Trà chiều

39 năm nhìn lại – Phương Nam trong chúng ta

Ngày 24.02.2021 đánh dấu sinh nhật lần thứ 39 của Công ty CP Văn hóa Phương Nam.

Published

on

Tháng 2 lại đến, một mùa xuân nữa lại về sau 39 năm. Trải qua một chặng đường dài hình thành và phát triển, Phương Nam chiếm một góc cố định trong tâm tưởng người Việt khi nhắc đến văn hóa, và rộng hơn, vượt biển khơi để trở thành đầu tàu giới thiệu văn hóa Phương Nam với bạn bè quốc tế.

Xuất phát từ Công ty Văn hóa Dịch vụ Tổng hợp Quận 11 thành lập năm 1982 nhằm bồi dưỡng, vun đắp những nhu cầu về văn hóa, tinh thần cho bà con trong khu vực; đến năm 1992, nhân kỉ niệm 10 năm thành lập, công ty lập ra hãng phim Phương Nam. Cái tên “Phương Nam” gửi gắm kì vọng của cả tập thể, rằng vượt qua qui mô của một đơn vị cấp quận, chúng ta cùng nhau tạo ra những giá trị văn hóa hàng đầu ở toàn khu vực phía Nam, và rộng hơn nữa, toàn quốc.

Chặng đường dài 39 năm là công sức bền bỉ của cả tập thể, được kiến tạo từ nhiều cá nhân tâm huyết. Người có kinh nghiệm góp kinh nghiệm, người có tuổi trẻ góp tuổi trẻ. Tại Phương Nam, mọi cống hiến dù lớn hay nhỏ đều sẽ được nhìn thấy và trân trọng.

Sinh nhật mỗi năm chỉ có một lần, cùng Ban biên tập Bookish.vn ngồi lại, ôn chuyện xưa, nói chuyện nay, qua những lời tâm tình, tự sự, bộc bạch của những người bạn đường, những người đã sánh vai – đồng hành với Phương Nam trong chặng đường 39 mùa xuân.

*

Tiến sĩ Quách Thu Nguyệt

Nguyên phó giám đốc Đường sách Tp.HCM

Thành lập từ tháng 02.1981, với xuất phát ban đầu là Công ty Văn hóa Dịch vụ Tổng hợp Quận 11, trực thuộc Phòng Văn hóa Thông tin Quận 11, công ty Phương Nam đã vượt qua qui mô của một đơn vị làm văn hóa cấp quận, để vươn lên thành một thương hiệu mang tầm quốc gia với những giá trị cốt lõi được đình hình và vận hành trong suốt nhiều năm qua: sáng tạo ra những sản phẩm văn hóa có giá trị cao, mang tính nhân văn; Cung cấp chất lượng dịch vụ tốt nhất, hài lòng nhất cho khách hàng.

Chị Phan Mộng Thúy

Giám đốc Phương Nam Phim

Nếu Phương Nam kỉ niệm 39 năm, thì Phương Nam Phim cũng tròn 29 tuổi.

Những ngày đầu khó khăn, non nớt, vụng dại mà đầy háo hức, say mê. Nhớ lại cả một quãng đường đã qua, tôi thấy tự hào về những chương trình mình đã tham gia sản xuất. Vinh nhục đã từng, thắng thua đã trải,, tôi không thấy hối tiếc gì khi đã gắn bó gần như cả cuộc đời mình với công ty. Tôi thấy vui vì mình cũng đã đóng góp vào việc xây dựng PNF thành một thương hiệu có uy tín. Cuộc đời thay đổi, thăng trầm không nói trước được, nhưng tôi vẫn mong và tin rằng, với quan điểm, định hướng kinh doanh đúng đắn, PNF sẽ tiếp tục giữ được những truyền thống tốt đẹp, thích nghi với thời đại, vững vàng trước thử thách để hướng tới tương lai.


Bé Hồng Ân

Khách hàng nhí khu vực HCM

Cháu là Nguyễn Hồng Ân (tên tiếng Anh là Alex), hiện tại 6 tuổi rưỡi, đang học lớp 2. Từ khi mới được 1 tháng tuổi cháu đã “nghiện chữ”. Cháu cứ nhìn chằm chằm vào bất kỳ món đồ nào có chữ, từ chai phấn rôm đến chai dầu khuynh diệp. Lớn hơn một chút mẹ cháu mua cho cháu sách vải, rồi đến sách giấy. Mặc dù lúc bé tay chân còn vụng về nhưng chưa bao giờ cháu xé sách. Vì đam mê với con chữ nên cháu rất hay đi nhà sách và nhà sách yêu thích của cháu hiện tại là Nhà Sách Phương Nam ở Vincom Quang Trung ạ.

Mặc dù mỗi lần đi nhà sách là cháu lại lợi dụng mè nheo xin bố mẹ mua thêm đồ chơi nhưng chưa bao giờ bố mẹ từ chối cho cháu đi nhà sách cả. Cháu chúc tất cả mọi người luôn bình an, mạnh khoẻ và chúc Nhà Sách Phương Nam ngày càng to lớn hơn và có thêm thiệt nhiều nhà sách đẹp nữa ạ!

Bạn Minh Duy

Khách hàng khu vực HCM

Số là, sau gần một thời gian dài nằm một chỗ ở nhà do xui xẻo bị tai nạn giao thông, mình mới có thể xách xe ra đường để đi một vòng dạo chơi ngắm đường phố. Sài Gòn ba tháng không gặp lại cũng ít nhiều đổi thay, nhưng điều khiến mình chú ý nhất là ở góc đường Nguyễn Trãi – Cống Quỳnh nay lại có sự xuất hiện của Phương Nam Book City.

