Trích đăng

Trong căn phòng của kẻ ngốc – Trích “Bây giờ mình đi đâu”

“Đọc Nguyễn Hoàng Mai, ta lạc. Ta lại nhớ mình đã từng thất lạc nhiều điều. Ta gặp nhiều nhân vật lạ lùng. Huyền ảo, ma quái, điên rồ, khờ khạo, viễn tưởng… Một thế giới mà lạc vào đó ta không chắc chắn một điều gì. Chỉ có một điều mà ở đó, ta thấy họ có vẻ giống hệt ta. Rằng họ mất mát. Mất mát từ ấu thơ đến cuối đời.”- Nhà văn Nhật Chiêu.

Published

6 years ago

April 16, 2019

Mèo Heo

Trích từ: Bây giờ mình đi đâu

Tác giả: Nguyễn Hoàng Mai

Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book

Phát hành: tháng 2.2019

Anh đã nhìn trộm em từ lâu lắm rồi. Một tay em chống cằm, một tay xoay xoay cây bút chì nhỏ, áo sơ mi trắng và lọn tóc mai lơ thơ ánh màu trong nắng. Trông em đẹp đến mức trái tim anh phát run. Anh muốn làm em bất ngờ nên đi vòng ra phía sau, tính nhấc bổng em trong cánh tay anh. Nhưng anh đứng lại đó, anh cứ ngắm nhìn em mãi. Liệu rằng em có trông thấy anh chăng?

Anh đứng nép mình sau cửa tủ, và nín thở lén nhìn. Em đang vẽ phác một cánh đồng hoa trên trang giấy trắng, đó là nơi chốn thần tiên chúng ta mơ về, hay em đang nghiên cứu cách thức làm món canh ngon dành cho hắn vậy? Em vẫn còn yêu hắn quá chừng? Anh không biết, anh cứ suy nghĩ mãi. Em vẽ gì mà đăm chiêu quá. Một vệt mồ hôi rất nhỏ, theo đường chân tóc đang chảy dần trên trán em, lan xuống gò má, sắp sửa chạm trên những lọn tóc mai mỏng mảnh.

Anh thương quá, muốn đến gần em hơn nhưng bỗng dưng anh sợ hãi, rất sợ hãi.

Anh sợ sẽ mất em ngay trong vòng tay anh.

Chuông đồng hồ vừa điểm sáu tiếng. Có phải đã đến giờ em làm cơm cho hắnkhông? Hắn lại không về, anh biết chắc hắn lại không về. Em đang làm một việc vô vọng rồi đấy nhé, đừng chờ đợi nữa. Anh lẩm nhẩm, đừng chờ đợi thêm nữa, em có nghe anh nói? Em vừa xoay đầu lại, em có nghe tiếng anh đang nói.

Phải. Không?

Đã bao ngày anh sống trong căn nhà này, chứng kiến em đợi chờ hắn. Anh không thể chịu đựng được khi nhìn em như thế. Em gầy đi trông thấy, hơi thở cứ hao mòn đi trông thấy. Làm sao đây nếu tất cả điều này cứ cứa vào da thịt anh từng nhát, từng nhát. Là lỗi do anh? Sao anh cứ linh cảm tất thảy đều là lỗi của anh hết vậy. Đau đớn quá, anh ngồi thụp xuống, vòng tay ôm lấy đầu mình. Nước mắt anh ứa ra trong kẽ tay, thấm nhòa mọi thứ. Anh không muốn điều đó, mọi người vẫn bảo anh mau nước mắt như trẻ con.

Anh không phải là một đứa trẻ yếu đuối. Nhưng mọi người cứ vin vào cớ ấy để trêu chọc anh. Và anh vin vào cớ ấy để không ngừng nổi giận với mọi việc, mọi thứ xung quanh mình. Anh là một đứa trẻ bất mãn từ khi còn nhỏ.

Cho đến khi em đến, anh chưa từng bắt gặp điều gì khiến trái tim anh dịu dàng như thế.

Anh đã tìm thấy em trên cánh đồng đầy cỏ xanh mướt sau nhà. Sau một cánh chuồn chuồn trắng, anh đã tìm thấy em với đôi chân trần đang quỳ xuống. Em đang mải mê tìm kiếm một thứ gì anh không biết. Khi em ngoảnh mặt lại, nhìn về phía anh, anh biết rằng mình đã yêu và luôn chờ đợi em. Những ngày sau đó em cứ theo anh luôn luôn. Em bảo thích nghe anh kể chuyện. Anh kể với em về mẹ và về ba, những người mà mỗi lần trong câu chuyện lại mang một hình dáng khác. Mặc kệ điều đó, em vẫn cứ lắng nghe say sưa. Có một ngày em bảo, sao anh không thử viết đi.

Bây giờ anh ngồi đây, trong bối rối không nhớ nổi mình là ai, không biết mình đến từ nơi nào, mà chắc cũng không cần nhớ về điều đó. Anh không nhất thiết phải cố gắng, vì điều đó luôn làm anh quá đau đớn. Ý nghĩ duy nhất tồn tại khiến trái tim anh luôn ngọt ngào là cuối cùng anh đã tìm được em, sau bao nhiêu năm anh lại tìm thấy em.

Yêu em. Anh đã viết điều đó ở mọi nơi anh đến. Anh dùng tay viết điều đó lên tường nhà, lên cánh cửa tủ, anh viết điều đó trong không trung, anh phải ghi khắc tất cả trong trái tim mình. Sự viết luôn làm anh thỏa mãn, và đau đớn, đôi khi. Nhưng không sao ngừng được. Anh không ngưng lại được, như một dạng ma túy. Vì chính em ngày đó đã cho anh dũng khí để đắm mình. Nhưng bây giờ em nỡ bỏ anh sao?

Khi anh vướng rồi, ngày từng ngày cứ đốt cháy mình trong mê mải. Ở nơi chốn hư vô ấy, anh không biết rốt cuộc có tìm thấy điều gì thuộc về mình? Anh không biết một ngày, liệu có thể tạo nên điều tốt đẹp nào cho thế giới? Cho thế giới? Anh nhớ em vẫn cười mỗi khi nghe anh nói về điều đó. Em cười bao dung trước những ý nghĩ ngây ngô đó của anh. Em luôn là người duy nhất để anh chia sẻ những ước vọng thầm kín ấy. Tiếng cười của em giờ trôi nổi nơi đâu rồi. Nuối tiếc quá, giờ đây anh chỉ muốn được một lần chạm khẽ nó thôi.

Chuông đồng hồ đã điểm sáu tiếng rồi đó. Em vẫn ngồi ở đấy. Có phải hy vọng đã mỏi mòn rồi chăng? Không có cuộc dạo chơi trên cỏ nào, hắn đã thất hứa một cách nhẫn tâm và bỏ quên em rồi, em thấy chưa? Giờ này hắn chỉ toan tính cho chính mình, đi gặp bạn bè, những người thân để lo lắng chuyện xuất hành trở về quê nhà. Vì hắn đã bất lực rồi, chán nản rồi, những dự tính không như ý muốn. Hắn không còn tin tưởng vào ước mơ của em và hắn nữa. Hắn phản bội em rồi, em thấy không? Vậy thì quên hắn đi, quên luôn cuộc đợi chờ mòn mỏi ấy đi. Em nghe anh không, đừng ở lại trong căn phòng đó nữa, hãy ra ngoài. Đi bất kỳ đâu cũng được, anh đã giải thoát cho em rồi, van em đấy, xin hãy đi đi.

