“Điều tồi tệ nhất của việc giữ những ký ức không phải là nỗi đau, mà là sự cô độc. Ký ức cần phải được chia sẻ.”

– Người truyền ký ức, Lois Lowry

“Khi tôi lang thang qua những khoảnh rừng của ký ức, những tấm ảnh là thứ la bàn đáng tin cậy nhất. Nhưng thời gian cứ thế tiếp diễn. Thật tệ khi đánh mất chiếc la bàn ấy, nhưng tôi không còn sức lực nào để kháng cự sự tan biến kia.”

– The Memory Police, Yōko Ogawa

Đầu tiên, nói thật lòng thì tôi vốn được Bookish mời tham gia bài viết bàn tròn xoay quanh giải International Booker 2020 cùng minh. từ đầu những ngày tháng 4. Tôi nhận lời và tiến hành đọc danh sách rút gọn, từ cuốn đầu tiên là Tyll đến cuối cùng, sát ngày trao giải, là The Adventures of China Iron. Nhưng đại dịch kéo dãn buổi trao giải và bẵng ba tháng sau đến ngày hôm kia, khi nghe được thông tin trao giải; tôi, minh. và Bookish không trở tay kịp, và bài viết bàn tròn rơi vào quên lãng.

Nhưng để hỏi tôi có chuẩn bị trả lời bài phỏng vấn ấy không, thì câu trả lời là có, và tôi mong được hỏi đến câu nào nhất, thì là, dự đoán của tôi cuốn nào sẽ thắng? Lại trần tình một điều tiếp đến, tôi hy vọng đó là The Memory Police (tạm dịch Cảnh sát ký ức). Đối với tôi, người đọc Yōko Ogawa lần đầu, nhận thấy cuốn sách này đẹp, và hẵng buồn. Bà có thể nhẹ nhàng, tình cảm, phảng phất một nét buồn cô động của Banana Yoshimoto; nhưng cũng có lúc lạnh căm, bất động, mang nét của Murakami trong mỗi phân đoạn câu chuyện. Yōko Ogawa đánh gục tôi bằng cốt truyện, bằng cảm quan và sự tinh tế, nhưng bà cũng khắc sâu vào tôi nhát dao của cái buồn bãng lãng, bò trườn nhẹ nhàng như một con rắn chà xát trên da.

Đứng trước thế giới tan hoang vào những ngày này, các tiểu thuyết hậu tận thế – phản địa đàng như đang bước lên một ngôi vị mới chưa từng chiếm giữ từ trước đến nay. Nếu trước đó con người ta vẫn sống dửng dưng với thời đại mình, khi tiểu thuyết khoa học kỳ ảo có đôi ba lúc bị gọi với danh ba xu, còn phản địa đàng như kiểu văn chương của thời mạt thế. Nhưng nhận thức mới đã không đến trễ, và ngay sau nó là những sinh vật nhỏ bé li ti nhưng sức công phá vô cùng mãnh liệt. Chúng ta từng há hốc mồm với thế dystopia của Lois Lowry trong Người truyền ký ức hay Chuyện người tùy nữ của Margaret Atwood; chúng ta cũng từng bất ngờ khi 28 của Jeong You-Jeong, Tro tàn sắc đỏ của Pyun Hye-Young hay Mùi Adam của Jean-Christophe Rufin lại thật trùng khớp trong những ngày này. Điều đó càng chứng tỏ tiểu thuyết phản địa đàng không đáng được gọi với danh mạt thế, dù theo bất kỳ nghĩa nào – dự đoán tương lai, nhìn nhận hiện tại.

Ra mắt vào năm 1994, The Memory Police của Yōko Ogawa thật sự là tiếng vọng lớn vào trong thế giới ta đang sống. Và tiếng vọng ấy đi theo hiệu ứng Doppler như càng vọng xa ra khỏi hai bờ vách ngăn ngôn ngữ. Với sự chuyển ngữ đầy mượt mà của Stephen Snyder, Cảnh sát ký ức lại một lần nữa sống dậy. Rõ ràng sau ngần ấy năm, giá trị của nó không hề cũ. Sự tinh tế của Yōko Ogawa đã xây nên một tiểu thuyết chấn động nhưng cũng đầy hy vọng. Cuốn sách là bản hòa thanh của nhiều cung bậc, qua đó ta sẽ nhận ra những điều ẩn sâu vẫn còn giấu kín dưới tầng tầng lớp lớp chữ nghĩa văn chương.