Những đầu sách được sắp xếp theo khu vực một cách rất khoa học và số lượng sách vô cùng phong phú và đa dạng, nhưng đồng thời cũng có những điểm rất riêng biệt: khu vực ghế ngồi rộng rãi với quầy cà phê và thức ăn nhẹ, với góc nhìn rất đẹp về phía công viên 23.9 cũng như phía vòng xoay Cống Quỳnh – Nguyễn Trãi tấp nập người qua lại.

Điều cuối cùng làm mình ấn tượng trong chuyến tham quan đầu tiên ở Phương Nam Book City chính là các bạn nhân viên cũng như các chú bảo vệ đều hết sức nhiệt tình khi hỗ trợ mở cửa cũng như thăm hỏi khi thấy mình đi bộ vẫn chưa hoàn toàn bình thường sau cú tai nạn.


Nhà báo Phạm Công Luận – Nhà báo Đặng Nguyễn Đông Vy

Tác giả Nếu biết trăm năm là hữu hạn, sách bán chạy của Phương Nam Book

Điều tâm đắc của chúng tôi là Công ty Phương Nam, trong sự nghiệp xuất bản sách, ngoài việc phổ biến văn hóa nhân loại qua các tác phẩm dịch, phổ biến văn chương nước nhà, đã quan tâm rất nhiều đến việc giữ gìn di sản tinh thần quý giá của Sài Gòn xưa đang ngày càng mai một. Hướng đi đúng đắn đó đã khiến chúng tôi thấy gần gũi hơn với Phương Nam trong mối hợp tác lâu nay.

Tác giả Anh Khang

Tác giả của các tựa sách bán chạy của Phương Nam Book: Ngày trôi về phía cũ, Buồn làm sao buông…

Tôi vẫn nhớ cảm giác khi hoàn chỉnh bản thảo tác phẩm đầu tiên trong nghiệp viết – Ngày trôi về phía cũ – và đang loay hoay với câu hỏi muôn thuở của những người cầm bút trẻ: “Viết xong rồi thì bây giờ phải làm gì tiếp đây?”. Phương Nam là cái tên đầu tiên xuất hiện trong tâm trí tôi khi ấy, bởi hầu như thói quen trước giờ của bản thân là luôn đến Nhà Sách Phương Nam mỗi cuối tuần để chọn mua các tựa sách mới.


Bạn Alvin Hoàng Anh

Cộng tác viên khu vực Huế

Những lúc buồn nhất, tôi thường đến biển, hoặc nhà sách, đôi lúc ghé đến chẳng vì một lí do nào cả. Đơn giản chỉ một chữ “thích” mà thôi. Tôi không thường xuyên đến thư viện trường, tôi đến nhà sách nhiều hơn.

Trường tôi cách nhà sách Phương Nam, hay đúng hơn là Nhà Sách Phú Xuân dòng Hương Giang với chiếc cầu Trường Tiền bắc ngang nối nhịp, hẳn nhiên đó trở thành một địa điểm tôi thường “đóng đô”. Không phải những ngày tháng đại học mới bắt đầu lui tới thường xuyên, trước đó khi thi xong đại học hôm nào tôi cũng ghé Nhà Sách Phương Nam để đọc lỳ, coi cọp.

Nhiều lắm những kỉ niệm tôi có với Nhà Sách Phương Nam Phú Xuân, ít nhất cũng gần năm năm thường xuyên đến mà.

Mọi thứ, mọi chuyện, mọi vật trên đời nhiều khi tình cờ, như việc tại sao tôi lại sinh ra ở thành phố này mà không phải thành phố khác. Trong những năm tháng tuổi trẻ băn khoăn, và thỉnh thoảng bây giờ nữa, tôi có Nhà Sách Phú Xuân, có ngôi trường đại học duyên dáng bên dòng Hương, có những người bạn… và có những cuốn sách.


Anh Đặng Đức Tài

Nhân viên Nhà Sách Phương Nam Vivo City
Giải thưởng nhân viên tương tác tích cực nhất trên mạng xã hội

Mình yêu Phương Nam ở cái cách Phương Nam được hầu hết mọi người dân Việt biết đến.

Phương Nam là nơi mình cảm thấy có thể công hiến hết mình năng lực của mình. Chỉ mới vào công ty không lâu, từ tháng 06.2017 nhưng môi trường làm việc thân thiện từ cấp quản lý đến nhân viên làm mình thực sự bất ngờ. Từ việc dẫn dắt, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm giữa nhân viên với nhau và nhân viên với cấp trên cho thấy Phương Nam là một công ty lâu đời không những về lĩnh vực kinh doanh sản phẩm văn hóa, mà văn hóa đó còn ăn sâu vào đội ngũ nhân viên.

Có cơ duyên vào Phương Nam và được sự dẫn dắt của người đi trước (chị Võ Thị Ngọc Hiền – Cửa hàng trưởng của Nhà Sách Phương Nam Nguyễn Oanh) cùng đồng nghiệp và các anh chị phòng ban, mình ngày một trưởng thành hơn và phát triển đến vị trí hiện tại. Môi trường làm việc chuyên nghiệp, công ty thích ứng nhanh và thay đổi ứng dụng công nghệ vào bán hàng.

