BRINGING THE BABY BACK TO LIFE

Mary Milstead

Mất đi ai đó bạn thương yêu đồng nghĩa với việc làm quen với sự trống vắng, mường tượng một hình hài từ thinh không. Khi người bạn yêu thương không thể sống một đời trọn vẹn – không thể trưởng thành, không có bạn bè hay công việc, không làm gì để lại dấu ấn trọn vẹn với thế giới – thì việc thương tiếc trở nên khó khăn hơn, cô độc hơn. Đây là cái chết ngoài dự liệu, vì vậy nó cũng đánh vào nỗi sợ hãi trong tim chúng ta, khiến ta thu mình lại.

Đứa con thứ hai của tôi, một cô bé tên Pearl, con bé đã không thể chào đời. Con bé ra đi mà chưa từng trải nghiệm một hơi thở. Như thế, xét về chuyên môn, thế giới khăng khăng rằng cô bé chưa hề tồn tại, thì thầm nhẹ nhàng vào tai tôi rằng quên đi sẽ tốt hơn. Nhưng tôi nghĩ khác. Việc để tang cô bé tựa như thổi những làn khói mờ ảo vào không trung – cô bé ở ngay đó, nhưng tôi là người duy nhất có thể nhìn thấy, trừ khi tôi khám phá đúng góc nhìn, đúng từ ngữ.

*

Khi viết Frankenstein vào năm 1816, Mary Shelley chỉ là một cô gái mười tám tuổi, đang trong kỳ nghỉ với người yêu và một vài người bạn. Câu chuyện nổi tiếng về cách cuốn tiểu thuyết kinh điển này ra đời là khi Mary và nhà thơ Percy Shelley, người mà cô sẽ kết hôn vào cuối năm đó, đang trú tại một ngôi nhà ở Geneva vào mùa hè, với Lord Byron và người chị kế Claire của Mary. Một đêm nọ, khi đọc chuyện ma cho nhau nghe, họ quyết định đưa ra một thử thách – mỗi người trong số họ sẽ viết một câu chuyện đáng sợ, và câu chuyện đáng sợ nhất sẽ chiến thắng. Mary, với câu chuyện về một con quái vật được khai sinh, là người chiến thắng.

Tôi không biết mình bao nhiêu tuổi khi biết về khởi nguồn của Frankenstein, nhưng tôi biết điều đó đã khiến tôi tò mò. Tôi là một cô bé thích viết lách, và tôi luôn bị cuốn hút bởi những thứ quái dị và kỳ bí. Mãi đến sau này, tôi mới biết Mary Shelley không chỉ là một thiếu nữ vô tư vào mùa hè năm đó. Tôi vẫn có thể hình dung cô như lần đầu tiên tôi hình dung cô – mỉm cười rạng rỡ và đáng yêu, uống rượu và ăn uống cùng bạn bè, chơi trò gia đình với người tình chưa li dị vợ, tình cờ viết nên một kiệt tác – nhưng cô cũng là một người mẹ đau khổ, thương tiếc cho cái chết của một đứa trẻ sơ sinh. Hơn hai trăm năm trước, băng qua đại dương rộng lớn nay chỉ có thể nhìn thấy trong những bức ảnh đen trắng cũ, đôi khi chúng ta vấp phải và đồng cảm với một sự mất mát lớn lao. Vào tháng Một năm ấy, cô đã sinh đứa con đầu lòng, một cô bé tên Clara. Đứa trẻ bị sinh non, và trút hơi thở cuối cùng vài tuần sau khi chào đời.

Khi tôi lần đầu tiên biết về tác giả của cuốn Frankenstein nổi tiếng, tôi đã bị cuốn hút bởi những tháng ngày trẻ tuổi và thành công khá sớm của cô. Và giờ, khi là một người mẹ đang để tang con, tôi lại phát hiện một người mẹ đau khổ. Gặp lại quái vật Frankenstein sau mất mát của bản thân, sau khi biết thêm về cuộc đời của tác giả, tôi chẳng thể ngưng nghĩ về một hình hài sinh vật khác, một hình hài mà Mary Shelley hẳn đã nghĩ miên man trong mùa hè năm ấy. Một Clara nhỏ nhắn, bé bỏng, hồng hào và bất lực, nằm trong một chiếc cũi cạnh Mary.

