Phía sau trang sách

Âm Dương Bát Quái: Những câu chuyện oái oăm trong buổi giao thoa văn hóa

Published

on

Âm Dương Bát Quái là một chuyến du ngoạn thú vị về miền Trung Hoa cổ xưa. Dưới ngòi bút sâu sắc của Phùng Kí Tài, trải nghiệm này trở nên đáng nhớ và không hời hợt chút nào vì ta được nhìn Trung Quốc cả từ bên ngoài lẫn bên trong.

Âm Dương Bát Quái là tiểu thuyết nằm trong bộ ba Quái Thế Kỳ Đàm của Phùng Kí Tài kể về những chuyện kì lạ xảy ra ở vệ Thiên Tân, được xuất bản lần đầu tại Trung Quốc vào cuối những năm thập niên 1980 (hai truyện còn lại nằm trong tuyển tập này là Gót sen ba tấc, Roi thần).

Sự phi lí được tạo nên từ sự cường điệu

Ảnh: Facebook Tao Đàn

Lấy bối cảnh những năm cuối đời nhà Thanh trong sự giao thoa văn hóa phương Tây, nội dung chính của Âm Dương Bát Quái là những chuyện dở khóc dở cười xoay quanh nhà họ Hoàng với nghề gia truyền là kinh doanh giấy – mực, có cửa hiệu buôn bán là Tụy Hoa Trai. Nhạ Nhạ vốn là con cả của nhà họ Hoàng nhưng vì tính tình lêu lỏng, thích chơi bời hơn là chí thú làm ăn nên từ sau khi cha anh qua đời, việc quản lí cửa hiệu hoàn toàn phó mặc cho gia đình ông Hai – người em trai của cha Nhạ Nhạ, cụ thể hơn là cho bà Hai vì ông Hai chỉ thích vùi đầu vào sách vở. Mọi sự bắt đầu thay đổi vào ngày Tết đầy kho đầu năm, khi đang loay hoay chuẩn bị nghi lễ, bà Hai đã ngã lăn xuống đất và phải nằm dưỡng bệnh đau đớn trên giường. Nhạ Nhạ tìm được thầy thuốc chữa khỏi bệnh cho bà nên nhanh chóng lấy lại sự tín dụng, dần dần nắm giữ việc kinh doanh của gia đình cùng một người bạn tinh thông sự đời là Bát Ca khiến cửa hiệu ngày càng phát đạt. Tuy nhiên, bí mật về cái tráp vàng gia bảo vẫn không thôi khiến Nhạ Nhạ trăn trở. Cũng từ đó, bao chuyện oái oăm lạ kì đã xảy ra cho nhà họ Hoàng.

Cách mở đầu tác phẩm bằng một chuyện phi lí là dấu ấn chung của bộ truyện Quái Thế Kỳ Đàm. Nếu như Kafka tạo sự phi lí bằng cách cho nhân vật phản ứng bình thường trước tình huống bất thường như trong Hóa thân thì Phùng Kí Tài ngược lại, cho nhân vật phản ứng bất thường trước tình huống bình thường. Có thể lấy một ví dụ điển hình là tình huống xảy ra ở hồi thứ nhất khi bà Hai ngã lăn xuống đất. Trước sự cố này, nhân vật đương sự phản ứng rất cường điệu. Sự cường điệu đó lây lan sang một loạt những nhân vật khác đang hiện diện, từ đó tạo ra cảnh hỗn loạn, mang màu sắc vừa hiện thực vừa phi lí – đây là tiền đề rất tốt để bắt đầu câu chuyện.

Một trải nghiệm đọc tiểu thuyết thú vị như xem phim truyền hình

Ảnh: Facebook Tao Đàn

Trên thực tế, câu chuyện nhà họ Hoàng chỉ là khung sườn của tác phẩm, là nguyên cớ cho sự xuất hiện sinh động của nhiều kỳ nhân dị sĩ vệ Thiên Tân. Vì vậy, cũng có thể hiểu tác phẩm này như một tập hợp các mẩu truyện về những người thông thái, có tài năng đặc biệt lạ lùng. Thông qua đó, người đọc sẽ có khoái cảm khi được đắm mình giữa cả thế giới của truyện ngắn và tiểu thuyết. Trải nghiệm này khá gần gũi với việc thưởng thức phim truyền hình nhiều tập khi có một câu chuyện chính và nhiều câu chuyện phụ; trong khi đó, phim điện ảnh lại là trải nghiệm được tập trung vào một câu chuyện duy nhất. Chính vì vậy, tiểu thuyết này nảy sinh một ưu điểm tiện lợi với người đọc bận rộn ngày nay: nó có thể đọc theo phương thức của một tập truyện ngắn, không đòi hỏi người thưởng thức phải cố gắng đọc hết trong một thời gian tối thiểu cho liền mạch truyện. Ta hoàn toàn có thể thong thả đọc từng chương của tiểu thuyết này như một truyện ngắn mà không sợ quên chi tiết vì nội dung của từng chương khá độc lập với nhau. Bản thân Phùng Kí Tài sau này cũng xuất bản một tập truyện ngắn tên Tục Thế Kỳ Nhân (ấn bản năm 2008 có 18 truyện, ấn bản năm 2016 có 36 truyện) tập hợp chuyện đời về các bậc kỳ tài được lưu truyền ở vệ Thiên Tân; trong đó, ta thấy có sự xuất hiện trở lại của một số nhân vật đã được giới thiệu trong Âm Dương Bát Quái như thầy thuốc Vương Thập Nhị (xuất hiện ở hồi thứ hai), ông Tám Hồ Đồ (xuất hiện ở hồi thứ mười hai)…

