Em đã dạy cho tôi biết về sách, về việc viết, những niềm vui và nỗi buồn xoay quanh văn chương… Vì nghĩ rằng biết đâu những điều em đã dạy tôi cũng sẽ có ích cho một người nào đó, tôi đã quyết định viết ra những điều này để lưu lại và chia sẻ với nhiều người. Và vì, việc đọc và việc viết sẽ luôn là điều quan trọng (có thể là quan trọng nhất) với chúng ta – tôi tin, hay ít nhất là hi vọng vào điều đó.

Đừng đọc em

Có lẽ, người viết nào cũng mong những gì mình viết ra được người khác đọc, đồng cảm và số người đọc như thế càng nhiều sẽ càng tốt. Nhưng buổi trưa ngày hôm ấy, em đem đến cho tôi một ấn tượng ngược lại hoàn toàn. Vì nhớ nhau, chúng ta chat với nhau. Khi đó, Facebook vẫn còn chưa có chế độ chat như bây giờ, chúng ta dùng Yahoo! Messenger để chat. Em hỏi tôi rằng tôi đang làm gì. Tôi bảo tôi đang đọc thơ em. Mà quả thật, lúc đó tôi đang đọc thơ em thì tình cờ em lại online và hỏi tôi điều đó. Tôi đã nói ra việc này rất thật thà, không hề có ý nghĩ nói để làm em vui lòng. Khi nói ra, tôi cứ nghĩ theo phản ứng thông thường, em sẽ hỏi tôi đang đọc bài thơ gì, cảm nhận của tôi như thế nào. Thế nhưng, dòng chữ đầu tiên hiện lên trên khung chat lại là: “Đừng đọc em, thơ em không hay lắm đâu. Đọc thử Wislawa Szymborska đi. Có lẽ anh sẽ thích.” Và em không chỉ nói suông, ngay lập tức, em gửi cho tôi một đường link để đọc Szymborska. Tôi đành bỏ dở việc đọc thơ em mà chuyển sang đọc Szymborska. Quả nhiên, bà viết rất hay. Ấn tượng của tôi lúc đó là sao bà có thể viết về nỗi buồn, nỗi đau khổ của con người, sự mất mát, chiến tranh bằng một giọng điệu giản dị, chân thành nhưng ngôn ngữ thơ lại giàu hình ảnh, cảm xúc, có vài ý tứ mới lạ, sáng tạo như thế. Quả thực, đến thời điểm đó, tôi chưa từng có cảm giác thán phục như vậy khi đọc thơ ai bao giờ. Trong lúc, tôi đọc Szymborska, em còn gửi kèm thêm cho tôi file PDF trọn tập thơ bằng tiếng Anh của một nhà thơ nào đó nữa mà lúc ấy tôi chưa kịp đọc, tôi lưu nó vào một nơi nào đó trong máy tính và sau nhiều lần chuyển đổi dữ liệu trong ổ cứng, bây giờ tôi không còn tìm thấy nữa, tôi cũng không nhớ nổi tiêu đề của tập thơ hay là tên nhà thơ.

