Chuyện người cầm bút

Trò chuyện với Orhan Pamuk: Nghệ thuật tiểu thuyết số 187 (Phần 2)

Published

on

Orhan Pamuk sinh năm 1952 tại Istanbul, nơi ông vẫn đang sống. Gia đình ông giàu lên từ việc xây dựng đường sắt trong những ngày đầu của Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ; Pamuk theo học trường Robert College, nơi con cái giới thượng lưu ưu tú của thành phố được hưởng nền giáo dục thế tục theo kiểu phương Tây. Ngay từ đầu, ông đã bộc lộ niềm đam mê với nghệ thuật thị giác, nhưng sau khi đăng ký học kiến trúc tại đại học, ông lại muốn viết. Ông hiện là tác giả được đọc nhiều nhất tại Thổ Nhĩ Kỳ.

Đọc phần 1 của cuộc phỏng vấn tại đây

*

ÁGQ: Khi còn trẻ, ông muốn trở thành họa sĩ. Tình yêu hội họa nhường chỗ cho niềm yêu thích viết lách từ khi nào?

OP: Ở tuổi hai mươi hai. Từ khi lên bảy, tôi đã muốn trở thành họa sĩ, và gia đình tôi ưng thuận. Họ đều nghĩ rằng tôi sẽ là một danh họa. Nhưng rồi vài thứ xảy ra trong đầu tôi – tôi nhận ra rằng một chiếc đinh vít đã bị lỏng – và tôi ngừng vẽ rồi ngay lập tức bắt đầu viết cuốn tiểu thuyết đầu tay của mình.

ÁGQ: Một con vít lỏng?

OP: Tôi không thể nói lý do tôi làm điều đó. Gần đây tôi đã xuất bản một cuốn sách tên là Istanbul. Một nửa trong đó là cuốn tự truyện của tôi đến thời điểm kia và nửa còn lại là một bài luận về Istanbul, hay chính xác hơn, ánh nhìn của một đứa trẻ về Istanbul. Cuốn sách là kết hợp giữa suy nghĩ về hình ảnh và phong cảnh, cũng như cấu trúc hóa học của thành phố và nhận thức của đứa trẻ về thành phố đó và cuốn tự truyện của đứa trẻ đó. Câu cuối cùng của cuốn sách như sau, “‘Tôi không muốn trở thành một họa sĩ,’ Tôi nói. ‘Tôi sẽ trở thành một nhà văn.’” Và không có lời giải thích. Mặc dù đọc toàn bộ cuốn sách có thể lý giải phần nào.

ÁGQ: Gia đình ông có hài lòng về quyết định này không?

OP: Mẹ tôi khó chịu. Cha tôi phần nào hiểu hơn vì hồi trẻ ông muốn trở thành nhà thơ và dịch Válery sang tiếng Thổ, nhưng bỏ cuộc khi bị giới thượng lưu xung quanh, nơi ông thuộc về nhạo báng.

ÁGQ: Phải chăng gia đình chấp nhận ông trở thành họa sĩ, chứ không phải tiểu thuyết gia?

OP: Vâng, bởi họ không nghĩ tôi sẽ là họa sĩ toàn thời gian. Gia đình có truyền thống làm kỹ sư xây dựng. Ông tôi là một kỹ sư xây dựng đã kiếm được bộn tiền từ việc làm đường ray. Các chú và cha tôi để mất chúng, song đều học cùng một trường kỹ thuật, Đại học Kỹ nghệ Istanbul. Tôi dự định sẽ đến đó rồi nói, Được rồi, Tôi sẽ đến. Nhưng vì là nghệ sĩ trong gia đình, nên tôi quan niệm rằng mình nên trở thành kiến trúc sư. Dường như đó là giải pháp làm hài lòng mọi người. Vì vậy tôi đã theo học ngôi trường ấy, nhưng đang giữa học trình kiến trúc, tôi đột ngột bỏ hội họa và bắt đầu viết tiểu thuyết.

ÁGQ: Ông đã có cuốn tiểu thuyết đầu tiên trong đầu khi quyết định bỏ nghề chưa? Đó có phải lý do ông bỏ nghề kiến trúc?

OP: Theo tôi nhớ, tôi muốn trở thành tiểu thuyết gia trước khi tôi biết mình phải viết cái gì. Thực tế ra, khi bắt đầu viết tôi đã có hai hoặc ba lần khởi đầu lệch hướng. Tôi vẫn còn giữ mấy cuốn ghi chú. Song sau khoảng sáu tháng, tôi bắt đầu một dự án tiểu thuyết chính yếu sau cùng được xuất bản với tên gọi Cevdet Bey and His Sons.

ÁGQ: Cuốn đó vẫn chưa được dịch sang tiếng Anh.

OP: Về cơ bản nó là một sử thi gia đình, giống kiểu Forsyte Saga hay Gia đình Buddenbrook5 của Thomas Mann. Không lâu sau khi hoàn thành nó, tôi hối hận vì đã viết một thứ quá lỗi thời, một tiểu thuyết của thế kỷ XIX. Tôi hối hận bởi vì, khoảng năm hăm lăm hay hăm sáu tuổi, tôi bắt đầu áp đặt cho bản thân ý nghĩ mình nên trở thành một nhà văn hiện đại. Vào thời điểm cuốn tiểu thuyết cuối cùng cũng được xuất bản, khi tôi ba mươi, việc viết lách của tôi đã dần dà thể nghiệm hơn nhiều.

ÁGQ: Khi ông nói mình muốn trở nên hiện đại hơn, mang tính thể nghiệm, ông có nghĩ đến hình mẫu nào đó không?

OP: Thời điểm đó, những nhà văn vĩ đại đối với tôi không còn là Tolstoy, Dostoyevsky, Stendhal hay Thomas Mann. Những người hùng của tôi là Virginia Woolf và Faulkner. Giờ đây tôi thêm Proust và Nabokov vào danh sách.

ÁGQ: Câu mở đầu của The New Life là “Một ngày nọ, tôi đọc một cuốn sách và toàn bộ cuộc đời tôi đã thay đổi”. Có cuốn sách nào có ảnh hưởng tương tự với ông không?