Và đặc biệt hơn là sự quan tâm từ phía ban lãnh đạo công ty trong năm vừa qua đối với từng nhân viên. Trong năm dịch bệnh và bão lũ 2020, Phương Nam đã tổ chức nhiều đợt quyên góp trong và ngoài công ty cho các nơi, các trường học bị ảnh hưởng bởi bão lũ ở miền Trung.

Chị Oui Nguyễn

Nhân viên phòng Marketing

Phương Nam Phim – cái tên gắn liền với tuổi thơ Việt Nam, về những dòng sản phẩm phim thuần Việt, đậm tính văn hóa nước nhà…

Phương Nam Book – đến với tôi như một định mệnh của những con người miền Nam mà cái tình lúc nào cũng đầy ắp hơn những tủn mủn tính toán cuộc đời…

Hôm nay, ngồi viết những dòng này, tôi không còn sắm vai là một người khách đứng ngoài nhìn vào Phương Nam. Tôi đã là một “đứa con Phương Nam” tròn 5 tuổi. Thế đấy, Phương Nam với tôi không còn là một thế giới để dõi theo như những ngày ấu thơ bồng bột hay những năm tháng sinh viên nhiều hoài bão, Phương Nam giờ là nhà chung, ngôi nhà của một thời ước mơ và khát vọng, những ngày vùi mình vào đắp xây từng viên gạch, xây nên một thương hiệu lớn mạnh theo thời gian.

Chị Lê Thúy Hà

Cựu nhân viên

Hà Nội, Huế, Cần Thơ, Nha Trang, Đà Lạt, Phan Thiết, Bình Dương, Biên Hòa… mỗi vùng đất đều có Nhà Sách Phương Nam, đều có sách của Phương Nam Book. Cảm giác thân thương, gần gũi biết bao khi nhìn thấy biển hiệu với dòng chữ xanh Nhà Sách Phương Nam, hay bắt gặp đâu cuốn sách có hình logo và hàng chữ xinh xinh Phương Nam Book.

Anh Huỳnh Tấn Đạt

Nhân viên Nhà Sách Phương Nam Cần Thơ

Tuổi thanh xuân…
…cũng giống như mây trời, làm gì cũng được nhưng phải đáng!

6 năm thanh xuân đầu tiên của tôi được sống và làm việc tại Nhà Sách Phương Nam (Phương Nam).

Phương Nam được tôi chọn làm bến đỗ đầu tiên sau khi rời khỏi giảng đường đại học, chặng đường này gắn bó với tôi cũng đã hơn 6 năm rồi. Tôi còn nhớ ngày đầu tiên vào nhà sách nhận việc là ngày (18.09.2014) với bao nhiêu điều phải suy nghĩ về công việc và cuộc sống.

Cha mẹ sinh ra tôi, cho tôi hình hài và dạy tôi những bài học đầu tiên. Trường học, quý thầy cô giáo dạy cho tôi những kiến thức để tôi có một công việc tốt. Nhưng khi đến Phương Nam, tôi lại được học những bài học quý giá, học từ đồng nghiệp, quản lý cấp trên và đặc biệt học từ Phạm Thị Minh Trang – GĐCN về những sự trải nghiệm mà không tiền bạc nào có thể mua được.

Ban đầu, với tôi mọi thứ đều khá xa lạ và bỡ ngỡ, phải nhớ từng vị trí chính xác từng hàng hóa để hỗ trợ khách khi cần gấp, mã nhà cung cấp để hỗ trợ tốt cho việc bổ sung hàng hóa trên kệ, hay nhớ tên từng anh chị trong nhà sách, phải làm quen với cách làm việc và không gian làm việc mà hôm nay, mọi thứ đã trở nên quá đỗi thân thuộc.

Những con số biết nói là như thế nhưng tôi vẫn luôn tin rằng Người Phương Nam vẫn sắc son một lòng từ trên xuống dưới, luôn đồng tâm hiệp lực cung cấp giải pháp hiệu quả cho các lĩnh vực sản xuất và phát hành phim, tổ chức biểu diễn, liên kết xuất bản sách và kinh doanh bản quyền. PNC luôn tự hào là thương hiệu đáng tin cậy, được đông đảo khách hàng yêu mến và là người bạn tinh thần thân thiết của mọi gia đình Việt. Luôn là điểm tựa tỏa sáng cho tài năng của tất cả các bạn và tôi.

Tuy tôi không phải là 39 hay 390 gương mặt tiêu biểu của PNC nhưng tôi cũng thầm vui mừng vì những đóng góp thầm lặng của mình giúp cho Phương Nam Chi nhánh Cần Thơ luôn sáng đèn mỗi ngày kể cả ngày lễ và tết. Hơn 6 năm tôi gắn bó với nhà sách nhưng có đến 7 lần tôi tham gia bán hàng cho Phương Nam tại đường hoa nghệ thuật mừng xuân mới của thành phố. Nơi tôn vinh văn hóa đọc, nơi đưa hình ảnh Phương Nam đến rộng rãi hơn quý độc giả trong và ngoài nước.

