Phía sau trang sách

Chiếc lư đồng mắt cua: Ngẩn ngơ trong thế giới tục lụy của cụ Nguyễn

Published

on

“Mỗi lần dọn lại những ngày cũ của mình, kiểm tra lại đống kỷ vật xưa…” Tôi cầm lên và đọc một cuốn sách bất kì trong mớ hỗn độn những cuốn sách tôi “phải” dọn để một năm mới bước sang gọn gàng, tươm tất hơn. Thật ra, chẳng ai bắt tôi phải dọn cả, cũng chẳng phải gần đến Tết tôi mới làm vậy. Tôi làm vậy vì tôi thấy nên như vậy, cần như vậy và phải như vậy. Nhưng tôi ấy, vẫn phải than vài tiếng rồi mới làm.

Dọn lại kỷ vật, cất bớt kỷ niệm, bỏ đi những thứ thừa thãi trong cuộc đời tưởng dễ mà đôi khi lại thật khó. Tôi bắt gặp một người cũng đang lục lọi, dọn dẹp lại một đoạn đường ký vãng, những thứ là “người” làm chứng đứng đắn cho một chuỗi ngày cũ… Tùy bút Chiếc lư đồng mắt cua, lời tự bạch của Nguyễn (cụ Nguyễn Tuân), đó là một đoạn đời của cụ Nguyễn mà theo lời cụ “không phải một tập phóng sự về nhà hát cũng không phải một thiên nhật ký ghi lại đủ một thời kì khủng hoảng tâm thần”, để rồi khiến ông băn khoăn “có lẽ… cũng lại chỉ là những trang tùy bút chép lại một ít tâm trạng tôi trong những ngày phóng túng hình hài”. Những ngày mươi năm cũ, những năm 30 của thế kỉ XX nhiều sóng gió.

Tôi đến với Chiếc lư đồng mắt cua cũng tình cờ như cách chiếc lư đồng mắt cua về tay cụ Nguyễn vậy. Đặt lên, bỏ xuống nhiều lần dù cuốn sách mỏng, tôi tìm thấy nó trong nhà sách – cuốn sách cứ ngỡ đã “tuyệt chủng” như khủng long nhiều thế kỉ trước (có hơi quá rồi). Mọi thứ đến với con người âu cũng đi cùng chữ “duyên”. “Tôi không có cái chí cóp nhặt đồ vật coi cái sinh thú ấy làm nhẹ… Nhưng có nhiều khi mình không đi tìm đồ vật mà đồ vật lại tìm đến mình”. Mà rước về rồi đâu phải ai cũng đọc ngay đâu, nhiều truân chuyên lắm tôi mới chịu mở sách đọc. Thực, cuốn sách chỉ có giá trị khi người đọc đọc, muốn hiều về nó.

Bài viết dưới đây có tiết lộ một số nội dung của tác phẩm Chiếc lư đồng mắt cua.

1. Cuốn phim ngắn về một đoạn đời của cụ Nguyễn

“Lang thang gánh gánh rượu đầy
Lưng ong gái Sở lòng tay dịu dàng
Mười năm tỉnh mộng Châu Dương
Hời thêm được tiếng phũ phàng lầu xanh”1

Nếu Chiếc lư đồng mắt cua được dựng thành phim, tôi có thể tưởng tượng những câu hát ả đào là chiếc thuyền đẩy nhịp, tiếng đàn hát ở phần đầu và sau đó nhỏ dần, nhỏ dần, để rồi từ những hình ảnh mờ ảo hiện lên trong một căn phòng là cậu trai trẻ tầm 20 đang ngồi loay hoay xếp lại kỷ vật, trên bàn là chiếc lư đồng mắt cua nho nhỏ. Và bộ phim bắt đầu như thế.

Chuyện bắt đầu ở xứ Thanh Hóa, theo chuyến tàu Nam tiến nhưng giữa đường dừng lại ở Vinh, rồi cơ man đôi chuyện Nguyễn phải trở về, bao năm trời phóng túng “lấy đêm làm ngày”. Nguyễn đăng trình Hà Nội làm lại cuộc đời mà vẫn quẩn quanh trong vòng lụy tục. Là tự truyện, kể về đời sống cá nhân, lại thêm những chắp vá cảnh huống đều là hồi ức được đánh thức bởi cái giật mình trong đêm; chính những ký ức, những chiêm nghiệm khi đã trải qua với đủ nguồn cơn cuộc sống, chiêm nghiệm cuộc đời mà mọi cái nhìn, mọi suy nghĩ và nhận định của Nguyễn sâu sắc và lắng đọng. Bí mật hội tụ và khai mở các chân trời quá vãng của “suốt một quãng giao thời”.