*

Mượn tóm tắt từ minh., The Memory Police là câu chuyện của nữ tiểu thuyết gia sống trên hòn đảo không tên, nơi ký ức được xem như một mối hiểm nguy. Cứ cách một khoảng thời gian, một thứ gì đó sẽ lại biến mất và rơi vào quên lãng. Từ đây, cảnh sát ký ức nghiên cứu và phát triển khả năng nhận biết những ai kháng lại sự tan biến bằng cách phân tích chuỗi gene, và đây là lúc những người bình thường phải chạy trốn sự truy bắt. Cô nhận che giấu R – biên tập viên, người hiệu chỉnh tiểu thuyết của mình, vì anh là một con người “hoàn toàn” – nghĩa rằng vô cảm trước mọi sự biến mất. Cũng trong lúc đó, thế giới ngoài kia mọi sự dần đổi thay. Từ loài chim biến mất, cho đến hoa hồng, trái cây, tấm ảnh, lịch bàn, tiểu thuyết, chân trái, tay phải,… và cuối cùng là tất cả.

Với tiểu thuyết này, Yōko Ogawa đã xây dựng hai tuyến nhân vật song song nhau và cũng đồng thời trái ngược nhau. Một bên là toán cảnh sát mà nhiệm vụ đầu tiên […] là củng cố sự tan biến, và một bên là những dân làng ngây thơ không thể kháng cự. Hai tuyến nhân vật luôn tồn tại trong mọi cuốn sách phản địa đàng, đại diện cho hai vai vế đối nghịch trong một xã hội: trên – dưới, thống trị – bị trị, quyền lực – nghèo khổ… Giữa hai tầng lớp ấy không có thứ gì khác gắn kết họ ngoài nỗi sợ và lòng căm thù. Nếu cảnh sát ký ức là lũ chó săn mà mùi hương duy nhất đánh động được chúng là những vật thể đáng lẽ phải quên, thì người dân sống trên hòn đảo ấy chỉ như những con mèo đói lả rách rưới chực chờ đứng đợi răng nanh móng vuốt quào ập xuống mình. Họ phải cẩn trọng từng li từng tí, không được mua nhiều bánh mì hơn số lượng thành viên trong gia đình cần hay thậm chí những cái bóng cử động sau tấm màn; và từ đó, như nữ tiểu thuyết gia bộc lộ: tôi cảm thấy, một lần nữa, nỗi lo lắng đã bén rễ sâu trong trái tim mình đã từ rất lâu rồi.

Dĩ nhiên, trong cộng đồng những người dân làng ấy, hai phe tiếp theo lại được chia ra, một bên bình thường – cam chịu và một bên đột biến – vực lên. Nếu trong Người truyền ký ức, Jonas là cậu bé được cộng đồng chọn bằng vẻ đặc biệt của mình, thì trong Cảnh sát ký ức, người ấy là R – người chưa từng quên bất cứ thứ gì. Nếu lũ chó săn đại diện cho cái ác, cho nỗi diệt vong; thì R tồn tại ở đó như thứ chân thật, như niềm hy vọng còn sót lại sau cùng. Mượn tính cách của từng nhân vật, Yōko Ogawa như muốn thể hiện sâu hơn nhân sinh quan của mình nói riêng, và của châu Á – phương Đông nói chung: trận chiến giữa cái ác và cái lành, giữa cam chịu và diệt vong, giữa mưu kế và chân thật.

Ở đó ta thấy cái ác luôn chiếm ưu thế. Như thể một vài chi tiết mà Yōko Ogawa cố gắng khắc họa: nội thất của nơi trụ sở làm việc, chiếc xe chở đi mất người mẹ của nữ nhà văn hay chi tiết chân trái của bọn cảnh sát không biến đi mất trong khi người khác thì mất. Cũng từ đó, hình tượng một anh hùng được khắc họa – người được chọn và duy nhất bước ra ngoài đó, cứu lấy thế giới. Có chăng là với Yōko Ogawa, bà đã không xây dựng một kiểu truyện trẻ con màu hồng như thế. Cái thiện vẫn là thiểu số và luôn lẩn trốn. Họ là những que diêm đứng tách rời nhau, chỉ đợi đến lúc tàn cuộc để cháy một lần rồi thôi. Từ đó một nhân sinh quan vô cùng châu Á như dần hiện lên, giữa hai đối cực của thiện và ác, bị hút vào nhau, gắn kết với nhau.

