưa trong người phụ nữ ngày càng nữ tính hơn. Dù cô đã chấp nhận yêu D. vì D. là chính D. nhưng có lẽ, nỗi đau đó sẽ còn mãi vì D. không đến với cô khi đã hoàn toàn là một người phụ nữ, D. đến với cô trong giai đoạn chuyển giao – mà người chứng kiến sự chuyển giao giữa cũ và mới bao giờ cũng là người đau lòng nhất, nếu so với người chỉ ở một giai đoạn nghiêng hẳn về quá khứ hoặc tương lai.

Đó chưa phải là hồi kết cho câu chuyện giữa D. và Riya nhưng tôi chỉ kể đến đó thôi, phần còn lại, trong tương lai, khi nào có thời gian, em hãy thử đọc một lần nhé. Có lẽ, kể đến đây, em đã hiểu vì sao tôi lại thích câu chuyện này đến thế và lại muốn kể cho em nghe vào dịp đặc biệt như thế này rồi đúng không em?

Tôi đọc Nhà Golden vào đâu đó tầm tháng Năm, tháng Sáu 2019, cũng vào một mùa hè khi trời nắng nóng đến đỉnh điểm thì bắt đầu có những cơn mưa rào như bây giờ, mùa của những ngày dài hơn đêm và ánh hoàng hôn tắt khá muộn để buổi chiều với những vệt nắng vàng lưu luyến lâu hơn trong văn phòng nơi tôi làm việc và đọc quyển sách này. Tôi vẫn còn nhớ khi đọc đến bất cứ đoạn nào kể về chuyện tình của D. và Riya, tôi cũng đều có nhiều cảm xúc lẫn lộn vui buồn, ấm áp, cảm động hòa cùng thích thú, tò mò; và trong đó, nổi bật nhất là thứ cảm xúc ghen tị. Tôi ghen tị với D. vì dù số phận trớ trêu như thế nhưng sao D. quá may mắn khi gặp được Riya, khi có được một người yêu mình mãnh liệt như thế, một tình yêu đẹp như thế. Với tôi thì trong đời, chỉ cần gặp được một người yêu mình như thế, một lần cảm nhận được tình yêu như thế là quá đủ rồi. Nhưng vào mùa hè cách đây hai năm, điều đó dường như rất xa xỉ với tôi. Em biết đấy, thời điểm đó tôi vừa trải qua một cú sốc khiến tôi đóng Facebook và chỉ thỉnh thoảng cập nhật một chút tâm trạng qua Instagram; ngoài giờ đi làm và những lúc xem phim một mình ở rạp thì hầu hết thời gian tôi đều ở nhà, cũng lại chỉ xem phim hoặc đọc sách, không còn động tay gì nữa để viết những tiểu thuyết trong dự định. Tôi cứ lặng lẽ như thế ngày qua ngày trong chiếc vỏ của mình. Khi tìm lại được nhiệt huyết và động lực để theo đuổi ước mơ âm nhạc ngày xưa, tôi cũng không dám mơ mình vẫn còn cơ hội để đắm chìm trong kiểu tình yêu mãnh liệt giống như của D. và Riya. Tôi không dám mơ mình sẽ gặp được một người yêu mình giống như cách Riya đã yêu D. Tôi không dám… Có quá nhiều thứ tôi không dám mơ, không dám nghĩ cho đến khi tôi gặp em. Em yêu à, tôi chưa bao giờ nói với em điều này đúng không? Bây giờ, tôi sẽ nói. Tôi không còn ghen tị với họ nữa vì giờ đây, chính tôi đang được đắm chìm trong một tình yêu như thế cùng em. Tôi không còn phải ao ước có một người nào đó như Riya xuất hiện để ở bên cạnh tôi, yêu tôi nữa. Tôi đã có một người ở đây rồi, một người xây nhà cư ngụ trong trái tim tôi với diện tích chiếm đến ba phần tư cơ thể tôi, tâm hồn tôi. Người đó là chính em. Em là Riya của tôi. Hơn cả thế, em là chính em. Tôi yêu em vì em là chính em, em yêu của tôi. Cảm ơn em đã luôn cố gắng đi cùng tôi trong chặng đường đầy gian khổ nửa năm vừa qua, để rồi một lần nữa tôi lại cảm nhận được tình yêu, cảm thấy mình thật may mắn khi được em yêu thương, khi được gặp em. Dù cũng có những lúc giữa chúng mình tồn tại sự căng thẳng, mệt mỏi, những mâu thuẫn, nhưng tận sâu trong lòng, bây giờ nhìn lại hành trình mình đã đi qua, tôi cảm thấy biết ơn em lắm, và thực sự cảm thấy hạnh phúc. Còn em, em có như thế không? Tôi có khiến em cảm thấy được yêu thương, được trân trọng, được nâng niu không? Đã có lúc nào đó em thực sự cảm thấy hạnh phúc vì tình yêu tôi dành cho em không? Tôi biết rằng mình đã làm em đau buồn và tổn thương rất nhiều, dù có xin lỗi em bao nhiêu lần cũng là không đủ, nhưng tôi hi vọng, dù chỉ một lần thôi, ít nhất tôi đã khiến em cảm thấy thực sự hạnh phúc trong tình yêu này.