Tranh: Bùi Trọng Dư

2. Không ngoa khi nói Chiếc lư đồng mắt cua là tác phẩm khó đọc.

Nó khó đọc vì là tự truyện, không có cao trào, cốt truyện yếu, là dòng hồi tưởng một phần, nó còn khó đọc bởi lớp từ cụ Nguyễn dùng, lớp từ cổ và độc đáo đến lạ. Người đọc phải gật gù, thật không hổ danh là “phù thủy ngôn từ”. Chúng ta được làm quen với cụ Nguyễn Tuân qua Chữ người tử tù trong Vang bóng một thời năm lớp 11, chúng ta gặp lại Nguyễn Tuân trong những ngày tháng học 12 gánh nặng thi cử, chúng ta biết Nguyễn Tuân là “phù thủy ngôn từ” nhưng để cảm nhận rõ nét nhất, chúng ta nên đọc trọn vẹn một tác phẩm. Chiếc lư đồng mắt cua là một chọn lựa và quả thật chẳng ân hận một tí nào. Cụ Nguyễn là một tay chơi tiếng Việt thứ thiệt, một phù thủy với phép biến hóa vạn năng, cái vốn liếng từ, tiếng của cụ chúng ta chỉ có thể đọc và cảm nhận. Có khen cách dùng từ của cụ bao nhiêu cũng là không đủ, mọi thứ phải và nên đi từ cảm nhận cá nhân. Một trải nghiệm đẹp với đầy thán phục của tôi. Nói vậy cũng không phải, nhiều lúc đọc bắt gặp trong tác phẩm những câu nói như tự nghĩ của tác giả cũng khiến chúng ta bật cười vì sự thẳng thắn. Tôi chẳng tự tin nói mình hiểu được văn cụ Nguyễn, tôi chỉ là một kẻ ngẩn ngơ trong thế giới của mình, góp nhặt đôi chút trong cái đời ăn chơi, những ngày tháng tục lụy của cụ Nguyễn vào những ngày hoang hoải của đời mình.

Nguyễn là một kẻ ăn chơi và gia đình cũng bất lực. “Tôi bước ra đường. Đuổi theo tôi là những cái lườm nguýt và thở dài vô hiệu lực của thân quyến”. Một cuộc gặp gỡ đã cho Nguyễn cái duyên là quen với ông Thông Phu – chủ nhà hát ả đào, một người gần gấp đôi tuổi Nguyễn để sao này ông Thông Phu tặng lại cho Nguyễn chiếc lư đồng mắt cua mà ông vô cùng trân quý, với cả một câu chuyện sự tích đầy bí ẩn mà chẳng bao giờ được kể.

3. Chúng ta có những cuộc đời riêng, đôi khi nhìn lại thấy cuộc đời mình có nhiều thứ sao tầm thường quá.

Nhiều lúc tự hỏi mình mình muốn gì, cần gì và nên như thế nào, chúng ta lạc lối ở tuổi 20. Những thói quen xấu làm chúng ta đi xuống về tinh thần lẫn thể xác: “Thế này thì ra tinh thần tôi bạc nhược lắm… Chao ôi. Đấy là cái thành tích rực rỡ của những đếm trắng bên những bông hoa tàn. Thức nữa vào. Cười nữa đi. Uống mãi vào. Hít nữa vào…” Những thói quen ấy như chiếc đinh đóng vào tường, bao lần chúng ta định thay đổi nhưng rồi chần chừ, lần lữa chẳng chịu làm. Cuộc sống chúng ta như chiếc áo, treo trên móc với chiếc đinh gắn lỏng lẻo chực rơi, mà chờ hoài chả thấy nó rụng. Cứ ngày này qua ngày khác như vậy. Đến một ngày bản thân mang nhiều quyết tâm lắm, thôi, không nên móc áo vào đinh đó nữa, thà gỡ ra đóng lại một cách chắc chắn để an tâm còn hơn cứ nhìn ngắm trong sợ hãi. Mà sự đời đâu phải như mắt thường vẫn thấy, lúc ấy chúng ta không đủ sức để kéo chiếc đinh khỏi tường nữa, cật lực với bao hỗ trợ búa kéo cũng làm được, chúng ta nhận ra mình mất quá nhiều sức lực cho những thói quen xấu tệ. Để lại lấy chiếc đinh trên tường cũng làm bay cả tấm xi măng ra, thay đổi cũng làm bản thân có những khoảng trống mới, điều nên là lấp vào những thói quen tốt. “Thế là tôi hì hục loay hoay mất một lúc. Đinh rút nhổ rồi, vôi trác tường ải vỡ xuống, tường phô bày một lỗ gạch loe từ trong ra như một cái miệng phễu”.

4. Cuộc sống chẳng bao giờ vì một người mà dừng lại.

“Con tàu ấy chẳng có tôi. Nó không thể chờ tôi được. Có bao giờ một chuyến tàu không chịu đi nữa vì có người lỡ trật. Tôi tha thứ cho nó. Cái giống máy móc vô tình như vậy… Hết thứ sáu rồi lại đến thứ ba, một đêm thứ sau khác2. Con tàu tốc hành xuôi miền nam đều đều qua Vinh mỗi đêm thứ ba đêm thứ sau mà chẳng bao giờ có tôi làm hành khách góp một phần xê dịch với thiên hạ túi bụi đăng trình ấy”.