*

Và mối quan hệ giữa mỗi con người trong tiểu thuyết này được bà nhân lên như cách ít nhiều cho thấy còn đó là niềm hy vọng. Bỏ qua chính thế đối đầu giữa bọn cảnh sát và những người dân; mỗi một người họ đều chứa trong mình một niềm tin yêu vô cùng dai dẳng. Họ sống một đời yếu thế không hề dễ dàng, thế nhưng giữa họ là niềm tin yêu vô cùng thiền định. Ta dễ nhận thấy thể như ông lão và cô nhà văn, giữa người bán cá – ông làm ô cùng với lão già, gia đình cách biệt với người thanh niên mà họ che giấu, hay nữ nhà văn và chú chó Don… Tất cả ở mỗi người họ là sự hiện diện như cách chứng minh hy vọng vẫn còn. Một niềm hy vọng tươi sáng lạc quan.

Ở đó mượn nhân vật R, những điều Yōko Ogawa mong muốn truyền tải đến với người đọc đã được truyền đi một cách dễ dàng. Bằng sự ủi an nữ nhà văn những ngày cuối cùng, anh như nói với người đọc về sự khó khăn, về nỗi căm hờn, về hy vọng mới: Em có thể nghĩ rằng ký ức chính nó sẽ biến tan dần mỗi khi có sự tan biến nào đó, nhưng không phải thế. Chúng chỉ lướt qua nơi một cái hồ ánh sáng không thể chạm đến. Tất cả những gì em phải làm là khuấy đôi tay mình vào đấy để nắm lấy thứ gì có thể. Vài thứ sẽ mang ra ánh sáng từ đó.

*

Ngoài ra, với nghệ thuật truyện lồng trong truyện, Yōko Ogawa cũng khéo léo lồng ghép vào đó niềm tin về niềm hy vọng cuối cùng bà muốn truyền tải. Câu chuyện về cô gái câm và anh đánh máy, về sự chờ đợi và nỗi ngục tù, về sự luân hồi và tương lai mới. Dường như, Yōko Ogawa đang xây nên thế liên tục, tuần hoàn của con rắn Ouroboros, khi cái kết của câu chuyện này rồi thành mở đầu cho câu chuyện sau, hoặc giả là sự ngược lại. Cả hai câu chuyện lồng ghép trong nhau, móc nối vào nhau, che chắn lẫn nhau và hút cạn nhau như một nhập nhằng của cái kết mở. Tuy kết thúc truyện là một cái kết không thể mở hơn, nhưng Yōko Ogawa đã đủ tinh tế để hướng người ta đến nỗi hy vọng – một nét đặc trưng vô cùng Nhật Bản ở các tác gia nữ.

Cảnh sát ký ức, mượn một nhan đề của Kawabata Yasunari để nói về nó – là một cuốn tiểu thuyết rất “đẹp và buồn”. Đẹp về nỗi hy vọng cuối cùng, về những con người tồn tại trong đây; nhưng buồn vì một đời sống đã quá khó khăn, vì sự đứt lìa của mối gắn kết, vì một tưởng tượng 20 năm trước rồi đây sẽ rất có thể trở thành hiện thực. Yōko Ogawa bằng sự nhạy cảm vô cùng tinh tế đã khắc họa nên bức tranh tỏ vẻ u sầu nhưng được phủ lên lớp men đầy màu hy vọng. Và cũng bởi thế, Cảnh sát ký ức thật sự là cuốn sách hay, dẫu bao thời gian đã trôi vút qua, nhưng tiếng vọng ấy sẽ mãi còn lại. Biết đâu ngày tháng nào đó, chính tiếng vọng ấy lại một lần nữa ào qua không gian; tuy không chiến thắng lần này, nhưng mãi còn lại trên từng giá kệ, trong những tâm tưởng, và trong chúng ta. Rất đẹp và buồn.

Hết.

Bài viết có những phân đoạn chứa ý kiến từ minh. bởi trong quá trình làm việc chung để chuẩn bị cho bàn tròn International Booker 2020, việc lắng nghe & tiếp thu thụ động là không tránh khỏi. Cám ơn minh. đã cho phép sử dụng những phân đoạn này.

bí

Ảnh đầu bài: Books & Bao

*

The International Booker Prize 2020

International Booker 2020: Những dự đoán trước thềm trao giải

Winner of International Booker 2020: “The Discomfort of Evening”

Hurricane Season, mùa tội ác cuồng nộ

Đọc tất cả bài viết của bí