Là người đưa và giữ hình ảnh của Phương Nam đến nhiều hơn quý độc giả trên mạng xã hội thông qua ban quản trị kênh là BGĐ Chi nhánh. Là người luôn sáng tạo không gian nhà sách trên nền tảng nhà sách hiện hữu với mức chi phí cho phép. Trong tôi Phương Nam…

  • Là nơi mà những lúc tan ca luôn có tiếng cười nói rôm rả.
  • Là nơi mà những lúc nhân viên nhặt của rơi của khách trả lại khách của rơi nhặt được bằng sự chân thành nhất.
  • Là nơi mà mỗi quý anh/chị/em nhân viên lẫn văn phòng cùng nhau cắt bánh kem chúc mừng sinh nhật cho nhau.
  • Là nơi mà anh/chị/em nhân viên lẫn văn phòng cùng nhau tham gia vào các hoạt động phong trào tập thể để tất cả gắn kết nhiều hơn.
  • Là nơi mà khi đến những ngày lễ đặc biệt trong năm, nhân viên cùng nhau lên ý tưởng trang trí nhà sách để không gian nơi mình làm việc luôn mới mẻ trong mắt khách hàng.
  • Là nơi khi ai đó cần luôn có những con người luôn sẵn lòng với nhau, luôn mong cầu cho nhau hạnh phúc.
  • Là nơi khi cần chia sẻ cho các hoạt động thiện nguyện luôn có những con người sẵn lòng nhường 1 phần tiền công miễn là giúp cái gì được trong khả năng thì giúp.

Cám ơn chị Trang đã cho tôi cảm xúc thật.

Mong rằng ngôi nhà Phương Nam này luôn đủ rộng để “nuôi dưỡng” những con người luôn mong cầu hạnh phúc cho người – cho mình. Còn bạn thì sao đã thấy hấp dẫn chưa? Có muốn chung tay tạo ra hạnh phúc cho mình và cho người không nào.

*

Nhân dịp sinh nhật, Công ty CP Văn hóa Phương Nam xin cảm ơn sự hợp tác chặt chẽ và tin cậy từ các đối tác, sự ủng hộ của khách hàng, chúng tôi sẽ tiếp tục không ngừng đổi mới, hoàn thiện mình để tiếp tục trở thành thương hiệu đáng tin cậy và được nhiều người yêu mến.

Thay cho lời kết, Ban Biên Tập xin được trích dẫn một đoạn trong lời phát biểu của ông Nguyễn Hữu Hoạt – Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Văn hóa Phương Nam:

Nhà Sách, chẳng phải bắt đầu từ Nhà hay sao? Vậy thì trước tiên, nó phải thực hiện nhiệm vụ tạo được sự tin cậy, thoải mái, an toàn cho khách. Với một cuốn sách hay, người đọc sẽ có nhu cầu dọc đi đọc lại nhiều lần. Và khi cần cuốn sách đó, họ sẽ nghĩ đến Phương Nam đầu tiên. Với chúng tôi, nhà sách phải thực sự là…

“NHÀ”

Hết.

Ban Biên Tập tổng hợp

*

Hành trình 39 năm nhìn lại – Nỗ lực và tiếp tục nỗ lực

[Infographic] Hành trình 39 năm: Nỗ lực, dấn thân, cống hiến

Câu chuyện về Thành phố sách Phương Nam: Wonderland của các Alice yêu sách

Phương Nam Book City – “Nhà” của nhiều người trẻ mê văn hóa

Xuân, Hạ, Thu, Đông: Bốn mùa Phương Nam tại Đường Sách TP. HCM

Trà chiều

Sài Gòn – Hồi sinh từ ký ức, vươn mình đến tương lai

Từ ngày 1/7/2025, cái tên “Sài Gòn” chính thức trở lại trên bản đồ hành chính Việt Nam. Đây không phải là tên thành phố, mà là tên của một phường trung tâm thuộc TPHCM. Một sự thay đổi tưởng chừng kỹ thuật, hành chính, nhưng lại gợi lên những suy tư lớn hơn: về ký ức đô thị, về cách chúng ta gọi tên một vùng đất và về hướng đi của tương lai giữa dòng chảy đổi mới.

Published

on

Từ nay, người dân sẽ phải làm quen với những tên gọi mới, địa giới mới và cả cách quản lý mới. Nhưng giữa tất cả những đổi thay ấy, cái tên “Sài Gòn” không trở lại như một nỗi hoài niệm, mà như một sợi chỉ đỏ âm thầm nối liền ký ức và hiện tại: bền bỉ, lặng lẽ nhưng chưa từng đứt đoạn. Một cái tên chưa bao giờ mất đi trong tâm thức người dân, nay được trả về đúng vị trí của nó: chính danh và được ghi nhận.

Tên cũ hồi sinh, đô thị vươn mình

Không chỉ hiện diện trong ký ức của hàng triệu người dân, Sài Gòn còn là mạch nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều thế hệ người viết, người sáng tác. Trong đó, có thể kể đến tác giả Phạm Công Luận - một cây bút gắn bó lâu năm với Phương Nam Book và được xem là người dành trọn tâm huyết để viết về Sài Gòn. Gần như mỗi năm, ông lại cho ra đời một tác phẩm mới, nhưng điều đặc biệt là dù đã viết rất nhiều năm, rất nhiều sách, ông vẫn luôn tìm ra được những góc nhìn mới, tinh tế và giàu cảm xúc về vùng đất này.

Từ Sài Gòn ngoảnh lại trăm năm, Hồi ức Phú Nhuận,đến Có một thời ở Chợ LớnMade in Sài Gòn - hai tác phẩm vừa được phát hành đầu năm nay, những trang viết của ông như một hành trình gom nhặt lại những ký ức xưa cũ về Sài Gòn. Chính những tác phẩm ấy là bằng chứng cho thấy: Sài Gòn không chỉ tồn tại trên bản đồ, mà sống động trong văn hóa, tâm tưởng và cả trong từng chi tiết đời sống hàng ngày của người dân.

