Trà chiều

Con người cần làm gì trong thời đại của khủng hoảng khí hậu?

Bàn về cách học lại Lịch sử Trái Đất bên Bờ vực

Published

on

Ảnh: Một chú gấu Bắc Cực đang dần đói lả, được phát hiện trên một mảng băng trôi nhỏ. Hình ảnh do Kerstin Langenberger chụp vào tháng Tám ở Svalbard, phía bắc lục địa Na Uy.

Sức nặng của cuộc khủng hoảng sinh thái không khiến tôi bận tâm cho đến khi đứa con thứ hai của tôi chào đời. Tôi cảm nhận điều đó một cách rõ ràng hơn bao giờ hết khi hai vợ chồng tôi đang chuẩn bị sơ tán trước lúc trận siêu bão thứ ba càn quét bờ biển Đông Nam. Giữ chặt đứa con bé bỏng, đỏ hỏn trong vòng tay, đột nhiên, tôi nhận ra, cái thế giới tôi hằng vẽ ra cho những đứa con của mình đã không còn tồn tại nữa. Chúng ta đang sống ở một nơi nào đó khác – một nơi hoàn toàn mới, đang thay đổi, và dễ dàng bị thay đổi. Và tôi khiếp sợ trước sự thật này.

Có một thuật ngữ y khoa tên là “nỗi lo âu về khí hậu”, một trạng thái “cực kỳ hoảng hốt về sự diệt vong đã được khoa học tiên đoán của loài người”. Bạn bè và gia đình tôi nghi ngờ đó chỉ là hội chứng trầm cảm sau sinh, và một phần trong tôi hi vọng rằng họ đúng. Nhưng trong khi tôi chắc chắn các hoocmon chẳng giúp được gì, tôi biết những nỗi sợ của mình không hề vô lý. Trong tâm trí tôi, sẽ là vô lý nếu không khóc thương trước cái tương lai con cái chúng ta phải đối mặt, khi biết về những gì các nhà khoa học đã biết ngày nay.

Nhưng việc khóc lóc ảnh hưởng đến đứa bé mới sinh nhà tôi. Tôi đã thử tự khiến mình xao lãng trong một lúc, nhưng lại cảm thấy mất phương hướng, giống như cố gắng vào lại giấc mơ khi bạn không còn ngủ nữa.

Vì vậy, tôi đã thử tiếp cận theo hướng ngược lại. Giống như Bruce Wayne đến hang dơi, tôi đắm mình trong những tài liệu về điều mà tôi sợ nhất: cuộc khủng hoảng khí hậu của chúng ta.

Tôi bắt đầu với các bài báo, click vào từng cái tiêu đề khủng khiếp tôi thấy được, từ những con gấu Bắc Cực đang chết đói, những chỏm băng vỡ, đến những hòn đảo nhựa ở Vịnh Mexico. Các bạn độc giả thân mến, tôi không khuyên các bạn làm theo phương pháp này. Hãy chuyển tiếp những thông tin trên cho ông bác không-quan-tâm-đến-khí-hậu của các bạn, gọi cho các thượng nghị sĩ, rồi tiếp tục với cuộc sống thường ngày. Một vài cú nhấp chuột để lại trong tôi nỗi bất an hơn bao giờ hết và không có bất kỳ sự chắc chắn nào về những gì đang thực sự xảy ra với hành tinh.

Cây Joshua bốc cháy trong trận cháy rừng hủy diệt càn quét qua Hồ Hughes (California, Mỹ) vào tháng Sáu năm 2013.
Ảnh: David McNew

Tôi cần một cách tiếp cận chậm hơn — các tác phẩm được viết bởi những người sẵn sàng nghiên cứu và thấu đạt những kiến thức khoa học trong nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ, để cùng nhau viết ra lời hồi đáp của con người với cuộc khủng hoảng do chính con người gây ra.

Nói một cách khác, tôi cần sách. Những quyển sách tốt thật sự.