OP: Âm thanh và cuồng nộ6 vô cùng quan trọng với tôi khi tôi hăm mốt, hăm hai. Tôi mua một ấn bản của Penguin. Nó rất khó hiểu, đặc biệt là với vốn tiếng Anh kém cỏi của tôi. Nhưng có một bản dịch tuyệt vời của cuốn sách sang tiếng Thổ, vì vậy tôi đặt bản tiếng Thổ và tiếng Anh cạnh nhau trên bàn và đọc nửa đoạn từ một cuốn rồi quay lại cuốn kia. Quyển sách đó để lại dấu ấn trong tôi. Phần còn lại dần dà là giọng văn của tôi. Tôi sớm bắt đầu viết ở ngôi thứ nhất số ít. Đa phần tôi cảm thấy tốt hơn khi mạo danh ai đó thay vì viết ở ngôi thứ ba.

ÁGQ: Có phải ông nói rằng mất nhiều năm để cuốn tiểu thuyết đầu tiên của mình được xuất bản?

OP: Ở tuổi đôi mươi tôi không có bất kỳ người bạn văn nào; tôi không thuộc bất kỳ hội nhóm văn chương nào ở Istanbul. Cách duy nhất để xuất bản cuốn sách đầu tiên của tôi là gởi nó đến một cuộc thi văn học dành cho các bản thảo chưa được xuất bản ở Thổ Nhĩ Kỳ. Tôi đã làm thế và thắng giải, có nghĩa là được một nhà xuất bản lớn, tốt xuất bản. Vào thời điểm đó, nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ đang ở trong tình trạng tồi tệ. Họ nói, Ừ, chúng tôi sẽ gởi cho anh một hợp đồng, song họ đã trì hoãn xuất bản cuốn tiểu thuyết.

ÁGQ: Tiểu thuyết thứ hai của ông có dễ dàng – nhanh chóng hơn không?

OP: Cuốn thứ hai là một cuốn sách mang màu sắc chính trị. Không phải tuyên truyền. Tôi đã viết nó trong khi chờ đợi cuốn đầu tiên xuất hiện. Tôi dành khoảng hai năm rưỡi cho nó. Đột nhiên, một đêm xảy ra đảo chính quân sự. Đó là năm 1980. Hôm sau nhà xuất bản đáng lẽ sẽ xuất bản cuốn sách đầu tiên, Cevdet Bey, nói rằng ông ta sẽ không xuất bản nó mặc cho hợp đồng giữa chúng tôi. Tôi nhận ra ngay cả khi hoàn thành cuốn thứ hai – cuốn sách có yếu tố chính trị – vào những ngày đó, tôi sẽ không thể xuất bản nó trong năm hoặc sáu năm vì quân đội không cho phép. Vì vậy dòng suy nghĩ của tôi diễn ra như sau: Tuổi đôi mươi tôi nói rằng mình sẽ trở thành tiểu thuyết gia và viết trong bảy năm với hy vọng xuất bản được cái gì đó ở Thổ Nhĩ Kỳ… và rồi chẳng có gì. Giờ đây gần ba mươi tuổi và tôi chẳng có thể xuất bản bất cứ thứ gì. Tôi vẫn còn giữ hai trăm năm mươi trang của cuốn tiểu thuyết chính trị còn dang dở đó trong một ngăn kéo của mình.

Ngay sau cuộc đảo chính quân sự, vì không muốn nản lòng, tôi bắt đầu viết cuốn sách thứ ba – cuốn anh đang nói đến, The Silent House. Đó là những điều tôi đã làm vào năm 1982 khi cuốn tiểu thuyết đầu tiên cuối cùng cũng được xuất bản. Cevdet được đón nhận nồng nhiệt, có nghĩa là tôi có thể xuất bản tiếp cuốn sách đang viết. Vì vậy nên cuốn thứ ba tôi viết là cuốn thứ hai được xuất bản.

ÁGQ: Điều gì làm cho cuốn tiểu thuyết của ông không được xuất bản dưới chính quyền quân sự?

OP: Những nhân vật là giới thượng lưu trẻ tuổi theo chủ nghĩa Marx. Cha mẹ họ sẽ tới các khu nghỉ dưỡng mùa hè, và họ có những ngôi nhà rộng rãi khang trang và rồi say đắm trở thành những người Marxist. Họ sẽ đánh nhau rồi ghen tuông với nhau rồi âm mưu nổ tung thủ tướng.

ÁGQ: Có phải là một cuộc cách mạng được tô bóng?

OP: Những thanh niên thượng lưu trẻ tuổi với lề thói của người giàu, vờ như mình rất cấp tiến. Song tôi không phán xét đạo đức về chuyện đó. Đúng hơn, theo cách nào đó tôi đang lãng mạn hóa tuổi trẻ của mình. Ý tưởng ném một quả bom vào thủ tướng là quá đủ khiến cuốn sách bị cấm.

Vậy nên tôi không thể hoàn thành nó. Và anh thay đổi khi anh viết sách. Anh không thể khoác nhân vật đó lên lần nữa. Anh không thể tiếp tục như trước. Mỗi cuốn sách đại diện cho một giai đoạn phát triển của tác giả. Một cuốn tiểu thuyết có thể được coi như một cột mốc trong quá trình phát triển tinh thần của tác giả. Vì vậy anh không thể quay trở lại được nữa. Một khi tiểu thuyết mất đi tính đàn hồi, không thể suy suyển nó lần nữa.

AGQ: Khi đang thử nghiệm các ý tưởng, cách ông chọn hình thức của tiểu thuyết như thế nào? Có phải ông bắt đầu từ một hình ảnh, một câu văn đầu tiên?

OP: Không có công thức hằng định nào cả. Nhưng tôi cho rằng mình không viết hai cuốn tiểu thuyết theo cùng một phương thức. Tôi cố gắng thay đổi mọi thứ. Đó là lý do tại sao nhiều độc giả nói với tôi, Tôi thích cuốn tiểu thuyết này của ông, thật tiếc là ông không viết mấy cuốn khác giống như thế, hoặc là, Tôi chưa bao giờ thích bất kỳ cuốn nào cho đến khi ông viết cuốn đó – đặc biệt khi tôi nghe họ nói về The Black Book. Thực ra tôi ghét nghe mấy điều đó. Viết như vậy thú vị, và cũng là thách thức khi thử nghiệm với hình thức và phong cách, và ngôn ngữ và tâm trạng và nhân vật cũng như suy nghĩ về mỗi cuốn sách theo một cách khác nhau.