Đột nhiên anh ngưng lại. Đôi mắt anh đỏ ngầu lên, anh không hề chắc chắn về những lời nói của chính mình. Cổ họng anh khô buốt, đột nhiên anh lại khóc.

Nhưng liệu quên một người rồi, em có bao giờ cảm thấy một khoảng không trong suốt đang từ từ xâm lấn nơi trái tim? Một khoảng trống bàng hoàng cứ kéo dài ra mãi khiến mọi thứ quanh em trở nên mơ hồ và không chắc chắn. Khiến cho mỗi nụ cười, mỗi ánh mắt tự tin của em bây giờ chỉ còn là sự tưởng tượng. Thế giới bị bóp méo đến khôn cùng. Nếu như vết thương đó không bao giờ lành lặn được… Anh nghĩ ra rồi, anh hứa sẽ sửa chữa giúp em. Một chút nữa thôi anh sẽ bước đến bên em. Anh muốn dành cho em sự bất ngờ ngọt ngào nhất, đi vòng sau em, nhấc bổng em trên cánh tay.

Em sẽ ngả vào vòng tay anh. Mái tóc em đang chảy trên ngực anh mềm mại. Anh cứ vuốt ve những làn tóc em mãi. Chẳng có điều gì trên đời làm anh hạnh phúc hơn thế nữa.

Anh sẽ chạm vào bờ môi em. Những ngón tay anh cứ miết nhẹ lên mi mắt, anh muốn lưu giữ cảm giác này. Anh muốn giữ sự ấm áp này mãi mãi. Hắn ta đã chết, anh thì thầm một cách ghê rợn và đắc ý khi đang từ từ cúi xuống. Từ nay em được giải thoát. Anh đã giết hắn. Tên phản bội. Một nhát. Chết tươi. Anh mỉm cười sung sướng quá, từ nay em không phải chờ đợi thêm nữa. Nếu em cảm thấy buồn thì đã có anh bên em. Anh đã lần lữa đến quá lâu rồi nhỉ.

Nhưng bây giờ, anh đến, liệu rằng em có chấp nhận anh không?

Anh cúi xuống và hơi thở ướt mềm của em phả lên đầy mặt, lan dần lên tóc tai làm trái tim anh xây xẩm. Anh muốn hít mãi thứ hương thơm dịu ngọt ấy, và bây giờ anh không muốn ai khác chạm vào em nữa. Ích kỷ. Anh đã ghen tuông? Anh thừa nhận, anh xấu tính, nhưng lần này anh sẽ không để mất em.

Vào sinh nhật thứ mười bảy, anh nói rằng có một nơi tự do mà anh có thể viết, còn em thì vẽ những điều em muốn. Năm vừa tròn hai mươi tuổi, chúng ta đã cùng nhau trốn đi. Anh đã rất thực tế khi chọn thuê căn phòng lọt thỏm trong một xóm lao động nghèo, tăm tối. Chính anh chọn nơi ấy, chỉ vì muốn dành nhiều tiền nhất có thể. Vì anh đã vạch ra một kế hoạch dài hơi và trường kỳ, vì anh hừng hực quyết tâm nên chẳng hề bận lòng đến việc em đã sợ hãi đến mức phải khóc ra sao.

Anh im lặng đến đáng sợ khi hai gã thợ xưởng rèn cạnh nhà cứ trêu ghẹo em mãi, họ nói những lời thô thiển. Anh cho rằng đó là chữ nhẫn của người làm việc lớn. Anh ngây thơ và đơn giản nghĩ rằng, anh cao thượng khi cho phép mọi người được choáng ngợp trước vẻ kiều diễm của em. Hay tại vì anh đã quá yếu đuối và đớn hèn? Chỉ cần thêm chút ít thời gian nữa, anh nhắc lại với em như thế, khi em van nài anh đừng để em ở nhà buổi tối. Chúng ta chỉ cần một ít thời gian nữa để thoát khỏi nơi đây vĩnh viễn. Em hiểu không?

Khi môi hai chúng ta chạm nhau em đã nói rằng, em biết. Em không trách và cũng không giận anh, chỉ vì anh ước mơ. Mơ ước của anh quá lớn cho cả anh và em. Đến một cánh đồng đầy hoa trắng. Anh đã trằn trọc suốt đêm với ý muốn xây một ngôi nhà ở đó. Với một nụ cười tinh quái trên môi em nói rằng em biết nhiều hơn anh tưởng đấy. Em đã nhìn thấy những kế hoạch ấy, em vẫn nhớ tất cả. Em đã hiểu tất cả. Phải rồi, từ bây giờ, em chỉ cần có anh thôi.

Em đã nói rằng em đến cuộc đời này vì có anh, chỉ điều ấy làm anh sung sướng ngây ngất. Vì em bao dung với anh như một đứa trẻ, một lần nữa, anh lại lờ đi lời xin lỗi em đã thoát ra đầu môi. Chỉ muốn kể mãi cho em nghe về giấc mơ của anh và của em.

Khi chúng ta còn là những đứa trẻ con, anh vẫn thường ngoái đầu qua vai, xem em vẽ những đồng hoa rực rỡ. Từ lúc cười và trêu em, đến một ngày anh cũng bắt đầu tin mình sẽ đến được nơi đó. Đến một ngày anh bắt đầu tin chúng ta sẽ sống cùng nhau ở một nơi tươi đẹp đến thế. Lúc ngắm nhìn em vẽ, anh đã toan tính đến chuyện sẽ đi cùng em vào cái ngày hai ta lớn lên.

Anh chỉ là một đứa trẻ cô đơn ngay từ lúc ra đời. Anh đã sống trong một căn nhà rộng lớn, nơi có ông nội, chú, dì, có tất cả mọi người không hề hiểu anh ở đó. Anh là một đứa trẻ yếu ớt, ở trường luôn luôn bị cô lập, ở nhà cũng không thể nói chuyện với bất kỳ ai, nên lúc nào trông cũng thẩn thơ, tư lự một mình trên cánh đồng cỏ.

Người ngoài có thể không biết, những lúc ấy, anh đang cố gắng thương lượng cùng với mây trắng đó. Có thể em cũng không biết đâu, phải tốn biết bao công sức, những đám mây trên bầu trời rộng lớn kia mới nhượng lòng gửi em đến cho anh…

Chuông điện thoại vừa reo. Anh ngẩng mặt lên, choàng tỉnh. T đã kết thúc chưa? Đầu bên kia róng riết. Anh không hiểu gì cả, anh không biết người đó là ai cả, mà em, em lại trốn đi đâu mất rồi?

Tỉnh lại đi, có khi T điên loạn rồi. Thời kỳ ngủ đông kết thúc rồi. T nhớ không?

Anh đã trốn chạy, năm hai chín tuổi anh đã bỏ trốn một lần nữa. Trốn khỏi quê nhà, khỏi sự ràng buộc của gia đình, công việc nhàm chán, và những mối quan hệ giả dối để đến nơi đây. Hành trang anh đem theo là rất nhiều giấy tập, bút chì và những cuốn sách, và những giấc mơ ngày xưa của anh và của em đấy. Cuối cùng, em thấy không, những bản thảo của anh ngày ấy lại được in. Sau rất nhiều năm tháng nhọc nhằn, anh đã chứng minh rằng anh có thể.