Bây giờ, em đã hiểu vì sao việc gặp được em, yêu em lại khiến tôi hạnh phúc đến như thế rồi đúng không. Tôi cũng thêm hiểu được hạnh phúc đôi khi là những điều nhỏ bé, em à. Là được gọi điện cho người mình yêu, nghe giọng nói dịu dàng và nhìn khuôn mặt trìu mến của người đó, là được nói những điều ngọt ngào khiến em vui rồi em chìm trong giấc ngủ hạnh phúc.

Tối nay là đêm trước ngày sinh nhật của tôi rồi. Tôi sinh ra vào lúc chín giờ sáng.            

Em yêu à, tối nay em hãy cố gắng vì tôi ngủ sớm và ngủ một giấc thật ngon nhé. Vì tôi mong được cùng em đón sinh nhật mình vào sáng mai. Cùng đón sinh nhật ở đây không có nghĩa là em phải gọi cho tôi vào buổi sáng, tôi chỉ cần biết rằng ngày mai em thức dậy trong sự tươi tỉnh hơn, tâm trạng phấn chấn hơn, tinh thần và sức khỏe cảm thấy dồi dào hơn – đó đã là món quà lớn nhất với tôi lúc này rồi, em biết không. Vì em là người phụ nữ của riêng tôi, vì em là người tôi yêu.

Concua

Click to comment

Viết bình luận

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Trà chiều

Văn hóa đọc tại Việt Nam: Hành trình tỉnh thức trong thời đại mất tập trung

Khi cả thế giới đang quay cuồng trong cơn lốc của tốc độ, của công nghệ số và mạng xã hội, văn hóa đọc – vốn là một hoạt động tĩnh tại, cô độc và đòi hỏi sự kiên nhẫn – bỗng trở thành hiện tượng lạ giữa đời sống hiện đại.

Published

on

Một cú chạm màn hình có thể đưa bạn tới bất kỳ đâu: từ buổi hòa nhạc ở Vienna đến một bữa ăn đường phố ở Bangkok, từ những khoảnh khắc riêng tư của người xa lạ đến bản tin thời sự lúc rạng đông. Nhưng càng dễ dàng kết nối, chúng ta lại càng khó khăn trong việc lắng nghe chính mình. 

Và trong cuộc hành trình ấy, đọc sách - hành động tưởng như đã cũ kỹ, đang âm thầm trở lại như một nơi trú ẩn cuối cùng của tâm hồn hiện đại.

Văn hóa đọc không chỉ là việc “đọc sách”

Văn hóa đọc không nên được định nghĩa đơn giản chỉ là hành vi tiếp nhận văn bản in ấn, cần phải nhìn nó như là một cấu trúc hệ giá trị, nơi người đọc không chỉ tiêu thụ thông tin, mà còn tương tác với tri thức, phản tư, và từ đó tạo ra tầng sâu văn hóa cá nhân. Nên hiểu đọc là một hành vi văn hóa, không chỉ là kỹ năng.

Thế nhưng, tại Việt Nam, hành vi đọc nhiều khi bị giản lược thành “hoạt động học thuộc”. Cái gốc của việc đọc để hiểu mình và hiểu thế giới vẫn còn mờ nhạt trong đời sống học đường lẫn đời sống đô thị.