Qua những lần Nhạ Nhạ đi tìm người tài khắp vệ Thiên Tân để thỉnh cầu sự giúp đỡ, câu chuyện một lần nữa trở nên tươi mới, như thể chính nó vừa tự khởi động lại. Điều này nảy sinh vì Phùng Kí Tài xây dựng Nhạ Nhạ là một nhân vật khá khiêm tốn, quý trọng kỳ tài và luôn biết lắng nghe, học hỏi những cái hay ở người khác dù đôi lúc, phẩm tính đó khiến anh mất đi chính kiến và bị lệ thuộc quá nhiều vào quan điểm của tha nhân. Tuy nhiên, khuyết điểm của Nhạ Nhạ lại có lợi cho bản thân câu chuyện vì khi đó, anh nhường lại hào quang sân khấu cho những nhân vật phụ, khiến họ trở thành nhân vật chính trong chương họ xuất hiện. Như vậy, thưởng thức Âm Dương Bát Quái còn đem lại cho người đọc thú vui khi liên tục được thay đổi điểm nhìn kể chuyện, tiếp xúc với nhiều nhân sinh quan khác nhau.

Nghệ thuật dựng truyện bằng cách liên tục đưa vào những nhân vật mới có lẽ là một kĩ thuật khó khăn với phần lớn nhà văn nói chung. Nhưng ở tác phẩm Âm Dương Bát Quái, Phùng Kí Tài đã hoàn thành xuất sắc công việc này. Ông xây dựng được một lượng nhân vật phong phú, đáng tin, thú vị với nhiều chi tiết sống động, hài hước nhờ vốn kiến thức sâu rộng về các lĩnh vực khác nhau như: y học, hội họa, tử vi, phong thủy, khí công…

Triết lí sống ẩn trong biểu tượng Âm Dương Bát Quái

Ảnh: Facebook Tao Đàn

Cái tráp vàng xuất hiện trong tác phẩm Âm Dương Bát Quái theo một phương thức tương tự như thủ pháp MacGuffin thường được áp dụng trong điện ảnh dưới lí thuyết của đạo diễn Alfred Hitchcock. Cái tráp là nguồn cơn của mọi chuyện, là khát vọng, mục tiêu theo đuổi của cả nhân vật (dường như) chính diện lẫn nhân vật (dường như) phản diện. Thế nhưng, Phùng Kí Tài không hướng người đọc đến việc khám phá rốt cuộc cái tráp chứa đựng những gì. Bởi lẽ, đó không phải là điều quan trọng. Cái tráp chỉ là bề nổi để ông truyền tải một chủ đề sâu xa hơn về sự mê tín dị đoan, về thật giả lẫn lộn. Thông qua đó, nhà văn họ Phùng tái hiện cuộc đấu tranh giữa cái hủ tục và cái thực nghiệm, giữa cũ và mới, giữa cảm tính và lí tính. Người tốt và người xấu, người giỏi thực sự và người lừa bịp đan xen xuất hiện trên mọi phương diện trong tác phẩm này. Bản thân từng nhân vật trong truyện cũng tốt xấu lẫn lộn như chính biểu tượng âm dương, trong âm có dương, trong dương có âm.

Vẫn giữ tinh thần như tác phẩm Gót sen ba tấc, Âm Dương Bát Quái cũng viết về những khuyết điểm của cái cũ nhưng không phủ nhận hoàn toàn cái cũ mà phê phán có chọn lọc. Phùng Kí Tài không thay thế sự cực đoan này bằng sự cực đoan khác, ông thay thế cực đoan bằng dung hòa. Ông nhìn ra những điểm đúng đắn về mặt khoa học trong lí lẽ của Âm Dương Bát Quái nhưng không lạm dụng nó để tổn hại đến phán đoán lí trí. Đây là quan điểm sống tích cực rất đáng để học hỏi.

Âm Dương Bát Quái là một chuyến du ngoạn thú vị về miền Trung Hoa cổ xưa. Dưới ngòi bút sâu sắc của Phùng Kí Tài, trải nghiệm này trở nên đáng nhớ và không hời hợt chút nào vì ta được nhìn Trung Quốc cả từ bên trong lẫn bên ngoài. Phùng Kí Tài xử lí một đề tài tưởng chừng khó tiếp cận bằng bút lực nhẹ tênh, khiến cho người đọc cảm giác ông không mấy khó khăn mà chỉ đơn thuần ung dung sống trong thế giới đó, quan sát hành vi, cử chỉ của những nhân vật rồi tường thuật lại như một nhà làm phim tài liệu cố gắng ghi hình cuộc sống theo cách nó vốn diễn ra hơn là một đạo diễn nghệ thuật dụng tâm sắp đặt góc máy và dàn cảnh. Trên tinh thần đó, tác phẩm này cung cấp vừa đủ kiến thức chuyên môn của việc vận hành Âm Dương Bát Quái, thuật phong thủy nhưng lại cũng không quá sa đà vào những lí thuyết mà vẫn xây dựng được câu chuyện sinh động, hấp dẫn.

