Phía sau trang sách

International Booker 2020: Những dự đoán trước thềm trao giải

Published

on

Giải Booker Quốc tế từ lâu đã mang đến nhiều cảm xúc bởi sự đa văn hóa, đa ngôn ngữ và những phông nền bối cảnh đậm màu khác nhau, khác xa giải Booker chính thống là sàn diễn ngự trị từ lâu của những cái tên quen thuộc từ Khối Thịnh vượng chung. Nếu năm ngoái chứng kiến sự quay trở lại ngoạn mục (mà không khó đoán) của Margaret Atwood cho phần 2 của Chuyện người tùy nữ – đồng trao cho Bernardine Evaristo với cuốn tiểu thuyết đầy nữ quyền của cô; thì ở hạng mục Booker Quốc tế là sự góp mặt của Tàn Tuyết – ứng cử viên được nhà cái đặt cược ngang bằng Murakami cho giải Nobel 2019 – với cuốn Chuyện tình thế kỷ mới. Năm nay do ảnh hưởng của Đại dịch Covid-19, buổi công bố kết quả đã phải hoãn từ 19.05 đến hôm nay 26.08, để xác định chủ nhân của giải thưởng trị giá 50.000 euro.

Danh sách đề cử rút gọn của giải thưởng năm nay gồm cả những cái tên quen thuộc lẫn lần đầu xuất hiện trên văn đàn thế giới. Quen thuộc có thể kể đến nữ tác gia Nhật Bản Yoko Ogawa với cuốn The Memory Police (tạm dịch Cảnh sát ký ức), nhà văn người Đức Daniel Kehlmann với Tyll. Những cái tên mới xuất hiện với tuổi đời rất trẻ như Marieke Lucas Rijneveld với cuốn tiểu thuyết đầu tay The Discomfort of Evening (tạm dịch Cái bứt rứt trong buổi tối trời) hay nhà văn Úc tị nạn gốc Iran Shokoofeh Azar với cuốn tiểu thuyết đậm nét hơn những cuốn sách trẻ em trước đây của mình, The Enlightenment of The Greengage Tree  (tạm dịch Ánh sáng phía trên cây mận). Ngoài ra còn có nhà văn người Argentina Gabriela Cabezón Cámara với The Adventures of China Iron (tạm dịch Những chuyến du hành của China Iron) và Hurricane Season (tạm dịch Mùa cuồng nộ) của Fernanda Melchor người Mexico.

Nhìn chung giải Booker Quốc tế năm nay là sự đối đầu chủ yếu của những phông nền văn hóa. Văn chương vị nghệ thuật có lẽ yếu thế ở lần trao giải năm nay (một thực tế đã xảy ra rất lâu). Hai đối thủ đặc biệt nhất, Yoko Ogawa và Marieke Lucas Rijneveld đối đầu bằng hai phong cách riêng biệt, nhưng khách quan mà nói, giải thưởng năm nay dường như khó đoán và những bất ngờ vẫn còn ẩn chứa phía trước.

Nhóm 1: Yoko Ogawa và Marieke Lucas Rijneveld

Yoko Ogawa có lẽ là cái tên không mấy xa lạ với độc giả Việt Nam thông qua những Quán trọ hoa diên vỹ, Nhật ký mang thai hay Giáo sư và công thức toán. Một điểm rất dễ nhận thấy ở Yoko Ogawa là sự lạnh lùng trong phong cách viết. Nếu Quán trọ hoa diên vỹ, Revenge – 11 Dark Stories và tuyển tập Nhật ký mang thai chứa trong mình cái đè nén của tâm tính con người khi được giải thoát thông qua dục tính, trả thù, tra tấn, đe dọa; thì Giáo sư và công thức toán lại là một mặt phản chiếu khác, khi hiện thân của tâm tính trở lại, nơi giá trị nhân văn được đề cao. Và, một cách rõ ràng, The Memory Police là tổng hòa của hai cá tính này trong văn chương Yoko Ogawa.

The Memory Police (tạm dịch Cảnh sát ký ức)
Ảnh: Books & Bao

The Memory Police là câu chuyện của nữ tiểu thuyết gia sống trên hòn đảo không tên, nơi ký ức được xem như một mối hiểm nguy. Cứ cách một khoảng thời gian, một thứ gì đó sẽ lại biến mất và rơi vào quên lãng. Từ đây, cảnh sát ký ức nghiên cứu và phát triển khả năng nhận biết những ai kháng lại sự tan biến bằng cách phân tích chuỗi gene, và đây là lúc những người bình thường phải chạy trốn sự truy bắt. Cô nhận che giấu R – biên tập viên, người hiệu chỉnh tiểu thuyết của mình, vì anh là một con người “hoàn toàn” – nghĩa rằng vô cảm trước mọi sự biến mất. Cũng trong lúc đó, thế giới ngoài kia mọi sự dần đổi thay. Từ loài chim biến mất, cho đến hoa hồng, trái cây, tấm ảnh, lịch bàn, tiểu thuyết, chân trái, tay phải,… và cuối cùng là tất cả.

Tuy được viết từ năm 1994, trải qua gần hai thập kỉ biến động nhưng rõ ràng The Memory Police vẫn thức thời, luôn động cựa và là tiếng vọng lớn vào thế giới chúng ta đang sống. Nó đứng đó như cách nhìn sâu vào thế giới tương lai mà hình dáng ngôn từ là phản chiếu của những gì hiện tại. Dù nhìn cuốn sách này dưới góc độ nào – một thể utopia hy vọng hay dystopia uất nghẹn, ít ra The Memory Police đã cho ta thấy một điều gì đó quan trọng hơn, về vai trò của ký ức, về thế giới quan cá nhân, về mối quan hệ con người, về hy vọng và hằng hà sa số những điều khác.

Trong khi đó với Marieke Lucas Rijneveld, The Discomfort of Evening là khúc phim tái hiện khung cảnh trang trại nơi gia đình họ – một kiểu bán tự thuật với phần lớn dữ kiện thật sự diễn ra, ghi dấu bước đầu tiên dấn thân từ địa hạt thơ ca để đến với tiểu thuyết. Cuốn tiểu thuyết này như đúng tên gọi của nó, gây ra không ít sự khó chịu cho người đọc bởi mức độ phá hủy, ngang tàn, bất cần và hoang dại của tuổi mới lớn, của bản thân tác giả, của nhận thức non trẻ và của Hà Lan lạnh cóng muôn niên.