Vài tuần sau khi Clara qua đời, Shelley đã viết trong nhật ký của mình rằng: “Tôi có một giấc mơ, rằng đứa con bé bỏng của tôi đã sống lại một lần nữa – con bé chỉ bị lạnh và chúng tôi đã cọ xát với ngọn lửa, và thế là con bé sống lại – nhưng rồi tôi tỉnh dậy và chẳng thể tìm thấy con bé đâu. Tôi đã nghĩ về nó cả ngày.”

Điều tôi khao khát nhất trong những ngày đầu sau khi mất con là một cỗ máy thời gian. Tôi sẽ quay trở lại một vài ngày trước đó, khi mọi thứ đều ổn, và tôi sẽ cầu xin họ mang con bé ra khỏi bụng tôi ngay bây giờ, khi con bé vẫn còn sống và không bị mắc kẹt trong dây rốn của mình. Nếu chúng tôi biết sớm, chúng tôi có thể đã cứu con bé. Sự mãnh liệt của ham muốn này, cả sự bất khả thi của nó, chúng khiến tôi cảm thấy quái dị. Tôi nhớ có một lần, cực kì chi tiết, tôi tưởng tượng tất cả các cách để họ mổ bụng tôi ra và đưa con bé ra ngoài, nếu vậy con bé đã có cơ hội được sống. Tôi sẽ bất chấp trọng lực và thời gian, tôi sẽ trải qua bất kỳ nỗi kinh hoàng nào sẽ cứu con bé và để gia đình tôi được trọn vẹn.

Cái chết của một đứa trẻ buộc ta phải suy nghĩ về ý nghĩa của chính cái chết. Chẳng có gì đáng sợ như một cơ thể nhỏ bé, thinh lặng và cứng đờ. Nếu chúng ta không thể trưởng thành và già đi, thì tại sao chúng ta lại tồn tại? Mục đích của nỗi đau này là gì? Ai đó đã từng nói với tôi rằng, mỗi lần sinh nở là bước trên ranh giới giữa sự sống và cái chết. Điều khác biệt duy nhất giữa tôi và phần còn lại của thế giới, là bây giờ tôi sẽ luôn nhận thức được sự thật này.

Cuộc đời của Mary Shelley bắt đầu với nỗi đau về cái chết khi sinh nở – cái chết của mẹ cô, nhà văn và học giả nổi tiếng Mary Wollstonecraft, chỉ vài ngày sau khi cô được sinh ra. Những nỗi đau ấy thực sự không thể tưởng tượng nổi, cách nhau mười tám năm: mẹ cô, rồi con gái cô.

Nhân vật chính trong Frankenstein là một nhà khoa học; anh đã dành rất nhiều thời gian ở phần đầu cuốn tiểu thuyết để ngẫm nghĩ về ý nghĩa của sự sống và cái chết, mô tả những nỗ lực của anh để khám phá ý nghĩa của cuộc sống để chính anh có thể tạo ra nó một lần nữa. Đáng chú ý, cuộc tìm kiếm sự sống này lại đưa anh ta vào những nơi tối tăm nhất. Anh không đi đến những khu vườn nơi mà cây cối đang ra hoa kết trái, hay đến với những con suối nơi dòng nước tinh khiết đang tắm mát cho đất trời; anh lại đi đến các lò mổ, nhà cốt, ngôi mộ. “Tôi đã thu thập xương,” anh nói, “và bị xáo trộn, bởi những ngón tay tục tĩu, những bí mật to lớn của cấu tạo con người.” Chúng ta thưởng thức các trang văn xuôi bóng bẩy của Shelley về việc nghiên cứu sự phân hủy và cái chết, những phân đoạn vừa tuyệt đẹp vừa thô thiển. Đây không phải cầu nguyện, cầu vồng hay sức mạnh của hy vọng. Đây là sự chết chóc với tính lộn xộn vốn có, như Frankenstein nói với ta, “với sự háo hức không chút buông lỏng, tôi đã đuổi theo tự nhiên, đến cả những nơi ẩn náu của nàng.”