Năm ba mươi lăm, với một chút tiếng tăm, anh quyết định đánh cược vào một dự án dài hơi. Anh nhớ lại tập bản thảo năm mười bảy tuổi. Giờ đây anh hoàn toàn tin chắc mình có thể khai thác được khoảng thời gian ngây thơ và đầy mơ mộng ấy. Anh đã bàn bạc với bạn gái một cách hồ hởi và kỹ lưỡng để chuẩn bị mọi thứ cần thiết. Bắt đầu từng bước một, thuê một căn phòng yên tĩnh, sắm sửa đồ đạc và cắt đứt những mối liên lạc. Thời nay chẳng ai làm thế cả, cô ấy thắc mắc nhưng cũng chiều theo anh. Cô ấy gọi đùa đó là thời kỳ ngủ đông.

Anh nào biết trong căn phòng này anh lại tìm thấy em. Em lại trở về bên anh, hiển hiện với hình dáng trưởng thành, xinh đẹp hơn cả trong hồi ức. Ban đầu anh chỉ muốn ngắm nhìn như một cách hoài niệm về ký ức cũ, như một chút thương hại anh muốn nhắc em rằng, nhắc với chính mình rằng, những cánh đồng hoa là không có thực. Không có gì như giấc mơ của một đứa trẻ mười bảy tuổi đâu. Nhưng em lại nhắc cho anh biết rằng anh đã luôn yêu em nhiều đến mức nào. Trái tim anh vẫn luôn chứa một khoảng trống lớn như thế nào khi không có em ở bên.

T điên rồi, tỉnh lại đi. Tỉnh lại đi. Đó là ảo giác. Đến hạn nộp bản thảo rồi đấy. Kết thúc đi. Đầu dây bên kia nói.

Kết thúc đi. Mau đi.

***

Anh mở choàng mắt, tỉnh hẳn dậy với gương mặt đã hằn sâu những thay đổi của thời gian. Cuối cùng anh đã nhớ ra tất cả. Anh vớ lấy cây bút chì nhọn, nhón chân lên hộc tủ cao nhất. Lục tìm. Những trang giấy trắng ken kín chữ. Những trang bút chì đầy non nớt. Anh đỏ mắt nhìn nó. Những vệt son hãy còn lưu dấu ở đó. Mắt anh hoa lên. Trở ngược đầu bút, anh bắt đầu tẩy, tẩy, tẩy…

Anh nhìn thấy em lần cuối, hình bóng em đang nhạt nhòa dần, dần, dần. Chuyện gì xảy ra thế? Anh bắt đầu nhớ lần đầu tiên chúng ta gặp nhau khi em bảy tuổi, anh bảy tuổi. Anh đã hứa rằng anh mãi bên em cơ mà. Anh đã hứa rằng anh sẽ bảo vệ em cơ mà. Những điều ấy anh đã hứa khi thương lượng cùng với bầu trời đầy mây trắng.

Vào ngày đó anh đã đi tìm em mãi, căn phòng anh trở về chẳng còn em ở đó. Anh đi tìm em ở cánh đồng, nơi buổi sáng ấy chúng ta đã cùng hẹn nhau. Anh đã thất hứa, nhưng cũng ngờ em không đợi. Anh đã trách tội em bỏ đi mà không nói một lời nào, thậm chí anh đã nổi giận với cả bầu trời…

Anh đã luôn là một đứa trẻ yếu ớt và ngốc nghếch, nhưng bây giờ anh có thể, có thể. Anh với lấy cây bút chì nhọn đầu, bắt đầu vạch những nét hằn trên trang giấy trắng. Đôi tay anh run lên, đôi mắt anh đỏ ngầu. Mồ hôi chảy ròng trên trán. Anh yêu em. Anh không thể ngừng lại được, không sao quên được, anh đã hứa dùng toàn vẹn cơ thể này để yêu em.

Có hình bóng hai người từ sau lưng ập tới khi anh đang say sưa viết. Anh nhíu mày lại, mùi mồ hôi rất nồng, lẫn trong hơi rượu mạnh sực nức lên, bàn tay họ đầy cáu ghét, hai người bọn họ đang nói vài câu thô tục, bàn tính một điều gì đó. Anh đỏ ngầu mắt khi trông thấy họ. Anh nhận ra họ, bóng hình của hai gã thợ xưởng rèn nhà gần bên. Họ đang bước tới từ đằng sau lưng em, khi em đang chống cằm và vẽ phác những cánh đồng hoa rực rỡ nắng, khi em đang mỉm cười. “Máu!” Anh ấp úng, dùng hết sức kêu thét lên với một niềm kinh hãi hoảng loạn đang dâng trào trong tâm trí.

-Hết-

Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

Quan tâm: 326

Up Next

Mặt trăng và pin, trích chương 1 “Chiếc cặp” – Hiromi Kawakami

Don't Miss

Chương 1 “Thoát đến phương Tây” – Mohsin Hamid

Click to comment

Trích đăng

Trích đăng “Hành trình người viết” – Christopher Vogler

Published

2 weeks ago

December 10, 2024

Quynh Lam

Trích từ: Hành Trình Người Viết
Tác giả: Christopher Vogler
Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book
Phát hành: tháng 11.2024
Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

./.

HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH

“Loài người thật ra chỉ có tầm hai hay ba câu chuyện thôi,

và chúng được lặp đi lặp lại mải miết cứ như lần đầu được kể.”

— Willa Cather, trong O Pioneers!

Về lâu dài mà nói, Người Hùng Mang Ngàn Gương Mặt của Joseph Campbell là một trong những quyển sách có sức ảnh hưởng lớn nhất thế kỷ 20.

Những tư tưởng mà quyển sách truyền tải đang ảnh hưởng to lớn tới cách thức kể chuyện. Các tay viết đang dần nhận thức rõ hơn về các hình mẫu trường tồn mà Campbell đã đưa ra, và góp phần làm giàu thêm bằng chính công sức của họ.

Hiển nhiên Hollywood cũng đã nhận ra công trình của Campbell hữu ích thế nào. Những nhà làm phim như George Lucas và George Miller đều bày tỏ lòng biết ơn tới Campbell, tầm ảnh hưởng của ông còn được thể hiện trong các phim của Steven Spielberg, John Boorman, Francis Coppola, Darren Aronofsky, Jon Favreau, và nhiều người khác.

Không có gì ngạc nhiên khi Hollywood rất ưng các tư tưởng mà Campbell trình bày trong tác phẩm của mình. Những khái niệm ông đưa ra như hộp dụng cụ vào nghề cho biên kịch, nhà sản xuất, nhà thiết kế… Chúng ẩn chứa đầy đủ các công cụ chắc chắn để phục vụ hoàn hảo cho mục đích sáng tác. Những công cụ này cho phép người dùng dựng nên câu chuyện đáp ứng đủ loại tình huống, một câu chuyện vừa có thể ẩn chứa bi kịch, lại vừa mang tính giải trí, và còn chuẩn xác về mặt tâm lý. Chúng cho phép người dùng chẩn đoán mọi vấn đề ẩn chứa trong các kịch bản khó nhằn, cũng như cung cấp giải pháp chỉnh sửa để đưa kịch bản lên tới tầm khả thi đỉnh cao của nó.

