Phía sau trang sách

Phía nam biên giới, phía tây mặt trời: Ranh giới mong manh giữa trái tim và lý trí, hiện thực và mộng tưởng

Chúng ta hiểu gì về thế giới này?
Chúng ta hiểu gì về cuộc đời này?
Và chúng ta hiểu gì về chúng ta?

Published

on

Phía nam biên giới, phía tây mặt trời kết thúc, tôi gấp những trang cuối cùng của cuốn sách lại, thoáng nhìn qua ô cửa sổ dài, thấy một nỗi buồn vừa đọng lại nơi mi mắt của mình, và hoàng hôn đã phảng phất ngoài kia, rực rỡ. Trong một khoảnh khắc mơ hồ nào đó, khi bản thân vẫn còn đang nhập nhằng sống giữa thực và hư, giữa đời và mộng tưởng, tôi thấy mình tựa như một áng mây, trôi bãng lãng, bâng quơ ngang qua bầu trời rộng lớn, hay đang ngang qua một kiếp sống cô độc. Thảng hoặc, tôi nhìn lại, thấy xung quanh mình sao lắm nỗi cô đơn, và những muộn phiền cùng khổ đau đến từ trái tim đã chẳng còn non trẻ cứ đầy rẫy ra đó. Tôi muốn khóc, như là khóc cho chính mình, như là khóc cho người, hoặc là khóc cho tất cả những ai đang tồn tại giữa cuộc đời này, một cách cô độc. À, trong đó có cả Hajime.

Hajime, ôi cái gã trai bao lần cứ hoang hoải trong chính cuộc đời của mình, từ khi còn là một đứa trẻ cho đến khi đã lập gia đình, từ khi trái tim còn non dại nghĩ suy cho đến khi muộn phiền đã ngủ ngầm và chất chứa trong tim. Chẳng hiểu sao khi đọc cuốn sách này, tôi lại thấy Hajime thật là đáng thương, dẫu gã đã có những hành động và suy nghĩ khác biệt mà tôi vẫn luôn cho đó là sai lầm. Tôi cảm giác như Hajime là một con người cô độc, cực kì cô độc. Hajime lớn lên trong một gia đình chỉ có duy nhất một đứa con. Hajime chẳng có nhiều bạn. Người bạn thân thiết thời thơ ấu của Hajime là Shimamoto cũng là con một, và cô ấy cũng chẳng có bạn bè. Cảm giác như những kẻ cô đơn sẽ có cùng một từ trường thu hút, để tìm về, để gắn kết, để thấu hiểu và để sẻ chia. Rồi từ thuở ấu thơ, Hajime bắt đầu lớn dần lên. Cuộc sống của anh cũng chẳng có bất cứ điều gì là đặc sắc. Công việc của anh khô khan như cái cách mà anh đang sống. Mọi thứ đều tẻ nhạt, nhàm chán, vô vị và buồn bã đến mức ngày tháng trôi qua chẳng có lấy một niềm vui chân chính. Nhưng khoan, suy cho cùng, làm gì có một niềm vui chân chính nào trên cõi đời này? Vì mọi thứ đều chỉ là giả tạm. Vì mọi thứ đều chỉ là thoáng qua. Như cơn mưa thấm nhạt vào đất. Rồi bốc hơi, và biến mất.

Vì mọi thứ đều chỉ là giả tạm. Vì mọi thứ đều chỉ là thoáng qua. Như cơn mưa thấm nhạt vào đất. Rồi bốc hơi, và biến mất.

Rồi Hajime kết hôn. Ngoảnh đầu nhìn lại, anh đã đi qua một quãng đời rất dài. Bầu trời vẫn dài rộng và cuộc đời vẫn che đậy những biến số ngỡ ngàng. Hajime có một mái ấm gia đình hạnh phúc với Yukiko cùng những đứa con nhỏ. Ai cũng mong ước, ai cũng ghen tị với cuộc sống của anh. Vợ hiền, con ngoan, việc kinh doanh ổn định, cuộc sống dư dả thoải mái, được làm điều mình thích… Như có một phép màu đã mang điều may mắn đến với cuộc đời của Hajime, anh dần thoát khỏi những vô vị của quá khứ và rẽ sang một trang mới diệu kì. Tưởng chừng như sau khi kết hôn rồi, Hajime sẽ không còn thấy cô đơn nữa. Thế nhưng, nỗi cô đơn cứ bám víu lấy cuộc đời anh một cách lạ kì. Và dù cho hiểu rất rõ về nó, anh vẫn không khi nào có thể rời khỏi nó. Anh luôn cô đơn, anh luôn hoang hoải. Anh luôn thấy bản thân mình như ngạt thở và những ngổn ngang ẩn giấu tiềm tàng trong lòng anh cứ trỗi dậy một cách âm ỉ và mãnh liệt như từng đợt sóng. Anh vẫn chưa thấy hài lòng với cuộc sống của mình. Anh luôn muốn tìm kiếm một lí tưởng nào đó. Một tia hi vọng nào đó. Một niềm hạnh phúc nào đó, mà anh luôn cho là nó giản đơn hơn, nó chân thành hơn, và nó khiến cho anh được sống, dẫu chỉ là sống trong một khoảnh khắc bé nhỏ, rồi phải tan đi…