Chủ đề của từng cuốn sách có thể đến với tôi từ nhiều nguồn khác biệt. Với Tên tôi là Đỏ, tôi muốn viết về tham vọng trở thành họa sĩ của mình. Tôi có khởi đầu lệch hướng; tôi bắt đầu viết một cuốn chuyên khảo tập trung vào họa sĩ. Sau đó tôi chuyển nghề họa sĩ thành nhiều họa sư riêng biệt cùng làm việc trong một xưởng. Điểm nhìn cũng thay đổi, vì giờ đây có nhiều họa sĩ khác nhau chuyện trò. Lúc đầu tôi nghĩ sẽ viết về họa sĩ đương đại, nhưng sau đó tôi nghĩ họa sĩ người Thổ đó có thể phái sinh quá mức, quá ảnh hưởng bởi phương Tây, vì vậy tôi quay ngược thời gian viết về những nhà tiểu họa. Đó là cách tôi tìm thấy chủ đề của mình.

Một số chủ đề cũng phần nào yêu cầu đổi mới hình thức và chiến lược kể chuyện. Chẳng hạn, đôi khi anh vừa xem hoặc đọc một thứ gì đó, hay xem một bộ phim, đọc một bài báo và sau đó anh nghĩ rằng, Mình sẽ tạo ra một giọng khoai tây, hay chó, hay cây. Một khi có được ý tưởng anh sẽ nghĩ về sự đối xứng và liên tục của tiểu thuyết. Và anh cảm thấy, Tuyệt vời, chưa ai từng làm điều này trước đây.

Cuối cùng, tôi nghĩ về những điều đó trong nhiều năm. Có thể tôi có những ý tưởng và kể nó cho những người bạn thân của mình. Tôi giữ rất nhiều sổ ghi chú cho những cuốn tiểu thuyết khả dĩ tôi có thể viết. Đôi khi tôi không viết chúng, nhưng nếu tôi mở một cuốn ghi chú và bắt đầu ghi chép, rất có thể tôi sẽ viết cuốn tiểu thuyết đó. Vậy nên khi hoàn thành một tiểu thuyết trái tim tôi có lẽ đặt vào trong dự án đó; và hai tháng sau khi kết thúc một cái tôi bắt đầu viết cái kia.

ÁGQ: Nhiều tiểu thuyết gia sẽ không bao giờ bàn luận về một tác phẩm đang được tiến hành. Ông cũng giữ bí mật như thế chứ?

OP: Tôi không bao giờ bàn về nó. Vào những dịp chính thức, khi người ta hỏi tôi đang viết gì, tôi có sẵn một câu trả lời: Một tiểu thuyết lấy bối cảnh Thổ Nhĩ Kỳ. Tôi ít khi cởi mở với ai và chỉ khi tôi biết họ sẽ không làm tôi tổn thương. Những gì tôi làm là vài mánh lới – tôi sẽ cho một đám mây nói chuyện, chẳng hạn như vậy. Tôi thích xem phản ứng của mọi người. Giống như trò trẻ con. Tôi làm như thế nhiều lần khi viết Istanbul. Tâm trí tôi hồ như một đứa trẻ nghịch ngợm, cố gắng cho cha nó thấy mình thông minh nhường nào.

ÁGQ: Từ mánh lới mang hàm nghĩa tiêu cực.

OP: Anh bắt đầu bằng một mánh, nhưng nếu anh tin vào khía cạnh văn học và đạo đức nghiêm túc của nó, đến cuối cùng nó sẽ biến thành một sáng kiến văn học nghiêm túc. Nó trở thành một tuyên cáo văn chương.

ÁGQ: Các nhà phê bình thường mô tả tiểu thuyết của ông là hậu hiện đại. Tuy vậy, đối với tôi, có vẻ như ông rút ra các mẹo kể chuyện của mình từ nguồn truyền thống. Chẳng hạn, ông trích dẫn từ Nghìn lẻ một đêm7và các văn bản cổ điển khác trong truyền thống Đông phương.

OP: Chuyện anh nói bắt đầu với The Black Book, mặc dù tôi có đọc Borges và Calvino trước đó. Tôi cùng vợ đến Hoa Kỳ năm 1985 và ở đó lần đầu tiên tôi bắt gặp sự nổi trội và phong phú vô cùng của văn hóa Mỹ. Là một người Thổ đến từ Trung Đông, cố khẳng định mình với cương vị một nhà văn, tôi cảm thấy bị đe dọa. Vì vậy tôi rút lui, quay trở lại với “cội rễ” của mình. Tôi nhận ra rằng thế hệ của mình phải sáng tạo ra một nền văn học dân tộc hiện đại.

Borges và Calvino đã giải phóng tôi. Nội hàm của văn học Hồi giáo truyền thống quá phản động, quá chính trị và được những người bảo thủ sử dụng theo những cách cổ hủ và ngu xuẩn đến nỗi chưa bao giờ tôi nghĩ mình có thể làm được gì từ chất liệu đó. Nhưng lần ở Hoa Kỳ khiến tôi nhận ra rằng tôi có thể quay trở lại chất liệu đó kèm với một khung suy nghĩ kiểu Calvino hay Borges. Tôi phải bắt đầu bằng cách tách biệt rõ ràng giữa hàm nghĩa tôn giáo và văn chương trong văn học Hồi giáo để tôi có thể dễ dàng bỏ túi cơ man những trò chơi, mánh lới và dụ ngôn của nó. Thổ Nhĩ Kỳ có một truyền thống vi tế về những phục sức tao nhã thượng hạng trong văn chương. Nhưng rồi các nhà văn bị xã hội ràng buộc đã vứt bỏ đi phần đổi mới sáng tạo trong văn chương của chúng ta.