Tôi chưa bao giờ xuất sắc trong môn khoa học và cũng chưa từng tìm hiểu gì thêm từ sau khi tốt nghiệp trung học. Vì vậy tôi hiểu rất ít về biến đổi khí hậu. Tôi đã ném mình vào lịch sử đau thương, về nơi chúng ta đang sống và làm thế nào mà chúng ta đến được đây. Tôi bắt đầu với tác phẩm mang tính bước ngoặt của Al Gore, An Inconvenient Truth (tạm dịch Một sự thật phiền toái) – tác phẩm cho tôi những biểu đồ và số liệu để bám víu khi tôi thu thập những nhận thức về hành tinh mới này. Tôi trải qua tám ngày tàn khốc, đi qua Đợt tuyệt chủng thứ sáu của Elizabeth Kolbert và theo sau đó là Sapiens: Lược sử loài người của Yuval Noah Harari. Hóa ra, sự tuyệt chủng và xóa sổ môi trường đã theo dấu vết di cư của con người kể từ buổi bình minh của giống loài chúng ta, mặc dù điều này đã tăng nhanh theo cấp số nhân trong những năm gần đây. Những thông tin này vẫn không làm tôi cảm thấy an ủi.

Tôi đã quay lại và đọc Mùa xuân vắng lặng của Rachel Carson. Mặc dù không trực tiếp đề cập đến sự ấm lên của khí hậu, cuốn sách đã minh họa xu hướng khủng khiếp của chúng ta trong thế kỷ qua. Đó là thay đổi đặc điểm hóa học của hành tinh theo những cách hung ác nhất, từ phân bón hóa học đến thuốc diệt côn trùng.

Mùa xuân vắng lặng, cuốn sách có sức ảnh hưởng lên thế giới khoa học kỹ thuật tương đương với tác phẩm Nguồn gốc các loài (The Origin of Species) của Charles Darwin.
Ảnh: Nhà Sách Phương Nam

Đó là những cuốn sách kinh hoàng; cùng nhau, chúng đã khiến tôi bắt đầu xây dựng một khu vườn cho bướm và ong, chuyển sang sử dụng sản phẩm hữu cơ và ăn chay tại nhà. Quan trọng hơn, trong khi giải thích tình trạng đen tối của chúng ta hiện tại, những cuốn sách này đã tiết lộ cho tôi một sự thật: chúng ta thực sự đã không đi trên con đường này lâu đến thế. Và nếu chúng ta đã thay đổi cấu trúc của xã hội loài người quá nhanh trong vài thế kỷ qua, chúng ta hoàn toàn có thể làm như vậy một lần nữa.

Vậy nên, tôi chuyển sang các giải pháp. Một cuộc tìm kiếm nhanh chóng trong thư viện đã hé lộ toàn bộ những góc nhìn lạc quan về cách chúng ta có thể làm để giảm thiểu tác động tồi tệ nhất của khủng hoảng khí hậu. Tôi đã xem qua phần tiếp theo cuốn sách của Gore, Truth to Power (tạm dịch Từ Sự thật đến Sức mạnh), cũng như cuốn sách A World of Three Zeros (tạm dịch Một thế giới của ba con số không) của Paul Yunus – người từng đoạt giải Nobel Hòa bình. Tôi đã lướt qua bảng xếp hạng của Paul Hawken về mọi giải pháp thu giữ carbon chúng ta đã biết trong Drawdown – 99 giải pháp ngăn chặn thảm họa từ biến đổi khí hậu. Mỗi cuốn sách vang lên với một niềm hy vọng kiên định vào chuỗi những ý tưởng không ăn khớp này – nhiều ý tưởng trong số đó kêu gọi góp phần xóa đói giảm nghèo và tái phân bổ của cải, điều nghe có vẻ rành rành là không tưởng trên trang giấy.

Nhưng chúng cũng lặp đi lặp lại một điệp khúc chung: chúng ta có giải pháp, chúng ta chỉ cần quyết tâm chính trị. “Chính trị” thực sự đã làm giảm thước đo hy vọng của tôi. Tôi trở lại những kệ sách trong thư viện một lần nữa.

Đến thời điểm này, tôi đã hơi kiệt sức với những cuốn sách phi hư cấu. Vì vậy tôi quyết định nuông chiều bản thân trong những quyển tiểu thuyết. Tôi tìm thấy cli-fi (climate fiction), một thể loại viễn tưởng, suy đoán về xã hội loài người vài thập kỷ trong tương lai rất gần mà các nhà khoa học từng dự đoán. Tôi đi bộ dọc theo bờ biển California hoang tàn cùng với nữ chính của Octavia E. Butler trong Parable of the Sower (tạm dịch Ngụ ngôn Người gieo giống), bão sét, hỏa hoạn thường xuyên và những kẻ cuồng phóng hỏa đáng sợ bị ảnh hưởng bởi ma túy, những kẻ đang “phê pha” trên sự diệt vong của thế giới. Tôi đã cổ vũ những người sống sót sau trận dịch hoành hành trong The Year of the Flood (tạm dịch Năm của trận Đại hồng thủy) của Margaret Atwood.