Vậy cái niềm hạnh phúc mà anh luôn tìm kiếm là gì? Là Shimamoto, người con gái đầu tiên khiến cho anh hiểu được những xúc cảm của tình yêu. Nó không phải là một thứ tình cảm đơn thuần. Nó là kỉ niệm. Nó là điều thiêng liêng. Nó là những khát khao và chờ đợi của Hajime suốt cả một cuộc đời. Vì sao Hajime luôn nhắc nhở và chờ đợi Shimamoto, khi anh đã có gia đình, khi cô đã không còn cạnh kề bên anh nữa, khi thời gian đã ngang qua nhuốm màu kí ức và xô đẩy bao phận người trôi dạt về từng bờ bến khác nhau? Phải chăng “con người ta luôn mơ ước về mối tình đầu?”, vì đó chính là thứ đẹp đẽ và đáng nhớ nhất? Hoặc phải chăng, vì chưa có được một cách tròn vẹn nên người ta cứ luôn khao khát. Một cách mù quáng. Một cách bất chấp. Một cách mờ mịt và tối tăm.

Tôi gọi Hajime là một gã đáng thương là vì sao? Vì gã có rất là nhiều sai lầm. Sai lầm này nối tiếp sai lầm kia. Gã đã bao lần khiến cho những cô gái yêu thương gã phải khổ đau và tổn thương một cách sâu sắc. Gã biết điều đó. Gã hiểu điều đó. Gã luôn ý thức được những việc gã làm. Thế nhưng, gã cho đó là một điều bình thường. “Mình không thể chỉ gặp gỡ cô gái này bình thường như thế này được, nếu không mình sẽ phải hối tiếc cả đời.”, gã tự nhủ. Khi hẹn hò với Izumi, gã lại nhẫn tâm làm tình với chị họ của cô. Khi đã có Yukiko làm vợ, gã vẫn lừa dối cô để qua lại với Shimamoto. Những lời nói dối, những sự lừa lọc… gã có thấy mệt mỏi không. Có bao giờ gã cảm thấy hổ thẹn và xấu hổ với chính bản thân mình. Chắc chỉ có gã biết điều đó! Nhưng tôi không trách gã và oán gã. Vì như đã nói, gã luôn đáng thương. Bởi đôi khi người ta sẽ chẳng thể nào biết được đâu là đúng là sai, là nên làm và không nên làm. Cái tâm thèm khát và chứa đầy dục vọng bao giờ cũng chạy nhanh hơn lí trí, và để có thể thấu hiểu và kiểm soát được cái tâm ô uế đấy lại mất cả một thời gian dài, có khi là trải qua hàng vạn cuộc đời. Tôi mong, nếu như Hajime là một nhân vật có thật trên cuộc đời này, hoặc nếu có bất kì ai đang sống một cuộc đời giống như Hajime, thì họ sẽ hiểu được tâm trí của mình. Với tôi, đó luôn là một điều quan trọng. Hãy thử một lần ngồi lại và lắng nghe tâm trí, rồi ta sẽ thấy nó ô nhiễm và đầy rẫy dục vọng như thế nào. Nghĩ đến thôi, tôi bỗng thấy sợ hãi…

Cái tâm thèm khát và chứa đầy dục vọng bao giờ cũng chạy nhanh hơn lí trí, và để có thể thấu hiểu và kiểm soát được cái tâm ô uế đấy lại mất cả một thời gian dài, có khi là trải qua hàng vạn cuộc đời.

Và khi đặt cuộc đời đáng thương của Hajime vào cuộc đời của những cô gái khác, tôi lại thấy những con người ấy đều vô cùng tội nghiệp giống như nhau. Họ gặp gỡ nhau, họ trôi vào nhau và tìm đến nhau bằng một sợi dây liên kết nào đó. Họ có với nhau những năm tháng đầy kỉ niệm. Họ cho nhau hạnh phúc, rồi họ làm tổn thương nhau, không bằng cách này thì bằng cách khác. Xem ra, ai cũng đau khổ, ai cũng muộn phiền, ai cũng mệt mỏi và khốn cùng với những câu chuyện dông dài trôi dạt biết bao là thế kỉ. Nhưng chẳng ai can tâm từ bỏ, bởi có lẽ tình yêu là một thứ ma thuật lạ kì, khiến con người ta dù biết đau khổ vẫn cứ đâm đầu vào.