The Discomfort of Evening  (tạm dịch Cái bứt rứt trong buổi tối trời)
Ảnh: Medium

Tiểu thuyết mở đầu bằng bữa tối hai ngày trước Giáng sinh của một gia đình nông dân kính Chúa, nơi ngôi kể chính – Jas – cô bé 10 tuổi, chứng kiến sự u ám nối tiếp lẫn nhau. Phát súng đầu tiên là cái chết của Matthies khi cậu bé lọt vào hố băng khi đương trượt tuyết. Ám ảnh sâu sắc vì cái chết của đứa con trai, người mẹ bỏ ăn còn người cha cố chống chịu từng ngày, trong khi những đứa trẻ còn lại thoi thóp trong sự áp đặt. Nhưng vòng kiềm tỏa không dừng ở đó, nó thít chặt hơn khi đàn bò lâu đời dần dần mất đi bởi dịch bệnh. Chỉ đến khi ấy, tất cả mới sụp đổ hoàn toàn. Họ nhợt nhạt, buồn thương và vô định trước những ý nghĩ cuộc sống. Cũng từ trong đó, bản chất yếm thế dần dần hiện ra, sự tự khám phá của những đứa trẻ dần bộc lộ.

Với một kịch bản buồn thương nối tiếp buồn thương, Marieke dẫn dắt người đọc đến bi kịch một cách từ từ, để rồi bất chợt nhận ra, sau bi kịch này là bi kịch khác, nối tiếp – không ngừng. Bằng những thô ráp thách thức lạ lùng với lối tiếp cận văn chương thường thấy, Marieke – thông qua đặc trưng rất Hà Lan – đã viết nên The Discomfort of Evening như một nồi hơi sôi sùng sục – nơi con người ta bị thách thức, nơi họ e sợ phát hiện bản thân vốn đã từ lâu chôn giấu những bi kịch khác. Cây bút sinh năm 91 và cuốn tiểu thuyết bán tự thuật đầu tay như tiếng nói lạ cho một cá tính rất khó hòa trộn và nổi bật lên. Dũng cảm, thẳng thắn và vô cùng bộc trực, đánh thức nơi người đọc một niềm nghi ngại.

Bookish dự đoán: Booker vốn từ trước nay khá ngại lối viết thể nghiệm, Marieke mang đến cảm giác ngang tàn kiểu rock-chic ít được lòng giới chuyên gia, mặc cho câu chuyện vô cùng thú vị. Cộng với kết quả trao giải cho Margaret Atwood năm 2019, Yoko Ogawa dường như là cái tên ổn định và dễ đoán hơn, mặc cho sự độc đáo vượt trội chưa ngang bằng The Discomfort of Evening.

Nhóm 2: Daniel Kehlmann và Gabriela Cabezón Cámara

Tương tự Yoko Ogawa, Daniel Kehlmann đến với độc giả việt Nam từ rất sớm thông qua Đo thế giới. Với Tyll, ông đã khắc họa một thế giới cổ tích pha lẫn hiện thực, nơi bối cảnh trung cổ của phù thủy, bùa ngãi, thần chú, gánh xiếc… thay phiên nhau phác họa nên nhân vật chính vô cùng điển hình kết hợp với cuộc chiến giành lãnh thổ của lục địa già thế kỷ XVII với nhiều biến động xoay quanh tranh giành quyền lực, bệnh dịch hạch, tẩy chay dị giáo…

Tyll
Ảnh: Wilko Steffens

Tiểu thuyết là câu chuyện về Tyll – kẻ lang thang, người trình diễn xiếc dây, sinh ra khi cha anh – một người thợ xay, một nhà ảo thuật sớm có những xung đột với nhà thờ bởi làn sóng tẩy chay dị giáo. Tyll chạy trốn cùng con gái người thợ làm bánh qua đất nước bị tàn phá bởi Chiến tranh Ba mươi năm. Từ đây, họ gặp gỡ nhiều người và gắn kết cùng nhau: học giả – nhà văn trẻ Martin von Wolkenstein, tên đao phủ thần sầu Tilman, Pirmin – kẻ tung hứng, con lừa biết nói Origines, cặp vợ chồng hoàng gia vụng về gây nên chiến tranh Elizabeth và Friedrich von Böhmen lưu vong, bác sĩ Paul Fleming viết thơ bằng tiếng Đức, tu sĩ Dòng Tên cuồng tín Tesimond và Athanasius thông thái. Số phận của họ kết hợp cùng nhau để tạo thành bản hùng ca của Chiến tranh Ba mươi năm và những giễu nhại chính trị trong suốt thời đoạn này.

Tuy thế với Tyll, dường như hai phần của tiểu thuyết không hề cân xứng. Nếu nửa đầu là câu chuyện ấu thời nơi làng quê cùng bối cảnh thần thoại, phù thủy, pháp thuật vô cùng cuốn hút; thì nửa sau khi qua cuộc chiến Ba mươi năm, sức hút của tiểu thuyết giảm dần, đến một mức độ khá nhàm chán và thể trạng hành xác. Vốn dĩ thời đoạn thế kỷ XVII của lịch sử châu Âu không quá cuốn hút người đọc (mà Lâu đài sói là một điển hình ở Việt Nam cho tình trạng phủ bụi), nên sức cuốn hút của Tyll giảm dần. Nhưng nghịch lý ở chỗ, ở phương Tây, đây dường như là một bom tấn khi phát hành tương tự ba phần của Hilary Mantel, và biết đâu, rất có thể nó sẽ trở thành một phiên bản Lâu đài sói thứ hai của Đức?

Còn với The Adventures of China Iron, đây là hành trình lý thú của cuộc chiến giành lại lãnh thổ từ địa chủ da trắng, là bức chân dung khắc họa tộc người da đỏ; ẩn sâu bằng những tình cảm thầm kín giữa hai người đàn bà, của phong trào nữ quyền trong cách viết hóm hỉnh mà đầy tinh tế của Gabriela Cabezón Cámara.