Dự định là do con người, thực hiện dự định cũng do con người, nếu kế hoạch có thay đổi ắt đa phần cũng do con người. Nguyễn dự xuôi miền Nam nhưng kế hoạch chẳng bao giờ thực hiện được do sự níu chân của anh chàng thành Vinh, cô ả đào Phượng hay chính anh lần lữa không dứt được bước chân? Mọi sự vẫn diễn ra, không vì một ai dừng lại, không vì một ai thay đổi cả, có chăng, chính người đó chịu lấy, nhận lấy hậu của của mình làm ra thôi. Vậy đấy, dòng đời chảy trôi, con người cũng vì vậy mà có muôn vàn chọn lựa. Ai thế nào, ai là ai, ai sẽ ra sao làm sao ai biết được.

*

Tôi lan man với những suy nghĩ nhỏ, những đoạn thu hút mình hơn cuộc đời của nhân vật Nguyễn cũng bởi trong mỗi chúng ta có cái tôi. Tôi nhìn cuộc đời người khác, đọc và suy nghĩ về chiêm nghiệm của họ để rút lại cho mình đôi điều. Cuộc đời và những trải nghiệm của Nguyễn, của tôi với Nguyễn đôi khi cũng sẽ khác bạn nhiều, nhưng đó là những chọn lọc tôi muốn nhớ. Còn nhiều những điều tôi muốn nói và muốn viết nữa, nhưng tôi thấy nên dừng lại ở đây thôi. Tôi nghĩ rằng Chiếc lư đồng mắt cua phù hợp cho một ngày mùa xuân, khi chúng ta cần dọn dẹp đôi điều và cảm nhận chút hương nồng rộn ràng của cái tết nơi cuối sách.

Hết.

Hoàng Anh

Chú thích:

  1. Bài Khiển hoài của nhà thơ Đỗ Mục, cũng là bài thơ đầu khi vào chuyện.
  2. Thời ấy rất ít chuyến tàu chạy, một tuần chỉ có hai chuyến, chạy vào thứ ba và thứ sáu.

Phía sau trang sách

Michael Pollan: “Con người điên cuồng vì biến đổi gene”

Published

on

By

Là tác giả của nhiều đầu sách về môi trường, thực phẩm nổi tiếng như Food Rules, Nào tối nay ăn gì… Trong các tác phẩm của mình, Michael Pollan đã mang đến những suy ngẫm mới về mối quan hệ giữa thế giới tự nhiên và con người. Khát khao cây cỏ do Phương Nam Book vừa mới phát hành cũng là cuốn sách đặc biệt, hấp dẫn như thế.

Xin chào tác giả Michael Pollan. Ông có thể chia sẻ chi tiết quá trình khởi viết Khát khao cây cỏ diễn ra như thế nào?

Tất cả bắt đầu từ một con ong nghệ. Ý tôi là, tiền đề của cuốn sách thì rất, rất đơn giản. Chuyện là vào một ngày nọ, khi đang trong vườn, thì tôi nhìn thấy một con ong nghệ bay ngay bên cạnh và nghĩ: "Chà, có điểm gì chung giữa một con ong và người làm vườn nhỉ?". Từ giây phút ấy, mọi thứ đã đến với tôi như một khải thị.

Giống như con ong, tôi đang góp phần vào việc giúp cho một loài nào đó chiếm được ưu thế, chẳng hạn khoai tây thay vì tỏi tây. Và giống con ong, tôi nghĩ những loài vật này xuất hiện là vì lợi ích của mình, thế nhưng thực tế thì bản thân tôi mới chính là người đang bị “lợi dụng”. Bởi như bạn biết, khi một con ong tiến hành hút mật, nó nghĩ mình đang “trộm” đi một thứ gì đó, nhưng trên thực tế chính bông hoa ấy mới là “chủ mưu”, lợi dụng nạn nhân giúp nó lan truyền phấn hoa hết từ cây này sang cây khác.

Khi đó tôi đặt câu hỏi, vậy từ quan điểm của những bông hoa, thì con ong nghệ có phải là loài động vật cả tin? Nếu câu trả lời chính xác là vậy, thì liệu chúng ta mang hình hài nào từ chính nhãn quan của các loài cây? Cuối cùng thì tôi cũng hiểu mình giống con ong nghệ ấy hơn chúng ta tưởng.

Vì sao mà ông lại để Johnny Appleseed [1] đóng vai trò quan trọng trong cuốn sách này?