“Em không trách gì anh hết. Khi người ta bắt đầu yêu một người, thì là như thế đấy, không thể làm gì cả. Người ta yêu người mà người ta yêu. Em không đủ cho anh, chỉ vậy thôi… Chính vì thế mà em không trách anh đã yêu một người khác. Thật là lạ, điều đó không còn làm em tức tối. Chỉ rất nặng nề để chịu đựng thôi. Vô cùng nặng nề…”, Yukiko.

“Lẽ ra em không nên gặp lại anh. Em đã biết điều đó ngay từ đầu. Lẽ ra em nên để mọi chuyện nguyên xi như thế. Dĩ nhiên, em đã không ngăn nổi mình. Em chỉ muốn nhìn thấy anh và ngay sau đó đi khỏi ngay lập tức. Nhưng, tất nhiên, khi đã nhìn thấy anh, em lại không sao quyết định đi khỏi được nữa…”, Shimamoto.

Hajime yêu Shimamoto. Hajime yêu Izumi. Hajime yêu Yukiko. Và còn có khá nhiều những cô gái không tên khác nữa. Rồi tình yêu. Rồi dục vọng. Rồi nhập nhằng ranh giới giữa lí trí và trái tim. Ngay cả Shimamoto – khi đã qua đi rất nhiều năm tháng dài, vẫn muốn được qua lại với Hajime để khỏa lấp nỗi trống hoắc trong lòng. Họ tìm đến nhau. Họ vụng trộm. Họ bừng lên những suy nghĩ chạy trốn. Họ muốn được giải thoát khỏi cuộc sống này. Họ muốn được tan biến. Họ muốn được rã rời. Sao cũng được, dẫu là cái chết, chỉ cần họ được là của nhau, tan vào nhau, bất tận. Khi cảm xúc đã lấn át lí trí, con người ta khó có thể kiềm chế lại được những gì đang diễn ra trong cuộc sống của mình. Đáng thương, thật sự. Rồi những ngây thơ chân thành đầy thuần khiết của Izumi dành cho Hajime, rồi tình yêu chung thủy đầy sự tha thứ và bao dung của Yukiko dành cho Hajime, tất cả đều chỉ đánh đổi bằng khổ đau và nước mắt. Hajime có lẽ chính là gã đàn ông may mắn khi lúc nào cũng được những người phụ nữ yêu thương hết lòng, chờ đợi, tha thứ và hi sinh. Dẫu là ai đi nữa thì họ cũng đều có chung một đặc điểm, đó là đau khổ vì tình yêu. Vậy họ không đáng thương thì là gì?

Tôi mãi nhớ hoài cảnh tượng vào một ngày buồn đến thê lương, khi Hajime chở Shimamoto trên chuyến xe về lại thành phố của những nỗi buồn, khi trong lòng của cả hai đều ngổn ngang cảm xúc, họ khởi lên trong tâm những ý nghĩ lạ kì. Hay là mình bỏ hết tất cả để theo đuổi hạnh phúc trước mặt này. Hay là mình mặc kệ những điều bàn tán ở sau lưng. Hay là mình chạy trốn. Hay là mình giải thoát nhau để cả hai đều được vẹn tròn hạnh phúc, dẫu chiếc xe kia có tan biến vào hư không, thân xác của nhau có rã rời thành tro bụi. Chỉ cần được ở cạnh bên nhau. Chỉ cần được hòa quyện vào nhau, ngay khoảnh khắc này, khi mà tình yêu rực cháy trong lồng ngực. Cảnh tượng ấy buồn lắm. Câu chuyện ấy buồn lắm. Sao lại nhiều phiền muộn đến thế này. Tôi tự nghĩ, và tôi vẫn chưa tìm được câu trả lời.

Chỉ là thấy thương một Hajime khổ tâm giữa những sự lựa chọn sai trái.

Chỉ là thấy thương Shimamoto khờ dại với trái tim đầy lầm lỗi.

Chỉ là thấy thương Yukiko vẫn thiết tha chân thành tin tưởng người chồng mình hết mực yêu.