Ngày đó và cả bây giờ vẫn vậy, tôi luôn muốn cảm ơn em vì đã giới thiệu Wislawa Szymborska với tôi dù rằng nếu em không giới thiệu, sau một thời gian mò mẫm đọc thơ, biết đâu một lúc nào đó, tôi cũng sẽ đọc đến bà. Nhưng điều đó không quan trọng, điều quan trọng là phản ứng của em khi ấy thật dễ thương, nghiêm túc đến là dễ thương trong mắt tôi. Bây giờ, tôi nhận ra rằng khi tôi đọc thơ em và cả khi tôi nói với em tôi đang đọc thơ em, có một điều ẩn ý mà tôi muốn nói với em lúc đó: “Anh đang quan tâm em đấy. Vì muốn hiểu em hơn, anh đã làm việc đó đấy.” Nghĩa là, tôi đã đọc thơ em không phải chỉ với tư cách một độc giả đọc thơ của một nhà thơ thông thường, hành động đọc khi ấy còn có nghĩa là hành động tìm hiểu, quan tâm người yêu. Nhưng em nghiêm túc với việc viết, việc đọc, với chính bản thân mình đến mức em nói với tôi – một độc giả tiềm năng của em rằng thực ra còn có một tác giả khác xứng đáng hơn để tôi dành thời gian đọc người đó thay vì đọc em, rằng nếu đọc người đó thì tôi sẽ có được nhiều lợi ích hơn thay vì đọc em. Ở đây, em đã hoàn toàn bỏ qua vai trò người tình của tôi, nếu xét đến văn chương thì chỉ có người viết và người đọc. Em nghiêm túc như thế. Nhưng em rất thích kinh doanh và trong kinh doanh, người ta thường hay nói rằng có một điều cấm kị là: đừng giới thiệu với khách hàng sản phẩm của công ty đối thủ. Vì vậy, điều em đã làm với tôi có lẽ sẽ trở thành ví dụ không hay trong giới kinh doanh. Nhưng, kể cả trong giới viết lách, tôi cũng chưa thấy ai có phản ứng tương tự thế này bao giờ. Có thể, em cho rằng tôi dở hơi nhưng điều đơn giản em đã làm lúc ấy khiến tôi nhớ mãi đến bây giờ, khiến tôi như cảm thấy chính mình cũng được sưởi ấm vì tình yêu thơ của em, vì sự nghiêm túc, vì sự đam mê, nhiệt huyết em dành cho văn chương. Đó cũng là điều đã khiến tôi vô cùng yêu em khi mình còn ở cạnh nhau.

Và hôm ấy, sau khi đọc xong thơ của Wislawa Szymborska, tôi vẫn lén đọc thơ em.

Trân trọng thời gian của người đọc

Trước em, đã có rất nhiều người chê tôi viết dài. Tự bản thân tôi cũng nhận thấy điều đó nhưng không cách nào khắc phục được. Đâu là ranh giới cho cảm nhận dài và ngắn? Rõ ràng mọi thứ chỉ là phép đo đạc cảm tính. Vì thế, tôi không biết nên tiếp tục triển khai ý đang viết hay chuyển sang một ý mới. Mọi người hầu như chỉ nói cảm giác dài một cách chung chung. Nhưng em thì khác. Em đã giúp tôi hiểu được thêm điều trước đó tôi chưa bao giờ chú ý: thời gian của người đọc.

“Anh biết không, khi viết anh đừng chỉ nghĩ đến việc sẽ dành bao nhiêu thời gian để hoàn thành nó. Anh phải nghĩ đến thời gian người đọc sẽ dành ra cho nó. Họ có thể dành thời gian để làm những việc khác hay đọc những thứ khác, thế nhưng, họ lại chọn đọc những gì anh viết. Vì vậy, anh phải viết như thế nào đó để họ đọc xong, họ không có cảm giác bỏ phí thời gian đã đọc. Đời người có bao lâu, đúng không? Thế nên, mỗi giây phút họ đã dành ra để đọc những gì ta viết, dù là khoảng thời gian dài hay ngắn ngủi đều đáng quí trọng như nhau. Viết ngắn không có nghĩa là viết ít chữ lại. Số lượng chữ không phải là vấn đề. Điều quan trọng nằm ở hàm lượng nội dung chứa trong chữ. Anh phải viết như thế nào để người đọc nhận được nhiều nhất trong số lượng chữ ít nhất có thể. Mỗi khi viết, em đều nghĩ đến thời gian người đọc sẽ dành cho nó, và em trân trọng thời gian của người đọc, đôi khi em còn trân trọng nó hơn cả thời gian mình dành ra để viết. Khi nghĩ như thế, em cố gắng làm sao để tiết kiệm thời gian giúp họ, làm sao để khoảng thời gian bỏ ra ấy trở nên có ý nghĩa nhất. Anh muốn viết ngắn ư? Vậy thì, cứ thử như em xem. Mỗi lần viết hãy nghĩ đến thời gian của người đọc và học cách trân trọng nó. Nếu như anh thực sự chân thành nghĩ về họ, từ từ anh sẽ có thể viết ngắn hay viết cô đọng.”