Bởi vậy, khi cái tên “Sài Gòn” trở lại trong một vị trí hành chính cụ thể, đó không đơn thuần là sự phục dựng danh xưng, mà là sự thừa nhận giá trị văn hóa, tinh thần mà vùng đất này đã và đang mang trong mình. Nhưng câu chuyện không chỉ dừng ở ký ức hay bản sắc. Việc sáp nhập, thay đổi đơn vị hành chính lần này còn là một phần trong chiến lược cải tổ toàn diện, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, tinh gọn bộ máy và hướng đến một đô thị hiện đại.

Bởi vậy, mô hình hành chính mới không đơn thuần là tinh gọn bộ máy, mà còn là cơ hội để đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, hiện đại hóa quản lý, nâng cao chất lượng dịch vụ công và cuộc sống người dân. Đây là một phần trong chiến lược phát triển bền vững, toàn diện và hội nhập sâu rộng mà Việt Nam đang theo đuổi. Và để chiến lược đó đi vào thực tế, không thể thiếu sự góp sức của mỗi cá nhân - những người đang sống, làm việc, học tập và trực tiếp cảm nhận từng thay đổi nhỏ nhất trong đời sống hàng ngày.

Đổi mới không chỉ đến từ chính sách, mà bắt đầu từ chính chúng ta - những người kiến tạo nên diện mạo mới cho đô thị mỗi ngày.

Thế hệ trẻ giữ vai trò tiên phong trong hành trình đổi mới

Đổi mới không phải là khẩu hiệu treo tường, mà là từng hành động cụ thể mỗi ngày: một sinh viên chọn học thêm kỹ năng mềm; một kỹ sư chủ động cập nhật công nghệ mới; một giáo viên thay đổi cách giảng dạy để học sinh dễ tiếp cận tri thức hơn. Con đường học vấn không chỉ là hành trang cá nhân, mà còn là cách mỗi người góp phần xây dựng quốc gia trong thời đại tri thức. Như lời Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói: “Mỗi ngày làm việc là một ngày kiến tạo”. Và với người trẻ hôm nay, sự kiến tạo ấy chính là học tập, là tư duy phản biện, là sự dấn thân vào hành trình đổi mới - không chỉ để thay đổi bản thân, mà còn để thay đổi xã hội.

Những thay đổi ấy đang diễn ra ở khắp nơi: từ miền núi, hải đảo xa xôi đến các đô thị trung tâm hay những vùng sáp nhập mới. Và câu chuyện của Sài Gòn hôm nay - một địa danh cũ trở lại trong hình hài hành chính mới chỉ là một lát cắt trong bức tranh cải tổ rộng lớn mà cả nước đang cùng nhau vẽ nên.

Tên gọi có thể đổi. Địa giới có thể gộp. Nhưng khát vọng vươn lên, ý chí tự cường và tinh thần làm chủ vận mệnh thì vẫn còn nguyên vẹn, thậm chí mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Sài Gòn hôm nay đang bước vào một hành trình mới: hành trình của hiện đại, của tinh gọn, của đổi mới. Nhưng trên hết, đó là hành trình mà trong đó, người dân không chỉ là đối tượng của thay đổi, mà là chủ thể kiến tạo.

Một cái tên trở lại. Và cả một thời đại mới - bắt đầu.

Thùy Dương

Đọc bài viết

Trà chiều

Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam có gì khác các nước đồng văn?

Published

on

Mỗi năm vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, Việt Nam và các nước đồng văn như Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản lại cùng nhau chào đón một dịp lễ truyền thống mang đậm dấu ấn văn hóa phương Đông: Tết Đoan Ngọ. Dù tên gọi và nghi lễ có phần khác biệt, ngày lễ này đều gắn liền với ý nghĩa thanh lọc cơ thể, xua đuổi bệnh tật và bảo vệ sức khỏe trong thời khắc giao mùa quan trọng của năm. Từ bữa cơm "diệt sâu bọ" của người Việt, tục uống rượu hùng hoàng ở Trung Quốc, đến gội đầu và xông hơi bằng thảo dược ở Hàn Quốc; Tết Đoan Ngọ không chỉ phản ánh đời sống tâm linh mà còn cho thấy sự giao thoa và phát triển đa dạng của các nền văn hóa Á Đông.

Nguồn gốc và tục lệ Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam

Ở nước ta, Tết Đoan Ngọ được dân gian gọi bằng một cái tên dân dã: Tết diệt sâu bọ vì người ta tin rằng khi ăn món đầu tiên trong ngày này thì sâu bọ, giun sán trong người sẽ bị chết hết. Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trần Ngọc Thêm, ngày Tết này của Việt Nam có nguồn gốc chung với các dân tộc Bách Việt sinh sống ở khu vực Nam Trung Hoa và Bắc Đông Dương. Đây là vùng canh tác lúa nước lâu đời, nơi khí hậu mùa hè nóng bức ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người. Tuy nhiên, nhờ vào kinh nghiệm quan sát thời tiết để canh tác, người dân nơi đây đã hình thành nên Tết Đoan Ngọ như một nghi lễ nhằm thích ứng và tận dụng quy luật tự nhiên trong chu kỳ khí hậu hàng năm. 

Đặc biệt hơn, đây còn là ngày mang tính biểu tượng của ngày giỗ Quốc Mẫu Âu Cơ - ngày vô cùng quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh của mỗi người dân Việt. Ca dao ông cha ta có câu: Tháng Năm ngày tết Đoan Dương/ Là ngày giỗ Mẹ Việt Thường Văn Lang.  