Nhưng họ có làm gì khác được đâu. Số phận đã đặt lên mỗi con người những câu chuyện như thế. Họ chẳng thể nào trốn chạy nữa rồi. Đã đến lúc họ nhìn nhận lại chính mình, và đối diện, và can đảm để vượt qua…

Vẫn như những tác phẩm khác của Haruki Murakami, cốt truyện chưa bao giờ là một điều đặc sắc và độc đáo trong Phía nam biên giới, phía tây mặt trời. Mọi diễn biến trong truyện đều chầm chậm và lả lướt như một thước phim quay chậm, băng ngang qua cuộc đời của Hajime một cách khẽ khàng. Cuộc đời ấy chẳng có gì ngoài những người bạn gái, ngoài tình yêu, tình dục, sai lầm và tâm tư suy nghĩ. Thế nhưng, điều nổi bật ở đây chính là, khi nhìn vào những giản đơn tiểu tiết ấy, ta lại thấy cả một thế giới rộng mở trước mặt mình: thế giới nội tâm. Thật hay khi mà những hình ảnh giản đơn trong truyện lại hiện ra rất hài hòa cùng vơi những phân đoạn cảm xúc của nội tâm nhân vật. Khi những kẻ cô đơn cùng buồn bã, âm thanh của những bản nhạc jazz sẽ lên tiếng. Trước khi ai đó muốn nói một điều gì đó, những cuốn sách sẽ xuất hiện. Trước khi có một lỗi lầm xuất hiện, những ly cocktail và rượu sẽ là chất xúc tác để điều đó xảy ra. Tôi vẫn luôn cho rằng Haruki Murakami chính là một nhà văn tài ba khi có khả năng dùng con chữ để vẽ ra những bức tranh phân tích và miêu tả tâm lí nhân vật rất tốt. Các nhân vật không hề bộc lộ những điều đó rõ ràng, nhưng người đọc lại vô tình hóa thân thành các nhân vật ấy và bước chân vào hành trình khám phá những khắc khoải suy nghĩ thường tình kia. Cũng chẳng cần một phương tiện gì xa vời và lạ lẫm, hãy cứ gạt bỏ mọi suy nghĩ và phán xét khi đọc văn của Haruki Murakami đi, vì sự đồng cảm đã làm tốt mọi thứ rồi, tôi vẫn tin.

Có một câu mà tôi rất thích trong cuốn sách này, đó chính là những dòng cuối cùng, khi cuốn sách khép lại, là lời tự tình của Hajime, trong một buổi sáng đầu ngày vắng lặng giữa hơi mây lãng đãng trôi ngang qua khu nghĩa trang Aoyama. “Ở tận sâu trong bóng tối đó, tôi nghĩ đến mặt biển dưới cơn mưa. Trời mưa không tiếng động trên đại dương rộng lớn, mà không ai biết cả. Những giọt nước đập lên mặt nước im lặng, và ngay cả những con cá cũng không có chút ý thức nào về điều đó…”. Với tôi, khung cảnh ấy đẹp lắm, tôi có thể tưởng tượng ra được điều đó. Nó giống như một lời thức tỉnh. Phải chăng rằng vẫn luôn có những giông bão đang chực chờ nổi dậy giữa mặt biển yên bình tĩnh lặng. Hãy cứ chuẩn bị sẵn sàng và đón nhận hết tất cả vào lòng, dù là chuyện gì đi chăng nữa. Rồi cũng sẽ qua, sẽ qua thôi. Cuộc đời này vốn vô thường, kể cả niềm vui, kể cả nỗi buồn. Rồi ta lại quay về với những ngổn ngang trong lòng mình. Ta lại hoang mang chẳng biết có một biên giới nào không ở phía nam kia, và có một mặt trời nào không đang sống giữa bến bờ phía tây.

Và chúng ta là ai?

Và cuộc đời này là gì?

Và thế giới này ra sao?

Bất chợt, một giai điệu nào đó văng vẳng trong đầu tôi những ca từ quen thuộc.

Pretend you’re happy when you’re blue

It isn’t very hard to do…

Hết.

Lâm Lâm

Xem tất cả những bài viết của Lâm Lâm tại đây.


Muôn màu của Haruki Murakami





Phía sau trang sách

Giải mã hạnh phúc: Khám phá nguồn gốc của niềm vui và sự hài lòng

Liệu có bí mật nào cho hạnh phúc? Đây là câu hỏi đã xuất hiện từ hàng thập kỷ trước, và nhiều triết gia, lãnh tụ tôn giáo cũng như nhà khoa học đã đưa ra câu trả lời của riêng họ. Nhưng liệu có thể dùng khoa học để giải mã sự mưu cầu hạnh phúc được không?