Thời gian là bảo chứng rõ ràng nhất cho tác dụng của hộp đồ nghề này. Chúng tồn tại lâu đời hơn cả những kim tự tháp, vòng tròn đá Stonehenge hay những hình vẽ sơ khai trên vách hang động.

Bộ công cụ này được Joseph Campbell hoàn thành khi ông bỏ công sức góp nhặt và quy mọi nhánh tư tưởng về một mối, sau đó nhìn nhận, diễn giải, đặt tên, và sắp xếp lại toàn bộ. Chính ông là người đầu tiên đem những hình mẫu chứa đựng trong các câu chuyện ra ánh sáng.

Người Hùng Mang Ngàn Gương Mặt là bản báo cáo của Campbell về cấu trúc bền vững nhất trong văn học, xét cả văn nói lẫn văn viết: thần thoại về người anh hùng. Trong nghiên cứu của mình về thế giới thần thoại, Campbell nhận ra rằng về bản chất mọi câu chuyện đều y hệt nhau, một cấu trúc lặp đi lặp lại bất tận với vô hạn biến thể.

Ông nhận ra rằng trong mọi cách kể chuyện, dù vô tình hay hữu ý, thì cũng theo các khuôn mẫu cổ đại từ thần thoại. Và mọi câu chuyện, từ những chuyện đùa thô thiển nhất cho tới đỉnh cao văn học, đều có thể diễn giải dựa trên Hành Trình Anh Hùng: vòng lặp hành trình cùng các nguyên tắc của nó.

Các hình mẫu trong Hành Trình Anh Hùng mang tính chung nhất, áp dụng ở bất kỳ nền văn hóa, bất kỳ thời điểm nào. Hệt như chính loài người chúng ta, khả năng biến thể tái lặp của các hình mẫu là vô hạn, dẫu cho bản chất nguyên thủy không hề thay đổi. Hành Trình Anh Hùng là một chuỗi các yếu tố bền bỉ bật lên từ sâu thẳm nhất trong tâm trí con người, có khác biệt qua các nền văn hóa, nhưng về bản chất vẫn là một.

Suy nghĩ của Campbell cũng song hành với nhà tâm lý học người Thụy Sỹ Carl G. Jung, người từng viết về các cổ mẫu (hoặc nguyên mẫu) như sau: chúng là những nhân vật hoặc nguồn năng lượng được lặp lại, liên tiếp, xuất hiện trong giấc mơ của mọi người và các câu chuyện thần thoại trong mọi nền văn hóa. Jung cũng gợi ý rằng những nguyên mẫu trên phản ánh những khía cạnh khác nhau của tâm trí con người, rằng bản dạng của chúng ta được phân thành nhiều tính cách để đối ứng với những thăng trầm khác nhau của cuộc đời. Ông nhận ra có sự tương thích mạnh mẽ giữa các hình ảnh trong giấc mơ của bệnh nhân mình chăm sóc với các cổ mẫu trong thần thoại. Ông cho rằng cả hai đều xuất phát từ những nguồn sâu thẳm hơn: vô thức tập thể (collective unconscious) của loài người.

Những nhân vật được lặp đi lặp lại trong thế giới thần thoại cũng chính là những thứ thường xuyên xuất hiện trong giấc mơ và tưởng tượng của chúng ta: các anh hùng trẻ tuổi, những bô lão thông thái, người biến hình, và các nhân vật phản diện núp trong bóng tối. Điều đó lý giải tại sao thần thoại và các câu chuyện được dựng nên từ hình mẫu của chúng đều chứa đựng triết lý về tâm lý.

Các câu chuyện như thế là những hình mẫu chính xác cho việc khai thác tâm trí con người, bản đồ chân thực của tâm hồn. Chúng chính xác về mặt tâm lý, và đưa ra cảm xúc chân thật ngay cả khi được dùng để diễn giải các sự kiện siêu phàm, phi thường, phi thực tế.

Vì lẽ đó, các câu chuyện trên đều sở hữu tính phổ quát. Bất cứ ai cũng có thể cảm thụ được sức hấp dẫn của những câu chuyện dựa trên mô hình Hành Trình Anh Hùng, chính bởi nguồn gốc phổ quát và phản ánh được vạn vật tự nhiên.

Chúng giải thích những câu hỏi phổ biến thuở còn trẻ thơ của mọi người: Tôi là ai? Tôi đến từ đâu? Khi chết rồi tôi sẽ tới đâu? Thiện ác là gì? Tôi phải đối phó với chúng ra sao? Ngày mai sẽ thế nào? Ngày hôm qua đã trôi về đâu? Bên ngoài kia còn ai không?

Những tư tưởng được lồng vào trong thần thoại, sau đó được Campbell định dạng lại trong tác phẩm Người Hùng Mang Ngàn Gương Mặt có thể được dùng để thấu hiểu hầu hết vấn đề nhân sinh. Chúng là chìa khóa hữu ích cho cuộc sống, cũng như công cụ hiệu quả để lôi cuốn đám đông khán giả.

Nếu bạn muốn hiểu rõ các tư tưởng đằng sau Hành Trình Anh Hùng, chẳng có cách nào khác ngoài việc tìm đọc tác phẩm của Campbell. Đó sẽ là trải nghiệm thay đổi đời người.

Đọc nhiều thần thoại cũng là ý hay, nhưng đọc sách của Campbell thì hiệu quả cũng chẳng khác là bao bởi lối kể chuyện bậc thầy, và ông cũng thích minh họa những luận điểm bằng ví dụ lấy từ chính kho tàng thần thoại đồ sộ.

Trong Chương 4 của Người Hùng Mang Ngàn Gương Mặt có tên “Những Chiếc Chìa Khóa”, Campbell đã đưa ra dàn bài cho Hành Trình Anh Hùng. Tôi đã mạn phép thay đổi dàn bài một chút, cố gắng phản ánh thêm về các chủ đề phổ biến trong điện ảnh bằng các minh họa trích từ các bộ phim đương đại, và cả một vài phim cổ điển khác. Độc giả có thể so sánh hai dàn bài và các thuật ngữ thông qua Bảng 1 ngay dưới đây.

*HÀNH TRÌNH NGƯỜI VIẾT*	*NGƯỜI HÙNG MANG NGÀN* *GƯƠNG MẶT*
HỒI MỘT	KHỞI HÀNH, LY BIỆT
Thế Giới Bình Phàm Tiếng Gọi Phiêu Lưu Lời Từ Chối Gặp Gỡ Sư Phụ Vượt Ải Đầu Tiên	Thế Giới Thường Nhật Tiếng Gọi Phiêu Lưu Lời Từ Chối Sự Trợ Giúp Siêu Nhiên Vượt Ải Đầu Tiên Bụng Cá Voi
HỒI HAI	DẤN THÂN, KHỞI ĐẦU, VƯỢT QUA
Thử Thách, Đồng Minh, Kẻ Thù Tiếp Cận Hang Động Trong Cùng Khổ Hình Phần Thưởng	Con Đường Thử Thách Gặp Gỡ Nữ Thần Ải Mỹ Nhân Chuộc Tội Cùng Thánh Thần Sự Sùng Bái Ân Huệ Tối Thượng
HỒI BA	TRỞ VỀ
Con Đường Trở Về Hồi Sinh Quay Về Cùng Thần Dược	Từ Chối Trở Về Hành Trình Kì Diệu Sự Giải Cứu Vượt Qua Thử Thách Trở Về Bậc Thầy Ở Hai Thế Giới Tự Do Để Sống

BẢNG 1
So sánh dàn bài và thuật ngữ

Tôi sẽ kể lại giai thoại Anh Hùng theo cách riêng mình, và độc giả cũng nên làm tương tự. Mọi tay viết đều có thể nhào nặn các hình mẫu thần thoại theo mục đích riêng, hoặc theo nhu cầu của một nền văn hóa cụ thể nào đó.