Theo truyền thống của dân tộc Việt, người dân ăn tết Đoan Ngọ bằng sự cúng lễ. Tại các làng xã có lễ thần tại đình, đền; ở thôn, xóm có cúng tại miếu còn trong mỗi gia đình, mâm cỗ được dâng lên tổ tiên. Vì đây là thời điểm tiết trời nắng gắt nhất trong năm (Cực Âm – tiết Hạ chí), nên các món ăn thường là đồ nguội, mát mang tính hàn. Những món không thể thiếu trong mâm cỗ cúng Tết Đoan Ngọ ở khắp 3 miền là rượu nếp (cơm rượu) và trái cây. Trái cây được chọn có hình tròn như vải, mận (miền Nam gọi là mận bắc), hạt sen (làm chè). 

Ngoài ra, ẩm thực Tết Đoan Ngọ cũng có nhiều điểm khác nhau ở 3 miền. Miền Bắc thường có bánh gio trên bàn cúng, từ Thanh Hóa vào đến Huế thường nấu xôi ăn với thịt vịt. Người dân từ Đà Nẵng đến Quảng Ngãi thường cho trẻ nhỏ vào vườn hái quả ăn, một số ít gia đình nấu xôi chè cúng lễ. Trong khi đó, người nông dân miền Nam thường đúc bánh lọt, nấu chè trôi nước và xôi gấc cúng tổ tiên rồi cả nhà quây quần cùng nhau ăn. Với tư duy tiếp biến làm mới cách chế biến, trang trí, phong vị các món chay truyền thống cùng mong muốn giao thoa ẩm thực 3 miền, bạn có thể tham khảo công thức món chè trôi nước tam sắc trong cuốn Thanh tịnh mâm cỗ Việt của hai tác giả Hồ Đắc Thiếu Anh Nguyễn Hồ Tiếu Anh.

Nguồn gốc và tục lệ Tết Đoan Ngọ ở Trung Quốc 

Khác với Việt Nam, ý nghĩa ngày tết Đoan Ngọ của người Trung Hoa gắn với tích về ông Khuất Nguyên nước Sở cuối thời chiến quốc. Là một nhà thơ và chính trị gia nước Sở, ông nổi tiếng vì lòng yêu nước và tài văn chương. Sau khi bị vu cáo và thất sủng, ông sống trong đau khổ và sáng tác thiên "Ly Tao" thể hiện nỗi lòng. Những ngày cuối đời, ông bị đày đến Giang Nam, rồi trong tuyệt vọng, đã tự vẫn bằng cách ôm đá nhảy xuống sông Mịch La. Theo truyền thuyết ấy, hàng năm người ta tổ chức ngày mồng 5 tháng 5 là ngày Tết Đoan Ngọ để tưởng nhớ ông. 

Cũng theo tích trên, sau khi Khuất Nguyên trầm mình xuống sông Mịch La, người dân Trung Quốc xưa đã tổ chức chèo thuyền ra cứu ông nhưng không thành. Từ đó, truyền thống đua thuyền rồng vào ngày Tết Đoan Ngọ ra đời để tưởng niệm ông. Ngoài ra, người Trung Quốc còn giữ nhiều phong tục đặc trưng trong dịp lễ này như đeo túi thơm để xua đuổi tà ma, hái thuốc, hái trà và tổ chức lễ hội rước rồng ở một số vùng dân tộc thiểu số như người Mèo.

Hoạt động đua thuyền rồng trong ngày Tết Đoan Ngọ

Về ẩm thực, người Trung Quốc ăn bánh ú (zongzi) với nhiều loại nhân tùy vùng như thịt, đậu xanh, long nhãn, trứng muối hay bột dẻ…và uống rượu hùng hoàng - một loại rượu có pha khoáng chất màu vàng, được tin là có thể xua đuổi sâu bọ và tà khí.

Nguồn gốc và tục lệ ở Hàn Quốc 

Còn tại xứ sở kim chi, ngày Tết Đoan Ngọ được biết đến với tên gọi Dano (단오) hay Surinal (수릿날). Ở đây, “Suri” có nghĩa là “Thần”, là “cao”, tức là vị thần tối cao, ám chỉ mặt trời. Tết Đoan Ngọ báo cho mọi người biết ánh nắng chói chang của mùa hè sắp lan tỏa khắp nơi, cây cối hoa màu cũng sắp tới thời điểm sinh trưởng tốt tươi nhất trong năm. Người ta tổ chức các hoạt động ăn chơi nhằm tượng trưng cho sức mạnh và sự cường tráng, cầu nguyện cho mùa màng bội thu không bị sâu bệnh phá hoại.

Phong tục tập quán truyền thống tiêu biểu nhất của Hàn Quốc trong ngày Tết Đoan Ngọ là đấu vật truyền thống Ssireum. Trước kia, người giành chiến thắng trên sân đấu vật thường được thưởng một con bê. Vào ngày Tết Đoan Ngọ xa xưa, phụ nữ thường kéo nhau ra suối gội đầu bằng nước lá cỏ Thạch Dương Bồ, rồi chơi đánh đu. Đến cả các cô gái đài các giới thượng lưu ngày thường chỉ quanh quẩn trong dinh thự, nhưng tới Tết Đoan Ngọ cũng được cha mẹ cho phép ra ngoài ngắm cảnh.