Published

on

Hãy cùng đến với “Giải mã hạnh phúc”. Đây là một giả thuyết được đưa ra bởi chuyên gia tâm lý Jonathan Haidt, cho rằng hạnh phúc đến từ những khao khát nội tâm và đồng thời cũng đến từ các yếu tố bên ngoài. Nói cách khác thì hạnh phúc vừa là “bẩm sinh”, vừa là “nuôi dưỡng”.

Cụ thể thì như vậy nghĩa là gì? Hãy cùng phân tích các thành phần tạo nên “Giải mã hạnh phúc”, cũng như cách ứng dụng chúng vào cuộc sống để tìm kiếm niềm vui và sự hài lòng.

Bẩm sinh

Yếu tố di truyền đóng một vai trò nhất định trong cảm nhận chung về hạnh phúc của chúng ta. Một số người sinh ra đã có cái nhìn lạc quan, trong khi những người khác có thể phải vật lộn với lo âu và trầm cảm. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là mặc dù di truyền có thể ảnh hưởng đến mức độ hạnh phúc cơ bản, nhưng chúng không phải là yếu tố quyết định duy nhất.

Nuôi dưỡng

Môi trường và trải nghiệm cũng định hình hạnh phúc, điều này  bao gồm các mối quan hệ, công việc và thậm chí cả cộng đồng nơi chúng ta sống. Bằng cách tạo ra một môi trường hỗ trợ và trọn vẹn, chúng ta có thể nuôi dưỡng hạnh phúc lớn hơn trong cuộc sống.

Cân bằng giữa mong muốn và hoàn cảnh: “Giải mã hạnh phúc” cho rằng chúng ta có thể tìm thấy hạnh phúc bằng cách cân bằng giữa mong muốn bên trong và hoàn cảnh bên ngoài. Ví dụ, nếu bạn có mong muốn mạnh mẽ về an ninh tài chính, có thể bạn cần tìm một công việc mang đến nguồn thu nhập ổn định. Mặt khác, nếu bạn có niềm đam mê sâu sắc với sự sáng tạo, việc theo đuổi một sự nghiệp cho phép niềm đam mê đó phát triển có thể quan trọng hơn.

Vậy, làm cách nào để áp dụng “Giải mã hạnh phúc” vào thực tiễn? Dưới đây là một vài mẹo giúp bạn tìm thấy niềm vui và sự hài lòng trong cuộc sống:

1. Xác định các giá trị của bản thân: Hiểu được điều gì thực sự quan trọng với bạn có thể giúp định hướng các quyết định và tạo ra một cuộc sống viên mãn hơn.

2. Nuôi dưỡng các mối quan hệ: Mối quan hệ bền chặt với gia đình và bạn bè có thể mang lại tình yêu thương, sự hỗ trợ và cảm giác được thuộc về.

3. Theo đuổi đam mê: Tham gia vào các hoạt động và sở thích mang lại niềm vui có thể làm tăng cảm giác hạnh phúc và hài lòng.

4. Thực hành lòng biết ơn: Dành thời gian để trân trọng những điều tốt đẹp trong cuộc sống, dù nhỏ bé, có thể làm tăng cảm giác hạnh phúc tổng thể của bạn.

5. Cho đi: Giúp đỡ người khác có thể mang lại ý nghĩa và sự trọn vẹn cho cuộc sống của chúng ta.

Jonathan Haidt là một nhà tâm lý học và nhà tâm lý học xã hội, nổi tiếng với các công trình nghiên cứu về tâm lý học đạo đức và tâm lý học tư tưởng chính trị. Ông là giáo sư ngành Lãnh đạo Đạo đức tại Trường Kinh doanh Stern thuộc Đại học New York, và đã xuất bản một số cuốn sách và nhiều bài báo nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học.

Các công trình của Haidt thường tập trung vào ý tưởng rằng niềm tin và giá trị đạo đức của chúng ta được hình thành bởi nhiều yếu tố, bao gồm văn hóa, sự nuôi dạy và kinh nghiệm cá nhân. Ông lập luận rằng đạo đức không chỉ là vấn đề lý trí mà còn bị ảnh hưởng bởi cảm xúc và trực giác của chúng ta.

Một trong những đóng góp đáng chú ý nhất của Haidt cho lĩnh vực tâm lý học là mô hình “trực giác xã hội” về phán đoán đạo đức. Mô hình này cho rằng các phán đoán đạo đức thường dựa trên những đánh giá tự động, vô thức về các tình huống, thay vì lý luận có ý thức và có chủ ý. Công trình này thách thức quan điểm truyền thống cho rằng việc ra quyết định đạo đức là một quá trình hoàn toàn lý trí, và nhấn mạnh tầm quan trọng của cảm xúc và trực giác trong việc hình thành niềm tin đạo đức của chúng ta.