Chúng ta từng được dạy rằng đọc là để biết nhiều hơn. Nhưng biết không đồng nghĩa với hiểu. “Biết” là quá trình tiếp nhận và lưu trữ dữ liệu dưới dạng thông tin. “Hiểu” vượt lên trên điều đó - nó đòi hỏi sự tham gia của trải nghiệm cá nhân, khả năng phân tích, đồng cảm và cả những va chạm nội tâm. Một tác phẩm có giá trị không chỉ cung cấp tri thức ngoại tại, mà còn tạo điều kiện cho chủ thể tiếp nhận được soi chiếu, phản tỉnh từ đó nhận diện những lớp ẩn sâu của bản thể qua hình ảnh của người khác trong trang sách. 

Khi một đứa trẻ đọc Những tấm lòng cao cả, em sẽ không chỉ học đạo đức, mà bắt đầu cảm nhận được trái tim nhân loại. Khi một thiếu niên lần đầu đọc Người xa lạ của Camus, cậu ấy có thể không lý giải nổi thế giới, nhưng sẽ bắt đầu đặt câu hỏi về nó và về chính mình.

Vấn đề không nằm ở việc thiếu sách, mà thiếu “thái độ văn hóa” với sách

Mặc dù Việt Nam có hơn 30.000 đầu sách xuất bản mỗi năm (theo Cục Xuất bản), thế nhưng lượng sách bán ra tập trung chủ yếu ở thể loại giải trí, ngôn tình, self-help, còn các dòng sách triết học, văn hóa, nhân văn… chiếm tỷ lệ nhỏ hơn. Ta không thiếu sách, ta thiếu một nền tảng thẩm mỹ và nhân văn để lựa chọn sách một cách có chủ đích.

Nguyên nhân không chỉ nằm ở thời đại số làm thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin, mà còn nằm ở cách giáo dục về đọc sách. Tại nhiều trường học, việc đọc vẫn gắn liền với hình thức kiểm tra, chấm điểm, làm bài văn nghị luận sách giáo khoa - điều khiến đọc sách trở thành một “nghĩa vụ” hơn là một hành trình khám phá. Gia đình, các bậc phụ huynh còn chưa thực sự nghiên cứu và đặt mối quan tâm lớn lao cho việc giáo dục con trẻ dẫn đến việc các em phụ thuộc quá nhiều vào các thiết bị công nghệ. 

Nhưng tín hiệu đáng mừng là trong những năm gần đây, chúng ta chứng kiến sự nở rộ của các phong trào đọc sách tự phát, không phải từ chỉ đạo hành chính, mà từ những con người đang đi tìm lại bản thân giữa cơn hỗn loạn của thông tin.

Đáng chú ý, sự phát triển của nền tảng số cũng không còn là lực cản, mà đang dần trở thành đòn bẩy cho việc tiếp cận sách: audio book, book podcast, nền tảng chia sẻ tóm tắt sách hay các cộng đồng đọc sách online đang lan tỏa mạnh mẽ. Sách không còn là một vật thể bất động mà trở thành dòng chảy đồng hành với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, âm thanh và cảm xúc.

Tất cả đang làm sống lại một giá trị xưa cũ: sự tĩnh lặng nội tâm. Đọc sách giờ đây không chỉ là tiếp nhận thông tin, mà là một hành động phản kháng với sự phân tán, ồn ào, và tiêu dùng giải trí mang tính chất "mì ăn liền".

Văn hóa đọc trong thời đại “siêu dữ liệu”

Thách thức lớn nhất với văn hóa đọc trong thời đại kỹ thuật số không phải là sự biến mất của sách giấy, mà là sự thoái hóa khả năng tập trung, năng lực phản tư và thái độ nghiêm túc của con người với tri thức. Chúng ta sống trong thời đại mà nội dung có thể bị tiêu thụ như thức ăn nhanh, nơi mọi người “đọc để phản ứng”, thay vì “đọc để cảm nghiệm”. Bởi vậy, chọn đọc - nhất là đọc sâu, đọc chậm giờ đây không chỉ là một lựa chọn mang tính trí tuệ, mà còn là một cách gìn giữ bản thân trước sự xao nhãng của thế giới hiện đại.

Đọc là kháng cự lại tốc độ. Là từ chối cái dễ. Là chọn cái sâu - dù biết nó chậm.

Văn hóa đọc giờ đây không chỉ là sách, mà còn là cách ta sống. Không chỉ là hành động cá nhân. Nó phản ánh cả một văn hóa. Một đất nước biết trân trọng sách là một đất nước không dễ bị lãng quên ký ức. Một thế hệ đọc sách là một thế hệ có nội lực.