Có nhiều câu chuyện ngụ ngôn lặp đi lặp lại trong các tập quán truyền miệng khác nhau – tại Trung Hoa, Ấn Độ, Ba Tư. Tôi quyết định sử dụng và đặt chúng vào Istanbul đương đại. Đó là một thử nghiệm – ghép mọi thứ lại với nhau giống như trường phái Dada; The Black Book mang phẩm chất đó. Đôi khi tất cả các nguồn kết hợp với nhau và cái gì đó mới mẻ ló dạng. Vì vậy tôi đặt tất cả những chuyện viết lại này ở Istanbul, thêm vào cốt truyện trinh thám, và The Black Book ra đời. Song nguồn gốc của nó là toàn bộ sức nặng trong văn hóa Mỹ và khao khát trở thành nhà văn thể nghiệm nghiêm túc của tôi. Tôi không thể viết nghị luận xã hội về các vấn đề của Thổ Nhĩ Kỳ – tôi bị đe dọa. Vì vậy, tôi phải thử một cái gì đó khác.

– Còn tiếp –

Đọc phần 3 của cuộc phỏng vấn tại đây

3V

Dịch từ bài viết gốc Paris Review – The Art of Fiction No. 187 (theparisreview.org)

Chú thích:

5, 6, 7: Đối với các sách đã được dịch sang tiếng Việt, người dịch sử dụng tên tiếng Việt cho thông dụng. Các sách vẫn chưa có bản dịch tiếng Việt người dịch tạm dùng tên tiếng Anh trong bài viết gốc.

Chuyện người cầm bút

Hải Âu: Dịch Siêu Nhân Loại là khóa học tôi trân trọng về hiện thực

Tôi không coi hành trình dịch sách Siêu Nhân Loại là một công việc, mà là một khóa học bổ ích và hết sức đáng trân trọng. Tôi thấy mình thật may mắn.

Published

on

By

Siêu Nhân Loại – tác phẩm mới nhất do Phương Nam Book tổ chức xuất bản và phát hành – là sự kết hợp hoàn hảo giữa thể loại sách tâm linh và sách khoa học tâm lí, đem đến cho bạn đọc nhiều kiến thức thú vị về tâm lí con người nói chung, khái niệm Siêu Nhân Loại nói riêng. Deepak Chopra – tác giả của quyển sách – từng được tạp chí Time vinh danh là “1 trong 100 anh hùng và biểu tượng hàng đầu thế kỷ”.

Xoay quanh tác phẩm này, Bookish đã có cuộc trò chuyện với Hải Âu – dịch giả chuyển ngữ sang tiếng Việt của Siêu Nhân Loại để bạn đọc có thể biết được câu chuyện hậu trường về quá trình dịch tác phẩm, đồng thời tiếp cận Siêu Nhân Loại từ góc nhìn của người dịch.

Siêu Nhân Loại là một tác phẩm có hàm lượng kiến thức khổng lồ từ nhiều lĩnh vực khác nhau, chủ yếu là các lĩnh vực nằm trong khoa học tự nhiên. Khi dịch sách, bạn có gặp khó khăn về vấn đề này không và bạn đã vượt qua bằng cách nào?

Hàm lượng thông tin khoa học khá dày và đa dạng trong sách đúng là một thử thách với tôi xuyên suốt quá trình dịch thuật. Song tôi không thấy mệt mỏi chút nào, ngược lại còn rất phấn khích. Có lẽ vì tôi vốn đã luôn dành nhiều thiện cảm và thời gian cho các đầu sách/bài nghiên cứu khoa học từ trước. Hơn nữa, đồng hành cùng tôi trên con đường này còn có Bác sĩ – Tiến sĩ Vũ Phi Yên, một nhà khoa học và tâm lý học kỳ cựu. Chị cũng chính là người đã giới thiệu cho tôi đọc sách Siêu Nhân Loại bản gốc tiếng Anh. Những thông tin khoa học mà tôi chưa nắm rõ, đặc biệt là ở lĩnh vực y tế và sinh học, đều được chị Vũ Phi Yên cố vấn tỉ mỉ.

Ngoài ra, tôi cũng chủ động tham vấn ý kiến chuyên gia trong những lĩnh vực khác mà Siêu Nhân Loại đề cập. Từ thầy giáo vật lý, kỹ sư công nghệ cao, cho tới người làm vườn, đầu bếp và nhà ngôn ngữ học... chỉ cần có cơ hội tôi đều cắp sách tới học hỏi. Đây là lý do tôi không coi hành trình dịch sách Siêu Nhân Loại là một công việc, mà là một khóa học bổ ích và hết sức đáng trân trọng. Tôi thấy mình thật may mắn.

Hải Âu

Deepak Chopra thậm chí còn trích dẫn một số bài thơ để phục vụ cho luận điểm của mình trong sách. Thơ là một mạch nguồn cảm xúc khác hẳn với văn phân tích; những lúc đó, bạn chuyển đổi mạch nguồn tư duy thế nào để dịch thơ?

Xuất phát điểm của tôi là ngành khoa học xã hội, cụ thể là ngôn ngữ học. Vậy nên tôi vốn đã quen thuộc với việc dịch các bản thảo văn chương và thi ca từ thời còn đi học. Cuốn sách dịch đầu tay của tôi cũng thuộc thể loại tiểu thuyết chứ không phải phi hư cấu. Tôi chuyển mình từ văn phân tích sang thơ hay các trích đoạn kịch cổ điển cũng tự nhiên, giống như đổi từ bút bi sang bút mực nước vậy thôi.

Cái khó của quá trình này thực ra nằm ở việc tái hiện phong cách của từng tác giả được trích dẫn. Thơ William Blake chắc chắn phải khác thơ Rumi hay Kabir; kịch Shakespeare từ nước Anh thế kỷ 16 không thể dịch cùng một lối với lời kinh cổ về thần Shiva của Ấn Độ được. Mong muốn chuyển ngữ sao cho trung thành với văn phong của tác giả nhất, tôi cố gắng tham khảo từ các tác phẩm cùng chủ bút và các bản dịch kinh điển khác. Ngoài ra, tôi cũng có một típ dịch văn chương yêu thích là tìm nghe âm nhạc cùng thời đại, cùng xuất xứ với tác giả để khám phá không gian cảm xúc đã nuôi dưỡng tâm hồn họ. Trải nghiệm này luôn thú vị và khơi dậy cảm hứng.

Điều gì khiến bạn thích thú nhất về miền đất của Siêu Nhân Loại mà tác giả đã vẽ ra?