Đó là lý do tại sao người hùng lại có muôn vàn gương mặt.

Một chú thích về thuật ngữ “anh hùng” được dùng ở đây, cũng tương tự như “bác sĩ”, hay “nhà thơ”, hoàn toàn có thể chỉ bất kỳ giới tính nào.

HÀNH TRÌNH ANH HÙNG

Dẫu cho có muôn vàn biến thể, bản chất câu chuyện về Anh Hùng luôn là một hành trình. Họ từ bỏ cuộc sống dễ chịu quen thuộc cố hữu để dấn thân vào thế giới xa lạ đầy thử thách. Đó có thể là một hành trình hướng ngoại đến một địa điểm cụ thể nào đó: một mê cung, một khu rừng, hay một hang động, một thành phố, một quốc gia xa lạ, một địa điểm mới toanh, nơi sẽ trở thành võ đài cho chính họ chiến đấu với những thế lực phản diện khó nhằn.

Nhưng cũng có nhiều câu chuyện đưa ra hành trình hướng nội, tìm về tâm trí, trái tim, linh hồn của con người. Trong bất kỳ câu chuyện hấp dẫn nào cũng chứa đựng hành trình trưởng thành và thay đổi của nhân vật chính: từ tuyệt vọng đến hy vọng, từ yếu ớt đến mạnh mẽ, từ điên cuồng đến khôn ngoan, từ yêu thành hận, và ngược lại. Những hành trình đầy cảm xúc này mê hoặc khán giả và tăng cường giá trị theo dõi của chính câu chuyện.

Có thể nhận ra các chặng đường trên Hành Trình Anh Hùng ở khắp mọi câu chuyện, không chỉ gói gọn trong các phiên bản phiêu lưu hành động nảy lửa. Nhân vật chính luôn là người hùng trong mọi hành trình, dù cho con đường phiêu lưu kia chỉ xoay quanh tâm lý hay những mảng quan hệ của họ.

Các chặng trong Hành Trình Anh Hùng xuất hiện và liên kết theo một lẽ tự nhiên, ngay cả khi người viết chẳng hề để ý tới, nhưng những kiến thức góp nhặt từ kho tàng xa xưa này vẫn chứng tỏ độ hữu dụng trong việc nhìn nhận vấn đề và cải thiện cách kể chuyện. Hãy xem 12 chặng đường này như một địa đồ cho Hành Trình Anh Hùng, không chỉ để soi rọi đường đi, mà còn là con đường bền bỉ, linh hoạt, và đáng tin cậy bậc nhất.

CÁC CHẶNG ĐƯỜNG TRONG HÀNH TRÌNH ANH HÙNG

1. THẾ GIỚI BÌNH PHÀM

2. TIẾNG GỌI PHIÊU LƯU

3. LỜI TỪ CHỐI

4. GẶP GỠ SƯ PHỤ

5. VƯỢT ẢI ĐẦU TIÊN

6. THỬ THÁCH, ĐỒNG MINH, KẺ THÙ

7. TIẾP CẬN HANG ĐỘNG TRONG CÙNG

8. KHỔ HÌNH

9. PHẦN THƯỞNG (ĐOẠT LẤY GƯƠM BÁU)

10. CON ĐƯỜNG TRỞ VỀ

11. HỒI SINH

12. QUAY VỀ CÙNG THẦN DƯỢC

Đọc bài viết

Trích đăng

Vài chuyện linh tinh mà cây cối dạy cho mình về tình yêu – Trích “Bước qua nước mắt, tự khắc trưởng thành”

Published

1 month ago

November 12, 2024

Quynh Lam

Trích từ: Bước qua nước mắt, tự khắc trưởng thành
Tác giả: Anh Khang
Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book
Phát hành: tháng 11.2024
Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

Có một dạo, cứ mỗi lần nhớ người thương cũ, mình lại đi mua một cái cây, về trồng ngoài ban công.

Thói quen ấy đều đặn thành nếp sống. Đến một ngày, trước cửa sổ phòng, đã là cả một khu vườn nho nhỏ xinh xanh.

Những buổi sáng, tỉnh dậy, nắng len qua ô kính, dụi mắt đánh thức mình. Điều đầu tiên mình nhìn thấy, là cả một khoảng trời xanh mướt của từng phiến lá khẽ đung đưa, như vẫy tay chào, và bảo: “Ê, ngày mới tới rồi. Đừng nằm lì ở ngày hôm qua nữa. Dậy đi tưới cây, ngắm nắng, tỉa lá, chăm hoa,... Vườn nhà biết bao việc. Nằm đó nhớ nhung gì!”.

Đó là khi mình nhận ra, sau rất nhiều năm tháng chia tay, điều đầu tiên mình nghĩ đến khi thức dậy, không còn là người ấy nữa.

Mình bắt đầu nghĩ về bổn phận của một người làm vườn có trách nhiệm với mầm xanh trước cửa, của một người “nông dân cày xới trên mảnh đất tinh thần”. Và nhất là, không còn nghĩ về danh phận mà mình đã truy cầu suốt thời tuổi trẻ, khiến xói mòn tiêu hao rất nhiều “hạt giống niềm tin” vào quả ngọt mang tên “tình yêu” chưa bao giờ kết trái.

Hồi xưa, mình từng cho rằng bản thân chẳng có tay trồng cây, mọi hạt giống gieo xuống đều chẳng nảy lên xanh. Cũng giống như bản tính thích yêu và được-yêu, nhưng lại chẳng có duyên với mấy chuyện yêu đương. Nhưng, nhờ những ngày tháng hiện tại, bầu bạn cùng cỏ cây, quanh quẩn bên hoa lá, chăm chút từng mầm xanh,... mình học thêm được vài bài học mới, vài cách nghĩ khác đi, từ “người thầy” xanh màu diệp lục tố.

Như là, tại sao cứ mặc định bản thân là “vô năng bất khả”, tại sao cứ hạn định mọi nỗ lực và cố gắng của chính mình?

Dù là chuyện trồng cây.

Hay là chuyện yêu đương cũng thế.

Càng bớt cố chấp, càng đỡ mệt thân

Mình có một chấp niệm, với cây hương thảo.

Loài thảo mộc bản địa của vùng Địa Trung Hải, vốn đã theo chân mình suốt dặm đường rong ruổi hồi trẻ qua biết bao thành phố ở vùng cựu lục địa. Thế nên, một trong những chậu cây đầu tiên mà mình mang về khu vườn nhỏ của mình, hiển nhiên, phải là hương thảo.