Trân trọng thời gian của người đọc mỗi khi viết – đó là điều thậm chí đến bây giờ chưa một ai nói với tôi ý tương tự như vậy. Hầu hết, mọi người sẽ nói đến việc làm cách nào để viết hay hơn, để trau dồi kĩ năng, để giữ được ước mơ trong cuộc sống hối hả này… nghĩa là mọi thứ chỉ xoay quanh bản thân người viết, người đọc được nhìn nhận như người vô danh và không cần phải chú tâm, miễn sao có thể truyền đạt những gì người viết mong muốn là đủ. Nhưng em nhắc tôi nhớ rằng vai trò giữa người viết và người đọc là hoàn toàn bình đẳng. Vì vậy, thời gian của cả hai là quí giá và đáng trân trọng như nhau. Mọi người thường hay nói một nhà văn đã dành bao nhiêu năm, bao nhiêu thời gian để viết một tác phẩm nào đó nhưng mấy ai lại nói đến một độc giả đã dành bao nhiêu thời gian để đọc một tác phẩm nào đó dù rằng việc đọc đã khiến họ phải đánh đổi những giây phút ở bên người thân yêu hay tận hưởng cuộc sống theo cách khác. Sau khi em gieo vào đầu tôi ý niệm này, mỗi lần đọc các kiệt tác của những nhà văn lớn, tôi lại càng biết ơn họ hơn, không chỉ biết ơn vì họ đã viết ra tác phẩm đó mà còn biết ơn vì họ đã dành ngần ấy thời gian, có thể là cả một phần đời của mình để viết ra tác phẩm chứa nhiều ý nghĩa như thế nhưng lại chỉ lấy đi ít thời gian để người khác đọc, hoặc dù người đọc có mất nhiều thời gian thế nào vẫn không bằng thời gian người viết đã bỏ ra.

Bao năm qua, tôi vẫn luôn cố gắng trân trọng thời gian của người đọc mỗi khi viết để viết ngắn lại. Tôi không rõ liệu bây giờ mình đã tiến bộ trong việc này hơn chưa nếu so với ngày trước.

Nghĩ về những quyển sách ta chưa đọc

Em nói với tôi rằng em rất dễ dàng trong việc tặng sách. Đa phần, sách nào đọc xong là em đều tặng. Em không muốn sở hữu quá nhiều bất cứ điều gì, kể cả sách. Em muốn mình càng tự do càng tốt. Hơn nữa, em cũng nghĩ rằng một cuốn sách hay có nhiều người đọc sẽ càng nhân giá trị của nó lên. Vì vậy, em tặng sách để nó tiếp tục có đời sống mới trong tay một người khác.

Một lần, em nói thêm cho tôi biết về ý nghĩa của việc này: em tặng những quyển sách đã đọc rồi để trước mặt em chỉ còn những quyển sách em chưa đọc, để em sẽ luôn nhìn thấy nó, luôn nghĩ về nó và tìm cách đọc hết nó trong thời gian ngắn nhất có thể.

“Em không thích để những cuốn sách đã đọc trước mắt mình. Có thể, một ngày nào đó, khi em càng đọc nhiều, em sẽ càng thấy nhiều hơn những quyển sách em đã đọc trưng bày trước mắt em. Điều đó có thể khiến em nghĩ rằng mình đã đọc nhiều lắm. Nhưng thực tế, em vẫn chưa đọc được bao nhiêu và vẫn còn rất nhiều quyển sách to lớn chờ đợi em đọc. Vì vậy, em tặng sách cũng là để trong phòng em chỉ còn những quyển sách em chưa đọc. Anh có hiểu cảm giác đó không? Rằng tuy có những quyển sách anh chưa đọc, nhưng nó cứ ở đó, có đời sống riêng của nó, anh nhìn nó một thời gian và dường như trưởng thành cùng nó dù vẫn chưa đọc nó. Và rồi, bỗng nhiên đến một lúc, anh cảm thấy mình đã đủ lớn để đọc nó. Thế là anh đọc.”