The Adventures of China Iron (tạm dịch Những chuyến du hành của China Iron)
Ảnh: Laura Jones

Được cách tân từ bài thơ Martín Fierro của nhà thơ người Argentina José Hernández, cuốn tiểu thuyết đặt trong bối cảnh thuộc địa, khi dân Anglo từ lục địa già di dân sang Argen tìm mảnh đất phát triển mới. Từ đó đàn áp dân địa phương, bắt các gaucho (tương tự cao bồi ở Mỹ) vào quân đội Anh, gây ra nhiều bi kịch. Tiểu thuyết gồm ba phần chính. Phần 1 là chuyến du hành của Liz tìm chồng bị bắt, của Iron chạy trốn người chồng vũ phu và Rosario bỏ nhà đi vì cha thứ hắt hủi, cạnh bên chú chó nhỏ trong những chuyến xe bò. Phần 2 khi ở điền trang của Hernández (tên nhà thơ), Liz và China lên kế hoạch giải cứu các gaucho bị bắt. Phần 3 là khi bốn người họ gặp thổ dân da đỏ địa phương trên sa mạc. Họ gặp lại Fierro và Oscar – hai người chồng. Cũng ở đây Fierro gặp biến cố và yêu một gaucho khác đã cứu lấy mình. Liz, China, Fierro và Oscar ở lại chung sống với bộ lạc, giúp họ chạy trốn vào rừng khi quân Anh với vũ khí đầy đủ đang lăm lăm xâm chiếm để tập trung lối sống với con nước, một kiểu sống mới dựa vào thiên nhiên. Liz bị buộc phải che giấu tình cảm với China; China trong mối quan hệ với một nữ chiến binh khác và sống hòa hợp với bộ tộc.

Cũng tương tự Tyll, The Adventures of China Iron có kết cấu và bối cảnh khá cuốn hút, thế nhưng ở phần 3, khi cuộc chiến chống người da trắng xâm lấn, Gabriela lại đi quá nhanh và nông, không nhận thấy đủ sức nặng của thời đoạn này. Một điều đáng tiếc cho hành trình khởi đầu vô cùng lý thú, với những phân tích tâm lý, tình cảm, nội tâm vô cùng chi ly và tinh tế.

Bookish dự đoán: Hilary Mantel không chỉ một lần được trao tặng Booker danh giá, và dễ đoán với một lịch sử châu Âu huy hoàng thì Tyll có khả năng bao nhiêu so với một China Iron nhỏ bé phản ảnh thời đoạn đáng quên khi người da trắng phô trương vũ trang. Tyll có một điểm cộng không thể phủ nhận.

Nhóm 3: Shokoofeh Azar Fernanda Melchor

Tương tự nhóm 1 khi sự tương phản thể hiện ở cách viết của hai tác gia, thì nhóm 3 lại là sự tương đồng khi khai thác những đặc trưng vô cùng riêng biệt nơi quốc gia họ. Nếu Shokoofeh Azar viết về những năm Cách mạng Hồi giáo, giữa những xâm nhập, bạo loạn mới – cũ đảo chiều luân phiên; thì Fernanda Melchor viết về một Mexico đầy biến động mà ta quen thấy trong 2666 hay Đêm Chile của Roberto Bolano với tệ nạn, ma túy trá hình diễn ra luân phiên. Có thể nói, ngoài khả năng kiểm soát cốt truyện, phong cách viết đạt đến bậc thầy một cách nhuần nhuyễn, bối cảnh lịch sử cũng là phần chính yếu góp nên điểm đặc biệt của hai tác phẩm này. Cuối cùng thì vị nghệ thuật và vị nhân sinh đã tìm thấy nhau, đến được với nhau.

Hurricane Season (tạm dịch Mùa cuồng nộ)
Ảnh: Southern Review of Books

Về nội dung, Hurricane Season là tập hợp những câu chuyện tội ác được lồng ghép vào nhau xung quanh cái chết của nhân vật “Witch” – một phù thủy không danh tính, tên tuổi, không một manh mối truy dẫn sâu xa; chỉ biết vào một ngày cô ở đó và thừa hưởng danh tiếng từ người mẹ cũng là phù thủy của mình. Với lối sống khép kín và những đồn đại về gia sản, cô từ lâu trở thành mục tiêu cho những kẻ tham lam hướng tới, từ bọn cảnh sát biến chất đến lũ ma cô gần mình, từ người bình thường nhất đến kẻ dị biệt nhất… Tất cả bọn họ như loài cú săn chực chờ cạnh bên để mở cánh cửa khóa kín vào trong ngôi nhà, nơi ẩn đằng sau tấm mạng che kín và bộ đồ đen thường trực là ánh sáng nhấp nháy của sàn disco, của ma túy, của khói thuốc, của những đam mê xác thịt từ trong bữa tiệc trác tán. Từ trung tâm là nhân vật “witch”, Fernanda Melchor tỏa ra những hướng khác nhau là câu chuyện của những nhân vật có liên quan đến vụ án mạng, để rồi từ đó tầng tầng lớp lớp tội ác xếp chồng lên nhau, dần dần đưa ra phía trước ánh sáng.

Trong khi đó, The Enlightment of the Greengage Tree lại khắc họa một thời đoạn vô cùng đảo điên của Cách mạng Hồi Giáo, khi những tiên tiến phương Tây của Pahlavi trở nên yếu thế trước sự độc tài thần quyền của Khomeini. Đi theo nhân vật chính là cô con gái đã chết do bị thiêu rụi trong một cuộc nổi dậy, tiểu thuyết phân theo những ngã số phận của gia đình ấy: của cậu con trai bị bắt vì gia thế có học, của cô con gái đi theo tiếng gọi tình yêu, của người mẹ mất hồn leo ngọn cây mận nhìn về phía xa, của người cha lẳng lặng nhìn vào từng đứa con rời xa mình. Lồng lộng như những mạch ngầm vận động dưới hình hài của cuộc chiến vô nghĩa, The Enlightment of the Greengage Tree như sự chuyển dời từ Ấn Độ của Cân bằng mong manh sang Iran đầy biến động.