Trong Âm Dương Bát Quái, Phùng Kí Tài xây dựng rất nhiều cuộc thi để tạo tình huống cho nhân vật bộc lộ tính cách. Nếu trong Gót sen ba tấc, người đọc chỉ được chứng kiến cuộc thi chân giữa Qua Hương Liên và những phụ nữ khác thì trong Âm Dương Bát Quái, ta có rất nhiều cuộc so kè ở những ngành nghề khác nhau: Vương Thập Nhị và Ba Sa (về y học), Doãn Sấu Thạch và những họa sĩ thành Thiên Tân (về hội họa), Long Đằng Vân và Mắt Xanh (về khí công)… Phùng Kí Tài đã thuật lại những cuộc so tài này với nhiều chi tiết đặc tả kĩ lưỡng thú vị không kém gì những phim siêu anh hùng ăn khách ngày nay. Người viết so sánh như thế là để nhấn mạnh tính hài hước hiện đại trong tác phẩm của Phùng Kí Tài. Dù tác phẩm này đã được ông viết năm 1988 nhưng sau 30 năm, nó vẫn giữ nguyên cảm giác tươi mới và dễ tiếp cận với độc giả hiện đại.

Chia sẻ của Phùng Kí Tài về bộ ba “Quái Thế Kỳ Đàm”

Ảnh: Facebook Tao Đàn

Tôi tạo cho Roi thần một nội dung nghiêm túc, dưới hình thức hài kịch, mang dáng dấp ngớ ngẩn và quái lạ, bởi lẽ sự ngưỡng vọng của chúng ta dành cho tổ tiên đã qua thời mù quáng hoang đường; Gót sen ba tấc có hình thức là chính kịch pha lẫn bi kịch, nhưng nội dung lại tràn ngập sự phi lí, bởi lẽ dưới nhãn quan ngày nay, biểu tượng văn hóa mang tính trói buộc bản thân ẩn trong hình ảnh gót sen ba tấc là cực kì hoang đường; và ở Âm Dương Bát Quái thì từ nội dung đến hình thức đều mang tính hoang đường. Tất cả nhân vật cùng hành vi của họ đều thấm nhuần trong chất dẫn truyền hoang đường. Một cái thì mang tính quái đản, một cái thì nhuốm mùi bi kịch, một cái thì cảm thức phi lí.

Thông tin tác giả

Phùng Kí Tài

Phùng Kí Tài là một trong số những nhà văn nổi tiếng trong thời kì văn học mới của Trung Quốc kể từ sau 1977 đến nay. Ông sinh năm 1942 ở thành phố Thiên Tân nhưng gốc gác ở thành phố Ninh Ba, tỉnh Chiết Giang.

Sau khi tốt nghiệp trung học, nhờ tầm vóc cao lớn, Phùng Kí Tài tham gia hội bóng chuyền rồi chuyển sang làm giáo viên dạy vẽ, chuyên vẽ theo lối cổ. Trong “cách mạng văn hóa”, ông chịu nhiều khổ cực như bao trí thức khác, từng làm công nhân, nhân viên bán hàng, dạy học và nhiều công việc khác nữa. Những nỗi cực nhọc cùng những công việc không hợp sở trường không hề làm ông nhụt chí, mà lại làm giàu cuộc đời sáng tác của ông.

Tác phẩm tiêu biểu:

– Gót sen ba tấc
– Roi thần
– Âm dương bát quái

Vũ Lập Nhật

Click to comment

Viết bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

Phía sau trang sách

Danh ca Elvis Phương ra mắt hồi ký mới, trải lòng nhiều chuyện hậu trường thú vị

Published

on

Ai đó đã từng nói rằng mỗi một nghệ sĩ đối với bản “hit” của mình luôn có những mối lương duyên đặc biệt. Với Elvis Phương điều đó rất đúng, khi suốt đời mình ông đã sống như một "chú ngựa hoang" với những vết thù mà mình mang theo. Hồi ký Dòng đời vừa mới ra mắt không chỉ mang đến những câu chuyện riêng phía sau hậu trường, mà còn cho thấy cả một thời đoạn âm nhạc liên tục thay đổi.

Trải qua gần 60 năm cuộc đời, Elvis Phương là một tượng đài giúp đưa dòng Rock’n’Roll và nhiều cách tân độc đáo vào âm nhạc Việt. Lấy tựa Dòng đời theo tên bài jazz nổi tiếng My Way, nam danh ca đã có những giãi bày riêng qua lời kể chân thành, từ đó tiết lộ rất nhiều câu chuyện, hình ảnh, tư liệu sống động mà trên ánh đèn sân khấu ít người biết đến.

Thời thơ ấu và tiếng gọi của âm nhạc

Được viết theo dòng thời gian từ khi sinh ra đến khi lớn lên, ở những chương đầu, Elvis Phương cho thấy được niềm đam mê âm nhạc ngay từ rất sớm. Như mối lương duyên đã được số phận sắp đặt, đó là việc ông thích phim ảnh và đã xem nhiều thể loại, thế nhưng tác phẩm để lại ấn tượng sâu nhất vẫn là bộ phim cao bồi O’Cangaceiro, nơi tiếng harmonica ở phần cuối phim vẫn luôn đọng lại. Từ chiếc harmonica ấy, ông dần sở hữu những “gia tài” khác, như chiếc radio, máy phát đĩa than, cây guitar bị hỏng dây… và cũng từ đó mà niềm khát khao đối với âm nhạc ngày càng đậm thêm.