Ở Việt Nam, từng có một thế kỷ mà sách được đọc bằng ánh đèn dầu, được chép tay, được truyền tay như những báu vật. Sách đi qua chiến tranh, qua đói nghèo, qua đạn bom, nhưng vẫn sống. Vấn đề của hôm nay không phải là thiếu sách, mà là quá nhiều thứ giành giật tâm trí ta khỏi sách.

Vấn đề sâu xa hơn: ta không còn coi đọc là một phần của việc sống đẹp. Thế giới đang dần lãng quên sự im lặng, sự chậm rãi, sự suy tư. Trong truyền thống tư tưởng phương Đông, đọc không phải là phương tiện để đạt được cái bên ngoài, mà là trở về với cái bên trong. Từ thời Lão - Trang, việc học, việc đọc vốn gắn liền với sự tĩnh tại của tâm. Đọc là tu thân. Đọc là dưỡng khí. Đọc là hành động đi ngược lại với sự xao động của đời sống, để khơi mở “minh tâm kiến tánh”, thấy lại chân diện mục của chính mình. 

Ngày xưa, các nho sĩ khi đọc sách thường đặt một bát nước trong veo bên cạnh, để “nếu tâm xao động thì nước đục” như một cách tự phản tỉnh. Người đọc không chỉ là kẻ truy cầu tri thức, mà còn là người gìn giữ đạo lý, tiết tháo và sự lặng thầm bền bỉ của văn hóa.

Trong thời đại siêu kết nối hiện nay, nghịch lý lớn nhất là con người càng lúc càng rỗng hơn giữa vô số dữ liệu. Chúng ta “biết” rất nhiều thứ nhưng lại hiểu rất ít điều, và càng ít sống sâu. Văn hóa đọc nếu được xem là một hệ sinh thái văn hóa bền vững - chính là cơ chế tự phòng vệ của trí tuệ trước sự tha hóa của thị hiếu và tốc độ.

Bởi vì đọc không chỉ là để “biết”, mà để nghi ngờ cái mình biết. Không chỉ để “giỏi lên”, mà để hiểu mình và hiểu người hơn. Và không chỉ để có tri thức, mà để trở nên người hơn trong thế giới ngày càng thiếu vắng chất người. 

Đọc - tự bản thân nó là một hành động kháng cự lại sự lãng quên, sự cạn mỏng và cả sự dễ dãi. Nó khơi mở lại điều tưởng như đã mất: một chiều sâu văn hóa không thể số hóa, không thể sao chép, thứ văn hóa được chưng cất từ mỗi lần lật trang, từ mỗi khoảnh khắc im lặng tự đối diện chính mình. Để được sống với một trái tim có lớp lang. 

Và nếu phải chọn một hành động lặng lẽ nào đó để định nghĩa tinh thần của một dân tộc đang muốn trở mình từ bên trong, thì đó hẳn phải là: đọc sách.

Ngọc Trâm

Đọc bài viết

Trà chiều

Vẻ đẹp từ những cuộc đời bình thường

Không cần phải nổi bật, bạn vẫn có thể sống một đời ý nghĩa.

Published

on

Làm người bình thường giờ đây bị ngầm hiểu là một thất bại trong một thế giới say mê những con người xuất chúng. Từ những giải vàng trong các trường tiểu học đến danh hiệu “nhân viên xuất sắc của tháng”; từ những tấm hình, thước phim được chọn lựa kĩ càng để đăng trên Instagram đến cuộc đua trở thành “phiên bản rực rỡ nhất của chính mình”, văn hóa của chúng ta không ngừng nâng cao chuẩn mực cho những tính từ “thành công”, “xứng đáng” hoặc thậm chí là “đủ”. Nhưng liên tục chạy đua để trở thành người xuất chúng liệu có khiến chúng ta hạnh phúc hơn hay chỉ đang gieo thêm lo âu, mặc cảm và đứt gãy trong kết nối giữa người với người?

Ẩn giấu trong những cuộc đời không mấy nổi bật vẫn tồn tại sự bình yên sâu lắng, đích đến đáng quý, thậm chí là vẻ đẹp đáng tôn vinh. Có lẽ đã đến lúc ta nên giành lại chân lý ấy - rằng không cần rực rỡ để sống một đời đáng sống.