Chà, có lẽ là bạn không tin, nhưng khi đặt bút để viết những dòng đầu tiên thì tôi còn không biết là ông có thật. Trong cả đời mình, tôi nghĩ ông ấy là kiểu anh hùng dân gian chỉ có trong những tưởng tượng từ sách vở thôi. Nhưng hóa ra Johnny Appleseed là John Chapman. Tôi cũng phát hiện phiên bản Johnny Appleseed mà mình từng học hồi còn mẫu giáo là sai hoàn toàn, bởi lẽ ông ấy là một nhân vật thú vị hơn nhiều. Tôi biết về những điều này là qua các cuốn sách xoay quanh loài táo. Ngoài ra tôi cũng biết được một sự thật khác, đó là nếu bạn gieo hạt của một quả táo, thì thế hệ sau sẽ không giống gì với thế hệ trước và không ăn được. Ta không thể ăn táo trồng từ hạt táo, mà chúng phải được lai ghép cũng như nhân bản.

Và chúng không phải là trái cây Mỹ?

Không. Như tôi được biết chúng đến từ Kazakhstan và khi đến đây chúng đã thay đổi rất nhiều trong hành trình đó. Vì vậy việc Johnny Appleseed trồng táo từ hạt có nghĩa là chúng được dùng để làm rượu chứ không phải để ăn. Thực ra những gì Johnny Appleseed đang làm và lý do ông ấy từng được chào đón ở mọi căn nhà gỗ ở Ohio và Indiana là ông đã giúp cho những loại rượu làm từ trái cây thêm phổ biến hơn.

Không chỉ có táo mà ông còn nói đến hoa tulip. Vì sao mà ông lại chọn loài thực vật này?

Vâng, câu chuyện về hoa tulip thật là tuyệt vời. Ý tôi là, đây chính là cơn cuồng hoa mà ta từng biết dưới tên gọi “cơn sốt Hà Lan” nhiều thế kỷ trước, thứ mà ngày nay nhiều người ví von với thói cuồng mạng xã hội. Dù vậy thì tôi vẫn có thiện cảm với người Hà Lan hơn là con người hiện đại, vì so với chiếc điện thoại thì những bông hoa dù sao cũng đẹp và tuyệt vời hơn.

Ngoài ra còn cây cần sa?

Chà, bên cạnh những câu chuyện trên, thì cuốn sách Khát khao cây cỏ này cũng nói về niềm “khao khát”. Nói cho dễ hiểu là khi nhìn vào bông hoa nào đó, liệu ta có thể khẳng định điều gì từ những con ong vây xung quanh nó? Tương tự như thế, với cây cần sa, ta cũng hiểu thêm được chút gì đó về cách tâm trí hoạt động, cũng như vì sao con người trong nhiều thế kỷ phải cần đến chúng.

Trong thực tế, mọi nền văn hóa và mọi chủng tộc đều có những loại cây thần kinh của chính mình. Ngoại lệ duy nhất là người Eskimo. Và lý do duy nhất để giải thích cho điều này là vì không loài cây nào có thể sống được ở trên băng tuyết. Và ngay khi họ phát hiện ra rượu, thì nó đã trở thành loại “cây kích thích” của họ.

Ông cũng tiến gần đến việc đưa ra một tuyên bố chính trị về việc hợp pháp hóa cần sa trong cuốn sách này, nhưng cũng cho thấy chưa có cơ chế để kiểm soát nó. Vì sao ông lại nghĩ thế?

Vâng. Tôi rất đồng cảm với việc khi là con người thì chúng ta cũng có những mong muốn riêng về việc thay đổi ý thức. Tuy nhiên, điều đó cũng không đồng nghĩa với việc lạm dụng. Tôi nghĩ người Hy Lạp đã có thái độ tương đối tỉnh táo về chuyện đó. Họ tôn thờ Dionysus[2], họ dùng rượu rất nhiều nhưng cũng tuân theo kiểm soát và lễ nghi. Có vài trường hợp chúng rất cần thiết, nhưng nhiều khả năng sẽ là tai họa. Vì vậy không có lời khẳng định nào hoàn toàn chính xác cho câu hỏi trên.

Khi ông nói về biện pháp kiểm soát thì một vấn đề khác cũng được hiện lên, đó là các loài sinh vật biến đổi gene. Ông cũng thử nghiệm trồng chính loại này trong khu vườn của mình nhỉ?

Chà, đây là vấn đề có phần mới mẻ trong mối quan hệ giữa con người với thực vật. Ý tôi là, chúng ta đang thực sự tạo ra một cú chuyển mình trong mối quan hệ với thế giới ngoài kia bằng biến đổi gene. Và tôi nghĩ cách duy nhất để hiểu về điều mới này là tự mình thử. Vì vậy, trong khu vườn riêng, tôi đã trồng những củ khoai tây biến đổi gene. Chúng được thay đổi trong từng tế bào để kháng lại các mầm bệnh.