Tại đây ông cũng tiết lộ một chuyện ít nhiều buồn thương, khi gia đình đã không ủng hộ ông theo con đường âm nhạc. Trong đó cha ông là người phản đối có phần quyết liệt, bởi tư tưởng cũ “xướng ca vô loài” cũng như mong muốn con mình nối nghiệp thầu khoán. Thế nhưng như một câu nói càng cấm càng làm, đam mê âm nhạc cứ thế lớn lên, cũng kèm theo đó là sự kình chống khó thể giảng hòa giữa ông và thân phụ mình.

Danh ca Elvis Phương hát cùng ban nhạc Vampires. Ảnh: NVCC.

Ông viết: “Tôi chắc chắn được một điều là mình rất mê âm nhạc, nghe tiếng nhạc tôi thấy yêu đời, thấy tâm hồn nhẹ nhõm lâng lâng. Lúc nào, giờ nào tôi cũng có thể nghe được, nhiều lúc còn mang cả radio vào trong toilet để nghe. Tiếng gọi của âm nhạc đến với tôi từ thời thơ ấu, nhìn lại những người thân trong họ hàng chung quanh, tôi nhận thấy mình chẳng hề chịu ảnh hưởng văn nghệ của bất kỳ ai, phải nói tôi nghĩ mình sinh ra đời để được ra phải được hát mà thôi”.

Dẫu vậy ông không hờn giận cha mình, mà khi ngày càng trưởng thành, ông nhận ra đó sẽ trở thành một “kim chỉ nam” để mặc cho sống giữa nhiều cám dỗ trong các vũ trường, những sân khấu ca nhạc… thì ông vẫn giữ được mình sao cho thuần chất. Có thể nói rằng những chia sẻ này là lời riêng tư và cảm xúc nhất mà Elvis Phương viết ra trong cuốn hồi ký, như lời tạ ơn cho vị thân sinh đã đưa "chú ngựa hoang dại" vào trong cánh đồng ca nhạc, dù bằng cách này hay cách khác.

Elvis Phương với Trung Lang Rockin' Star vào năm 1960. Ảnh: NVCC

"Ma lực" của Elvis Presley

Sau đó sẽ là quãng đời chạm ngõ bước vào trình diễn, khi ông gia nhập vào các ban nhạc nổi lên ở thời bấy giờ, từ Rockin’ Star, Les Vampire cho đến Phượng Hoàng cùng hai nhạc sĩ Nguyễn Trung Cang và Lê Hựu Hà. Ở mỗi thời kỳ ông luôn biết cách tạo ra được sự đặc biệt để thu hút khán giả, và cũng phần nào khẳng định “Âm nhạc là mùa Xuân trong tôi, đang nở hoa rực rỡ, không thể nào để cho mùa Đông của sách vở, của văn bằng tận diệt dưới lớp đá băng lạnh lẽo”.

Điểm hay của thể loại hồi ký đó là tuy phản ánh góc nhìn cá nhân, thế nhưng bối cảnh mà nó làm nên thường mang được tính phổ quát khi là ký ức của rất nhiều người. Ở Dòng đời, qua những mô tả của Elvis Phương, lịch sử về sự du nhập âm nhạc cũng được trở lại theo từng thời kỳ phát triển của bản thân ông. Đó là những năm 1959 – 1969 với phong trào nhạc ngoại bắt đầu manh nha và các ban nhạc “kích động” chuyên trình bày nhạc ngoại quốc bắt đầu ra mắt. Cũng vào lúc này mà ông tìm thấy Elvis Presley – một cá tính có “sức lôi cuốn kỳ lạ, như có ma lực ghê gớm lôi kéo tôi vào thế giới của âm thanh đầy huyền hoặc”.

Elvis Phương tại nhà của Elvis Presley. Ảnh: NVCC

Ông cũng kể lại một thời thanh xuân thích sưu tầm những bài ca nước ngoài, chép lại trong một quyển tập được trang trí cẩn thận, với những hình ảnh được cắt từ báo ngoại quốc lúc đó vẫn còn hiếm hoi tại Việt Nam. Elvis Phương tiết lộ để có những hình ảnh ấy thì người ta phải nhờ người nhà ở nước ngoài gửi về, vì phải đến năm 1963 thì mới có các tạp chí ca nhạc Mỹ xuất hiện, khi quân đội Mỹ vào Việt Nam. Thời điểm này cũng đã đánh dấu nhạc Pháp thoái trào và sự thay đổi thành phần khán giả.

Theo đó nếu những năm trước người tham dự đa số là học sinh trường Pháp, thì thời kỳ này là sự góp mặt của nhiều “dân chơi” Sài Gòn và sự bành trướng của nhạc Anh, nhạc Mỹ với sự có mặt của những quân nhân Hoa Kỳ. Đó là làn sóng British Invasion, và cũng đánh dấu bước chuyển của thời kỳ ca hát tài tử để bắt đầu có sự kỳ kèo về giá cả của những hợp đồng ký kết.