Những chuẩn mực ngày càng leo cao

Ngay cả trẻ con giờ đây cũng không thoát khỏi chuỗi dài những kì vọng từ gia đình và xã hội. Trước kia, thời chúng ta đi học, “trung bình” được coi là nền tảng để phấn đấu, không có gì đáng xấu hổ. Nhưng nhìn xem, lũ trẻ bây giờ đang bị áp lực phải trở thành những người có thành tựu từ khi còn chưa học được cách chơi đùa vô tư. Giành được điểm A vẫn bị coi là chưa đủ tốt nếu chúng không mang thêm giải thưởng, tham gia hoạt động ngoại khóa và trong vai những người dẫn dắt, lãnh đạo đội nhóm. Những rào chắn vô hình không ngừng cao lên, vì thế chẳng ngạc nhiên khi những sinh viên mới bước vào ngưỡng cửa đại học hay thị trường lao động đã kiệt sức thay vì hạnh phúc. 

Mạng xã hội chỉ đổ thêm dầu vào lửa, đốt cháy cuộc đua kì vọng ấy hơn. Không dừng lại ở việc lướt xem những khoảnh khắc rực rỡ của người khác, chúng ta bắt đầu so sánh với cuộc đời chưa được đánh bóng của bản thân. Đọc được câu chuyện về những bạn trẻ 22 tuổi khởi nghiệp, đi du lịch vòng quanh thế giới, tự sắm nhà riêng - ta cảm thấy mình tụt lại vì mỗi ngày chỉ dậy đi làm và thanh toán hóa đơn. Những điều ấy trước kia từng được coi là phi thường, nay bỗng hóa tiêu chuẩn tối thiểu.

Ngay cả trong đời sống riêng, áp lực vẫn len lỏi. Ta phải là những người yêu lý tưởng, cha mẹ dịu dàng, giỏi chăm sóc bản thân và công dân đầy chánh niệm - tốt nhất là xong hết trước 9 giờ sáng. Người ta truyền nhau một quan niệm hiện đại, rằng: bạn đang lãng phí tiềm năng nếu không tối ưu từng giây phút của cuộc đời mình.

Nhưng nếu tiềm năng không phải là một chiếc thang để leo, mà là một không gian để ta an trú thì sao?

Phẩm giá ẩn sau lựa chọn một đời an yên

Hãy đổi cách ta kể câu chuyện. Sẽ ra sao nếu một cuộc sống “tầm trung” lại chính là một công việc đủ nuôi sống bản thân, những mối quan hệ đầy yêu thương, và một mái nhà rộn tiếng cười xen lẫn tiếng bát đũa? Không phải thứ để ta trốn chạy khi nhắc đến, mà là điều đáng để gìn giữ và trân trọng đúng không?

Thật tuyệt khi bạn xuất hiện trên mạng xã hội với những khoảnh khắc như vậy, dù cho chẳng có lời tán dương nào. Chúng ta vẫn luôn cần một người bạn chân thành, một người lạ biết cảm thông, và một đồng nghiệp đáng tin cậy. Những vai trò ấy hiếm khi xuất hiện trên mạng xã hội, nhưng chúng là sợi chỉ âm thầm dệt nên kết cấu bền chặt của xã hội -  điều mà danh vọng và tiền bạc đôi khi không thể làm được.

Hãy nghĩ về những giáo viên, lao công, y tá, tài xế, đầu bếp, điều dưỡng - những con người mà công việc thầm lặng của họ vẫn đang giữ cho thế giới vận hành. Họ có thể không bao giờ được gọi tên rộng rãi, nhưng công sức của họ chạm đến cuộc sống của biết bao người. Những tên gọi nghề nghiệp nghe có vẻ “bình thường”, nhưng những gì họ làm được thì không hề nhỏ bé.

Bình thường không có nghĩa là tầm thường. Đó là sự biết đủ với những gì bạn có, thay vì liên tục đem so với những cuộc đời khác. Đó là việc bạn hiểu rằng mình không thất bại chỉ vì không xuất chúng - chỉ cần là một con người đã luôn là điều đặc biệt. 

Những đánh đổi phía sau niềm tin phải trở nên xuất chúng

Bị cuốn vào cuộc đua theo đuổi sự vĩ đại thường dẫn ta đến tình trạng kiệt sức, lo âu và cô đơn. Chủ nghĩa cầu toàn gây ra chứng tê liệt cảm xúc, còn việc so sánh khiến ta đánh mất niềm vui. Ai cũng có thể “trên mức trung bình” - rõ ràng về mặt thống kê quan niệm này sai. Ấy vậy mà xã hội vẫn tiếp tục bán giấc mơ ấy, và ta vẫn tiếp tục mua nó, rồi cảm thấy mình chưa bao giờ đủ.