The Enlightenment of The Greengage Tree  (tạm dịch Ánh sáng phía trên cây mận)
Ảnh: Kayhan Life

Về mặt nghệ thuật, cả Shokoofeh Azar và Fernanda Melchor đều để lại những dấu ấn khó xóa nhòa của mình. Nếu Fernanda Melchor xây dựng một mê cung tiểu thuyết trên nền trinh thám – tâm lý, một kiểu nhiều cửa như 2666 hay Từ điển Khazar để độc giả có thể đọc bất cứ phần nào họ thích mà vẫn logic; thì Shokoofeh Azar mang lại ấn tượng của phong cách hiện thực kỳ ảo, kết hợp tâm linh dị giáo địa phương. Những chi tiết như khi Khomeini bị những bóng ma hành quyết lạc lối trong lâu đài gương do chính mình cho xây hay khi Beeta biến thành người cá, đến sống trong chiếc hồ do người cha xây, lớn lên từng ngày đến khi trở về biển cả và bị giết bởi những tò mò của dòng giống người. Những chi tiết kỳ ảo nên thơ mà ám ảnh của Azar như những dấu mốc rất khó phai nhòa.

Bookish dự đoán: Nhìn chung khả năng thắng giải và sự xứng đáng của cả hai đều ngang bằng nhau. Nhưng Booker vẫn luôn khó đoán. Shokoofeh có sức sáng tạo lấp lánh tuổi trẻ, trong khi Fernanda Melchor lại suy tính kỹ càng đường đi nước bước. John Banville từng thắng Booker với cuốn Biển trước khi chuyển sang series trinh thám dài kì, biết đâu Fernanda Melchor lại người tiếp nối?

*

Nhìn chung, danh sách rút ngắn giải Booker năm nay đạt được tính đa dạng. Nói về truyền thống trao giải những năm gần đây, Yoko Ogawa là sự an toàn và có khả năng cao. Để cạnh tranh với Nobel về sự dị thường, The Discomfort of the Evening là sự nhúng chàm vô cùng sáng suốt. Nhưng ở trạng thái an toàn, Shokoofeh Azar hay Fernanda Melchor ít nhiều cũng khó phản bác khi lựa chọn được đưa ra. Năm nay thật sự khó khăn bởi những yếu tố phái sinh bên ngoài, và lựa chọn người thắng giải, cũng khó khăn không kém.

Hết.

minh.

Cập nhật sáng ngày 27.08.2020:

Không nằm ngoài mong đợi, The Discomfort of Evening, tác giả Marieke Lucas Rijneveld và dịch giả Michele Hutchison đã trở thành chủ nhân mới nhất cho giải Booker Quốc tế năm nay. Thông qua sự trao giải lần này, hội đồng giám khảo đã cho thấy một bước đi mới, dám thách thức và phá bỏ mọi giới hạn để đến với ý nghĩa của văn chương thuần túy không câu nệ. Không e dè như trường hợp Margaret Atwood năm 2019 và cũng tỉnh táo hơn trường hợp Tàn Tuyết bị loại khỏi danh sách rút gọn, kết quả trao cho cuốn sách này rõ ràng nhận được rất nhiều sự đồng tình của người theo dõi.

Từ bài phát biểu của đêm trao giải hôm qua (26.08), Chủ tịch hội đồng giám khảo Ted Hodgkinson đã nhận định như sau: “Đây là cuốn sách bạn không thể bỏ qua. Bạn nhập vào nó, và ở trong nó. Sự chuyển ngữ tuyệt vời của Michele Hutchison là một phần quan trọng để hòa nó vào độc giả tiếng Anh”. Còn Jeet Thayil, một trong các giám khảo cho rằng: “Mọi thứ, từng khoảnh khắc, từng miêu tả… Đây đều là những thứ mới mẻ mà chưa một ai trên thế giới từng làm”.

Tuy nhiên, một câu hỏi đặt ra ngay thời điểm này, liệu chiến thắng của The Discomfort of Evening xuất phát từ nội tại âm ỉ ngầm của cuốn sách, hay từ tình hình ngoại tại quá ư phức tạp? Ted Hodgkinson cũng chia sẻ rằng, ông và các giám khảo tìm kiếm một cuốn sách phản ánh đúng thể dystopia mà chúng ta đang gặp phải – cảnh huống Covid-19, và chính sự ngăn cách ba tháng trì hoãn giải thưởng, ngay bản thân cuốn sách cũng không phải lựa chọn ngay lần đầu đọc. Ngoài tính thời sự sát sao về sự đen tối, Booker cũng mở ra một câu hỏi rất khó trả lời, liệu đây là một nhận thức mới văn chương, hay chỉ đơn thuần là cơ may của thời điểm này?

*

Winner of International Booker 2020
The Discomfort of Evening – Tiếng nói thô ráp của những nghi ngại

Phía sau trang sách

Michael Pollan: “Con người điên cuồng vì biến đổi gene”

Published

on

By

Là tác giả của nhiều đầu sách về môi trường, thực phẩm nổi tiếng như Food Rules, Nào tối nay ăn gì… Trong các tác phẩm của mình, Michael Pollan đã mang đến những suy ngẫm mới về mối quan hệ giữa thế giới tự nhiên và con người. Khát khao cây cỏ do Phương Nam Book vừa mới phát hành cũng là cuốn sách đặc biệt, hấp dẫn như thế.

Xin chào tác giả Michael Pollan. Ông có thể chia sẻ chi tiết quá trình khởi viết Khát khao cây cỏ diễn ra như thế nào?

Tất cả bắt đầu từ một con ong nghệ. Ý tôi là, tiền đề của cuốn sách thì rất, rất đơn giản. Chuyện là vào một ngày nọ, khi đang trong vườn, thì tôi nhìn thấy một con ong nghệ bay ngay bên cạnh và nghĩ: "Chà, có điểm gì chung giữa một con ong và người làm vườn nhỉ?". Từ giây phút ấy, mọi thứ đã đến với tôi như một khải thị.

Giống như con ong, tôi đang góp phần vào việc giúp cho một loài nào đó chiếm được ưu thế, chẳng hạn khoai tây thay vì tỏi tây. Và giống con ong, tôi nghĩ những loài vật này xuất hiện là vì lợi ích của mình, thế nhưng thực tế thì bản thân tôi mới chính là người đang bị “lợi dụng”. Bởi như bạn biết, khi một con ong tiến hành hút mật, nó nghĩ mình đang “trộm” đi một thứ gì đó, nhưng trên thực tế chính bông hoa ấy mới là “chủ mưu”, lợi dụng nạn nhân giúp nó lan truyền phấn hoa hết từ cây này sang cây khác.