Bất chấp những điều khủng khiếp trong những cuốn sách này, nhìn chung, tôi cảm thấy gần hơn với những gì tôi muốn: một bức tranh tinh thần về cách làm-một-con-người trong thời đại biến đổi khí hậu. Đáng sợ quá, phải không? Nhưng tôi đã nhảy quá xa vào tương lai. Thực tế là chúng ta đã thay đổi cả hành tinh. Tôi cần học cách sống ấy ngay bây giờ, trước khi những viễn cảnh tồi tệ kịp trở thành sự thật.

Tôi tìm thấy những chỉ dẫn đó ở một nơi chốn không ngờ: những câu chuyện kể địa phương được viết bởi các cây bút về môi trường. Thời còn là một sinh viên cao học, tôi từng gọi chúng là “lời-của-thiên-nhiên”, “chậm”, “chán” và “eww”. Nhưng càng đọc, tôi càng nhận ra rằng “lời-của-thiên-nhiên” là, và có lẽ luôn luôn là, những gì nguyên sơ nhất.

Những cây bút này quan tâm sâu sắc đến những nơi chốn cụ thể, đủ sâu để biết tên của từng bông hoa, từng cái cây và từng con ốc. Trước sự tàn phá sắp xảy ra, họ từ chối ngoảnh mặt làm ngơ. Từ một Rick Bass nài xin “hãy bảo vệ một thung lũng Montana chưa phát triển” trong The Book of Yaak (tạm dịch Sách về thung lũng Yaak), đến một Lauren Groff vật lộn với nỗi lo về tình trạng dễ bị tổn thương của quê nhà ở bang Florida, đến Elizabeth Rush ghi lại quá trình xóa sổ bờ biển nước Mỹ với những tiếng nấc đau lòng. Mỗi ấn bản đã cho tôi những gì tôi cần biết. Chúng đã cho tôi một chỗ đứng trong thực tại mới này, nơi, như Rush mô tả, “Niềm tin của tôi vào các quá trình tự nhiên, vào hệ thống tương hỗ phức tạp mà tôi được nuôi dạy để tin rằng phải giữ gìn cho thiên nhiên không bị mất cân bằng, đã mất đi.” Đó không phải là một nơi thoải mái hay lạc quan gì. Nhưng đó là nơi để trở thành con người, để dễ bị tổn thương, để sợ hãi, để than khóc, đồng thời để thích nghi.

Tôi cần không gian này, và tôi nghĩ tôi cần một hành trình dài để vào trong đó. Tôi cần học lại lịch sử của trái đất, đọc qua sự khủng khiếp của cuộc khủng hoảng mà chúng ta đang phải đối mặt và xem xét những điều chúng ta có thể làm để đối diện với những gì đang tới.

Đặc biệt, với tư cách là một bà mẹ làm việc tại nhà, với hai khuôn mặt ngây thơ luôn tươi cười với tôi mỗi ngày, tôi cần phải can đảm đọc những biên niên sử trung thực của những người đang sống qua thời khắc này. Tôi cần ngồi cùng thuyền với họ, với hy vọng rằng chúng ta có thể tự cứu lấy mình, và rằng chúng ta vẫn đáng được cứu.

Tôi không thể nói rằng nỗi lo âu của tôi đã được xoa dịu. Tôi vẫn lo lắng cho các cô con gái của mình. Tôi sợ rằng một ngày nào đó chúng sẽ trách móc tôi vì đã không làm nhiều hơn để ngăn chặn cuộc khủng hoảng mà tôi biết là đang đến. Nhưng khi tôi muốn ngoảnh mặt đi, tôi nhớ rằng đã không còn nơi nào để nhìn sang nữa. Tôi gieo thêm một vài hạt giống trong vườn, thứ tốt cho lũ bọ và thu giữ carbon nhiều hơn bất kì điều gì khác.

Chỉ là một khu đất nhỏ, nhưng đủ để con thằn lằn đẻ trứng vào một cây đậu bắp.

Bốn con ong ghé vào mỗi buổi sớm mai, đánh chén no nê những bông hoa mướp vàng tươi; những bông hoa nở, héo và tàn đi chỉ trong một ngày. Tôi ghé mắt nhìn chúng gần hết mức có thể. Chúng mang theo một loại bình yên. Mặc dù tôi biết, hôm nay, những điều đó mong manh tới mức nào, tôi cứ bất chấp vay mượn những bình yên ấy, mang theo mình, cho đến khi tôi lại ra vườn tưới nước vào sáng hôm sau.