Ở một góc độ khác, việc tôn vinh thành công thái quá cũng hình thành một tâm thức thiếu hoàn thiện: nếu chỉ có một vài người ở đỉnh cao, thì phần còn lại ắt phải là kẻ thua cuộc. Nhưng cuộc sống đâu phải là một bảng xếp hạng, nó là bức tranh khảm đầy những niềm vui nhỏ bé, những khoảnh khắc yên tĩnh, và những kết nối thành thật giữa con người với nhau.

Ta chỉ thực sự sống trong hiện tại khi ngừng đuổi theo những cột mốc tiếp theo. Ta có thể tìm thấy sự đủ đầy, không phải trong việc trở nên khác biệt, mà trong cảm giác được thuộc về gia đình, cộng đồng và chính bản thân mình.

Viết lại định nghĩa “cuộc đời ý nghĩa”

Định hình lại những gì là cốt lõi của cuộc sống đòi hỏi sự can đảm - nhất là trong nền văn hóa đầy rẫy phô trương. Nó đồng nghĩa với việc khước từ lối sống "cày cuốc", chọn thầm lặng thay vì tiếng tăm, chọn sống sâu thay vì sống gấp, chọn sống đúng với hệ giá trị riêng của bản thân thay vì đứng trên những tiếng vỗ tay hào nhoáng.

Một cuộc đời ý nghĩa không được xây nên từ giải thưởng hay thuật toán mà được dệt từ những cuộc trò chuyện chân thật, những thói quen bồi đắp nên chúng ta, những bữa cơm trong gian bếp, những bước đi chậm rãi, những cử chỉ tử tế nhỏ nhoi - và nghỉ ngơi mà không mang theo cảm giác tội lỗi.

Hà Nhi dịch từ Psychology Today

Đọc bài viết

Trà chiều

“Cạm bẫy tiện lợi” của AI

Published

on

Vào thứ Sáu ngay trước ngày khai mạc Hội sách Thiếu nhi Bologna, OpenAI đã tung ra công nghệ tạo hình ảnh mới tích hợp trong GPT-4o. Công nghệ này giới thiệu các khả năng đa phương thức tiên tiến, cho phép người dùng tạo ra những hình ảnh vô cùng chi tiết bằng nhiều phong cách nghệ thuật đa dạng. Gần như ngay lập tức, người dùng đã thử tạo hình ảnh theo phong cách thẩm mỹ đặc trưng của Studio Ghibli và thử nghiệm với nhiều phong cách minh họa sách thiếu nhi kinh điển. Độ chính xác của kết quả và khả năng bắt chước các họa sĩ minh họa nổi tiếng của công nghệ này đã thực sự gây sốc cho những người đang tề tựu tại Bologna.

Nổi bật trong các tiếng nói quan ngại về những bước tiến mới này là Nurgül Senefe, họa sĩ minh họa người Thổ Nhĩ Kỳ. Bà là nhà sáng lập của tổ chức vận động Illustrator’s Platform và Mạng lưới ZNN, một công ty đại diện tác giả và họa sĩ minh họa, đồng thời là Tổng Thư ký của Diễn đàn Họa sĩ Minh họa Châu Âu. Bà Senefe chia sẻ với tờ Publisher Weekly rằng, “sự lười biếng trong nhận thức” đang đe dọa khiến con người ngày càng phụ thuộc vào AI.

Bà Nurgül Senefe. Nguồn: Diễn đàn Họa sĩ Minh họa.

Từ kinh nghiệm điều hành một tổ chức với 400 nhân sự đang tận tâm bảo vệ quyền của họa sĩ minh họa và xây dựng những phương thức kinh doanh bền vững, bà Senefe cho rằng: “Điểm yếu lớn nhất của con người là cảm giác vui sướng đến từ sự tiện lợi mà AI mang đến”.

Mạng lưới ZNN hoạt động như một cầu nối trung gian giữa họa sĩ và bên đặt hàng, giúp thiết lập các quy chuẩn tối ưu cho ngành, đồng thời giám sát quy trình đặt hàng tác phẩm. Công việc của họ nay càng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết khi AI ngày một tác động mạnh mẽ đến lĩnh vực sáng tạo.