Điều tôi thích thú nhất về miền đất Siêu Nhân Loại có lẽ là ý tưởng “con người thật của bạn vượt khỏi cả thời gian và không gian”. Tiềm năng của con người là vô hạn – nghe như kịch bản của một bộ phim viễn tưởng nhưng lại được tác giả chứng minh bằng rất nhiều lập luận đáng suy ngẫm. Khao khát được tự do và vượt thoát là điểm chung của con người ở mọi thời đại, mọi nền văn hóa. Cảm giác bản thân mênh mang như vũ trụ, tràn đầy tiềm năng và sự tự chủ có sức mạnh động viên to lớn với cá nhân tôi.

Hải Âu

Trong Siêu Nhân Loại, tác giả thường nhấn mạnh ý mỗi chúng ta thường chỉ tập trung lao vào vòng xoáy của vật chất – thứ vốn là ảo ảnh giữa đời thường, mà không bận tâm cải tạo hiện thực của riêng mình. Mỗi người lại có một định nghĩa về hiện thực khác nhau. Định nghĩa về hiện thực của bạn là gì và định nghĩa đó thay đổi như thế nào sau khi bạn dịch Siêu Nhân Loại?

Nhiều năm trước, tôi từng chắc mẩm mình có tư duy “thực tế”, sát với hiện thực cuộc sống. Và “hiện thực cuộc sống” là hiện thực tôi nhìn – nghe – chạm – ngửi thấy. Sau đó, tôi có cú chuyển nhận thức lần một vào ngày hiểu ra rằng: hiện thực khác nhau trong ý thức của từng người. Trước khi biết đến Siêu Nhân Loại, có nhiều tác phẩm điện ảnh và học thuyết khoa học khác đã khiến tôi phải đặt câu hỏi về hiện thực. Nổi bật trong số đó, tất nhiên là series phim kinh điển The Matrix. Tiên đề của hành trình Siêu Nhân Loại cũng như The Matrix, mô tả một hiện thực ảo đã được lập trình mà con người ra sức bám chắc lấy, tự làm cùi mòn đi tiềm năng vô hạn sẵn có trong mình. Đứng trước sự phát triển như vũ bão của công nghệ AI, đôi khi tôi cũng trộm nghĩ, liệu có khả năng nào con người trên Trái đất là AI bậc cao đang được người ngoài hành tinh thí nghiệm không? Và chúng ta chỉ đang sống trong một ma trận giả lập mà thôi? (cười).

Có một khoảng thời gian dài tôi không còn dám chắc hiện thực là gì và bây giờ là bao giờ. Đến nay, tôi vẫn chưa thể đưa ra lời khẳng định rành rọt nào cho bạn. Song ít nhất tôi đã phát hiện được ở mức này: hiện thực khó định nghĩa còn siêu hiện thực với đa số chúng ta, là chưa thể định nghĩa. Vậy thì chúng ta cứ tạm sống cùng hiện thực mình đang tri nhận, nhưng đồng thời cũng sẵn lòng mở trí để tin rằng, hiện thực ấy có thể là đồ giả. Mọi sướng vui buồn khổ có thể đều chỉ là mơ. Một giấc mơ sáng suốt.

Ở phần cuối sách, Deepak Chopra đem đến cho người đọc một liệu trình để thức tỉnh tâm trí trong 31 ngày. Khi dịch xong sách, bạn có thử thực hiện liệu trình này?

Tôi không đợi kết thúc bản thảo dịch mới thực hành liệu trình Một Tháng Thức Tỉnh. Khi còn đang làm việc ở phần một cuốn sách, tôi đã in riêng liệu trình này ra giấy và đặt thường trực ở nơi dễ thấy nhất trong nhà để nhắc nhở mình thực hành. Có thể nói rằng phần mô tả của mỗi ngày trong liệu trình là tinh túy của cả cuốn sách được chắt lọc.

Tôi thích bài tập của toàn bộ 31 ngày; mỗi bài tập lại mang đến những trải nghiệm đặc biệt riêng. Thế nhưng nếu buộc phải chọn ra một ngày ấn tượng nhất, có lẽ tôi sẽ chọn ngày thứ 16 – ngày tác giả nói về giấc mơ sáng suốt và so sánh hiện thực hằng ngày là một giấc mơ sáng suốt. “Tưởng tượng xem, đây chỉ là một giấc mơ, và tôi chỉ là kẻ đang mơ”.

Deepak Chopra

Trong Siêu Nhân Loại, tác giả cung cấp rất nhiều câu chuyện, thông tin, những thí nghiệm khoa học thú vị. Đâu là phần khiến bạn thấy bất ngờ và thú vị nhất vì chưa được biết qua trước khi dịch tác phẩm này?

Rất khó để nêu một ví dụ duy nhất, vì có nhiều phần khiến tôi ngạc nhiên xen lẫn thích thú trong quá trình dịch. Tôi đành mượn vô thức bật thật nhanh ra câu trả lời đầu tiên trong tâm trí, nhưng lại có tới hai dữ kiện đồng thời xuất hiện. Thứ nhất là đoạn nói về loài chim hải âu pêtren tuyết – một loài chim hiếm, kiên cường sinh sống ở lục địa Nam Cực hoang lạnh. Trước đây tôi chưa từng biết đến loài chim này. Chúng xinh đẹp theo cách kỳ lạ lắm.

Dữ kiện thứ hai là chi tiết rất nhỏ thôi, nằm phần đầu sách: “Thông tin đến mắt chỉ cho thấy căn phòng bạn đang ngồi có những bức tường tụ vào nhau ở góc phòng, nhưng bạn biết căn phòng này hình vuông, vì vậy bạn nắn chỉnh dữ liệu cho khớp với hiểu biết đó”. Tôi vẫn nhớ như in cảm giác “a ha” khi hiểu được ẩn ý của ví dụ này. Một thông tin tưởng chừng hiển nhiên, các bức tường phòng thường tình sao có thể trông giống góc gì khác ngoài góc vuông được? Nhưng bạn thử làm bài tập này với tôi nhé. Bạn nhìn thật kĩ xem, thực tế ở điểm giao nhau của 3 mặt tường phòng, bạn thấy góc gì vậy? Hoặc bạn có thể phác thảo ra giấy chính xác hình ảnh mắt nhìn thấy để dễ hình dung hơn.