Nghiên cứu của Haidt cũng đã khám phá vai trò của đạo đức trong hệ tư tưởng chính trị, và ông đã chỉ ra rằng những người theo chủ nghĩa bảo thủ và tự do thường có nền tảng đạo đức khác nhau. Ví dụ, những người theo chủ nghĩa bảo thủ có xu hướng coi trọng các giá trị như lòng trung thành, quyền lực và sự thiêng liêng, trong khi những người theo chủ nghĩa tự do có xu hướng coi trọng sự công bằng và chăm sóc. Haidt lập luận rằng những khác biệt về đạo đức này đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình thái độ và hành vi chính trị.

Các công trình của Haidt đã được trích dẫn rộng rãi và nhận được nhiều giải thưởng, bao gồm Giải thưởng William James Fellow từ Hiệp hội Khoa học Tâm lý. Các cuốn sách của ông được ca ngợi vì dễ tiếp cận và chứa đựng những hiểu biết sâu sắc về tâm lý con người.

Nhìn chung, những đóng góp của Jonathan Haidt cho lĩnh vực tâm lý học đã làm sáng tỏ vai trò của đạo đức và cảm xúc trong việc định hình niềm tin và hành vi, đồng thời giúp mở rộng hiểu biết về sự phức tạp của tâm trí con người.

Tóm lại, “Giải mã hạnh phúc” nhắc nhở chúng ta rằng hạnh phúc là sự kết hợp của cả bẩm sinh và nuôi dưỡng. Bằng cách cân bằng những mong muốn bên trong với hoàn cảnh bên ngoài, chúng ta có thể tạo ra một cuộc sống viên mãn và vui vẻ hơn. Vậy nên, hãy thử kiểm chứng “Giải mã hạnh phúc” và xem liệu nó có khiến bạn hạnh phúc hơn không nhé!

Lam dịch từ MindfulMac

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Trách nhiệm thuộc về ai khi thiên nhiên hoang dã trở thành “tội phạm”?

Gấu đen đột nhập nhà dân, cây cối bị tình nghi gây ra án mạng, con nai băng qua đường không đúng luật. Nếu thiên nhiên phạm luật thì ai sẽ là người chịu trách nhiệm?

Published

on

Trong thế giới ngày càng đô thị hóa, ranh giới giữa lãnh địa con người và thiên nhiên hoang dã trở nên mong manh hơn bao giờ hết, dẫn đến những cuộc "chạm trán" dở khóc dở cười. Mary Roach đã khám phá thế giới kỳ thú nơi luật pháp - con người giao thoa, xung đột với bản năng tự nhiên trong Fuzz - Khi tự nhiên phạm luật.

Giải mã "tội ác" của thiên nhiên

Mary Roach mở đầu Fuzz bằng cách đặt ra một câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng lại khơi gợi vô số vấn đề phức tạp: Điều gì xảy ra khi thiên nhiên "phạm luật"? Không chỉ là những con thú lớn như gấu hay báo sư tử gây rắc rối ở vùng ngoại ô, danh sách "tội phạm tự nhiên" của Roach còn bao gồm cả những loài chim ăn trộm nông sản, những con khỉ tinh ranh ở Ấn Độ, những hạt đậu độc gây chết người hay thậm chí là những cái cây vô tri bị xem là mối nguy hiểm tiềm tàng.

Roach không ngồi yên trong phòng viết mà xông pha thực địa. Bà tham dự một khóa học về an toàn khi gặp thú dữ, theo chân các nhà khoa học điều tra hiện trường các vụ tấn công của động vật hoang dã, thậm chí nếm thử các loại thực vật bị xem là "có vấn đề".

Sách Fuzz - Khi tự nhiên phạm luật (trái) và tác giả Mary Roach.

Khi tìm hiểu về những con voi ở Bắc Bengal thích chè chén, say xỉn, bà cho biết voi uống thứ mà dân làng thường uống: haaria, loại rượu pha chế tại nhà được lên men và dự trữ với số lượng đủ để làm say một con voi. "Theo Sĩ quan Raj, có hai điều xảy ra khi voi say xỉn. Hầu hết chỉ lạc đàn và ngủ quên. Nhưng dường như mọi đàn đều có một kẻ say xỉn hung hăng, thường là con đầu đàn hoặc voi đực đang trong kỳ musth. Trên đời, dù bạn có muốn mạo hiểm thế nào chăng nữa thì cũng phải tránh xa một con voi đực say xỉn", Roach viết.