Hết.

ichigo lược dịch.

Bài viết gốc được thực hiện bởi Elizabeth Putfark, đăng tại Literary Hub.

*

Những bài viết có cùng chủ đề môi trường & thiên nhiên



Trà chiều

Vũ Đằng kết đôi cùng “nàng Kiều” Trình Mỹ Duyên trong Chợ Tết Tình Quê

Published

on

By

Nam diễn viên Vũ Đằng sẽ sánh đôi cùng “nàng Kiều” Trình Mỹ Duyên trong bộ phim phát sóng vào ngày mùng một Tết nguyên đán Ất Tỵ.

Chợ Tết Tình Quê là câu chuyện tình cảm của một đôi bạn trẻ diễn ra trong những ngày giáp Tết Ất Tỵ ở cù lao An Bình (tỉnh Vĩnh Long). Gia Bảo (Vũ Đằng đóng) là một chàng công tử chính hiệu, chán chường cuộc sống xa hoa, xô bồ nơi phố thị cũng như muốn thoát khỏi sự kìm kẹp của mẹ, Bảo bỏ nhà đi bụi vào một buổi chiều tháng chạp. Anh xuôi về miền Tây sông nước, nơi có làng nghề gốm đỏ, làm nhang, trồng trái cây, hoa kiểng để tìm lại những ký ức thời thơ ấu, khi gia đình còn trọn vẹn. Tình cờ gặp được Vũ Nghi (Trình Mỹ Duyên), Bảo choáng váng và thậm chí ghét bỏ, nhiều lần cản trở, gây tai họa cho cô vì hiểu lầm cô là người thực dụng, lợi dụng tình nghĩa của bà con dưới quê để kiếm danh.

Vũ Nghi vốn là người sinh ra ở cù lao An Bình. Cô mồ côi cha mẹ, sống với người cậu từ bé nên tính cách cứng cỏi, đạt giải một hoa khôi nhưng từ chối mọi sự săn đón của các đại gia mà muốn đi lên từ thực lực. Vũ Nghi hoạt động như một hot streamer trên mạng xã hội, sở hữu những trang cá nhân có lượt theo dõi khủng. Chương trình thực tế 100 nghề của cô nhận được nhiều sự quan tâm của công chúng, trong đó có những tập quảng bá về ngành nghề truyền thống cũng như du lịch sinh thái ở quê hương Vĩnh Long. Hoàn cảnh đưa đẩy cả hai thành cặp đôi “oan gia ngõ hẹn”, ban đầu là ghét nhau, sau dần dần cảm mến rồi tiến tới tình yêu.

Bên cạnh chuyện tình của cặp trai tài gái sắc Gia Bảo – Vũ Nghi, đạo diễn Quách Khoa Nam và biên kịch Phan Ngọc Diễm Hân còn dẫn dắt khán giả màn ảnh nhỏ tham quan cù lao An Bình cũng như những miền quê xinh đẹp, trù phú của tỉnh Vĩnh Long. Người xem sẽ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp bình dị của làng nghề gốm đỏ, làm nhang, những làng hoa Tết sum suê, vườn trái cây trĩu quả… Không khí của phim diễn ra trong những ngày giáp Tết, thời khắc mùa Xuân hiện hữu đẹp nhất với những màu sắc, mùi vị đặc trưng của xứ Nam Bộ.