Elvis Phương kể mình từng khiến tài tử Lưu Đức Hoa bất ngờ với việc thay trang phục sau mỗi tiết mục trình diễn. Ảnh: NVCC

Ban Phượng Hoàng và những cá tính

Bên cạnh bối cảnh được tái hiện lại, Dòng đời cũng là những cuộc gặp gỡ của Elvis Phương với những bạn nhạc đóng vai trò quan trọng trong cuộc đời ông. Đó là huyền thoại cải lương Thanh Nga – người từng ngồi kề bên ông ở trường tiểu học Jean-Jacques Rousseau, là Khánh Ly – người đã thu âm cùng ông băng nhạc đầu tiên ở Mỹ, là cố nghệ sĩ Chí Tài – người đã sẵn lòng đầu tư cho ông dù chưa hề biết kết quả sẽ đi đến đâu… Ngoài ra còn là những gương mặt khác đã từng xuất hiện trong các ban nhạc kề cận quanh ông thuở mới vào nghề, cũng như trong nhiều tấm ảnh được đính kèm theo.

Trong đó hai người nổi bật không thể không nhắc là hai thành viên của ban Phượng Hoàng. Elvis Phương không chỉ kể lại những chuyện thân tình mà còn đánh giá ảnh hưởng của họ lên sự nghiệp và cuộc đời mình. Ông viết: “Hai tâm hồn, hai tư tưởng, hai nghệ sĩ, hai khuynh hướng sáng tác khác nhau, nhưng khi kết hợp lại đã mang đến sự quân bình tuyệt diệu của nhân sinh quan cũng như nghệ thuật. Tôi không coi họ là những thiên tài, mà tôi coi họ như những nạn nhân của tuổi trẻ, người nói lên được những cảm nghĩ sâu xa của một tuổi trẻ bị xâu xé vì chiến tranh, bị giằng co giữa cái đẹp và cái xấu trong bối cảnh xã hội lúc đó”.

Ban Phượng Hoàng (từ trái qua): Elvis Phương, Trung Vinh, Nguyễn Trung Cang, Châu và Lê Hựu Hà. Ảnh NVCC.

Ở đó có một Lê Hựu Hà lạc quan với lòng yêu thiên nhiên, yêu người, yêu đời, còn Nguyễn Trung Cang thì sống trong sự bi quan, dằn vặt, nhìn cuộc đời này bằng một màu đen tang tóc, ảm đạm. Và chính sự quân bình ấy đã tạo nên ban Phượng Hoàng như tên tuổi lớn của một giai đoạn nhạc trẻ Việt Nam bắt đầu thành hình. Và không chỉ có cơ may được hợp tác cùng và làm việc với những yếu nhân, mà bản thân ông cũng là một người hướng mình đến sự hoàn hảo, để đáp lại lòng thương yêu của khán giả dành cho mình.

Ông kể về những lần mua sắm rất nhiều trang phục ở các kinh đô thời trang khác nhau với những nhà thiết kế nổi tiếng, không chỉ vì thích mặc đẹp mà còn vì để tôn trọng khán giả. Ông cũng nói về nỗ lực của mình trong việc tìm ra một lối đi mới, trong việc tiên phong hát các liên khúc, phối trộn chất liệu dân gian cũng như cách hát bày tỏ cảm xúc khác biệt… Chính những điều đó làm nên một Elvis Phương của ngày hiện tại, rằng dẫu chìm nổi theo dòng thời gian ở nhiều bối cảnh khác nhau, thì ông vẫn luôn thích nghi và tìm thấy được lối riêng cho bản thân mình.

Bìa cuốn hồi ký Dòng đời. Ảnh: Phương Nam Books

Xuyên suốt tác phẩm ông đã ví mình như chú ngựa hoang “phóng vào đồng cỏ mênh mông, bát ngát để khám phá biết bao điều mới lạ, được nhìn thấy đủ muôn mặt của cuộc đời này, từ những khuôn mặt khả ố đến những khuôn mặt đẹp đẽ dễ thương, từ những khuôn mặt tính toán thâm hiểm cho đến những khuôn mặt đầy bao dung và nhân hậu…”

Và sau 60 năm vùng vẫy vẫn chưa thấm mệt, cho đến giờ đây, ông vẫn là một tượng đài trong âm nhạc Việt Nam không chỉ trong quá trình làm nghề, mà còn là thái độ sống và lòng bao dung với cuộc đời này. Dòng đời chính là những trải lòng ấy, để "ngựa hoang" giờ đã tìm thấy tình yêu cũng như chính mình.

Nguồn: Người Đô Thị | Minh Anh

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Từ câu chuyện quạ và bình nước đến giải mã bí mật bộ não thiên tài của loài chim

Quyển sách Chim chóc chưa bao giờ ngốc, tác giả sách, nhà nghiên cứu Jennifer Ackerman giúp độc giả hiểu biết thêm vô vàn năng lực kỳ diệu, đời sống hoang dã đầy thú vị của loài chim. 

Published

on

Bạn có biết, loài chim đã tồn tại hơn 100 triệu năm? Chúng thường sử dụng tập quán xây tổ, sử dụng điệu múa… để thu hút bạn tình. Hay chim sáo, vẹt có khả năng bắt chước nói tiếng người, bồ câu đưa thư hoặc những loài chim di cư định vị được chúng đang ở đâu.