Bánh Suritteok và Yaktteok là hai loại bánh truyền thống làm từ gạo, các loại hạt và lá cây được người Hàn thưởng thức trong ngày 5/5 này. Nếu như bánh Suritteok chỉ đơn giản là chiếc bánh ngải cứu hình bánh xe thì những chiếc bánh Yaktteok đa dạng hơn khá nhiều. Cũng được làm từ gạo không dính nấu chín nhưng không phải với lá ngải cứu mà với các loại hạt khác nhau và tạo thành những hình dáng phong phú.

Như vậy, không chỉ là dịp đánh dấu bước chuyển quan trọng trong chu kỳ mùa vụ và thời tiết, Tết Đoan ngọ còn là tấm gương phản chiếu bản sắc văn hóa riêng của các quốc gia Á Đông. Dù cùng chung cội nguồn từ nền văn minh nông nghiệp lúa nước và chịu ảnh hưởng của triết lý phương Đông, mỗi dân tộc lại sáng tạo nên những phong tục, nghi lễ mang màu sắc riêng. Việc tiếp nối và gìn giữ các giá trị này không chỉ giúp mỗi dân tộc lưu giữ ký ức văn hóa truyền thống, mà còn góp phần tạo nên sự đa dạng và sâu sắc trong di sản tinh thần chung của khu vực.

Hà Nhi

Đọc bài viết

Trà chiều

Phía sau Ngày của Mẹ: Câu chuyện lịch sử bị lãng quên

Published

on

Ít ai biết rằng, Ngày của Mẹ khởi nguồn như một phong trào của những người phụ nữ mong muốn mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho người dân Mỹ. Nguồn gốc bị lãng quên ấy xuất phát từ hai nhà hoạt động suốt đời cống hiến những nỗ lực cải thiện y tế, phúc lợi và hòa bình. Hiểu về lịch sử Ngày của Mẹ - để thêm trân trọng và tìm thấy cảm hứng từ đó.

Ai là người sáng lập ra Ngày của Mẹ?

Việc tạo ra một ngày lễ quốc gia dành riêng cho mẹ phần lớn là công lao của ba người phụ nữ: Julia Ward Howe, Ann Reeves Jarvis, và con gái của Ann - Anna M. Jarvis.

Ann Reeves Jarvis

Được nhiều người gọi trìu mến là “Mẹ Jarvis”, Ann Reeves Jarvis là một người nội trợ trẻ sống ở vùng núi Appalachian, từng giảng dạy trong lớp học Kinh Thánh mỗi Chủ nhật. Nhưng bên cạnh đó, bà còn là một nhà hoạt động xã hội suốt đời. Vào giữa thế kỷ 19, bà đã tổ chức các “Câu lạc bộ hành động của những người Mẹ” (“Mothers’ Day Work Clubs”) tại West Virginia nhằm chống lại điều kiện sống mất vệ sinh nghiêm trọng lúc bấy giờ. Mẹ Jarvis lo lắng trước tỷ lệ trẻ sơ sinh tử vong quá cao - thậm chí trở nên tràn lan tại khu vực này, đồng thời mong muốn hỗ trợ và giáo dục các bà mẹ đang gặp khó khăn nhất.

Trong thời kì nội chiến Hoa Kỳ, bà tiếp tục tổ chức các đoàn phụ nữ, khuyến khích họ cùng giúp đỡ, bất kể chồng con họ đang đứng về phe nào. Sau chiến tranh, bà đề xuất tổ chức một “Ngày tình thân của những người Mẹ” (Mothers’ Friendship Day) - với hy vọng hàn gắn những rạn nứt giữa các gia đình từng đứng ở hai chiến tuyến: Liên minh miền Nam và Liên bang miền Bắc.

Julia Ward Howe

Julia Ward Howe là một nhà thơ và nhà cải cách nổi tiếng. Trong thời kỳ Nội chiến, bà tình nguyện làm việc cho Ủy ban Vệ sinh Hoa Kỳ, góp phần mang lại môi trường sạch sẽ cho các bệnh viện và đảm bảo điều kiện vệ sinh trong việc chăm sóc thương binh, bệnh binh. Năm 1861, bà sáng tác bài thánh ca nổi tiếng của thời Nội chiến – “The Battle Hymn of the Republic”, lần đầu được phát rộng rãi vào tháng 2 năm 1862. 

Khoảng năm 1870, Julia đã kêu gọi tổ chức riêng một “Ngày của Mẹ vì hòa bình” (“Mother’s Day for Peace”) để tôn vinh hòa bình và chấm dứt chiến tranh. Trong bản “Tuyên ngôn Ngày của Mẹ” (“Mother’s Day Proclamation”) do bà viết, Julia cảm thấy rằng chính những người mẹ - những người phải gánh chịu và thấu hiểu cái giá phải trả của chiến tranh - cần phải cùng nhau lên tiếng chống lại sự tàn khốc và sự phí hoài cuộc sống vì súng gươm. 

“Ngày của Mẹ” theo góc nhìn của Julia từng được tổ chức tại Boston và một vài nơi khác trong khoảng 30 năm nhưng nhanh chóng biến mất vào những năm trước Thế chiến thứ nhất.

Không có gì mới mẻ diễn ra trong phong trào này cho đến năm 1907, khi cô Anna M. Jarvis ở Philadelphia tiếp tục giương cao ngọn cờ ấy. 