Khi đó tôi đặt câu hỏi, vậy từ quan điểm của những bông hoa, thì con ong nghệ có phải là loài động vật cả tin? Nếu câu trả lời chính xác là vậy, thì liệu chúng ta mang hình hài nào từ chính nhãn quan của các loài cây? Cuối cùng thì tôi cũng hiểu mình giống con ong nghệ ấy hơn chúng ta tưởng.

Vì sao mà ông lại để Johnny Appleseed [1] đóng vai trò quan trọng trong cuốn sách này?

Chà, có lẽ là bạn không tin, nhưng khi đặt bút để viết những dòng đầu tiên thì tôi còn không biết là ông có thật. Trong cả đời mình, tôi nghĩ ông ấy là kiểu anh hùng dân gian chỉ có trong những tưởng tượng từ sách vở thôi. Nhưng hóa ra Johnny Appleseed là John Chapman. Tôi cũng phát hiện phiên bản Johnny Appleseed mà mình từng học hồi còn mẫu giáo là sai hoàn toàn, bởi lẽ ông ấy là một nhân vật thú vị hơn nhiều. Tôi biết về những điều này là qua các cuốn sách xoay quanh loài táo. Ngoài ra tôi cũng biết được một sự thật khác, đó là nếu bạn gieo hạt của một quả táo, thì thế hệ sau sẽ không giống gì với thế hệ trước và không ăn được. Ta không thể ăn táo trồng từ hạt táo, mà chúng phải được lai ghép cũng như nhân bản.

Và chúng không phải là trái cây Mỹ?

Không. Như tôi được biết chúng đến từ Kazakhstan và khi đến đây chúng đã thay đổi rất nhiều trong hành trình đó. Vì vậy việc Johnny Appleseed trồng táo từ hạt có nghĩa là chúng được dùng để làm rượu chứ không phải để ăn. Thực ra những gì Johnny Appleseed đang làm và lý do ông ấy từng được chào đón ở mọi căn nhà gỗ ở Ohio và Indiana là ông đã giúp cho những loại rượu làm từ trái cây thêm phổ biến hơn.

Không chỉ có táo mà ông còn nói đến hoa tulip. Vì sao mà ông lại chọn loài thực vật này?

Vâng, câu chuyện về hoa tulip thật là tuyệt vời. Ý tôi là, đây chính là cơn cuồng hoa mà ta từng biết dưới tên gọi “cơn sốt Hà Lan” nhiều thế kỷ trước, thứ mà ngày nay nhiều người ví von với thói cuồng mạng xã hội. Dù vậy thì tôi vẫn có thiện cảm với người Hà Lan hơn là con người hiện đại, vì so với chiếc điện thoại thì những bông hoa dù sao cũng đẹp và tuyệt vời hơn.

Ngoài ra còn cây cần sa?

Chà, bên cạnh những câu chuyện trên, thì cuốn sách Khát khao cây cỏ này cũng nói về niềm “khao khát”. Nói cho dễ hiểu là khi nhìn vào bông hoa nào đó, liệu ta có thể khẳng định điều gì từ những con ong vây xung quanh nó? Tương tự như thế, với cây cần sa, ta cũng hiểu thêm được chút gì đó về cách tâm trí hoạt động, cũng như vì sao con người trong nhiều thế kỷ phải cần đến chúng.

Trong thực tế, mọi nền văn hóa và mọi chủng tộc đều có những loại cây thần kinh của chính mình. Ngoại lệ duy nhất là người Eskimo. Và lý do duy nhất để giải thích cho điều này là vì không loài cây nào có thể sống được ở trên băng tuyết. Và ngay khi họ phát hiện ra rượu, thì nó đã trở thành loại “cây kích thích” của họ.

Ông cũng tiến gần đến việc đưa ra một tuyên bố chính trị về việc hợp pháp hóa cần sa trong cuốn sách này, nhưng cũng cho thấy chưa có cơ chế để kiểm soát nó. Vì sao ông lại nghĩ thế?

Vâng. Tôi rất đồng cảm với việc khi là con người thì chúng ta cũng có những mong muốn riêng về việc thay đổi ý thức. Tuy nhiên, điều đó cũng không đồng nghĩa với việc lạm dụng. Tôi nghĩ người Hy Lạp đã có thái độ tương đối tỉnh táo về chuyện đó. Họ tôn thờ Dionysus[2], họ dùng rượu rất nhiều nhưng cũng tuân theo kiểm soát và lễ nghi. Có vài trường hợp chúng rất cần thiết, nhưng nhiều khả năng sẽ là tai họa. Vì vậy không có lời khẳng định nào hoàn toàn chính xác cho câu hỏi trên.

Khi ông nói về biện pháp kiểm soát thì một vấn đề khác cũng được hiện lên, đó là các loài sinh vật biến đổi gene. Ông cũng thử nghiệm trồng chính loại này trong khu vườn của mình nhỉ?

Chà, đây là vấn đề có phần mới mẻ trong mối quan hệ giữa con người với thực vật. Ý tôi là, chúng ta đang thực sự tạo ra một cú chuyển mình trong mối quan hệ với thế giới ngoài kia bằng biến đổi gene. Và tôi nghĩ cách duy nhất để hiểu về điều mới này là tự mình thử. Vì vậy, trong khu vườn riêng, tôi đã trồng những củ khoai tây biến đổi gene. Chúng được thay đổi trong từng tế bào để kháng lại các mầm bệnh.

Như bạn biết đấy, công nghệ sinh học thật là mới lạ. Trước đây chúng ta chưa từng lấy gene của loài cá bơn rồi đưa nó vào một quả cà chua hoặc con đom đóm. Thế nhưng giờ đây mọi thứ rất khác... Rõ ràng là trong tự nhiên, dẫu cho có thêm triệu năm tiến hóa, thì cá bơn và cà chua sẽ không bao giờ giao phối và sinh sản với nhau, thế nhưng bây giờ điều đó có thể. Và đó thật sự là cú chuyển mình. Tôi nghĩ bất cứ khi nào ta làm điều gì hoàn toàn mới mẻ về mặt bản chất, thì phải tiến hành hết sức thận trọng. Nhưng trong trường hợp thực phẩm biến đổi gene, thì những gì đang xảy ra lại không cho thấy sự cẩn trọng ấy.