Trí thông minh của loài chim trở thành nguồn cảm hứng bất tận để các nhà khoa học thực hiện hàng loạt thí nghiệm. Và trong quyển sách Chim chóc chưa bao giờ ngốc, tác giả sách, nhà nghiên cứu Jennifer Ackerman giúp độc giả hiểu biết thêm vô vàn năng lực kỳ diệu, đời sống hoang dã đầy thú vị của loài chim. 

Vì sao loài chim có trí thông minh vượt bậc?

Trong Chim chóc chưa bao giờ ngốc (Phương Nam Book & NXB Thế giới), nhà nghiên cứu Jennifer Ackerman đã không ngần ngại gọi các đối tượng chim bằng cụm từ “thiên tài”. Vì sao ư? Khi đi sâu nghiên cứu, ghi chép, Jennifer Ackerman nhận định, chim chóc xứng đáng với cái tên đó.

Cũng theo Charles Darwin - nhà bác học, nhà tự nhiên học vĩ đại người Anh, “cha đẻ” của thuyết tiến hóa, từng nói: “Động vật và con người có sức mạnh trí tuệ chỉ khác nhau ở mức độ chứ không phải ở giống loài”. Trong thực tế, bạn từng nhìn thấy chú chim sẻ đang nhặt hạt thóc mang về tổ hay một con chim sáo lục túi rác tìm thực phẩm sót lại. Điều này giúp bạn nhận ra, loài chim học được cách tìm kiếm thức ăn mới. Dấu hiệu cho thấy sự thông minh vượt bậc của loài chim. 

Gần gũi hơn với tuổi thơ chúng ta, câu chuyện ngụ ngôn quạ và bình nước là tiền đề để các nhà khoa học thực hiện các thí nghiệm trên loài quạ. Năm 2014, nghiên cứu về quạ và bình nước tái hiện lại dưới góc nhìn các nhà khoa học ở ĐH Cambridge (Anh) và ĐH Auckland (New Zealand).

Ảnh minh họa

Với nhiều phương án, giống quạ New Caledonian được thí nghiệm ưu tiên chọn đá để thả vào bình thay vì cát, chọn vật rắn chìm dưới nước thay vì vật rỗng nổi trên mặt. Quạ thả vào bình có mực nước cao hơn thay vì bình có mực nước thấp hơn. Từ những hành vi đó, các nhà khoa học kết luận rằng, loài quạ cực kỳ thông minh, nó biết cách sử dụng công cụ lao động theo ý muốn. 

Cũng trong nghiên cứu trên Tạp chí Thần kinh học So sánh (Mỹ), tháng 1/2022, các nhà khoa học so sánh não bộ chim họ quạ với não của gà, chim bồ câu và đà điểu. Họ phát hiện rằng não họ quạ có các tế bào thần kinh dày đặc với hơn 200 đến 300 triệu tế bào thần kinh trên mỗi bán cầu. Điều này cho phép việc giao tiếp hiệu quả giữa các tế bào não của quạ. 

Trong khi đó, loài chim luôn bị nỗi oan ngu ngốc, con người mắng là lũ não ngắn, đồ... não chim. Theo một nghiên cứu năm 2020, tạp chí Science, công bố, não chim không hề ngắn một chút nào. Cụ thể, quạ và các loài chim khác “biết chúng muốn gì và có thể suy ngẫm các ý tưởng trong tâm trí”. Theo tạp chí Current Opinion in Behavioral Sciences, xuất bản năm 2017, nhận định, trí thông minh của quạ có thể ngang bằng với một số loài khỉ và gần với loài vượn lớn (khỉ đột).

Cũng theo nghiên cứu của Viện Khoa học Hàn lâm Quốc gia (Mỹ), các nhà khoa học phát hiện ra rằng, bộ não bé nhỏ của loài chim chứa nhiều tế bào não hơn đa số các loài thú hiện nay. Cụ thể, các chuyên gia đã xét nghiệm tế bào não của 32 loài chim khác nhau, gồm cả quạ, vẹt, đà điểu và cú. Họ sử dụng hệ thống đếm neuron thần kinh. Kết quả thu được, não chim có số lượng tế bào não lớn hơn hẳn các loài thú khác. Ví dụ, loài chim sẻ - trọng lượng bằng 1/9 loài chuột, nhưng tỷ lệ tế bào não nhiều gấp 2,3 lần.

Tuyệt chiêu ‘tỏ tình” sáng tạo của loài chim 

Từ việc quan sát hành vi sống của loài quạ có thể chế tạo công cụ để lấy thức ăn - những thứ chỉ từng nhìn thấy ở các loài vượn lớn. Hay nguyên nhân tuyệt diệt của chim dodo, tác giả sách, nhà nghiên cứu Jennifer Ackerman đi tìm lời giải đáp về thang đo chung trí tuệ của các loài chim. 

Với Chim chóc chưa bao giờ ngốc, Jennifer Ackerman cung cấp kiến thức đời sống hoang dã lý thú đến người đọc. Tác giả trình bày chi tiết những phát hiện, minh chứng, nghiên cứu cũng như kết quả về trí thông minh của loài chim. Việc bộ não loài chim có kích thước nhỏ không tương đồng một cách hoàn toàn với trí thông minh của chúng.