Như bạn biết đấy, công nghệ sinh học thật là mới lạ. Trước đây chúng ta chưa từng lấy gene của loài cá bơn rồi đưa nó vào một quả cà chua hoặc con đom đóm. Thế nhưng giờ đây mọi thứ rất khác... Rõ ràng là trong tự nhiên, dẫu cho có thêm triệu năm tiến hóa, thì cá bơn và cà chua sẽ không bao giờ giao phối và sinh sản với nhau, thế nhưng bây giờ điều đó có thể. Và đó thật sự là cú chuyển mình. Tôi nghĩ bất cứ khi nào ta làm điều gì hoàn toàn mới mẻ về mặt bản chất, thì phải tiến hành hết sức thận trọng. Nhưng trong trường hợp thực phẩm biến đổi gene, thì những gì đang xảy ra lại không cho thấy sự cẩn trọng ấy.

Ông kết luận rằng về cơ bản thực vật có vai trò tái tạo chúng ta cũng như chúng ta tái tạo thế giới thực vật. Ý ông là như thế nào khi viết dòng này?

Nó được gọi là đồng tiến hóa. Bạn biết đấy, tất cả chúng ta đều đã tìm hiểu về Darwin và biết đồng tiến hóa là gì, nhưng tôi nghĩ nó dành cho các loài khác ngoài kia. Thế giới tự nhiên vô cùng kỳ diệu, nó là một mạng lưới sống nhưng rồi ta đến và xé nát nó. Điều tôi nhận ra khi nhìn vào các loài đã được thuần hóa là chúng ta cũng đang ở trong chính mạng lưới đó. Những loài này đã thay đổi chúng ta. Tôi nghĩ việc phát minh ra nông nghiệp đồng nghĩa với hành động tự coi mình là trung tâm, rằng chúng ta là chủ thể hành động trên các đối tượng thụ động… Nhưng trên thực tế, việc phát minh ra nông nghiệp cũng chính là điều mà giới thực vật đã làm với ta. Chúng buộc loài người phải định cư, bắt đầu làm nông nghiệp, dần dần chặt cây phục vụ cuộc sống nhưng cũng đồng thời là giúp cho chúng có môi trường sống tốt hơn…

Tác giả Michael Pollan - Người viết tác phẩm Khát khao cây cỏ

Thật là lý thú khi nhìn nông nghiệp dưới các tác động của cả 2 phe. Do đó điều tôi muốn nói qua cuốn sách Khát khao cây cỏ đó là chúng ta cũng là một phần của giới tự nhiên, chúng ta đang sống trong mạng lưới lớn và cũng sẽ bị tác động bởi thế giới này.


[1] Johnny Appleseed tên thật là John Chapman. Ông sinh ra ở Leominster, Massachusetts năm 1774. Ước mơ của ông là trồng được thật nhiều táo để không ai bị đói. Trong gần 50 năm, ông đã vun trồng hàng nghìn cây táo. Truyền thuyết kể rằng ông đã liên tục trồng chúng ở những nơi trống trải trong rừng, ven đường và ven suối.

[2] Thần rượu nho trong thần thoại Hy Lạp, đại diện cho khoái lạc, tiệc tùng, niềm vui…

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Thả một bè lau – Truyện Kiều dưới cái nhìn thiền quán

Published

on

Chúng ta thường nghĩ truyện Kiều là truyện của một người khác và chúng ta chỉ là khán giả, không có liên can gì. Nhưng khi viết truyện Kiều, cụ Nguyễn Du đã sống trong da thịt của nhân vật Kiều, đã trở thành với Kiều, cụ đã nói được tâm sự của chính mình.

Cô Kiều trong truyện đã phải bắt buộc làm gái giang hồ. Là một nhà Nho, một mẫu mực đạo đức thời xưa ở Việt Nam, vậy mà có khi cụ Nguyễn Du cũng có cảm tưởng mình là một cô gái giang hồ. Cụ làm quan với triều Lê. Sau khi nhà Lê mất, cụ bị nhà Nguyễn gọi ra làm quan. Không từ chối được, cụ phải ra làm quan cho triều Nguyễn. Theo quan niệm của Nho giáo ngày xưa, một người thần tử trung thành không bao giờ thờ hai vua (‘trung thần bất sự nhị quân.’). Trong khi viết truyện Thúy Kiều, cụ Nguyễn Du viết truyện của chính mình. Cụ muốn gửi tấc lòng mình vào thiên cổ chứ không phải vì ngồi không, cao hứng nhất thời mà viết ra một tác phẩm chữ Nôm.

Bìa sách Thả một bè lau, thiền sư Thích Nhất Hạnh

Nếu có chánh niệm, đem những khổ đau, luân lạc và gian truân của mình ra đọc truyện Kiều chúng ta có cơ hội thấy được bản thân. Và như vậy đọc truyện Kiều cũng là tu. Tu tức là nhìn tất cả những gì đã và đang xảy ra trong đời mình bằng con mắt quán chiếu.