Bật mí với bạn, tôi đã ngỡ ngàng nhận ra hình ảnh thực tế mắt mình nhìn thấy là góc tù, nhưng ý thức lại tự động “điều chỉnh” thông tin ghi được thành vuông cho khớp với thực tế là tôi đang đứng trong một khối hộp lập phương. Thật thú vị phải không?

Deepak Chopra thường được xem là đứng giữa khoa học và tâm linh khi ông dùng nhiều kiến thức khoa học để lí giải vấn đề tâm linh. Những người theo khoa học thuần túy cho rằng sách của ông là ngụy khoa học; tuy nhiên, đứng từ góc nhìn khách quan, sách của ông tạo được ảnh hưởng rộng lớn đến công chúng phổ thông có lẽ cũng đến từ sự kết hợp hài hòa giữa khoa học và tâm linh. Là người dịch quyển sách, là người đã chậm rãi đi cùng quyển sách trong suốt một năm, bạn có thể chia sẻ một đoạn trích trong tác phẩm mà cá nhân bạn cho rằng đó là những dòng đẹp nhất, kết hợp những điều tinh túy nhất từ khoa học và tâm linh trong tác phẩm không?

Tiếp tục là một câu hỏi khó cho tôi vì hầu như ở chương nào của cuốn sách, độc giả cũng có thể tìm được bằng chứng thuyết phục về sự kết hợp khéo léo này. Tôi lại xin chọn một ví dụ ngẫu nhiên bật ra từ vô thức, nằm ở trang 156-157 (Chương 5 – Tâm trí, Cơ thể, Não bộ, và Vũ trụ đều là ý thức biến đổi):

“Thay vì thụ động chấp nhận thế giới thông thường, siêu hiện thực cho chúng ta một lựa chọn mới – coi vạn vật trong vũ trụ đều là những biểu hiện biến đổi của ý thức. Ví dụ, một cái cây thực ra đã được tùy chỉnh sao cho phù hợp với cách con người tiếp nhận nó. Bất kỳ đặc tính nào của cái cây cũng có thể tháo rời khỏi khung nhận thức xác định và gắn vào một khung nhận thức khác, không còn thuộc về con người. Với người mù, màu sắc của cái cây không tồn tại. Với neutrino – một hạt hạ nguyên tử có thể lao xuyên qua Trái đất dễ dàng như giữa khoảng không vũ trụ, độ rắn của cái cây không tồn tại. Nếu bạn bứng cái cây lên Trạm Vũ trụ Quốc tế, trọng lượng của nó biến mất. Nếu so sánh với thời gian hàng tỷ năm để phân rã proton trong hạt nhân phân tử, tuổi thọ của cái cây cũng không còn đáng là bao.

Vạn vật có “tính thực” thông qua phương pháp biến đổi mà ý thức áp dụng. Khi bạn ngủ, toàn bộ thế giới vật chất mờ đi và biến mất. Thế giới ấy vẫn tồn tại nói chung, được duy trì bằng những quy luật của bầu thực tế ảo. Nhưng khi ngủ, bạn thoát khỏi thực tế ảo bằng cách mở rộng trải nghiệm tới một thế giới khác, nơi không phải miền vô thức trống rỗng như con người vẫn tưởng. Chúng ta có thể cảm nhận giấc ngủ sâu như một nhận thức thuần khiết mà không có các kích thích – thật vậy, đó chính là trải nghiệm của những bậc thầy tâm linh, yogi và nhiều dạng thức siêu nhân khác qua hàng thế kỷ. Khái niệm Niết Bàn của Phật giáo gần với trạng thái ngủ say hơn là tỉnh táo, bởi Niết Bàn tái kết nối con người với miền nhận thức thuần khiết”.

Cảm ơn bạn vì những chia sẻ về Siêu Nhân Loại. Chúc bạn sẽ luôn vững bước trên hành trình phát triển bản thân, mở khóa tiềm năng vô hạn trong bạn.

Đọc bài viết

Bookish Best

Nguyễn Hoàng Mai: Tôi muốn viết về những vấn đề gai góc nhất của tuổi trẻ

Published

on

By

Nguyễn Hoàng Mai là tác giả của hai tác phẩm đầy cảm xúc về tuổi trẻ: Đung đưa trên những đám mây (tiểu thuyết, 2018), Bây giờ mình đi đâu (tập truyện ngắn, 2019). Hiện nay, cô đang sinh sống và làm việc tại Tokyo. Tuy đã xa Việt Nam nhiều năm, Hoàng Mai vẫn đọc và thường xuyên theo dõi tình hình văn chương nước nhà. Trong khuôn khổ của giải thưởng Bookist Best 2022, Ban Tổ chức đã có cuộc trò chuyện với Hoàng Mai xoay quanh việc đọc và sáng tác văn chương.

Chào Nguyễn Hoàng Mai. Cảm ơn Mai vì đã nhận lời phỏng vấn của Bookish về những tác phẩm bạn đã đọc năm 2022 nhân dịp mùa giải Bookish Best lần II đang diễn ra. Bạn nghĩ gì về giải thưởng Bookish Best?

Được biết Bookish Best là một giải thưởng văn học mới được thành lập tròn một năm nhưng mang nhiều ý nghĩa đặc biệt đi cùng với cộng đồng – hầu hết là những bạn trẻ thực sự yêu, dành nhiều tâm huyết với sách vở. Bookish Squad có hơn 13.000 thành viên mà tôi cũng “nằm vùng” trong số đó. Ở giải thưởng này, độc giả những người trực tiếp thưởng thức văn học được cất lên tiếng nói, tự tay bình chọn cho những tác phẩm gần với trái tim của mình nhất.

Là một người viết trẻ, tôi mong sẽ có nhiều sân chơi hơn nữa, để thị trường sách Việt Nam thêm sắc màu, sôi động, gần hơn với độc giả trẻ tuổi, và dòng chảy xã hội.

Năm nay, Mai có theo dõi tình hình xuất bản trong nước không? Có cuốn sách của tác giả Việt Nam nào khiến bạn ấn tượng không?

Do sống học tập ở Nhật nhiều năm, tôi đã không có cơ hội đọc văn học trong nước trong một khoảng thời gian dài. Sau này khi có dịp tiếp xúc trò chuyện, với những cây bút trẻ có tiếng như chị Nguyễn Dương Quỳnh, Huỳnh Trọng Khang, Thái Cường, Phát Dương… Ở họ, tôi đều cảm nhận sự nghiêm túc, trăn trở với nghề. Những bạn văn tôi được tiếp xúc đều sáng tạo, nghị lực, khiến tôi học hỏi nhiều.