“Đặc biệt với trí tuệ nhân tạo, chúng tôi đang nỗ lực xây dựng một nền tảng để đại diện cho quyền lợi của họa sĩ minh họa”, bà Senefe cho biết.

Khi khảo sát các thành viên trong tổ chức, bà Senefe thường đưa ra một câu hỏi lấy ví dụ từ bộ phim Ma trận (The Matrix), hỏi họ sẽ chọn viên thuốc nào – đỏ hay xanh. “Mọi người đều nói, ‘Tôi sẽ chọn viên màu đỏ’, bà kể lại, dùng phép ẩn dụ này để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ chính mình “tỉnh táo nhận thức về những gì đang diễn ra hôm nay”.

Mối bận tâm hàng đầu của bà Senefe xoay quanh chính bản chất của con người. “Nếu bạn không ý thức được hành vi của mình, nó sẽ dần định hình nên tính cách của bạn.” Dù vấp phải sự phản đối từ nhiều chuyên gia sáng tạo – “Mọi người nói chúng ta không sử dụng AI tạo sinh, chúng ta chống lại nó”, bà vẫn quan sát thấy người ta tiếp tục thử nghiệm công nghệ này và ghi nhận rằng một số người cho biết nó “khá tiện lợi”.

Bà Senefe nhận định: Yếu tố tiện lợi này chính là mấu chốt của vấn đề. Bà cũng đưa ra các ví dụ tương tự trong đời thực. “Nếu bạn để ý, tôi chắc chắn bạn sẽ thấy ở ga tàu điện hoặc nhà ga xe lửa, mọi người xếp hàng dài hàng mét chỉ để đi thang cuốn, nhưng tại sao họ không leo thang bộ cơ chứ?” Các ví dụ khác bao gồm sự lệ thuộc của xã hội vào thức ăn nhanh, bất chấp những rủi ro sức khỏe đã được chứng minh, hay việc nhiều bậc cha mẹ dùng máy tính bảng làm "người giữ trẻ kiểu mới cho con” khi quá tải hay xao nhãng.

Họa sĩ Hayao Miyazaki, đồng sáng lập Studio Ghibli luôn thể hiện sự phản đối mạnh mẽ đối với AI trong sáng tạo. Trong bộ phim tài liệu Never - ending man: Hayao Miyazaki năm 2016, khi được giới thiệu về một dự án hoạt hình sử dụng AI, ông Hayao Miyazaki đã thẳng thừng chỉ trích công nghệ này. Ông gọi nó là "một sự xúc phạm đến cuộc sống" và nhấn mạnh rằng nghệ thuật không chỉ là kỹ thuật mà còn là cảm xúc, trải nghiệm và tinh thần con người.

Bà Senefe tỏ ra lo lắng về một khả năng trong tương lai, nơi những người làm sáng tạo cuối cùng sẽ phải “làm việc cho máy móc”, khi các nhà xuất bản có khả năng chọn AI thay vì sản phẩm của con người vì chúng “quá tiện lợi, rẻ, hiệu quả và nhanh chóng”.

“Dần dà, chúng ta sẽ quen xem cái ‘chưa đủ’ là đủ, ‘không đẹp’ là đẹp, ‘phi nghệ thuật’ là nghệ thuật. Điều này sẽ kéo tụt mặt bằng giá trị của nhận thức chung, hiểu biết và sự chấp nhận của xã hội, làm thay đổi cả một lĩnh vực mà chúng ta thậm chí không hề hay biết”.

Để mô tả quá trình bình thường hóa đáng lo ngại này, bà Senefe đã đặt hàng một bức tranh minh họa dựa trên ẩn dụ về con ếch trong nồi nước đang nóng dần lên, không nhận ra mối nguy hiểm đang cận kề. Bức tranh này đặt ra một câu hỏi nhức nhối: “Bạn sẽ dùng AI một cách có ý thức và để máy móc phục vụ cho bạn, hay bị AI thống trị và trở thành tay chân cho máy móc?”

“Thử thách lớn nhất của chúng ta trong cuộc đối đầu với AI chính là sự lười biếng trong nhận thức”, bà Senefe kết luận. Bà cho rằng, cũng như sự nghiện ngập và các thói quen độc hại khác, sự phụ thuộc vào AI có thể bén rễ từ từ và len lỏi vào đời sống một cách khó nhận biết nếu giới chuyên môn sáng tạo không duy trì cảnh giác.

Hoàng Thảo dịch từ Publishers Weekly

Đọc bài viết

Cafe sáng