Hơn hết, Jennifer Ackerman dùng các học thuyết riêng biệt để giúp chúng ta hiểu thêm về trí thông minh của loài chim. 8 chương sách là 8 mảnh ghép làm nên những điều mới mẻ về các loài chim. Trong đó, hai chương sách bàn luận về học thuyết tâm trí giao phối. Tác giả đưa ra những lý giải thú vị về các hành vi một vài loài chim mái tìm bạn tình dựa trên cách xây dựng tổ cũng như điệu múa đẹp từ chim trống. 

Vào mùa giao phối, chim trống lượm nhặt, thậm chí giành giật nhiều đồ vật bỏ rơi đủ màu sắc để trang trí nơi ở của mình để thu hút chim mái. Khi đối tượng đến, chim trống nhảy nhót, hót mừng mời vào tổ tham quan. Tổ càng đẹp con mái sẽ càng dễ xiêu lòng hơn. Hoặc có những loài chim khác lại chọn sự đồng điệu thông qua tiếng hót… Hành vi kết đôi thú vị này diễn ra trong thế giới tự nhiên giúp chúng ta thấu hiểu, loài chim cũng rất sáng tạo trong việc tán tỉnh nhau.

Điều đặc biệt của Chim chóc chưa bao giờ ngốc còn nằm ở sự pha trộn tài tình giữa những kiến thức thú vị về cuộc sống của loài chim. Óc quan sát tinh tế, sự ghi chép tỉ mẩn, dày công nghiên cứu về loài chim của tác giả Jennifer Ackerman gói gọn trong hơn 400 trang viết.

Thông điệp từ tình yêu thiên nhiên

Chim chóc chưa bao giờ ngốc còn góp phần giúp độc giả nhí lẫn người lớn hiểu thêm thực tế môi trường sống đang dần biến đổi. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống con người và sự tiến hóa của loài chim. 

Jennifer Ackerman diễn giải cho chúng ta thấy, các chú chim di cư giờ đây phải đối mặt với việc thức ăn trên biển của mình không đúng mùa. Nhiệt độ môi trường tăng lên, thời gian sinh trưởng của các trật tự sinh học khác đảo loạn. Dẫn đến nhiều loài chim phải chết giữa đường do không tìm được thức ăn. Trong rừng rậm sâu, những con chim mẹ cũng phải đẻ trứng ngược với chu trình ngàn đời tự nhiên, nhằm đảm bảo nguồn sâu phong phú để nuôi nấng thế hệ sau của mình… 

Thông qua Chim chóc chưa bao giờ ngốc, tác giả Jennifer Ackerman mong muốn gửi gắm thông điệp về tình yêu thiên nhiên, góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về vấn đề bảo tồn sự đa dạng sinh học của loài chim nói riêng, cũng như đời sống loài động vật hoang dã khác trước thềm tuyệt chủng.

“Não chim có lẽ nhỏ, nhưng rõ ràng là có võ… Chim chóc đã tồn tại trong hơn 100 triệu năm. Chúng là một trong những câu chuyện thành công vĩ đại nhất của tự nhiên…”, Jennifer Ackerman viết.

Bà Trần Nhật Hoàng Phương - Giám đốc Marketing Phương Nam Books - cho biết, nếu như thời gian trước, các dòng sách đa dạng, phong phú theo chiều rộng, thì trong năm 2023, nhiều chủ đề sách sẽ mang tính chiều sâu hơn. Theo đó, Chim chóc chưa bao giờ ngốc - giải mã bộ não thiên tài của loài chim, được trình bày với giọng văn mạch lạc. Từ đó, độc giả sẽ bước vào cuộc phiêu lưu trên từng trang sách.

Tóm lại, Chim chóc chưa bao giờ ngốc - một cuốn sách tuyệt vời dành cho bạn đọc yêu động vật, tò mò khám phá về đời sống tự nhiên. Bởi có quá nhiều điều thú vị sẽ giữ chân bạn lại lâu hơn, để tìm hiểu, để khám phá và yêu hơn những loài chim - một trong những sinh vật có trí thông minh vượt bậc nhất thế giới. 

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Sự hoàn hảo và hạnh phúc: Điều gì quan trọng hơn?

Bạn và tôi cũng chỉ là những cô gái nhỏ trên hành trình tự chữa lành tâm hồn, yêu thương chính mình.

Published

on

phu-nu-dung-kiet-suc-vi-su-hoan-hao

Gửi cậu - cô gái luôn nghĩ mình chưa đủ tốt. 

Dạo gần đây, mình lướt mạng xã hội thấy được rất nhiều những cô gái xinh đẹp, giỏi giang và tràn đầy năng lượng tích cực, mình ngưỡng mộ lắm! Nhưng mình bỗng lặng đi một chút, hàng vạn câu hỏi xuất hiện trong đầu mình: Tại sao bản thân lại không được xinh đẹp, sao bản thân mình toàn chất chứa những tiêu cực, sao mình lại không đủ tốt cơ chứ! Bạn đã từng bị những suy nghĩ ấy bủa vây chưa? Nếu câu trả lời là có, hãy để mình dành cho bạn một cái ôm thật dịu dàng nhé! 