Khi nhận được kịch bản Chợ Tết Tình Quê, diễn viên Vũ Đằng  cảm thấy rất lo lắng vì nhân vật không có chút gì giống mình ở ngoài đời. “Với một thanh niên 28 tuổi thì ai lại không muốn thành công và được nhiều cô gái vây quanh nhưng Gia Bảo thì ngược lại, anh trốn tránh hết tất cả. Tuy nhiên, tôi đọc kỹ kịch bản, tìm cách thấu hiểu và cảm thông với nhân vật. Tôi đặt ra những câu hỏi “Tại sao?” và tìm cách giải đáp để làm dày lý lịch  để khi ra bối cảnh không còn khúc mắc với nhân vật” – anh chia sẻ. Tuy nhiên, đây không phải là điều làm khó Vũ Đằng mà chính việc hóa trang mới tạo cho anh nhiều trở ngại nhất trong quá trình thực hiện phim. Trước đó ít lâu, anh vừa hoàn thành một phim cổ trang, phải cạo đầu ba vá cho phù hợp nên sang Chợ Tết Tình Quê, Vũ Đằng không kịp để tóc trở lại bình thường, vậy nên ekip thực hiện quyết định cho anh đội tóc giả. Việc hóa trang tóc cho anh trước khi vào cảnh quay mất hơn một giờ, thêm nữa, thời tiết cũng khá nóng nên Vũ Đằng cũng không thực sự thoải mái với bộ tóc khi diễn. “Nó có thể rớt ra bất cứ lúc nào hoặc sai phom dáng nếu mình xoay đầu quá nhiều. Có một số cảnh nặng về tâm lý hay cần động tác hình thể nhiều thì buộc mình phải quên đi chuyện đội tóc giả để nhập tâm hơn. Nếu đội quá lâu thì bộ tóc cũng làm tôi cảm thấy đau đầu. Khi diễn những cảnh cuối cùng của phim, tôi thực sự thở phào nhẹ nhõm vì… được cởi hẳn và tạm biệt bộ tóc giả từ đây!”- anh dí dỏm.

Ngoài ra, phim còn có sự tham gia của các diễn viên: Quang Thái, Hoài An, Thanh Bình, Lê Trang…

Bộ phim do PNF sản xuất kéo dài 20 tập, phát sóng lúc 20h từ thứ hai đến thứ bảy hàng tuần trên kênh THVL1, khởi chiếu từ mùng 1 Tết nguyên đán Ất Tỵ (tức 29.01.2025)

Đọc bài viết

Trà chiều

“Hành trình Anh Hùng” ẩn trong Xứ Cát

Published

on

    Dựa trên công trình nổi tiếng Người hùng mang ngàn khuôn mặt của Joseph Campbell và các tương đồng trong lĩnh vực tâm lý học của Jung và Freud, tác giả Christopher Vogler đã cho độc giả một cái nhìn khác về cấu trúc tương đồng của hàng triệu câu chuyện từ cổ chí kim qua cuốn Hành trình người viết vừa được ra mắt.

Một cuốn sách quan trọng

       Cấu trúc nói trên xuất hiện từ các truyện cổ dân gian đến tiểu thuyết hiện đại, từ những bài đồng dao quen thuộc đến các bộ phim “làm mưa làm gió” tại Hollywood… Hành trình người viết không chỉ là một cuốn sách giúp ta nhận ra những rường mối quan trọng của nghệ thuật kể chuyện, mà song song đó còn là bài học để mỗi độc giả có được khả năng là một người viết.

       Vốn là một người tư vấn cốt truyện của Hollywood và đã kinh qua hàng nghìn kịch bản trong cuộc đời mình, Vogler có khả năng nhìn thấy những mối liên kết cũng như những điểm suy yếu trong các tác phẩm. Từ những đúc rút và kho kinh nghiệm bản thân có được, ông đã tạo nên cuốn sách vô cùng hấp dẫn. Để kiếm chứng điều đó, hãy thử lần ngược siêu phẩm Xứ cát chuyển thể tiểu thuyết khoa học viễn tưởng cùng tên của Frank Herbert do đạo diễn Denis Villeneuve thực hiện và so nó với những gì được tổng kết lại, để xem hành trình anh hùng của Vogler có giao điểm nào với Paul Atreides – người thanh niên đã làm nên những khoảnh khắc vô cùng chói lọi.

       Theo Vogler, nói thật gọn ghẽ thì hành trình anh hùng bắt đầu khi nhân vật chính được giới thiệu ở THẾ GIỚI BÌNH PHÀM nhận được TIẾNG GỌI PHIÊU LƯU. Ban đầu họ MIỄN CƯỠNG, thậm chí buông lời TỪ CHỐI, nhưng do nhận được sự khích lệ từ SƯ PHỤ để VƯỢT QUA RÀO CẢN ĐẦU TIÊN, mà họ đã tiến vào Thế Giới Đặc Biệt - nơi họ sẽ gặp các KHẢO THÍ, ĐỒNG MINH VÀ KẺ THÙ. Sau đó họ TIẾP CẬN HANG ĐỘNG TRONG CÙNG, vượt qua rào cản thứ hai, nơi phải chịu đựng KHỔ HÌNH. Họ vượt qua, chiếm lĩnh PHẦN THƯỞNG và bị truy đuổi trên ĐƯỜNG VỀ với Thế Giới Bình Phàm. Không dừng ở đó, họ vượt qua rào cản thứ ba, trải nghiệm HỒI SINH và được chính trải nghiệm đó biến đổi. Cuối cùng họ TRỞ VỀ CÙNG THẦN DƯỢC, cùng lợi ích hoặc kho báu có lợi cho Thế Giới Bình Phàm.