Tôi không thể biết liệu có phải những bận tâm của Shelley với việc giành giật sự sống từ cõi chết vốn xuất phát từ những mất mát của chính cô, nhưng tôi biết, kinh nghiệm của bản thân khiến tôi khao khát kiểm soát vũ trụ theo cách đặc biệt đó, để khai thác loại phép thuật có thể khôi phục nhịp đập của một trái tim đã chết. Bất kể khó khăn, bất kể cái giá phải trả. Mùa hè năm đó ở Geneva, bên cạnh những người bạn của cô, không còn nghi ngờ gì nữa, vẫn nặng trĩu những đau buồn, và rồi Mary Shelley bắt đầu viết Frankenstein. Khi cô hoàn thành cuốn tiểu thuyết, cô có thai lần thứ hai, vì vậy cô thực sự đã tạo ra sự sống trong cơ thể song song với việc tạo ra một tác phẩm, thổi hồn vào Frankenstein và quái vật của anh, tưởng tượng ra hậu quả của sự sáng tạo nhất thời của anh. Frankenstein là một câu chuyện được kể lại từ khoảng cách an toàn ở vùng đất xác thịt, trong tất cả vinh quang phàm trần và chết chóc của nó.

Cuối cùng, sau nhiều nghiên cứu và làm việc căng thẳng, Frankenstein đã thành công. Anh khám phá ra bí mật của sự sống, thu thập tất cả các bộ phận cần thiết cho con người mới của anh. Vào một đêm mưa bão, trong phòng thí nghiệm, thí nghiệm lớn được tiến hành, sinh vật ấy mở mắt ra, và gã bắt đầu di chuyển. Nhưng bằng cách nào đó, thậm chí sau tất cả cân nhắc và công sức miệt mài, cái thứ ấy vẫn sinh ra quá sớm, quá thiếu suy nghĩ – sinh vật kia chỉ là một bộ lắp ghép các mảnh xác chết được thu thập và khâu lại với nhau một cách lộn xộn. Nó rất gần với một con người nhưng lại chẳng phải một con  người. Đó là những gì Frankenstein hằng mong mỏi và làm được, nhưng nó thật tồi tệ. Trong nỗi kinh hoàng, anh ta ngay lập tức từ bỏ phát minh của mình: “…Giờ đây khi ta đã hoàn thành, vẻ đẹp của giấc mơ cũng tan thành tro bụi, nỗi kinh hoàng nghẹt thở và ghê tởm tràn ngập trái tim ta.”

Frankenstein là một tiểu thuyết đồ sộ với rất nhiều mất mát, nhưng sự mất mát trung tâm lại không phải sự đau khổ của nhà khoa học dành cho đứa con tâm huyết của mình. Ngay sau khi sinh vật đó được sinh ra, tôi nhận ra rằng Frankenstein chẳng phải một người mẹ – anh ta lùi bước và bắt đầu bỏ chạy. May mắn thay, bản thân tác giả lại tử tế hơn nhiều đối với sinh vật kia, và rồi, khi cuốn tiểu thuyết chuyển sang góc nhìn của gã, chúng ta có thể chứng kiến sự phát triển của ý thức, khi gã dần dần hiểu về thế giới xung quanh và biết vị trí của mình trong thế giới ấy là gì. Tất nhiên, sự nhận thức này chỉ để mọi thứ kết thúc trong bi kịch. Gã cầu xin Frankenstein tạo ra một thứ khác giống như gã, để gã có một người bạn đời, để gã có thể yêu và được yêu, và người ấy sẽ chẳng bao giờ kinh hãi khuôn mặt hay hình hài gã. Nhưng Frankenstein, sau khi suy nghĩ về ý tưởng ấy, đã từ chối một cách chán ghét. Trong câu chuyện này, sinh vật đáng thương kia đã phải chịu quá nhiều mất mát. Dù rằng trong sự đau khổ và giận dữ, gã đã làm rất nhiều việc tàn ác, nhưng Shelley đã cho chúng ta thấy được trái tim của gã, và chúng ta còn bàng hoàng hơn khi biết rằng, tất cả những gì con quái vật ấy cần chỉ là một cuộc sống yên bình, và ai đó mỉm cười với gã mỗi khi gã trở về nhà.

Shelley không bao giờ viết trực tiếp về nỗi đau của mình, ngoài những dòng ghi chú thi thoảng trong nhật ký; Frankenstein là một cuốn tiểu thuyết quá sức phong phú và sâu sắc, không thể chỉ chắt lọc từ một nguồn cảm hứng duy nhất ngoài đời thực. Nhưng tôi nghe nhiều tiếng vang dội lại trong đầu, và cuốn tiểu thuyết trở nên trầm buồn mà cũng mạnh mẽ hơn khi tôi đọc nó qua lăng kính đời thực. Chính Frankenstein đã nói về công trình của mình, trong suốt khoảng thời gian khi anh ta còn hướng tới và khao khát thực thi nó: “Tôi nghĩ, giá như tôi có thể ban tặng ý thức cho những sinh vật vô hồn, tôi có thể tái tạo lại sự sống ở chính nơi mà rõ ràng cái chết đã hi sinh những cơ thể để chúng thối rữa.” Vâng, đó là mong muốn đầu tiên và sâu sắc nhất của chúng tôi – đưa đứa trẻ trở về với sự sống.