Chỉ cần quan tâm cảm xúc bản thân một chút, bạn sẽ thấy tinh thần tốt hơn. Nguồn ảnh: @Unsplash

Phải là một cô gái đoan trang, một người vợ tào khang, một người mẹ giỏi giang - những tiêu chuẩn hoàn hảo, những áp lực vô hình ấy đã gắn lên người phụ nữ qua bao thế hệ. Ở đây, mình không phủ nhận những tiêu chuẩn ấy là sai trái, mình chỉ nói đến việc phụ nữ chúng mình luôn trong tình trạng thấy quá tải và kiệt sức với mọi việc mình phải làm, nhưng vẫn cứ lo là mình làm chưa “đủ” và luôn trong trạng thái "sức cùng lực kiệt". 

Mình cũng chỉ là cô gái nhỏ trên hành trình tự chữa lành tâm hồn, yêu thương chính mình để thoát khỏi "peer pressure" (Áp lực đồng trang lứa) hay "burn out" (luôn cảm thấy bản thân mình mệt mỏi và vô cùng áp lực). Người bạn đồng hành cùng mình ở hành trình này chính là quyển sách Phụ nữ đừng kiệt sức vì sự hoàn hảo (Emily Nagoski, PhD và Amelia Nagoski Peterson, DMA)

Quyển sách Phụ nữ đừng kiệt sức vì sự hoàn hảo - tác giả Emily Nagoski, PhD và Amelia Nagoski Peterson, DMA

Quyển sách cung cấp độc giả những thông tin khoa học về sức khỏe tâm lý, vừa là người bạn cùng san sẻ những vấn đề xung quanh "cuộc sống phải hoàn hảo" của người phụ nữ. Và chắc chắn bạn sẽ như mình khi bắt gặp chính mình trong quyển sách qua những câu chuyện về cuộc đời, những nỗi đau tâm lý và những lần ngã gục của những người phụ nữ. 

Ba phần của quyển sách Phụ nữ đừng kiệt sức vì sự hoàn hảo tương ứng với ba giai đoạn của sự chữa lành: 

  • Phần 1 - Những điều bạn mang theo: Với mình, đây là chương sách mình phải chạnh lòng và nghiền ngẫm lâu nhất, khi mình phải tự đối mặt với những đám mây tiêu cực - những vấn đề vẫn hằng đeo bám tâm trí người phụ nữ: sự căng thẳng, cạn kiệt cảm xúc, nhìn nhận sai về "ý nghĩa cuộc sống"... qua góc nhìn tâm lý học và khoa học xã hội. Nhưng mình chắc chắn rằng chúng sẽ không hề khô khan mà lại dễ hiểu và gần gũi qua cách dẫn chuyện lôi cuốn của tác giả. 
  • Phần 2 - Kẻ thù thật sự: Phần hai của quyển sách đào sâu vào "chế độ phụ quyền", “hội-chứng-người-biết-cho-đi” và "vẻ đẹp lý tưởng" - vạch trần những kẻ thù đã gây ra những thương tổn trong tâm lý người phụ nữ. Mình cũng rất thích cách tác giả lồng ghép bộ phim Gaslight một cách đầy tinh tế để dẫn chuyện. Cùng với đó, tư tưởng của tác giả không lý thuyết suông rằng kêu gọi phụ nữ hãy yêu thương và chấp nhận bản thân, mà là "kiên nhẫn với cơ thể cũng như cảm giác của bạn về cơ thể mình."
  • Phần 3 - Những điều cần làm: Phần này sẽ trang bị cho bạn những kiến thức để đánh bại "những kẻ thù thật sự", để bạn ngày một trở nên mạnh mẽ hơn và chiến thắng được chúng. Bạn sẽ bất ngờ nhận ra đó là những việc bạn có thể thực hiện hằng ngày, để bạn kết nối, tin tưởng, nghỉ ngơi và bao dung với bản thân mình hơn. 

Cuối mỗi chương, nhóm tác giả đều có tóm tắt ngắn gọn nội dung, giúp mình thống kê lại kiến thức và các "bài tập" thực hành. Khép lại quyển sách chưa đầy 400 trang, mình đã xóa đi được những góc nhìn đầy phiến diện về cuộc sống và cả về chính mình nữa.

Khi ta từ bỏ sự áp lực hoàn hảo là ta đang hạnh phúc. Nguồn ảnh: @Unsplash

Mình không dám nói rằng mình trưởng thành hơn hay hoàn thành chữa lành sau khi đọc xong quyển sách. Nhưng mình đã tự mở ra cho mình một lăng kính mới, một cánh cửa mới cho chiếc tủ eo hẹp nơi tâm trí. Lăng kính của sự tự do và cánh cửa của sự bao dung cho bản thân. Bất cứ sự trưởng thành nào cũng phải đánh đổi bằng tổn thương. Điều quan trọng, cách ta chiến đấu và chữa lành cho đứa trẻ bên trong sau cuộc chiến hay để những đớn đau ấy mãi tuần hoàn.

"Hãy tin tưởng cơ thể của bạn. 
Hãy tử tế với chính mình. 
Bạn như hiện tại là đủ. 
Niềm vui của bạn là quan trọng. 
Hãy nói cho mọi người mà bạn biết."
Mỗi cô gái đều là phiên bản độc nhất và xứng đáng được yêu thương!"

Đọc bài viết

Cafe sáng