Ông kết luận rằng về cơ bản thực vật có vai trò tái tạo chúng ta cũng như chúng ta tái tạo thế giới thực vật. Ý ông là như thế nào khi viết dòng này?

Nó được gọi là đồng tiến hóa. Bạn biết đấy, tất cả chúng ta đều đã tìm hiểu về Darwin và biết đồng tiến hóa là gì, nhưng tôi nghĩ nó dành cho các loài khác ngoài kia. Thế giới tự nhiên vô cùng kỳ diệu, nó là một mạng lưới sống nhưng rồi ta đến và xé nát nó. Điều tôi nhận ra khi nhìn vào các loài đã được thuần hóa là chúng ta cũng đang ở trong chính mạng lưới đó. Những loài này đã thay đổi chúng ta. Tôi nghĩ việc phát minh ra nông nghiệp đồng nghĩa với hành động tự coi mình là trung tâm, rằng chúng ta là chủ thể hành động trên các đối tượng thụ động… Nhưng trên thực tế, việc phát minh ra nông nghiệp cũng chính là điều mà giới thực vật đã làm với ta. Chúng buộc loài người phải định cư, bắt đầu làm nông nghiệp, dần dần chặt cây phục vụ cuộc sống nhưng cũng đồng thời là giúp cho chúng có môi trường sống tốt hơn…

Tác giả Michael Pollan - Người viết tác phẩm Khát khao cây cỏ

Thật là lý thú khi nhìn nông nghiệp dưới các tác động của cả 2 phe. Do đó điều tôi muốn nói qua cuốn sách Khát khao cây cỏ đó là chúng ta cũng là một phần của giới tự nhiên, chúng ta đang sống trong mạng lưới lớn và cũng sẽ bị tác động bởi thế giới này.


[1] Johnny Appleseed tên thật là John Chapman. Ông sinh ra ở Leominster, Massachusetts năm 1774. Ước mơ của ông là trồng được thật nhiều táo để không ai bị đói. Trong gần 50 năm, ông đã vun trồng hàng nghìn cây táo. Truyền thuyết kể rằng ông đã liên tục trồng chúng ở những nơi trống trải trong rừng, ven đường và ven suối.

[2] Thần rượu nho trong thần thoại Hy Lạp, đại diện cho khoái lạc, tiệc tùng, niềm vui…

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Thả một bè lau – Truyện Kiều dưới cái nhìn thiền quán

Published

on

Chúng ta thường nghĩ truyện Kiều là truyện của một người khác và chúng ta chỉ là khán giả, không có liên can gì. Nhưng khi viết truyện Kiều, cụ Nguyễn Du đã sống trong da thịt của nhân vật Kiều, đã trở thành với Kiều, cụ đã nói được tâm sự của chính mình.

Cô Kiều trong truyện đã phải bắt buộc làm gái giang hồ. Là một nhà Nho, một mẫu mực đạo đức thời xưa ở Việt Nam, vậy mà có khi cụ Nguyễn Du cũng có cảm tưởng mình là một cô gái giang hồ. Cụ làm quan với triều Lê. Sau khi nhà Lê mất, cụ bị nhà Nguyễn gọi ra làm quan. Không từ chối được, cụ phải ra làm quan cho triều Nguyễn. Theo quan niệm của Nho giáo ngày xưa, một người thần tử trung thành không bao giờ thờ hai vua (‘trung thần bất sự nhị quân.’). Trong khi viết truyện Thúy Kiều, cụ Nguyễn Du viết truyện của chính mình. Cụ muốn gửi tấc lòng mình vào thiên cổ chứ không phải vì ngồi không, cao hứng nhất thời mà viết ra một tác phẩm chữ Nôm.

Bìa sách Thả một bè lau, thiền sư Thích Nhất Hạnh

Nếu có chánh niệm, đem những khổ đau, luân lạc và gian truân của mình ra đọc truyện Kiều chúng ta có cơ hội thấy được bản thân. Và như vậy đọc truyện Kiều cũng là tu. Tu tức là nhìn tất cả những gì đã và đang xảy ra trong đời mình bằng con mắt quán chiếu.

Trong quá khứ, có nhà Nho đã liệt truyện Kiều vào loại dâm thư vì trong truyện có tả đời sống của một cô gái giang hồ. Họ có thể đứng về phương diện đạo đức của Nho giáo mà nói như vậy. Nhưng dùng con mắt quán chiếu mà nhìn vào đời Thúy Kiều, ta có thể học được bài học của khổ đau và kinh nghiệm. Nếu biết cách đọc, chúng ta có thể học được rất nhiều từ truyện Kiều như học từ một cuốn kinh. Và truyện Kiều sẽ không phải là dâm thư mà là kinh điển.


Truyện Kiều là truyện về cuộc đời, có những hoàn cảnh khổ đau, hạnh phúc và u mê của cuộc đời. Lấy con mắt của người quán chiếu nhìn vào truyện Kiều, chúng ta có thể thấy được bản chất của cuộc đời. Những điều xảy ra trong mười lăm năm của cô Kiều có thể xảy ra cho bất cứ một người nào. (Vì vậy ở Việt Nam có truyền thống bói Kiều.). Kiều dã trải qua rất nhiều hoàn cảnh khác nhau, đi qua tất cả những chuyện lên voi xuống chó của một con người. Thúy Kiều có khi là học trò, làm vợ của một người có quyền thế gần như vua (Từ Hải), làm đầy tớ, làm người yêu, làm vợ lẽ và làm một người con gái phong sương… Kiều cũng từng làm sư cô. Mỗi chúng ta ít nhất đã có một giai đoạn giống như giai đoạn Thúy Kiều. Nhìn vào đời Thúy Kiều, ta phải nhìn như một toàn thể mà đừng nhìn từng khoảng ngắn.