Hành trình người viết không chỉ là một cuốn sách giúp ta nhận ra những rường mối quan trọng của nghệ thuật kể chuyện, mà song song đó còn là bài học để mỗi độc giả có được khả năng là một người viết. Ảnh: N.M.

Chặng đường phân tích      

       Áp vào Xứ cát, THẾ GIỚI BÌNH PHÀM của chuỗi phim này bắt đầu ở một hành tinh cách xa Trái Đất - nơi mà mọi thứ đều như không tưởng với những tiến bộ liên hành tinh và những thực thể vô cùng kỳ dị. Ở đó Công tước Leto của Gia tộc Atreides – người cai trị hành tinh đại dương Caladan - là nhân vật chính và nổi bật nhất. Nơi ông cai trị là phiên bản khác của một Trái Đất ngay bây giờ đây, với cây xanh bao phủ tươi tốt, với biển cả vỗ sóng và bầu không khí vô cùng trong lành. Về mặt chính trị, nhà Atreides được cư dân vô cùng ủng hộ vì mang đến sự bình yên và cân bằng. Sơ lược qua những nét này, có thể thấy Herbert (và cả Villeneuve) đã làm rất tốt trong việc xây dựng bối cảnh có tính đối lập liền ngay sau đó, để nhân vật chính bước vào hành trình của bản thân mình.

THẾ GIỚI BÌNH PHÀM của chuỗi phim này bắt đầu ở một hành tinh cách xa Trái Đất, nơi mọi thứ tươi tốt bất ngờ. Ảnh: Screen Rant

       Như đã nói trên, TIẾNG GỌI PHIÊU LƯU nhanh chóng xuất hiện khi Hoàng đế Shaddam của toàn đế chế nhanh chóng bí mật liên minh với nhà Harkonnen nhằm tránh khỏi sự uy hiếp mà rất có thể trong tương lai gần Leto sẽ tự đạt được. Vậy là một cuộc tàn sát được lên kế hoạch. Thoạt nhìn, có thể thấy Herbert dùng một motif vô cùng thân quen trong các sử thi từ cổ chí kim, khi đó là tranh giành quyền lực, đấu đá lẫn nhau. Và để tạo ra 2 phe kình chống, ông cho một bên lăng kính tích cực, còn phía còn lại tiến hành liên minh, và cũng vì thế mà thế trận ấy nhanh chóng cân bằng. Ta thấy điều này trong rất nhiều nơi, từ Tam quốc diễn nghĩa đến Con ngựa thành Troy, từ bộ Shogun đến bộ Taiko…Một điểm chung khác là sự báo hiệu cho câu chuyện dịch chuyển, khi người cha Leto nhanh chóng mất mạng để Paul Atreides – người con trai cả - sẽ thay bản thân bảo vệ gia đình, trả thù cho điều đã mất. Do đó mà Paul quyết định lên đường.

Herbert dùng một motif vô cùng thân quen trong các sử thi từ cổ chí kim, khi đó là tranh giành quyền lực, đấu đá lẫn nhau. Ảnh: LA Times

       Ở đây ta có thể thấy có những cổ mẫu vô cùng truyền thống được Herbert sử dụng. Trong đó Paul là anh hùng bị động – một người được đặt vào tình thế không thể khác hơn, và suốt hành trình sau đó từng bước học hỏi sẽ khiến cho anh dần dần chủ động. Đối diện trước trọng trách đặt lên bản thân, Paul dường như không có được động lực nào – một điều cũng là một chặng đường khác trên hành trình anh hùng. Rất may mẹ anh – Lệnh bà Jessica – người vừa là SƯ PHỤ, vừa là ĐỒNG MINH nhưng cũng có khi là kẻ ĐEO MẶT NẠ và cả BÓNG ĐÊM đã nâng đỡ anh và hướng anh theo con đường đúng đắn. Quê nhà tan tác trong khi bản thân thì bị truy sát, anh sớm VƯỢT QUA RÀO CẢN ĐẦU TIÊN để giữ được mạng sống nhờ vào những cận thần trung thành với mình. Hành trình này dễ thấy không quá phức tạp, và Herbert sẽ lại dồn nhiều sức hơn ở phía sau.