Trong quá khứ, có nhà Nho đã liệt truyện Kiều vào loại dâm thư vì trong truyện có tả đời sống của một cô gái giang hồ. Họ có thể đứng về phương diện đạo đức của Nho giáo mà nói như vậy. Nhưng dùng con mắt quán chiếu mà nhìn vào đời Thúy Kiều, ta có thể học được bài học của khổ đau và kinh nghiệm. Nếu biết cách đọc, chúng ta có thể học được rất nhiều từ truyện Kiều như học từ một cuốn kinh. Và truyện Kiều sẽ không phải là dâm thư mà là kinh điển.


Truyện Kiều là truyện về cuộc đời, có những hoàn cảnh khổ đau, hạnh phúc và u mê của cuộc đời. Lấy con mắt của người quán chiếu nhìn vào truyện Kiều, chúng ta có thể thấy được bản chất của cuộc đời. Những điều xảy ra trong mười lăm năm của cô Kiều có thể xảy ra cho bất cứ một người nào. (Vì vậy ở Việt Nam có truyền thống bói Kiều.). Kiều dã trải qua rất nhiều hoàn cảnh khác nhau, đi qua tất cả những chuyện lên voi xuống chó của một con người. Thúy Kiều có khi là học trò, làm vợ của một người có quyền thế gần như vua (Từ Hải), làm đầy tớ, làm người yêu, làm vợ lẽ và làm một người con gái phong sương… Kiều cũng từng làm sư cô. Mỗi chúng ta ít nhất đã có một giai đoạn giống như giai đoạn Thúy Kiều. Nhìn vào đời Thúy Kiều, ta phải nhìn như một toàn thể mà đừng nhìn từng khoảng ngắn.


Chúng ta phải có con mắt trạch pháp, tức là con mắt có khả năng nhận xét và phân biệt. Khi đọc Kinh, ta cần phải có nhận thức độc lập, huống nữa là đọc truyện Kiều. Ta phải nhìn cụ Nguyễn Du bằng con mắt trạch pháp. Cụ tin vào thuyết tài mệnh tương đố (tài năng và số mệnh chống trái nhau). Chúng ta sẽ từ từ xét coi tại sao cụ tin vào thuyết này và thuyết này có đúng hay không. Nếu đúng thì đúng bao nhiều phần trăm. Không phải vì cụ nói ‘chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau’ hay ‘chữ tài liền với chữ tai một vần’ mà chúng ta tin ngay vào sự tương phản, chống trái của tài mệnh. Có những người có tài nhưng không bị tai nạn, vì họ có tu, có chánh niệm và sự khiêm nhượng. Tai nạn sẽ không xảy tới với họ, hay ít nhất, không xảy tới cho họ nhiều như cho những người quá cậy vào tài năng của mình mà xem thường người khác.


Dựa theo truyện Phong Tình Lục của Trung Hoa để viết truyện Kiều, cụ Nguyễn Du đã biến tập tiểu thuyết tầm thường này thành một tác phẩm văn chương phong phú và sâu sắc. Một lần nữa, chúng ta thấy cốt tủy của một tác phẩm có giá trị không phải là cốt truyện mà là văn chương và tư tưởng.

Ngày xưa tôi cũng đã từng dạy văn chương Việt Nam và đã dạy truyện Kiều. Nhưng tâm của tôi lúc đó không được như bây giờ. Tôi đã dạy với tư cách một giáo sư văn chương mà chưa bao giờ dạy với tư cách một thiền sư. Nhìn với tư cách một thiền sư là nhìn sâu, nhìn kỷ, nhìn bằng sự khám phá của thiền quán mọi sự kiện qua nhận thức, đau khổ, hạnh phúc, thành công, thất bại và qua sự tu học của mình. Nhìn như vậy trong khi đọc lại truyện Kiều ta có thể thấy được những điều rất mới.


Khi đọc truyện Kiều, ta không nên ngại về từ ngữ và điển tích. Các bản truyện Kiều đều có chú giải. Có tài liệu là ta có thể hiểu được hết các điển tích và từ cổ. Điều quan trọng là chúng ta đọc với tâm trạng quán chiếu, tìm thấy tâm lý của tác giả và tìm thấy lòng mình.

Làng Mai khóa tu mùa Xuân 1992 - Phần Thay lời tựa - Trích sách Thả một bè lau I Thiền sư Thích Nhất Hạnh

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Đời sống thật đẹp, thật buồn nhưng đầy mong manh

Published

on

By

Được Amazon và hàng nghìn độc giả Goodreads bình chọn là cuốn sách hư cấu hay nhất của năm 2022, Ngày mai Ngày mai và Ngày mai nữa từ tác giả Gabrielle Zevin là một bản hùng ca về tình bạn, tình yêu và tuổi trẻ, được viết thông qua những trò chơi điện tử cuốn hút và đầy độc đáo.