Chúng ta phải có con mắt trạch pháp, tức là con mắt có khả năng nhận xét và phân biệt. Khi đọc Kinh, ta cần phải có nhận thức độc lập, huống nữa là đọc truyện Kiều. Ta phải nhìn cụ Nguyễn Du bằng con mắt trạch pháp. Cụ tin vào thuyết tài mệnh tương đố (tài năng và số mệnh chống trái nhau). Chúng ta sẽ từ từ xét coi tại sao cụ tin vào thuyết này và thuyết này có đúng hay không. Nếu đúng thì đúng bao nhiều phần trăm. Không phải vì cụ nói ‘chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau’ hay ‘chữ tài liền với chữ tai một vần’ mà chúng ta tin ngay vào sự tương phản, chống trái của tài mệnh. Có những người có tài nhưng không bị tai nạn, vì họ có tu, có chánh niệm và sự khiêm nhượng. Tai nạn sẽ không xảy tới với họ, hay ít nhất, không xảy tới cho họ nhiều như cho những người quá cậy vào tài năng của mình mà xem thường người khác.


Dựa theo truyện Phong Tình Lục của Trung Hoa để viết truyện Kiều, cụ Nguyễn Du đã biến tập tiểu thuyết tầm thường này thành một tác phẩm văn chương phong phú và sâu sắc. Một lần nữa, chúng ta thấy cốt tủy của một tác phẩm có giá trị không phải là cốt truyện mà là văn chương và tư tưởng.

Ngày xưa tôi cũng đã từng dạy văn chương Việt Nam và đã dạy truyện Kiều. Nhưng tâm của tôi lúc đó không được như bây giờ. Tôi đã dạy với tư cách một giáo sư văn chương mà chưa bao giờ dạy với tư cách một thiền sư. Nhìn với tư cách một thiền sư là nhìn sâu, nhìn kỷ, nhìn bằng sự khám phá của thiền quán mọi sự kiện qua nhận thức, đau khổ, hạnh phúc, thành công, thất bại và qua sự tu học của mình. Nhìn như vậy trong khi đọc lại truyện Kiều ta có thể thấy được những điều rất mới.


Khi đọc truyện Kiều, ta không nên ngại về từ ngữ và điển tích. Các bản truyện Kiều đều có chú giải. Có tài liệu là ta có thể hiểu được hết các điển tích và từ cổ. Điều quan trọng là chúng ta đọc với tâm trạng quán chiếu, tìm thấy tâm lý của tác giả và tìm thấy lòng mình.

Làng Mai khóa tu mùa Xuân 1992 - Phần Thay lời tựa - Trích sách Thả một bè lau I Thiền sư Thích Nhất Hạnh

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Đời sống thật đẹp, thật buồn nhưng đầy mong manh

Published

on

By

Được Amazon và hàng nghìn độc giả Goodreads bình chọn là cuốn sách hư cấu hay nhất của năm 2022, Ngày mai Ngày mai và Ngày mai nữa từ tác giả Gabrielle Zevin là một bản hùng ca về tình bạn, tình yêu và tuổi trẻ, được viết thông qua những trò chơi điện tử cuốn hút và đầy độc đáo.

Tác phẩm xoay quanh 3 nhân vật chính gồm Sam Masur, Sadie Green và Marx Watanabe. Trong khi Sam và Sadie đã quen biết nhau từ khi rất nhỏ, nhưng vì một hiểu lầm ngờ nghệch từ tuổi ấu thơ mà họ cắt đứt liên hệ và không còn nhìn thấy nhau; thì hơn 10 năm sau, vào một ngày tháng 12 lạnh giá, Sam vô tình nhìn thấy Sadie, từ đó nối lại mối quan hệ xưa. Lúc này họ đã trưởng thành và đang đứng trước cánh cửa cuộc đời. Với sự tham gia của Marx – bạn thân của Sam – cả 3 đã thiết lập nên một đế chế trò chơi điện tử của riêng mình, nhưng cũng từ đó mà những diễn biến tình cảm bắt đầu phức tạp và khó đoán hơn.

Câu chuyện giữa những tri kỷ

Ở đây cảm xúc giữa những tri kỷ đã được nữ tác giả thể hiện một cách đặc biệt. Đó là Sam và Sadie, những đứa trẻ bị tổn thương từ nhỏ, người tìm thấy được những sự ủi an qua người còn lại. Nếu Sam có một cuộc đời không thể tệ hơn: mẹ qua đời từ sớm, lâm vào nghèo túng vì không muốn ông bà ngoại lo, cha bỏ đi, bị phân biệt vì nguồn gốc xuất thân cũng như chân cẳng bị tật… thì Sadie tuy đến từ một gia đình thượng lưu ở khu Beverly Hill xa hoa, thế nhưng ngay từ rất nhỏ cô đã không hưởng được sự trọn vẹn từ cha mẹ mình, bởi người chị Alice bị bệnh ung thư đã cướp hết những sự quan tâm… Bằng sự tình cờ hay một sắp đặt nào đó của số phận, họ đã gặp gỡ và rồi kết nối thông qua các tựa game xưa.

Bìa sách Ngày mai, ngày mai và ngày mai nữa. Ảnh: Bookish

Cho đến một thập kỷ sau, vẫn Sam đau khổ, bị cái chân hành hạ với một tình cảm không thốt thành lời, gặp lại Sadie giờ đang chìm trong một cơn khủng hoảng về mối quan hệ mà cô có với một người đàn ông đã có gia đình… Cả 2 đã cùng nhau thực hiện tựa game Ichigo về một đứa bé rời xa vòng tay cha mẹ ngay từ rất sớm, nhưng đó cũng là một phiên bản khác về 2 người họ - những người đã phải tự mình tìm lối đi riêng trong một thế giới đầy nhẫn tâm và bóng tối. Chính 2 tâm hồn sáng bừng trong đêm đã cứu rỗi nhau và giải thoát nhau, bởi họ hiểu nhất người kia cần gì, và tình cảm ấy cũng là bất khả thốt lên thành lời.

Vì vậy cho đến cuối cùng thì 2 người họ không đến gần hơn cũng không xa hơn, nhưng luôn hiện diện khi người còn lại một khi cần chúng. Bởi lẽ “chính trái tim - đúng hơn là phần ý thức con người thể hiện qua trái tim - mới là điều bí ẩn”, cho nên không phải tình yêu hay là tình bạn, mà chính sợi dây của sự thấu hiểu cũng như đồng cảm đã kết nối họ lại cùng với nhau. Bởi như Sadie đã sớm nhận ra: “Người ta tạo ra mô hình thủy tinh của những thứ đang héo tàn, rồi đem chúng trưng bày trong viện bảo tàng. Nhân loại thật lạ kỳ, nhưng đồng thời thật đẹp đẽ. Mà cũng thật mỏng manh”.