Paul và mẹ mình, thoạt nhìn, chính là 2 cổ mẫu anh hùng và sư phụ theo cấu trúc của Vogler. Ảnh: Den of Geek

       Chính khi bước vào THẾ GIỚI ĐẶC BIỆT - ở chiều rộng hơn là một cuộc sống không còn uy quyền của cha, không còn hành tinh Caladan mình vốn quen thuộc, anh đã gặp được những người bản địa Arrakis - những chiến binh thiện nghệ sống nơi sa mạc gọi là Fremen. Như vậy kể từ lúc này thì chặng thứ 2 của hành trình anh hùng chính thức bắt đầu. Cả Herbert và Villeneuve đều dành rất nhiều thời lượng cho giai đoạn này, để khắc ghi một hành tinh mới với loài sâu cát và quy luật sinh tồn ở thế giới mới, với các chi tiết như dịch nhầy sâu, với hương dược, với cách tạo nước và những con người mắt xanh biêng biếc có kỹ năng phi thường… Trong chương đoạn này, những cuộc KHẢO THÍ mà ĐỒNG MINH và KẺ THÙ liên tục xuất hiện cũng được diễn ra. Chẳng hạn KHẢO THÍ nằm ở chi tiết Paul phải chiến đấu với một người Fremen để chứng minh mình thuộc về nơi này trước khi được họ cứu giúp. Đối với những người bản địa, anh vừa là ĐỒNG MINH nhưng cũng là KẺ THÙ khi đã giết chết một trong số họ để mà bước tiếp.

Trận chiến của Paul trước một chiến binh Fremen chính là một cuộc KHẢO THÍ. Ảnh: Screen Rant

Những vòng lặp kép      

       Thế nhưng KHẢO THÍ không dừng ở đó, mà sau đấy liên tục là những bài học để cưỡi sâu cát, những trận oanh tạc vì phát hiện ra căn cứ bên dưới lòng đất của người Fremen… Chúng liên tục xuất hiện để thử thách Paul, để rồi cuối cùng anh được mọi người nhận ra chính là vị Thánh ghi trong sử sách toàn cõi ngân hà. Đa số thời lượng của phần 2 tương ứng với HANG ĐỘNG TRONG CÙNG – nơi anh chứng minh bản thân và giành được quyền vươn lên dẫn đầu. Ta thấy ở đây Herbert rất tài tình khi song song với những bước tiến về mặt quyền lực, thì cõi lòng Paul cũng chịu tra tấn trong những thay đổi của bản thân mình. Có thể nói tuy chặng đầu tiên của HÀNH TRÌNH ANH HÙNG đã gần hoàn thành xong với nhân vật này ở phía bên ngoài, nhưng thật ra một HÀNH TRÌNH ANH HÙNG khác cũng đang mở ra trong nội tâm anh, khi phải chứng kiến mục đích thật sự của mẹ anh – Lệnh bà Jessica, cuộc hôn phối với Công chúa của vua Shaddam và những biến động bên trong Chani.

Chani cũng là một nhân vật có hành trình anh hùng song song khác. Ảnh: Collider

       Khép lại 2 phần phim của Villeneuve, hiện Paul và Xứ cát đang dừng trước “trận đánh” quyết định để mang về PHẦN THƯỞNG và dần tiến đến HÀNH TRÌNH TRỞ VỀ. Tuy khép lại tại đây nhưng có thể thấy Xứ cát là bộ tác phẩm đậm tính sử thi mà mỗi nhân vật lại tự sở hữu một HÀNH TRÌNH ANH HÙNG riêng biệt. Ta thấy nó trong Chani mà “con đường” cô đi chính là tình cảm với Paul và trách nhiệm với cộng đồng Fremen của mình. Ta thấy nó trong Lệnh bà Jessica và tham vọng của bà với nhóm tôn giáo Bene Gesserit. Trong khi đó một nhân vật mới – em gái của Paul – cũng sắp xuất hiện. Và tuy chỉ mới nằm trong bụng mẹ nhưng nó cũng đang dần có những HÀNH TRÌNH ANH HÙNG nhất định, trong việc nhất tề chi phối và biến các nhân vật xung quanh mình trở nên phức tạp.