Dù đã được nhiều người chủ vựa cây kiểng dặn dò về thuộc tính đỏng đảnh “ưa nước nhưng ghét ẩm”, “thích nắng nhưng sợ hạn” của loài cây thơm lừng từ ngọn tới lá này, mình vẫn một mực tìm mua đủ mọi giống hương thảo. Từ loại giâm cành chiết ngọn ở miền Bắc đến miền Tây, rồi cả giống cây thuần khí hậu miền Nam, hay được dưỡng thân hóa gỗ thành dáng bonsai vững vàng...

Nhưng bất kể bao cố gắng kiên trì của mình, thì không một chậu cây hương thảo nào chịu sống đời dai dẳng, ở lại bên mình dài lâu được cả.

Mình càng cố, thì kết quả, vẫn chỉ là cành khô ngọn rủ, từng bụi hương thảo cứ thế héo hắt rời đi. Vì nhiều lý do, từ giá thể thổ nhưỡng đến vị trí trồng trọt, và còn hằng hà sa số điều kiện thiên thời địa lợi đã không thể chiều lòng chấp niệm “trồng hương thảo” của mình.

Không phải mình cứ cố gắng là sẽ đạt được ý nguyện ban đầu. Có những thứ mà ngay từ đầu, có lẽ, đã là chấp niệm viển vông của riêng bản thân. Chứ chẳng thể thành toàn viên mãn.

Nếu đã là duyên phận thuộc về bạn,

cơ bản bạn chẳng cần làm gì cũng viên mãn

Vẫn tiếp tục câu chuyện về hương thảo.

Trong rất nhiều bụi hương thảo đã bỏ mình đi, thì duy nhất, trong vườn còn lại một bụi thơm lừng, bền bỉ tỏa hương, nhẫn nại vươn cành.

Ban đầu, đây vốn chỉ là một bầu cây nhỏ xíu mình mua hú họa, chẳng dụng công trồng hay đặt nhiều hy vọng. Tiện tay, ướm vào chậu treo, thấy vừa khít, nên tùy ý móc lên mái tôn trước bệ cửa sổ. Ai ngờ, cây hương thảo bé nhỏ chẳng được chăm chút mấy, lại trở thành loài thảo mộc ở lại bên mình kiên tâm lâu dài nhất.

Ngẫm lại, cả khu vườn trải qua bao mùa cây cối tụ tán, hoa lá nở tàn, thì chỉ có duy nhất cây hương thảo treo đó, vẫn cam tâm tình nguyện cùng mình kết một đoạn duyên phận, lặng lẽ nhưng thâm tình, bình đạm nhưng thành tâm.

Để bây giờ, mỗi lần mở cửa sổ, hương thơm the mát vương mùi thảo mộc, thoảng đầy ý vị bình an, cứ thế len lỏi khắp phòng.

Yêu thương khi không thấu hiểu,

chỉ gây thêm gánh nặng cho người mình yêu

Có một lần, quá nôn nóng vì cây hạnh ngọt chưa chịu ra hoa và hoa rụng trước kỳ đậu quả, mình bèn mua đủ loại phân bón.

Khỏi nói cũng biết kết quả. Mình, chẳng chịu tìm hiểu kỹ lưỡng nguyên tắc dưỡng trồng, cứ vung tay quá trớn, sơ sẩy thiển cận. Thành ra, cây hạnh ngọt đang li ti hoa trắng, ngấp nghé vài quả non, chỉ sau một đêm, lập tức khô khốc trụi cành, hoàn toàn héo rũ.

Sau đó, mới nhận ra bản thân đã sai ngay từ đầu, trong những khâu cơ bản như tìm hiểu, chọn lựa thành phần, chế độ, liều lượng,... của các loại chế phẩm chăm cây. Hóa ra, chính sự yêu thương thiếu kiến thức của mình đã đẩy đối tượng mình yêu thương (là cái cây) đi đến chỗ đang xanh-màu thành xanh-cỏ.

Tình yêu, suy cho cùng, nếu thiếu đi sự thấu hiểu, sẽ chẳng thể đồng hành lâu dài, giúp nhau tăng tiến. Mù quáng trao đi yêu thương mà không nhận thức rõ ràng đâu là đủ-thiếu, đâu là đúng-sai, thì chỉ chuốc thêm đau lòng cho chính mình và phiền lòng cho người mình yêu.

Có những kết thúc chính là để bắt đầu

Có mấy chậu cây, mình chăm dữ lắm, nhưng cứ được vài tháng là bắt đầu vàng lá mục cành.

Mình, bắt đầu chấp nhận sự đến-đi của vô thường, ngay cả cây cối cũng đâu thể tránh khỏi thành-trụ-hoại-không. Định bụng, chào cái cây lần cuối, xong sẽ bỏ đất, thay chậu, chôn cây, cho xong một vòng tuần hoàn của đời thảo mộc. Ai dè, ngay kế cành cây sắp mục ruỗng ngã đổ, một mầm xanh bé xíu đang gắng sức vươn lên. Chiếc lá non xanh biếc, giống hệt dáng hình của chiếc lá đang ngả vàng của nhánh cây héo rũ kế bên. Một sự tiếp nối, lặng lẽ diễn ra. Những mầm xanh bé nhỏ, còn bền bỉ tách đất vươn lên. Huống hồ tuổi trẻ, vốn chẳng có một giới hạn nào, sao chúng ta lại cứ ngại, sợ? Có kết thúc nào là mãi mãi dừng lại ở đó đâu, khi đằng sau nó luôn là cả một khởi đầu miên viễn. Bạt ngàn. Vô tận.

Đời sống luôn là một bản trường ca mà khi một nốt trầm lặng xuống thì chính là báo hiệu một đoạn tấu khúc réo rắt sắp bắt đầu khởi xướng.

Rừng xanh nào cũng bắt đầu từ hoang sơ

Có những hôm trời bất chợt đổ mưa. Ngó ra khoảng không xanh mướt mắt đang ướt đẫm trong màn nước trong vắt bên ngoài. Mình bỗng mềm lòng, nhớ lại. Chỉ mới vài tháng trước, khoảnh sân này chỉ là một mái tôn trơ trọi xám lạnh. Giờ đã thành vườn xanh. Mấy bông hoa chanh đã đậu quả thành trái non lúc lỉu trên cành. Mấy trái tắc mới vài tuần trước còn li ti như những hạt sương lấm tấm xanh xanh giờ đã tượng hình thành trái múp míp. Và cả bụi hoa hồng đã rụng hết đợt hoa bừng sắc tháng trước, đến nay cũng đã ươm mầm mới nở thành nụ phơn phớt dịu dàng.

Và cái đứa từng nghĩ rằng bản thân không có tay trồng cây, không có thể ươm xanh nụ mầm... sau tất cả, cũng đã tự tay có được khu vườn của riêng mình.

Chỉ cần mình chịu bắt đầu. Từ một việc đơn giản nhất. Là gieo mầm. Thay vì cứ đứng đó trơ mắt nhìn vào trống trải tiêu sơ.

Trộm nghĩ, một khu rừng rậm rạp cách mấy, cũng đều phải khởi sự từ những nhánh cây mầm cỏ bé nhỏ ban đầu. Nếu không có hoang tàn trơ trọi lúc đó, thì làm sao có hùng vĩ trong lành hôm nay? Điều quan trọng là chúng ta đừng chỉ nhìn chăm chăm vào mớ hỗn độn ngổn ngang rồi chùng lòng chán nản, thoái thác tháo lui, mà phải chấp nhận dấn thân, lao tâm khổ tứ. Dù là trồng rừng, trồng cây, hay là trồng lại hy vọng, niềm tin của chính mình. Vào tình yêu. Vào con người.