Có lẽ phần nào đó, đối với em, những quyển sách chưa đọc còn quan trọng hơn cả những quyển sách đã đọc nữa. Hình như, Umberto Eco đã nói điều này, và hình như, chính em cũng đã từng nói với tôi: những quyển sách chưa đọc có ý nghĩa quan trọng hơn những quyển sách đã đọc vì chúng giúp ta học cách khiêm tốn, chúng nhắc ta biết thế giới rộng lớn thế nào, chúng là minh chứng cho một phần cuộc sống ta vẫn chưa từng thử bước vào…

Từ khi em đi, bốn năm vừa qua, tôi đã tặng sách rất nhiều. Em biết đấy, tôi từng là người rất keo kiệt trong việc này. Đó là việc ít khi nào thoáng qua suy nghĩ của tôi. Tôi chỉ cho mượn sách và lúc nào cũng nơm nớp lo sợ không biết người ta có trả cho mình không. Nhưng khi không còn gặp em nữa, tôi mới nhận ra rằng việc giữ những quyển sách đã đọc rồi, việc cố gắng để sở hữu chúng quả thực chẳng đem lại mấy lợi ích gì. Nếu như những tinh hoa trong quyển sách đã được bản thân thẩm thấu thì việc xa rời chúng không có nghĩa là mất đi những điều đã ở lại trong lòng. Tương tự như vậy, nếu bản thân đã không thể thu vào lòng những điều hay của quyển sách thì việc khăng khăng giữ lại quyển sách bên mình, không đồng nghĩa với việc giữ những tinh chất đó bên trong mình. Vật chất hay thể xác không bao giờ quan trọng bằng tinh thần hay ý niệm. Điều này không chỉ áp dụng trong mối quan hệ giữa con người với nhau mà còn trong mối quan hệ giữa người với sách. Thực ra, nếu suy xét kĩ thì sách cũng là một con người, nó chính là một phần của người đã tạo ra nó. Vậy nên, việc chia tay một quyển sách không quan trọng bằng việc rốt cuộc đã có bao giờ, ta thực sự sống trong nó chưa.

Khi hiểu ra những điều ấy, tôi trở nên vô cùng thoải mái trong việc tặng sách. Có thời điểm, đi đâu, gặp ai, tôi cũng đều sẽ chọn ra ba quyển sách mà tôi nghĩ rằng phù hợp với người sắp gặp để tặng họ. Tại sao lại là ba? Vì tặng một thì tôi sợ là không đúng quyển người đó thích, tặng hai thì sợ người ta nghĩ hai quyển sách có liên quan với nhau; vậy nên, ba là số an toàn. Theo thời gian, cuối cùng tôi cũng tặng hết những quyển sách tôi đã đọc, chỉ còn những quyển sách tôi chưa đọc. Vì vậy sau này, tôi cũng không thể tặng một lần ba quyển khi gặp ai đó nữa mà chỉ có thể là một quyển tôi mới đọc xong. Tôi không biết liệu em có ngạc nhiên về điều này không nhưng chính tôi thì ngạc nhiên về tôi đấy. Vì tôi của khoảng chừng mười năm trước đó không thể nào hình dung ra được tôi của mười năm sau này lại tặng sách nhiều như vậy. Trước đây, tủ sách của tôi ngập tràn sách văn học Nhật. Bao nhiêu sách của Haruki, Banana, Ryu, Yoko Ogawa, Yamada Amy… phát hành trên thị trường là tôi mua hết. Đến nỗi có thời gian hầu như chẳng còn sách văn học Nhật mới trên thị trường cho tôi đọc. Nhưng bây giờ, nếu chỉ nhìn vào tủ sách của tôi thì có lẽ khó ai đoán được rằng tôi đã từng thích văn học Nhật đến vậy. Bởi vì, bao nhiêu sách văn học Nhật – nằm trong nhóm sách tôi đã đọc rồi đều được tôi đem đi tặng hết và những năm vừa qua, tôi không mua cũng như đọc sách văn học Nhật nhiều nữa. Thay vào đó, sách chiếm phần lớn tủ sách của tôi bây giờ là sách văn học phương Tây. Đây cũng là điều mà tám năm về trước, khi lần đầu bước chân vào trường đại học, tôi đã không thể ngờ sẽ có ngày tủ sách của mình biến thành như vậy.