Ở phần 2, Lệnh bà Jessica là một nhân vật vô cùng bí hiểm. Ảnh: Screen Rant

       Ngoài điều đó ra, Herbert cũng rất thành công trong việc “đeo mặt nạ” cho các nhân vật, để ta không thể lường trước đường đi nước bước của bản thân họ. Chẳng hạn phút trước Paul và Chani còn rất mặn mà, nhưng ngay sau đó mọi chuyện đổi khác khi anh chấp nhận lấy Công chúa như đại diện cho chiến thắng của mình. Lệnh bà Jessica cũng nằm trong “ngã ba” ấy, khi không ai biết một cách rõ ràng bà đang từng bước leo lên theo quyền lực của con trai mình, hay chính bà mới là kẻ thao túng tất cả, trả thù cho điều đã mất? Và nếu điều ấy là thật, hóa ra cổ mẫu anh hùng mà ta xác định ngay từ ban đầu đã đổi bản chất. Paul từ mẫu bị động chuyển sang chủ động với chính những gì mà mình học hỏi, nhưng nếu vai trò của mẹ anh lớn hơn, thì hóa ra Paul chỉ là một kiểu anh hùng xúc tác – người có vị trí là bàn đạp cho hình tượng khác bước lên vũ đài danh vọng. Áp chính lý thuyết của Vogler vào Xứ cát bản phim của Villeneuve, ta thấy vì sao mà tác phẩm này thành công vang dội trong các năm qua. Dù biết một cách khái quát đó là trùng trùng lớp lớp âm mưu, nhưng khi được phân tích dưới cổ mẫu và những điểm nút quan trọng của hành trình anh hùng, ta sẽ lại thấy những chi tiết này hiện ra phức tạp, gắn kết ra sao.

Ngô Minh

Đọc bài viết

Trà chiều

Sứ Đoàn Iwakura đạt Giải thưởng sách Quốc Gia 2024

Published

on

Giải thưởng Sách Quốc gia là giải thưởng do Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông, Hội Xuất bản Việt Nam tổ chức hàng năm, trao giải cho những cuốn sách (bộ sách) có giá trị nổi bật về nội dung tư tưởng, tri thức, thẩm mỹ nhằm tôn vinh tác giả, dịch giả, nhà khoa học và người làm công tác xuất bản.

Tối ngày 29.11.2024 tại lễ trao Giải thưởng Sách Quốc gia lần VII, tác phẩm Sứ Đoàn Iwakura - Chuyến Tây Du Khảo Cứu Nhằm Canh Tân Nhật Bản Thời Minh Trị (Ian Nish biên soạn, Nguyễn Hoàng Mai - Nguyên Tâm dịch) hân hạnh được vinh danh giải Khuyến khích.

Sứ Đoàn Iwakura là tác phẩm nghiên cứu tập hợp nhiều tư liệu giá trị, giúp độc giả hiểu rõ hơn về chuyến du khảo nhằm canh tân Nhật Bản thời Minh Trị dưới góc nhìn của người phương Tây. Để có một đường lối phát triển đất nước hoàn toàn mới, người Nhật đã khởi động chuyến công du gọi là Sứ mệnh Iwakura thăm Hoa Kỳ và nhiều nước châu Âu. Đây là một chuyến đi lịch sử có tầm quan trọng đến mức khi nhắc về Minh Trị Duy Tân, người ta lập tức nhớ đến chuyến đi này.

Sách dày 427 trang, gồm 11 chương tổng hợp các bài viết của Ian Nish và 12 chuyên gia trong lĩnh vực quan hệ quốc tế khu vực Nhật Bản và Đông Á. Tám chương đầu, độc giả sẽ cùng phái đoàn đi qua tám cường quốc từ Mỹ, Anh, Pháp, Bỉ, Đức, Nga, Thụy Điển và Italy. Bản ghi chép của những học giả góp phần tái hiện hành trình tìm kiếm “văn minh khai sáng” của sứ đoàn Iwakura tại trời Âu dưới góc nhìn của người phương Tây. Ba phần còn lại trong ấn phẩm là bài phân tích, nhận định của chuyên gia lịch sử, đánh giá tình hình nước Nhật sau chuyến công du.

Để hiểu thêm về một lát cắt lịch sử quan trọng của Nhật Bản, cũng như đọc thêm về chuyến đi được mệnh danh là “Chuyến công du lịch sử thay đổi nước Nhật”, mời bạn tìm đọc sách tại đây hoặc tại hệ thống các nhà sách Phương Nam trên toàn quốc.

Đọc bài viết

Cafe sáng