Về văn học trong nước đã đọc gần đây tôi ấn tượng với tập truyện Chuyến Bay Tháng Ba của tác giả Lê Khải Việt, Chopin biến mất của Hiền Trang. Và đặc biệt tôi quá yêu mến Đà Lạt bàng bạc, ẩn hiện trong cuốn Thành phố những lục địa bay của tác giả Nguyễn Vĩnh Nguyên.

Là một người viết, khi đọc tác phẩm Thành phố những lục địa bay, bạn có học hỏi được gì về kĩ năng viết không?

Như đã nói, tôi thích chất thơ man mác lạnh như sương mù trên đỉnh núi, phảng phất trong từng câu văn, nhịp điệu của cuốn sách này.

Từng câu chữ không hề nhắc đến danh từ Đà Lạt, nhưng thành phố ấy vẫn hiện ra trong từng lát cắt mỏng, rồi nhẹ nhàng len lỏi vào lòng người như những hơi thở nhẹ. Vì tôi luôn nghĩ cuốn sách đẹp nhất, ý nghĩa nhất không phải nằm im lìm trên những ngôn từ trang giấy, mà sẽ không ngừng sinh sôi nảy nở trong tâm trí người đọc theo trải nghiệm của cá nhân nên rất ấn tượng với tập truyện mỏng của anh Nguyễn Vĩnh Nguyên.

Thành phố những lục địa bay là một thực hành của nhà văn Nguyễn Vĩnh Nguyên về việc phá vỡ ranh giới những thể loại, bất phân giữa hư cấu và phi hư cấu. Mai nghĩ gì về thực hành này? Bạn có cảm hứng muốn thực hành thủ pháp này cho những truyện sắp tới của mình không? Nếu có thì đâu sẽ là địa danh được bạn chọn lựa?

Tôi cảm nhận Thành phố những lục địa bay là cuốn sách rất đặc biệt bởi lẽ nó đã phá vỡ ranh giới của các thể loại. Độc giả khi lần đầu bước vào thế giới trong sách sẽ đầy nghi hoặc: Truyện ngắn? Tất nhiên không rồi. Hư cấu? Không hẳn, cũng không phải tản văn hay phi hư cấu. Những nhà nghiên cứu sẽ không gọi đó là Haiku hay truyện cực ngắn dù rất gần trong bản chất.

Và đáp án dành cho mỗi người có lẽ là, thực ra không cần phải quá chú trọng vào ranh giới giữa các thể loại văn học. Giữ trí tưởng tượng của chúng ta vượt qua những khuôn khổ, vượt qua những giới hạn, biết đâu đó là vùng đất văn chương thực sự?

Tôi được tác giả tặng tập truyện này trong một chuyến về Việt Nam chơi, khi đang ấp ủ viết cuốn truyện mới về thành phố tôi đang sống – Tokyo. Đó là tuổi trẻ hoang hoải đầy rực rỡ và cũng nhiều vấp ngã tôi đã trải qua, và vẫn muốn khám phá thêm. Giống như một cái Duyên vậy, nên tôi cũng muốn học hỏi một chút thôi vào tập truyện mới của mình. Không, tôi sẽ không phân tích bút pháp cụ thể để cố “bắt chước” cho giống đâu, mà muốn mình học tập từ trong vô thức khi đã gấp sách lại, để thời gian lắng xuống. Tập truyện mới về Tokyo của tôi sẽ đi giữa vùng đất của những địa danh hiện thực và trí tưởng tượng.

Mai có thường xuyên theo dõi tình hình xuất bản ở Nhật không? Nếu có thì năm vừa qua, có cuốn sách nào mới xuất bản khiến bạn ấn tượng không? Bạn có nhận thấy thị trường sách ở Nhật có điểm nào hay mà thị trường Việt còn đang thiếu không?

Tôi rất thích không gian của những chuỗi nhà sách lớn, lâu đời của Nhật như Maruzen, Kinokuniya, Junkudo… Mỗi khi đến đó tôi đều cảm nhận được văn hóa đọc, niềm say mê với sách của người Nhật không thể diễn tả thành lời. Nhà sách là nơi những cuốn sách ấy thực sự sống, theo kịp với những thay đổi của xã hội theo đúng nghĩa đen.

Vì yêu sách nên mỗi năm tôi đều theo dõi hai giải thưởng văn học uy tín, lớn nhất của Nhật Bản cũng đồng thời tượng trưng cho hai trường phái văn học Nghệ Thuật và Đại Chúng là: Giải thưởng Akutagawa và Naoki.

Tôi thích hầu hết những tác phẩm bước ra từ giải thưởng này như: Hibana (2015, tác giả Naoki Matayoshi), Konbini ningen (2016, tác giả Sayaka Murata)… nhưng gần đây, đặc biệt ấn tượng cuốn tiểu thuyết tâm lý ngắn Oishigohan ga taberaremasu youni (tạm dịch: Để thưởng thức được thức ăn ngon) của nữ tác giả 34 tuổi Junko Takase, vừa mới đoạt giải Akutagawa năm 2022. Tôi nghĩ sự phức tạp của tính cách và mối quan hệ chân thành, vừa đối nghịch vừa gắn bó giữa bộ ba nhân vật, được miêu tả tinh tế thông qua những món ăn trong cuốn sách này sẽ chạm đến trái tim của nhiều độc giả trẻ tuổi.

Được biết bạn đang viết một tập truyện ngắn xoay quanh đời sống du học sinh ở Nhật và có dự định xuất bản thời gian sắp tới. Bạn có thể chia sẻ một chút điều mình tâm đắc về tác phẩm này không?