Trọng tâm của Fuzz không phải là việc kết tội thiên nhiên mà là nỗ lực giải mã những hành vi bị xem là "phạm luật" ấy dưới góc độ khoa học. Tác giả đưa độc giả đi sâu vào thế giới của sinh thái học hành vi, di truyền học bảo tồn, khoa học pháp y động thực vật và quản lý động vật hoang dã.

Cụ thể như việc tìm hiểu các nghiên cứu tập tính nhằm hiểu rõ hơn về cách động vật di chuyển, kiếm ăn, và phản ứng với sự hiện diện của con người, từ đó xây dựng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả hơn, như thiết kế hàng rào chống gấu, tạo hành lang di chuyển an toàn cho động vật hoang dã...

Con người nằm ở đâu trong "tội ác" này?

Một trong những thông điệp ngầm nhưng mạnh mẽ xuyên suốt Fuzz là sự tự vấn về vai trò của con người trong các cuộc xung đột với thiên nhiên. Mary Roach đặt câu hỏi: Liệu việc phá hủy môi trường tự nhiên, thay đổi cảnh quan, để thức ăn ngoài trời, vứt rác không đúng cách đã vô tình "mời gọi" động vật hoang dã vào những tình huống rắc rối?

Theo tìm hiểu của Roach, một con gấu vào khu dân cư tìm thức ăn không phải vì nó "xấu tính". Mà có thể vì nguồn thức ăn tự nhiên của nó bị suy giảm hoặc vì thùng rác của con người quá hấp dẫn, dễ tiếp cận. Bà không đổ lỗi cực đoan nhưng chỉ ra nhiều "tội ác" của thiên nhiên thực chất là hậu quả trực tiếp hoặc gián tiếp từ hành động của con người.

Cuốn sách cũng nhắc đến những tình huống tiến thoái lưỡng nan về đạo đức, thực tiễn trong việc quản lý xung đột. Từ những người ủng hộ biện pháp cứng rắn để bảo vệ tài sản và tính mạng con người, đến những nhà bảo tồn nỗ lực tìm kiếm giải pháp nhân đạo hơn, tác giả để độc giả tự suy ngẫm về sự phức tạp của việc tìm kiếm điểm cân bằng. Làm thế nào để vừa bảo vệ lợi ích của con người, vừa tôn trọng quyền sống và không gian sinh tồn của các loài khác?

Theo Nguyệt Dạ | ZNews

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Nếu từng khóc khi xem phim “Mưu cầu hạnh phúc”, thì đây là cuốn sách bạn nên đọc

Published

on

Trong bộ phim Mưu Cầu Hạnh Phúc (The Pursuit of Happyness) ra mắt vào năm 2006 của đạo diễn Gabriele Muccino, diễn viên Will Smith vào vai Chris Gardner - một người cha đơn thân thất nghiệp, vô gia cư, phải vật lộn giữa cuộc sống bấp bênh, những đêm ngủ ở nhà ga, và giấc mơ đổi đời từ một chương trình thực tập không lương. Đó là một hành trình đầy khổ đau, nước mắt, nhưng cũng là bản hùng ca của lòng kiên cường và khát khao vươn lên.

Cùng năm 2006, chuyên gia tâm lý học Jonathan Haidt cho ra đời Giải Mã Hạnh Phúc, một công trình kết nối những minh triết cổ đại với khoa học hiện đại để trả lời câu hỏi muôn thuở: Hạnh phúc là gì, và làm sao để có được nó?

Khi đặt nhân vật Chris Gardner bên cạnh các giả thuyết về hạnh phúc của Haidt, ta nhận ra: Có những chân lý không bị mài mòn bởi thời gian hay hoàn cảnh, chẳng hạn như việc hạnh phúc không đến từ việc trốn tránh khổ đau, mà từ cách ta bước xuyên qua nó.

Will Smith và con trai Jaden Smith trong Mưu Cầu Hạnh Phúc.

"Con voi" và "người cưỡi voi": Cảm xúc và lý trí trong hành trình sinh tồn

Tác giả Jonathan Haidt dùng hình ảnh “con voi và người cưỡi voi” để ví von mối quan hệ giữa cảm xúc (con voi) và lý trí (người cưỡi). Trong phim, Chris Gardner nhiều lần bị cảm xúc dồn vào chân tường: Khi bị đuổi khỏi nhà, khi mất chỗ ngủ, khi con trai hỏi “Chúng ta có nhà không?”. Nhưng chính trong những khoảnh khắc ấy, “người cưỡi voi” - lý trí, bản lĩnh, lòng tin của Chris - vẫn kiên định dẫn đường.