Trước khi mất Pearl, tôi không hề thích viết sách phi hư cấu. Tôi chỉ có sách hư cấu, càng xa rời thực tế của tôi càng tốt. Và sau khi con bé ra đi, để lại sau lưng một kiếp người chưa kịp đơm hoa, tôi muốn kể với mọi người về con bé. Tôi học một lớp viết tiểu sử và bắt đầu bị ám ảnh với ý tưởng viết tiểu sử về con bé, về một cuộc đời chỉ tồn tại bên trong cơ thể tôi. Với tư cách nhà văn, chúng ta luôn mang hơi thở cuộc sống vào một điều gì đó. Đôi khi là một suy nghĩ vụt qua, đôi khi là một hình hài chúng ta muốn giữ chặt nhưng buộc phải buông tay. Con gái tôi sống trong những tác phẩm của tôi theo cái cách mà con bé sẽ không bao giờ sống trên thế giới này. Con bé ở ngay đó, trong tiểu thuyết hư cấu, những bài tiểu luận về sự mất mát, và cả trong thực tế, một đứa trẻ bị thất lạc và đánh cắp, một bà mẹ biết cảm giác khi sống với sự trống rỗng này. Tôi viết về Pearl trong những tác phẩm của mình với lý do tương tự như việc tôi gọi tên con bé, vì nó là cách duy nhất con bé sống.

Có một mối liên kết mãnh liệt giữa Frankenstein và quái vật của anh. Dù cho họ không có mối quan hệ huyết thống và Frankenstein chẳng buồn quan tâm đến gã quái vật, nhưng họ bị ràng buộc với nhau mãi mãi, chỉ có người tạo ra và người được tạo ra, mối liên kết ấy mang tên vĩnh viễn. Sau khi mọi thứ sụp đổ, sau khi con quái vật của Frankenstein – trong cơn thịnh nộ không thể kiểm soát – đã giết hết những người mà Frankenstein yêu thương nhất, sau tất cả nỗi đau và mất mát, chỉ đến khi Frankenstein chết thì gã quái vật mới có thể chết một cách tự do. Khi gã suy ngẫm về cái chết của chính mình, và sự giải thoát khỏi những đau thương sẽ đến cùng cái chết, gã lại suy nghĩ về mối liên kết của họ: “Anh ta đã chết, người đã gọi ta đến với thế giới này, và khi ta chẳng còn, những kí ức về hai ta rồi sẽ nhanh chóng tan biến.”

Tất nhiên là không như vậy. Mặc dù trong câu chuyện của Shelley, mối ràng buộc giữa họ có thể đã giữ cả hai trên trái đất lâu hơn họ có thể, nhưng cả hai đều không tan biến cùng cái chết. Câu chuyện về họ vẫn còn, và vì thế, họ vẫn sống. Chúng ta sẽ tồn tại cho đến khi chúng ta bị quên lãng. Chúng ta lưu giữ kí ức về người đã khuất và kể cho thế giới nghe những câu chuyện về họ, như thế họ sẽ chẳng bao giờ rời xa chúng ta. Pearl sẽ không bao giờ chết cho đến khi những câu chuyện về con bé biến mất, cho đến khi chẳng còn ai nhớ về chúng.

Trong nhật ký của mình, Shelley đã viết: “Điều này thật ngu ngốc, tôi cho là vậy. Tuy nhiên, bất cứ khi nào tôi bị bỏ mặc một mình với những suy tư hỗn độn, tôi chẳng thể làm gì để đuổi chúng đi, chúng sẽ luôn đưa tôi tới một thời điểm: khi tôi là một người mẹ, và rồi không còn nữa.”

Nhưng tất nhiên, cô là người mẹ, điều đó đã thay đổi cuộc đời cô mãi mãi. Điều đó thể hiện qua sự sâu sắc, phong phú và đau đớn trong nghệ thuật của cô.

Hết.

Chan Trang dịch.

Bài viết gốc được thực hiện bởi Mary Milstead, đăng tại Electric Literature

Ảnh đầu bài: Bernie Wrightson