Ai rồi cũng sẽ có khoảng trời thuộc về mình

Ngồi viết những dòng này, khi bên ngoài, hoàng hôn vừa xuống. Cảm giác bình yên choáng ngợp trong lòng. Có điều, sự choáng ngợp này, không khiến bản thân kinh hãi, mà chỉ càng làm thấm thía trân trọng thêm khoảnh khắc hiện tại.

Đi khắp Đông-Tây-Nam-Bắc. Trải qua yêu-ghét-thương-hờn. Nếm đủ tụ-tan-ly-hợp. Đến giờ, đã có thể bình thản, một mình, ngồi ngắm hoàng hôn mà trong lòng không còn bất kỳ một lời đồng vọng. Dù là nhớ nhung chuyện cũ. Hay là trách cứ tình xưa.

Hoàng hôn để ôn chuyện cũ. Đã từng nghĩ như vậy suốt thời tuổi trẻ. Thế nên, từng có một giai đoạn bị ám ảnh hoảng loạn với hoàng hôn. Cứ thấy trời chiều, là lo lắng. Cứ thấy nắng tắt, là hoang mang. Bởi lẽ, buổi chiều, đã-từng là khi chúng ta hẹn hò, là khi chúng ta đợi chờ đến lúc gặp nhau, là khi anh cùng em rong ruổi phố phường, đuổi bắt hoàng hôn. Buổi chiều, cũng là khi chim về tổ, người về nhà, là khi ai cũng mong cầu tìm cho mình một chốn về nương náu yên thân.

Thế nhưng, bản thân ở hiện tại, đối diện buổi chiều, lại chỉ thấy bình yên. Một mình hay mấy mình, giờ đã không còn mấy quan trọng. Chỉ biết là trong khoảnh khắc mặt trời le lói, vẫn thấy lòng ngập tràn ánh sáng. Thứ ánh sáng của an vui hỉ lạc, của tự tại tùy duyên.

Hóa ra, huyền cơ của việc thuận theo ý trời, tuân lời thiên mệnh, chỉ nằm trong một khoảnh khắc như thế này.

Đó là nhìn trời chiều, không buồn không tiếc, không nấn ná dây dưa cũng không hối hả sợ sệt. Chỉ thấy biết ơn năm tháng dù hối hả trôi qua, ghi ân thời gian dù vội vã giục giã, nhưng vẫn luôn độ lượng khoan dung dành cho chúng ta một chốn về yên ả.

Anh và em. Tôi và người. Bạn và chúng ta. Tất cả rồi cũng đều sẽ có một khoảng trời riêng. Nơi mưa nắng bão dông đều trở nên dịu dàng. Nơi bình minh hay hoàng hôn đều đầy đặn ánh sáng. Nơi mình hiểu ra nhân duyên đẹp đẽ nhất mà ông trời ban tặng, không phải là gặp đúng ý trung nhân trọn kiếp chung tình, mà là được gặp gỡ và trở thành phiên bản trọn vẹn nhất, tốt đẹp nhất, bình an nhất, của chính mình.

Cũng giống như một cái cây, đâu phải vì muốn kết duyên đôi lứa với một cành cây cọng cỏ nào khác, nên mới sum suê xanh tốt. Cây cối, tự mình vươn cành, vì mình xanh mướt.

Việc của cây là xanh. Không bận tâm vì ai mà tươi tốt. Cũng không vì ai lìa bỏ mà héo tàn.

Vậy nên, việc của chúng ta,

là cứ bình an,

là cứ hạnh phúc.

Đọc bài viết

Trích đăng

Sứ đoàn Iwakura – Chuyến Tây du khảo cứu nhằm canh tân dưới thời Duy Tân Minh Trị

Published

1 year ago

November 30, 2023

Nguyên Khôi

Trích từ: Sứ đoàn Iwakura
Tác giả: Ian Nish
Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book
Phát hành: tháng 11.2023

Nhắc đến Duy Tân Minh Trị, không gì ý nghĩa hơn khi lật lại trang sử về Sứ mệnh Iwakura vì tính khai sáng như Columbus đi tìm Tân thế giới. Họ đem Văn minh khai sáng về trồng trên mảnh đất Phù Tang, để mãi mãi là di sản chung của châu Á.

Minh Trị Duy Tân có tác động cách mạng không chỉ cho Nhật Bản, mà cho cả châu Á trong tiến trình phát triển và tìm lại mình, với đầy những kịch tính.

Chuyến công du Iwakura với khẩu hiệu nước giàu quân mạnh và độc lập dân tộc

Cải cách Minh Trị tôn Hoàng đế Minh Trị lên ngôi năm 1868 (lúc đó ông mới 16 tuổi), xoá bỏ chế độ Mạc Phủ, xoá bỏ các bất bình đẳng giữa các đẳng cấp xã hội, thành lập chính truyền trung ương, tái lập mối quan hệ hàng dọc và hàng ngang trong xã hội, người Nhật tạo điều kiện cho cuộc thay đổi một cách triệt để và hệ thống trong việc xây dựng một nhà nước hiện đại và một nền khoa học công nghệ hiện đại. Khẩu hiệu chính của họ là Fukoku kyohei (Nước giàu quân mạnh), và độc lập dân tộc, từng bước ngang bằng với các cường quốc phương Tây.

Iwakura Tomoki (người mặc trang phục truyền thống Nhật Bản) bên cạnh 4 phó sứ, từ trái sang phải, Kido Takayoshi, Yamaguchi Masuka, Ito Hirobumi và Okubo Toshimichi. Hình ảnh được Ishiguro Keisho sưu tầm).

Họ bắt đầu bằng Sứ mệnh Iwakura do công tước Iwakura Tomomi (1835-1883) dẫn đầu với khoảng 50 thành viên gồm nhiều nhân vật chính phủ cao cấp, trong đó có Ito Hirobumi, lúc đó mới 30 tuổi và là Thứ trưởng Bộ Công nghiệp, chưa tính khoảng 60 du học sinh phục vụ việc thông dịch, thông tin. Họ đi thăm Hoa Kỳ và hàng chục các quốc gia châu Âu, như Anh, Pháp, Đức, Áo, Ý, Bỉ, Hà Lan, Đan Mạch, Thụy Sĩ, Thụy Điển, Nga. Chuyến đi được thực hiện chỉ ba năm sau cuộc cách mạng Minh Trị, giữa lúc một cuộc khủng hoảng chính trị nổ ra tại quê nhà về bán đảo Triều Tiên.

Để động viên các sứ thần, Nhật hoàng Minh Trị đã đọc một bài diễn văn:

“Sau khi nghiên cứu và quan sát kỹ, “trẫm” có ấn tượng sâu sắc và tin rằng các quốc gia hùng mạnh và khai sáng nhất của thế giới là những quốc gia đã có những nỗ lực cần cù để vun xới trí tuệ, và tìm cách phát triển đất nước họ một cách đầy đủ và hoàn hảo... Nếu muốn ứng dụng khoa học, các kỹ xảo và những điều kiện của xã hội đang thịnh hành tại các quốc gia khai sáng, chúng ta hoặc phải tự học hỏi, hoặc gửi một đoàn nghiên cứu gồm những quan sát viên có óc thực tế đến các nước khác, tiếp thu những gì nhân dân đang thiếu để làm lợi cho quốc gia.”