Anh không để cảm xúc giận dữ, tuyệt vọng kiểm soát mình. Anh chọn hành động, kiên trì học hỏi, giữ vững phẩm giá ngay cả khi lau dọn toilet công cộng để có thêm chút tiền. Dù cảm xúc có lúc muốn gục ngã, anh vẫn tiếp tục hành động có lý trí, không để cơn tuyệt vọng làm tê liệt mình. Những lúc phải ngủ ở ga tàu với con trai, Chris vẫn giữ lòng tự trọng và tiếp tục cố gắng, giống như một người cưỡi đang cố gắng điều khiển một con voi đầy hoảng loạn.

Điều kiện ngoại cảnh và “ngưỡng hạnh phúc”

Sách Giải Mã Hạnh Phúc chỉ ra rằng con người có “mức độ hạnh phúc” nhất định. Ta có thể vui hoặc buồn nhất thời vì sự kiện bên ngoài, nhưng sau đó sẽ quay về mức hạnh phúc trung bình của mình. Thế nhưng, Haidt cũng lưu ý rằng có những yếu tố bên ngoài ảnh hưởng lâu dài đến hạnh phúc: nghèo đói, cô lập, hoặc bị sỉ nhục kéo dài.

Chris Gardner trải qua gần như tất cả những điều này, nhưng thay vì cam chịu, anh đã cố gắng tìm nhiều cách khác nhau để xoay chuyển số phận của bản thân, dẫu có những lúc rơi vào cảnh nghèo túng đến mức chỉ còn vỏn vẹn 30 đô la trong ví. Vì đã nỗ lực tự mình thay đổi hoàn cảnh nên khi thành công đến, anh không chỉ nhận được phần thưởng vật chất mà kèm theo đó còn là cảm giác xứng đáng, sự gắn kết với con trai, và lòng tự tôn được củng cố.

Ý nghĩa và mục đích sống: Cội nguồn của hạnh phúc bền vững

Haidt cho rằng hạnh phúc bền vững không đến từ việc theo đuổi khoái lạc (pleasure), mà đến từ việc sống có mục tiêu, có giá trị. Chris Gardner không chỉ muốn giàu mà hơn thế nữa, anh muốn trở thành một người cha xứng đáng, một con người có giá trị. Tình yêu dành cho con trai là kim chỉ nam dẫn lối, khiến anh không bỏ cuộc dù bị cả thế giới quay lưng.

Điều này khớp với một câu nói của triết gia Friedrich Nietzsche: "Nếu bạn có một lý do đủ lớn để sống, bạn có thể chịu đựng hầu hết mọi nỗi đau." (He who has a why to live for can bear almost any how).

Hạnh phúc không phải đích đến, mà là hành trình

Cuối phim, khi Chris được nhận vào làm chính thức, anh rưng rưng cố không bật khóc giữa đám đông, chạy vội đến nhà trẻ của con trai và ôm lấy con. Đó không chỉ là giây phút hạnh phúc đơn thuần, mà còn là sự giải phóng sau bao tháng ngày chịu đựng và không từ bỏ. Từ một nhân viên chào bán thiết bị y tế, cuộc đời Chris đã thay đổi. Đó là minh chứng cho giả thuyết cuối cùng của Haidt: “Hạnh phúc không phải là thứ mà bạn có thể tìm thấy, có được hoặc đạt được một cách trực tiếp. Bạn phải có được các điều kiện phù hợp và sau đó chờ đợi. Một số điều kiện đó nằm trong bạn, chẳng hạn như sự gắn kết thống nhất giữa các phần và cấp độ trong tính cách của bạn. Các điều kiện khác yêu cầu mối quan hệ với những thứ bên ngoài bạn: giống như cây cối cần mặt trời, nước và đất tốt để phát triển, con người cũng cần tình yêu, công việc và sự kết nối với một điều gì đó lớn lao hơn.”

Mưu Cầu Hạnh Phúc không kể lại con đường đạt đến thành công của một người đàn ông, mà đã khắc họa lại lòng kiên trì bền bỉ và ý chí quyết tâm vượt lên số phận. Giải Mã Hạnh Phúc không dạy ta cách để luôn hạnh phúc, mà cho ta công cụ để hiểu hạnh phúc thật sự là gì. Một bên là nhân vật trong phim, một bên là những giả thuyết được đúc kết từ hàng ngàn năm trí tuệ của nhân loại, giao nhau tại điểm giữa: sự gắn kết với cuộc sống, niềm tin vào một điều tốt đẹp và cao cả hơn chính bản thân mình.

Lam

Đọc bài viết

Cafe sáng