Tác phẩm xoay quanh 3 nhân vật chính gồm Sam Masur, Sadie Green và Marx Watanabe. Trong khi Sam và Sadie đã quen biết nhau từ khi rất nhỏ, nhưng vì một hiểu lầm ngờ nghệch từ tuổi ấu thơ mà họ cắt đứt liên hệ và không còn nhìn thấy nhau; thì hơn 10 năm sau, vào một ngày tháng 12 lạnh giá, Sam vô tình nhìn thấy Sadie, từ đó nối lại mối quan hệ xưa. Lúc này họ đã trưởng thành và đang đứng trước cánh cửa cuộc đời. Với sự tham gia của Marx – bạn thân của Sam – cả 3 đã thiết lập nên một đế chế trò chơi điện tử của riêng mình, nhưng cũng từ đó mà những diễn biến tình cảm bắt đầu phức tạp và khó đoán hơn.

Câu chuyện giữa những tri kỷ

Ở đây cảm xúc giữa những tri kỷ đã được nữ tác giả thể hiện một cách đặc biệt. Đó là Sam và Sadie, những đứa trẻ bị tổn thương từ nhỏ, người tìm thấy được những sự ủi an qua người còn lại. Nếu Sam có một cuộc đời không thể tệ hơn: mẹ qua đời từ sớm, lâm vào nghèo túng vì không muốn ông bà ngoại lo, cha bỏ đi, bị phân biệt vì nguồn gốc xuất thân cũng như chân cẳng bị tật… thì Sadie tuy đến từ một gia đình thượng lưu ở khu Beverly Hill xa hoa, thế nhưng ngay từ rất nhỏ cô đã không hưởng được sự trọn vẹn từ cha mẹ mình, bởi người chị Alice bị bệnh ung thư đã cướp hết những sự quan tâm… Bằng sự tình cờ hay một sắp đặt nào đó của số phận, họ đã gặp gỡ và rồi kết nối thông qua các tựa game xưa.

Bìa sách Ngày mai, ngày mai và ngày mai nữa. Ảnh: Bookish

Cho đến một thập kỷ sau, vẫn Sam đau khổ, bị cái chân hành hạ với một tình cảm không thốt thành lời, gặp lại Sadie giờ đang chìm trong một cơn khủng hoảng về mối quan hệ mà cô có với một người đàn ông đã có gia đình… Cả 2 đã cùng nhau thực hiện tựa game Ichigo về một đứa bé rời xa vòng tay cha mẹ ngay từ rất sớm, nhưng đó cũng là một phiên bản khác về 2 người họ - những người đã phải tự mình tìm lối đi riêng trong một thế giới đầy nhẫn tâm và bóng tối. Chính 2 tâm hồn sáng bừng trong đêm đã cứu rỗi nhau và giải thoát nhau, bởi họ hiểu nhất người kia cần gì, và tình cảm ấy cũng là bất khả thốt lên thành lời.

Vì vậy cho đến cuối cùng thì 2 người họ không đến gần hơn cũng không xa hơn, nhưng luôn hiện diện khi người còn lại một khi cần chúng. Bởi lẽ “chính trái tim - đúng hơn là phần ý thức con người thể hiện qua trái tim - mới là điều bí ẩn”, cho nên không phải tình yêu hay là tình bạn, mà chính sợi dây của sự thấu hiểu cũng như đồng cảm đã kết nối họ lại cùng với nhau. Bởi như Sadie đã sớm nhận ra: “Người ta tạo ra mô hình thủy tinh của những thứ đang héo tàn, rồi đem chúng trưng bày trong viện bảo tàng. Nhân loại thật lạ kỳ, nhưng đồng thời thật đẹp đẽ. Mà cũng thật mỏng manh”.

Tác giả Gabrielle Zevin

Cũng chính vì thế mà dẫu cho Sam lỡ mất bao lần xác nhận tình cảm của mình dành cho Sadie, hay cũng đồng thời là phía ngược lại, thì ta luôn biết họ vẫn ở đó và dành cho nhau. Như Sam từng nói: “Chấp nhận chơi với ai đó mang tới rủi ro không nhỏ. Nó đồng nghĩa với cho phép bản thân mở lòng, phơi bày tất cả, chấp nhận bị tổn thương”. Cả 3 con người trong cuốn sách này dù phải trải qua những lần đau khổ cũng như niềm vui, những sự bội phản cũng như trung thành… thế nhưng họ luôn tìm thấy ở nhau một sự an ủi. Đó là tình cảm mà những tri kỷ dành riêng cho nhau, được thử thách qua tuổi trẻ, sự bồng bột, thành công lẫn thất bại, để từ đó mà họ nhận ra mình không chọn nhầm người.