Như đã đề cập ở trên, tập truyện ngắn tôi đang viết mang tên Tokyo, khi những cánh hoa anh đào rơi. Tôi đã muốn khai thác sâu hơn những vùng đất mới mẻ, đầy thách thức chưa nhiều người tìm đến, những vấn đề gai góc nhất của tuổi trẻ như: tình một đêm, xăm mình…

Tập truyện này gồm 10 truyện ngắn nhỏ, về cuộc sống, tình yêu, tâm tình của những người trẻ ở Nhật Bản. Ở đó, tôi đã muốn khắc họa một thế giới nơi tuổi trẻ có những niềm đau, cô đơn nỗi sợ hãi, nhưng cũng sẽ tràn đầy tình yêu, sự tươi sáng, ấm áp trên nền thành phố nổi tiếng của Nhật Bản như: Tokyo, Fukuoka, Kyoto.

Cảm ơn Mai đã dành thời gian để tham gia cuộc trò chuyện với Bookish Best.

Đọc bài viết

Chuyện người cầm bút

Nhật Chiêu: Truyện tuyệt ngắn không dễ viết

Published

on

By

Lời tiên tri của giọt sương (xuất bản năm 2011) do nhà văn Nhật Chiêu chấp bút là tập truyện tuyệt ngắn và truyện một câu đầu tiên được xuất bản ở Việt Nam. Qua đó, Nhật Chiêu cũng là một trong những nhà văn tiên phong cho thể loại này ở Việt Nam. Bookish đã có cuộc trao đổi với nhà văn về truyện tuyệt ngắn.

Tại sao ông lại viết truyện tuyệt ngắn?

Có người gọi truyện tuyệt ngắn và truyện một câu là Hint fiction, tức là truyện có số lượng trên dưới khoảng 25 từ, là loại truyện khơi gợi một cái gì lớn hơn và phức tạp hơn với số lượng chữ ít ỏi nhất. Trong văn chương, tôi thích những gì khơi gợi hơn là những gì thuyết lí, phô bày lộ liễu. Sự khơi gợi sẽ đưa ta đến chân trời khoáng đạt, còn sự phô bày lộ liễu chỉ là hủy diệt mà thôi.

Có nhiều ý kiến cho rằng khi chuyển sang viết truyện tuyệt ngắn là ông đang chọn hướng đi dễ dãi với mình hơn, ông viết truyện tuyệt ngắn vì ông không thể viết những truyện dài. Ông nghĩ sao về ý kiến này?

Truyện một câu không hề dễ như người ta tưởng tượng. Bởi vì ngay cả trên thế giới, dù thể loại này đã tồn tại trước Việt Nam thì số lượng tác giả thành công cũng như tác phẩm thành công là rất hiếm. Nếu hỏi truyện một câu trên thế giới mà được nhớ đến và thường được trích dẫn thì chỉ có một, hai trường hợp. Trong đó, có Augusto Monterroso - tác giả Guatemala với truyện một câu: Khủng long gồm 8 chữ chữ như sau: “Thức dậy, con khủng long vẫn còn đó.” Truyện này được nhiều nhà văn lớn, trong đó có Italo Calvino ca ngợi hết lời, là đề tài cho nhiều tiểu luận khác nhau. Nếu truyện một câu là dễ dàng thì thử hỏi vì sao ít truyện một câu đạt được thành tựu đến thế. Người ta vẫn nói thơ Haiku dễ làm nhưng thật ra có bao nhiêu bài thơ Haiku được nhớ đến như là tuyệt tác. Tại sao quanh đi quẩn lại cũng chỉ là Basho, Issa, Buson, Shiki? Cho nên hãy cứ tạm xem truyện một câu hoặc hai, ba câu cũng giống như trường hợp thơ Haiku. Dễ hay khó không chắc gì quyết được và cũng chẳng cần tranh luận. Ai cảm thấy nó dễ thì cứ thử viết chơi vài trăm truyện. Thế thôi, bao giờ cũng vậy, dễ nhất là nói. Làm lại là một chuyện khác.

Trong văn học của nhiều nước vẫn luôn luôn tồn tại những nhà văn chỉ viết truyện ngắn. Như vậy, ngắn hay dài không phải là thước đo và thật sự càng ngày càng có xu hướng nhiều nhà văn viết truyện tuyệt ngắn. Tôi có rất nhiều tập truyện tuyệt ngắn của nhiều nhà văn loại này như Augusto Monterroso hoặc như tập truyện Hint fiction do Robert Swartwood tuyển của nhà xuất bản lừng danh Norton, hoặc các tập sách mang tên Flash fiction, Micro fiction…Mỗi ngày tôi đều đọc một vài truyện tuyệt ngắn hoặc truyện một câu của các nhà văn trên thế giới mà tôi đã may mắn sưu tầm được và càng đọc tôi càng thấy khó viết. Đó là ý kiến của tôi.

Là người đi tiên phong ở thể loại truyện tuyệt ngắn, trong quá trình viết, điều gì khiến ông cảm thấy khó khăn nhất?

Do thói quen thường xuyên đọc thơ Haiku và công án Thiền tông, đôi khi chỉ có vài từ hoặc chỉ duy nhất một từ, tôi từng ao ước trong thể loại truyện này cũng có những hình thức tương tự. Nhưng vấn đề là làm sao để cho dài ngắn thế nào thì truyện cũng phải có cái gọi là diễn biến truyện, nghĩa là có tính chất tự sự. Muốn vậy, phải có phương pháp, có cách sử dụng ngôn từ đặc biệt. Nếu không thì mọi sự sẽ thành nhảm và ai cũng làm được dễ dàng. Ví dụ: truyện có chữ Đất sẽ chẳng có nghĩa lí gì nếu như nó không có một tiêu đề thích hợp để gợi lên một vận động của truyện. Tiêu đề ở đây là Sử thi nàng Sita và “toàn văn” của truyện nhờ cái tiêu đề đó mà phát tiết ý nghĩa.

Khó khăn lớn nhất theo tôi vẫn là làm sao để nó đến được với người đọc một cách thuyết phục. Điều này không một tác giả nào có thể nắm chắc. Có những cái thuộc về thói quen, thành kiến, tầm đón đợi, thiếu thông tin… sẽ là những chướng ngại cho việc người đọc bước vào văn bản mà không e dè. Còn trong khi sáng tác, tôi cảm thấy mình quen thuộc với thể truyện tuyệt ngắn như thể có “nhân duyên gắn kết” - theo cách nói của Hoàng Lương, người viết lời bạt cho Lời tiên tri của giọt sương.

Ảnh: Thiên Kim
Bài viết: Kodaki

Đọc bài viết

Cafe sáng