Bây giờ, trước mắt tôi chỉ còn những quyển sách tôi chưa đọc. Ngày ngày tôi nhìn chúng, ngày ngày tôi đối diện với chúng, với việc chưa đọc chúng, với việc mình ngu dốt như thế nào, với việc còn rất nhiều thế giới tôi chưa biết đến. Và quả thực, việc này đã phần nào kích thích tôi, buộc tôi cố gắng dành nhiều thời gian hơn để đọc những cuốn sách tôi chưa đọc. Nếu là lúc trước, khi những quyển sách đã đọc và chưa đọc được đặt kề nhau, hỗn độn với nhau, có lẽ, sự kích thích này sẽ giảm đi rất nhiều.

Tạm biệt em

Vẫn còn một vài điều quan trọng em đã dạy cho tôi biết, nhưng tôi chỉ có thể chia sẻ ba điều quan trọng ấy với tất cả mọi người khi nghĩ về việc đọc, việc viết: sự nghiêm túc – cạnh tranh một cách công bằng, sự trân trọng, sự khiêm nhường. Cảm ơn em vì đã dạy cho tôi biết những điều quan trọng này. Và cũng xin lỗi em vì khoảng thời gian mình còn quen nhau, có lẽ tôi đã không thể mang đến cho em những điều quan trọng, sâu sắc tương tự hay những điều mới mẻ hơn điều em đã vốn có trong cuộc sống trước đó. Dù đã xảy ra nhiều chuyện, dù không gặp đã lâu, dù tình yêu ngày trước không còn nữa, nhưng thực sự trong lòng tôi lúc nào cũng nghĩ về em với cảm giác trân trọng. Dù nhiều lúc tôi từng nghĩ giá mà ngày ấy không gặp em sẽ tốt hơn, nhưng rồi ngay sau đó, tôi lại nghĩ thật may mắn vì đã gặp được em.

Có thể em đã quên tất cả những điều này, những gì đã xảy ra, những lời em đã nói, bởi lẽ chúng chỉ là những mảnh nhỏ tưởng chừng vụn vặt trong nhiều ngày bình dị và cũng nhiều ngày đầy biến động ta đã ở bên nhau. Tuy vậy, những điều ấy luôn khắc sâu trong tôi bốn năm vừa qua. Ba điều này hay ba vệt kí ức này là thứ tôi thường nghĩ về mỗi khi cảm thấy bản thân dần mất đi ý chí để viết hay những khi tôi dường như bị sao lãng khỏi điều tâm niệm cốt yếu, dường như đi chệch điểm trọng tâm của giấc mơ văn chương tôi muốn hướng đến. Thật may mắn vì ba điều này đã giúp tôi phần nào có thể đứng vững và cố gắng tiếp tục viết đến bây giờ. Tôi mong rằng, trong tương lai sẽ vẫn luôn như thế.

Và em như thế nào? Em vẫn ổn chứ? Vẫn đọc và viết nhiều chứ?

Câu trả lời ấy không dành cho tôi nữa và việc biết nó hay không cũng không còn quan trọng nữa. Nhưng dù thế nào, dù viết hay không viết, vẫn luôn mong em bình yên và hạnh phúc. Bởi vì, cuối cùng em đã khiến tôi thật sự cảm thấy thanh thản, không còn đau khổ khi nghĩ về quá khứ nữa. Bây giờ, chỉ còn sự thanh thản và chút hoài niệm tuổi trẻ khi nhớ về ngày ấy.

Vậy nên, tôi đã quyết định lần này sẽ thực sự là lần cuối cùng tôi viết về em. Từ bây giờ, tôi sẽ để mọi thứ âm thầm trôi qua và mặc cho bản thân quên lãng. Duy chỉ có ba điều này là ba điều tôi không bao giờ muốn quên. Nó không chỉ là những kí ức đẹp; hơn hết, nó là điều quan trọng với một người đã lựa chọn con đường văn chương là tôi. Tôi không muốn quên đi điều sơ tâm của mình, điều sơ tâm mà em đã vô tình khai sáng cho tôi.

Fretto Frek