Vì vậy Ngày mai, Ngày mai và Ngày mai nữa là một tác phẩm thật đẹp, thật buồn và đầy mong manh. Bởi tình cảm giữa bộ 3 ấy không phải là thứ mà ai trên cuộc đời này cũng tìm thấy được. Nó ủi an, xoa dịu những độc giả cảm thấy cô đơn trên hành trình của bản thân mình, nhưng cũng đồng thời cho ta sức mạnh và sự an yên để nhìn lại những mối quan hệ bản thân đã có. Có thể mọi thứ ta đã xác lập trong cuộc đời này đã từng có tên, nhưng chính qua cuốn tiểu thuyết, ta lại thấy nó muôn hình muôn vẻ và rất huy hoàng.

Từ giả lập đến đời thực

Và cũng có thể vì lý do này mà tựa sách cũng như cấu trúc đã được xây đắp từ những trò chơi điện tử, bởi một trò hay dẫu là rất khó nhưng rất công bằng, còn cuộc đời thực sẽ luôn bất công. Và cũng bởi chính những sự đẹp đẽ, mong manh và dễ chịu ấy nó khiến người ta muốn sống thêm ngàn lần nữa, để ta sẽ có vô hạn lần tái sinh, vô hạn lần sửa sai và sau ngày mai lại là ngày mai và ngày mai nữa. Nó là vòng lặp sẽ không bao giờ có thể khép lại, bởi khi càng đi ta càng khám phá thêm nhiều điều nữa, bởi không có thất bại nào là vĩnh cửu cả, và chẳng có gì là vĩnh cửu hết.

Một điều không thể phủ nhận là thành công của Ngày mai, Ngày mai và Ngày mai nữa nằm ở chủ đề phổ quát cũng như phương tiện mà chính từ đó nữ tác giả Gabrielle Zevin bám vào rất vững. Đối với thế hệ gen X hoặc gen Y, những trò chơi như Super Mario, Final Fantasy, Donkey Kong… đã là tuổi thơ của bản thân họ. Ở giai đoạn ấy họ có được những người bạn – những cộng sự mà mục tiêu duy nhất là cùng nhau vượt qua vô vàn thách thức cũng như khó khăn mà các trò chơi mang đến. Thông qua điều đó mà phần đông độc giả cũng tìm lại mình, và thấy một mẫu nào đó của chính bản thân trong các nhân vật.


Ngoài ra chủ đề của cuốn tiểu thuyết cũng rất phổ quát, khi nói về tuổi trẻ, tình bạn, tình yêu, hoài bão và sự nỗ lực. Cũng như nhiều tác phẩm của Hanya Yanagihara hay Sally Rooney, ở cuốn sách này, thất bại cùng với thành công luôn song hành nhau, và thế hệ Millennials chính là độ tuổi cảm nhận được mình một cách rõ nhất. Gabrielle Zevin không hồng hóa hay tiến hành làm các nhân vật trở nên hoàn hảo, mà chính sự bất toàn, đầy rẫy khiếm khuyết… khiến cho độc giả cảm thấy chính bản thân họ cũng từng trải qua những giai đoạn ấy.

Ngoài điều đó ra thì tác phẩm này cũng đã đề cập một cách phong phú đến những vận động của xã hội ngoài kia. Đó là một thời của phân biệt chủng tộc, phân biệt giới tính, phân biệt giai cấp. Khi đến gần mốc của ngày hiện tại, ta sẽ lại thấy những chỉ dấu của chiếm dụng văn hóa hay sự phụ thuộc một cách quá mức vào không gian mạng… Ở bất kỳ đâu ta cũng dễ thấy một sự quá khích và thiếu thấu hiểu của chính con người. Nhưng qua rất nhiều nhân vật đã sống cùng nhau một đời trọn vẹn, mà những mất mát và thiếu sót này cũng được lấp đầy, để không một ai sẽ phải sống trong một thế giới thực nhưng vẫn mơ về những không gian ảo mà ở nơi đó họ được là mình.

Vì thế có thể nói rằng Ngày mai, Ngày mai và Ngày mai nữa là một cuốn sách dành cho mọi người, nơi người ta có dịp nhìn lại, được luyến nhớ quá khứ cũng như tìm thấy được sự đồng cảm dù là thất bại hay sự thành công của những ngày này. Bằng cách viết nhẹ nhàng, điềm tĩnh, các nhân vật tự mình bộc lộ hoặc cho thấy được những cá tính riêng thông qua góc nhìn của phía đối diện, từ đó mà phía độc giả có dịp khám phá và tự nhìn lại những ngày đã qua, với những con người mà họ đã là một phần đời mình.

Đọc sách hay, gửi ngay bài review cho Bookish.vn

Bạn đọc sách và muốn chia sẻ những cảm nhận, hãy viết review và gửi đến chúng tôi. Bookish.vn có chuyên mục “Phía sau trang sách” – nơi đăng tải review sách do bạn đọc gửi đến email: truyenthong@pnc.com.vn. Bài viết cần gửi kèm ảnh chụp cuốn sách, tên tác giả, số điện thoại.

Trân trọng.
Đọc bài viết

Cafe sáng