Tác giả Gabrielle Zevin

Cũng chính vì thế mà dẫu cho Sam lỡ mất bao lần xác nhận tình cảm của mình dành cho Sadie, hay cũng đồng thời là phía ngược lại, thì ta luôn biết họ vẫn ở đó và dành cho nhau. Như Sam từng nói: “Chấp nhận chơi với ai đó mang tới rủi ro không nhỏ. Nó đồng nghĩa với cho phép bản thân mở lòng, phơi bày tất cả, chấp nhận bị tổn thương”. Cả 3 con người trong cuốn sách này dù phải trải qua những lần đau khổ cũng như niềm vui, những sự bội phản cũng như trung thành… thế nhưng họ luôn tìm thấy ở nhau một sự an ủi. Đó là tình cảm mà những tri kỷ dành riêng cho nhau, được thử thách qua tuổi trẻ, sự bồng bột, thành công lẫn thất bại, để từ đó mà họ nhận ra mình không chọn nhầm người.

Vì vậy Ngày mai, Ngày mai và Ngày mai nữa là một tác phẩm thật đẹp, thật buồn và đầy mong manh. Bởi tình cảm giữa bộ 3 ấy không phải là thứ mà ai trên cuộc đời này cũng tìm thấy được. Nó ủi an, xoa dịu những độc giả cảm thấy cô đơn trên hành trình của bản thân mình, nhưng cũng đồng thời cho ta sức mạnh và sự an yên để nhìn lại những mối quan hệ bản thân đã có. Có thể mọi thứ ta đã xác lập trong cuộc đời này đã từng có tên, nhưng chính qua cuốn tiểu thuyết, ta lại thấy nó muôn hình muôn vẻ và rất huy hoàng.

Từ giả lập đến đời thực

Và cũng có thể vì lý do này mà tựa sách cũng như cấu trúc đã được xây đắp từ những trò chơi điện tử, bởi một trò hay dẫu là rất khó nhưng rất công bằng, còn cuộc đời thực sẽ luôn bất công. Và cũng bởi chính những sự đẹp đẽ, mong manh và dễ chịu ấy nó khiến người ta muốn sống thêm ngàn lần nữa, để ta sẽ có vô hạn lần tái sinh, vô hạn lần sửa sai và sau ngày mai lại là ngày mai và ngày mai nữa. Nó là vòng lặp sẽ không bao giờ có thể khép lại, bởi khi càng đi ta càng khám phá thêm nhiều điều nữa, bởi không có thất bại nào là vĩnh cửu cả, và chẳng có gì là vĩnh cửu hết.

Một điều không thể phủ nhận là thành công của Ngày mai, Ngày mai và Ngày mai nữa nằm ở chủ đề phổ quát cũng như phương tiện mà chính từ đó nữ tác giả Gabrielle Zevin bám vào rất vững. Đối với thế hệ gen X hoặc gen Y, những trò chơi như Super Mario, Final Fantasy, Donkey Kong… đã là tuổi thơ của bản thân họ. Ở giai đoạn ấy họ có được những người bạn – những cộng sự mà mục tiêu duy nhất là cùng nhau vượt qua vô vàn thách thức cũng như khó khăn mà các trò chơi mang đến. Thông qua điều đó mà phần đông độc giả cũng tìm lại mình, và thấy một mẫu nào đó của chính bản thân trong các nhân vật.


Ngoài ra chủ đề của cuốn tiểu thuyết cũng rất phổ quát, khi nói về tuổi trẻ, tình bạn, tình yêu, hoài bão và sự nỗ lực. Cũng như nhiều tác phẩm của Hanya Yanagihara hay Sally Rooney, ở cuốn sách này, thất bại cùng với thành công luôn song hành nhau, và thế hệ Millennials chính là độ tuổi cảm nhận được mình một cách rõ nhất. Gabrielle Zevin không hồng hóa hay tiến hành làm các nhân vật trở nên hoàn hảo, mà chính sự bất toàn, đầy rẫy khiếm khuyết… khiến cho độc giả cảm thấy chính bản thân họ cũng từng trải qua những giai đoạn ấy.

Ngoài điều đó ra thì tác phẩm này cũng đã đề cập một cách phong phú đến những vận động của xã hội ngoài kia. Đó là một thời của phân biệt chủng tộc, phân biệt giới tính, phân biệt giai cấp. Khi đến gần mốc của ngày hiện tại, ta sẽ lại thấy những chỉ dấu của chiếm dụng văn hóa hay sự phụ thuộc một cách quá mức vào không gian mạng… Ở bất kỳ đâu ta cũng dễ thấy một sự quá khích và thiếu thấu hiểu của chính con người. Nhưng qua rất nhiều nhân vật đã sống cùng nhau một đời trọn vẹn, mà những mất mát và thiếu sót này cũng được lấp đầy, để không một ai sẽ phải sống trong một thế giới thực nhưng vẫn mơ về những không gian ảo mà ở nơi đó họ được là mình.

Vì thế có thể nói rằng Ngày mai, Ngày mai và Ngày mai nữa là một cuốn sách dành cho mọi người, nơi người ta có dịp nhìn lại, được luyến nhớ quá khứ cũng như tìm thấy được sự đồng cảm dù là thất bại hay sự thành công của những ngày này. Bằng cách viết nhẹ nhàng, điềm tĩnh, các nhân vật tự mình bộc lộ hoặc cho thấy được những cá tính riêng thông qua góc nhìn của phía đối diện, từ đó mà phía độc giả có dịp khám phá và tự nhìn lại những ngày đã qua, với những con người mà họ đã là một phần đời mình.

Đọc sách hay, gửi ngay bài review cho Bookish.vn

Bạn đọc sách và muốn chia sẻ những cảm nhận, hãy viết review và gửi đến chúng tôi. Bookish.vn có chuyên mục “Phía sau trang sách” – nơi đăng tải review sách do bạn đọc gửi đến email: truyenthong@pnc.com.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.
Đọc bài viết

Cafe sáng