Anna M. Jarvis

Sau khi mẹ qua đời vào năm 1905, cô Anna M. Jarvis ở Philadelphia đã ấp ủ ước nguyện tưởng nhớ cuộc đời đầy cống hiến của mẹ mình. Cô bắt đầu vận động một ngày lễ toàn quốc nhằm tôn vinh tất cả những người mẹ. “Tôi hy vọng và cầu nguyện rằng rồi sẽ có ai đó, vào một lúc nào đó, lập nên một ngày tôn vinh mẹ - để ghi nhận những cống hiến vĩ đại mẹ dành cho nhân loại trong mọi khía cạnh của cuộc sống,” Anna từng khẳng định - “Mẹ xứng đáng với điều đó.” 

Ý tưởng của Anna không xoay quanh những công việc xã hội như mẹ cô từng theo đuổi, mà thiên về việc tôn vinh vai trò thiêng liêng của người mẹ và những hy sinh thầm lặng trong mái ấm gia đình. Cô không ngừng gửi điện tín, thư từ, và gặp gỡ trực tiếp các nhân vật có tầm ảnh hưởng cũng như các tổ chức xã hội để thuyết phục họ ủng hộ. Dù tổ chức lớn hay nhỏ, cô đều kiên trì gửi thư trình bày ý tưởng của mình. Bằng chính tiền túi, Anna viết, in và phát hành hàng loạt tập sách ca ngợi Ngày của Mẹ.

Vì sao Ngày của Mẹ ở Mỹ lại rơi vào tháng 5?

Tháng 5 năm 1907, Anna tổ chức buổi lễ tưởng niệm để tưởng nhớ hành trình hoạt động không ngơi nghỉ của mẹ tại nhà thờ Giám Lý ở Grafton, West Virginia – nơi bà từng giảng dạy. Một năm sau, vào ngày 10 tháng 5, một buổi lễ chính thức nhân Ngày của Mẹ được tổ chức tại chính nhà thờ đó, lần này để vinh danh tất cả những người mẹ. Từ đây, ý tưởng dành riêng Chủ nhật thứ hai của tháng 5 để tôn vinh mọi người mẹ - dù còn sống hay đã khuất - bắt đầu hình thành.

Nỗ lực của Anna dần gây được sự chú ý. Thị trưởng Philadelphia là người đầu tiên tuyên bố tổ chức Ngày của Mẹ tại địa phương. Từ đó, Anna tiếp tục hành trình vận động ở thủ đô Washington, D.C. Các chính trị gia ở đây nhanh chóng nhận thấy đây là một đề xuất đáng giá và bày tỏ sự ủng hộ công khai.

West Virginia là bang đầu tiên chính thức công nhận ngày này. Sau đó, nhiều bang khác cũng làm theo. Việc các bang liên tiếp đưa ra tuyên bố công nhận Ngày của Mẹ đã dẫn đến việc Hạ nghị sĩ J. Thomas Heflin (bang Alabama) và Thượng nghị sĩ Morris Sheppard (bang Texas) cùng đệ trình một nghị quyết lên Quốc hội nhằm công nhận Ngày của Mẹ là ngày lễ trên toàn quốc. Cả hai viện của Quốc hội đều thông qua nghị quyết.

Đến năm 1914, Tổng thống Woodrow Wilson đã ký ban hành đạo luật chính thức công nhận Chủ nhật thứ hai của tháng 5 là ngày lễ quốc gia với tên gọi “Ngày của Mẹ” - dành riêng cho “người mẹ tuyệt vời nhất trên đời: mẹ của bạn.”

Trong những năm đầu tiên, Ngày của Mẹ được tổ chức một cách mộc mạc và đầy thành kính - thường là qua các buổi lễ nhà thờ để tưởng nhớ và vinh danh các bà mẹ, dù còn sống hay đã qua đời.

Ngọt ngào xen lẫn đắng cay khi kế thừa Ngày của Mẹ

Theo nhiều tài liệu, điều duy nhất mà Anna mong muốn là tưởng nhớ mẹ mình - người mà cô tin là người khởi xướng thực sự của Ngày của Mẹ. Nhưng khi ngày lễ trở nên phổ biến, Anna dần cảm thấy thất vọng khi nó bị thương mại hóa: người ta gửi thiệp, tặng hoa một cách máy móc. Thậm chí cô không đồng tình khi các tổ chức phụ nữ hay hội từ thiện dùng Ngày của Mẹ để gây quỹ - điều khá mâu thuẫn nếu nhìn vào lý tưởng y tế cộng đồng mà mẹ cô từng theo đuổi.

Năm 1948, Anna Jarvis qua đời tại một viện dưỡng lão trong tình trạng sa sút trí tuệ.

Ngày của Mẹ hiện nay

Ngày của Mẹ vẫn bền bỉ tồn tại và không ngừng phát triển. Cũng giống như khởi nguồn ngày lễ bắt đầu từ sự sáng tạo của nhiều người phụ nữ, Ngày của Mẹ trong thời đại hiện nay tôn vinh sự đa dạng trong vai trò của người mẹ hiện đại. Chúng ta nhớ ơn những người mẹ đã đấu tranh để cải thiện cuộc sống của con cái bằng nhiều cách - từ phúc lợi xã hội đến lý tưởng phi bạo lực. Và hơn hết, chúng ta thấu hiểu, trân trọng tinh thần dũng cảm cùng đức hy sinh quý giá vô ngần dành cho con trẻ từ lúc chúng mới lọt lòng.

Hà Nhi dịch từ Almanac

Đọc bài viết

Cafe sáng