Rõ ràng đây là trọng tâm của chuyến công du. Họ sẽ đi thăm từ nhà máy, công xưởng, đến trường học, đại học, bệnh viện, bảo tàng, thư viện, toà án; nghiên cứu đời sống tính tình dân chúng, làng xã, thành thị, đặc thù của mỗi quốc gia, sự phồn vinh thời Victoria của Anh quốc, các thể chế chính trị khác nhau, các cơ quan chính trị, quân sự. Họ gặp tất cả đại diện giới thương mại, công nghiệp, thượng lưu, cầm quyền, chính khách, quân sự, vua chúa, Tổng thống Grant của Hoa Kỳ (người hùng trong cuộc chiến tranh Nam Bắc dưới thời Tổng thống A. Lincoln), Nữ hoàng Victoria của Anh, Vua Wilhelm I và Thủ tướng Bismarck của Phố (Đức), Tổng thống Thiers của Pháp... Họ xuất hiện trong những bộ Âu phục quý phái.

Họ muốn làm rõ nền tảng của “văn minh khai sáng”, các nguồn gốc sức mạnh và sự phồn vinh của phương Tây. Trong giáo dục, một lĩnh vực hết sức quan trọng, họ muốn học hỏi các mô hình tổ chức giáo dục tiểu học, trung học và đại học. Đó là chuyến công du lịch sử đi tìm khai sáng (khai minh) cho Nhật Bản.

Nhật Bản cởi mở chấp nhận những giá trị phương Tây

Sau chuyến công du kết thúc các nhà lãnh đạo Nhật Bản nhận định rằng, nguy cơ trực tiếp cho nền độc lập Nhật Bản không cấp bách như họ nghĩ. Sự ưu việt của phương Tây chưa lâu, và Nhật Bản có thể đuổi kịp. Kume chỉ ra trong nhật ký hành trình: “Của cải và sự phồn vinh ở mức độ đáng kể mà người ta nhìn thấy tại châu Âu xuất hiện sau 1800... Năm 1830, tàu thủy hơi nước và xe lửa mới xuất hiện. Đó là sự thay đổi đột ngột trong nền thương mại châu Âu, và người Anh là người đầu tiên dồn hết năng lượng đầu tư vào sự đổi mới.”

Nhật Bản do đó chưa phải là tuyệt vọng. Tuy nhiên, phải nhanh chóng thay đổi toàn diện. Sự đối đầu quân sự chưa phải lúc, mà phải chấn hưng đất nước trước (như Phan Châu Trinh sau này). Đoàn có mang theo một số người bảo thủ, để cho họ thấy, phải cải cách đất nước trước, và một số người quá khích để họ thấy đối đầu quân sự là vô vọng. Những năm 1863-1864, dưới thời Hoàng đế Komei, bố của Minh Trị, người rất thù ghét phương Tây, Nhật Bản đã gây chiến với hải quân các nước Hoa Kỳ, Anh, Pháp và Hà Lan, nhưng đại bại, và phải bồi thường $3.000.000, một bài học đắt giá. Khác với những chuyến công du khác trong lịch sử có đích đến là Trung Hoa, chuyến đi này hướng về phương Tây.

Đoàn cũng nhận ra sâu sắc rằng, không có sự tham gia của nhân dân vào các định chế đại nghị thì không thể có sự đồng thuận cho các hành động của chính quyền. Kido dẫn kinh nghiệm của Ba Lan để chứng minh rằng, thiếu vắng sự tham gia của dân chúng sẽ là tai họa cho nền độc lập quốc gia. Ông cho rằng Năm điều thề ước năm 1868 chính là nền tảng của Hiến pháp cho phép mọi người tham gia; rằng (điều 2) “tất cả các giai cấp, cao cũng như thấp, sẽ hợp lại thực hiện mạnh mẽ chương trình của chính quyền; (điều 3) “tất cả các giai cấp được quyền thực hiện những hoài bão của họ mà không gặp phải khó khăn nào”.

Họ hiểu và tỏ ra kính trọng hơn giá trị của tôn giáo trong đời sống công dân cũng như chính trị. Khi trở về họ đã bỏ lệnh cấm hành đạo Kitô giáo.

Nhật Bản sẽ chấp nhận những giá trị phương Tây: tham gia, cạnh tranh và luôn luôn mở rộng ảnh hưởng. Chỉ có phát triển nội lực mới bảo đảm sự tồn tại của mình. Nhật Bản chấp nhận cuộc chơi mới. Giáo dục là then chốt. Trong khoảng 1868-1902, Nhật Bản đã cấp 11.148 visa du học. Đó là đợt thủy triều du học đầu tiên từ châu Á. Tư nhân tự nỗ lực cho con du học rất nhiều. Bản thân Iwakura và Kido cũng có con trai du học tại Mỹ (ở Rutgers) trong thời gian công du của đoàn.

Năm nữ sinh được gửi đi du học theo Sứ tiết Iwakura, từ trái sang phải: Nagai Shigeko, Ueda Teiko, Yoshimasu Ryoko, Tsuda Umeko và Yamakawa Sutematsu.

Sau chuyến đi, phái đoàn Iwakura thuê ngay hai chuyên gia quan trọng: Giáo sư David Murray của Đại học Rutgers cho lĩnh vực giáo dục tổng quát; Kỹ sư Henry Dyer của Đại học Glasgow làm cố vấn quan trọng cho Nhật Bản về việc xây dựng Kobu Daigakko (Đại học Kỹ thuật).

Chuyến đi mở màn làn sóng thuê chuyên viên nước ngoài toàn diện và ồ ạt. Năm 1875 Nhật đã thuê tổng cộng 500-600 chuyên viên nước ngoài về làm việc cho chính phủ. Tính đến năm 1890 Nhật đã thuê khoảng 3.000 chuyên viên tư vấn thường xuyên làm việc tại Nhật, đủ mọi lĩnh vực, ngành nghề. Riêng trong giáo dục, trong vòng 50 năm Bộ Giáo dục Nhật Bản đã thuê khoảng 400 thầy giáo nước ngoài từ các quốc gia phương Tây để dạy ở các đại học và các tổ chức học thuật khác. Năm 1873, Bộ Giáo dục phải trả một số tiền bằng khoảng 14% ngân quỹ cho giáo viên nước ngoài. Năm 1877 một phần ba ngân quỹ của Đại học Tokyo là dành cho người nước ngoài. Nhật Bản lần lượt thực hiện hai cuộc cách mạng công nghiệp trọng tâm, thứ nhất là công nghiệp nhẹ, thứ hai là công nghiệp nặng.

Sứ đoàn Iwakura thực hiện đúng điều thứ 5 trong Năm điều thề ước của Hoàng đế Minh Trị và các nhà lãnh đạo trẻ xung quanh ông, rằng: “Tri thức phải được tìm kiếm khắp nơi trên thế giới, để mở rộng và tăng cường quyền lực của đế chế”.

Chuyến công du Iwakura là một bài học kinh điển cho công cuộc đi tìm mô hình phát triển từ các quốc gia phương Tây. Chưa có dân tộc nào có năng lực quan sát trung thực và đưa ra những ý tưởng dự phóng, cũng như đủ quyết tâm theo đuổi đến khi thành công như họ.