---
Vợ chồng tác giả Phạm Công Luận - Đặng Nguyễn Đông Vy
---

Vì sao anh/ chị quyết định trở thành giám khảo chấm giải cuộc thi này?

Chúng tôi cộng tác với CHIR và cả Phương Nam nên khi Ban tổ chức ngỏ ý thì chúng tôi nhận lời ngay. Chúng tôi thấy cuộc thi là ý hay để thể hiện sự cảm thông và biết ơn đối với các nhân viên y tế đồng thời cũng là một hoạt động khuyến khích trẻ em tham gia những hoạt động lành mạnh trong thời gian giãn cách: đọc sách - viết - vẽ. Tôi luôn mong các bạn nhỏ mạnh dạn bày tỏ cảm xúc thực và suy nghĩ riêng của mình.

Sau hai tháng tổ chức, cuộc thi đã nhận được số lượng bài dự thi phong phú về độ dài bài viết, hình thức trình bày… Anh/ chị có thể nhận xét chung về chất lượng bài dự thi?

Cuộc thi diễn ra ngay trong thời điểm dịch lan rộng và diễn biến phức tạp ở Sài Gòn và thực sự thì trong thời gian vừa qua các anh chị nhân viên y tế đối mặt với nhiều vấn đề khẩn thiết, thậm chí không đủ thời gian liên lạc với gia đình con cái. Vì vậy số lượng bài dự thi nhận được cũng đã vượt mong đợi của chúng tôi. Không dễ có một nhận xét chung về chất lượng bài dự thi, vì vừa viết vừa vẽ, lại có sự chênh lệch tuổi. Có nhiều tranh vẽ rất tốt nhưng ngoài độ tuổi quy định. Hoặc bài viết của một bạn 7 tuổi và 15 tuổi rõ ràng có những sắc thái khác nhau. Các bạn nhỏ bộc lộ cảm xúc nhiều hơn còn các bạn lớn suy tư nhiều hơn, đồng thời khuôn mẫu hơn.

Một số tiêu chí chấm giải mà anh/ chị đặt ra cho hình thức viết thư và vẽ tranh?

Trong khi chấm điểm, các giám khảo cố gắng cân bằng giữa các tiêu chí mang tính kỹ năng hoặc năng khiếu với khả năng diễn đạt cảm xúc tương ứng ở từng lứa tuổi. Nhưng dù sao các giám khảo cũng chỉ đánh giá bài thi với cái nhìn từ bên ngoài. Vì vậy, tôi nghĩ kết quả tốt đẹp nhất của cuộc thi là chính người thân của các bé cảm nhận được tình cảm của con, cháu mình.

Những bài thi đã khắc họa lại những góc nhìn, câu chuyện vô cùng đa dạng của các cô cậu bé “con em nhà bác sĩ” trên cả nước: vui có, buồn có, cảm động có. Anh/ chị có ấn tượng đặc biệt với bài thi nào không?

Các giải thưởng là kết quả chấm thi của nhiều giám khảo và cuộc thi nào cũng có những tiêu chí cơ bản. Nhưng trong thực tế, bài viết khiến tôi cảm động có thể là bài không đoạt giải. Đó có thể là một hình vẽ nguệch ngoạc, hoặc vài chữ viết tay của bé. Nó không khớp với các tiêu chí chấm thi nhưng làm tôi cảm động. Sự kết nối này mang tính riêng tư. Kiểu như, bài văn tả mẹ vụng về của con tôi không đạt điểm cao ở trường, nhưng đó là vẫn món quà quý giá nhất đối với tôi. Vì thế, tôi mừng là Ban tổ chức đã rất hào phóng khi tặng quà cho tất cả các bài dự thi. Đó cũng là lý do chúng tôi quyết định tặng thêm cuốn sách cây nhà lá vườn “Chú bé Thất Sơn” cho tất cả các bài dự thi.

Là một người sống tại Sài Gòn và viết rất nhiều cuốn sách về Sài Gòn, anh/ chị có dự đoán gì về nhịp sống Sài Gòn hoặc những đổi thay đến với thành phố sau dịch bệnh?

Tôi nghĩ, Sài Gòn sẽ vượt qua dịch bệnh, như đã vượt qua nhiều biến cố khác trước đây, bởi vì mỗi người chúng ta đều đang cố gắng theo cách của mình. Chúng ta cũng mở rộng khả năng hợp tác và kết nối với nhau kể cả trong thời gian giãn cách.

*

---
Gặp gỡ bác sĩ Lan Viên - trưởng dự án Áo Blouse Màu
---

Các bức tranh, lời nhắn của các bé đã và đang tiếp thêm nhiều động lực cho các nhân viên y tế ở tiền tuyến. Những đồng nghiệp xung quanh chị phản ứng như thế nào với cuộc thi? Có câu chuyện/ lời nhận xét nào khiến chị nhớ nhất không?

Sau khi bài của các con được đăng trên bookisk.vn, mình có hỏi thăm và phỏng vấn một số đồng nghiệp là người thân của các con, mọi người đều cho rằng cảm thấy vô cùng xúc động và thương, cũng có người nhận ra nhiều điều về cảm xúc, về mong ước đơn giản của con mà trước giờ mãi lo toan và chưa nhận ra, và đây cũng là dịp để các con được bày tỏ suy nghĩ của mình về nghề y, nghề của ba mẹ mình. Cuộc thi là cầu nối  nhân văn để các gia đình y tế xích lại gần nhau, để hiểu, để thương và để động viên nhau vượt qua gian khó.

Một câu chuyện vui vui hoặc cảm động xoay quanh những nhân viên y tế trong quá trình tổ chức Con thương chiếc áo Blouse? (Ví dụ: mẹ bận quá không biết con có viết bài…)

Có kha khá các câu chuyện vui và xúc động xung quanh cuộc thi, nhưng điều mình ấn tượng nhất là khi đọc bức thư gửi cho ba của một bạn nhỏ, mình cảm thấy cảm nhận của con thật sâu sắc khi con không chỉ quan tâm đến người thân của mình mà còn quan tâm đến những gì đang diễn ra quanh con một cách tinh tế và sâu sắc, khi phỏng vấn cô bé viết thư cho ba của mình, hỏi vì sao con lại có thể viết bức thư cảm động như thế, cô bé đã trả lời “vì con viết thư bằng trái tim của con” và cô bé ấy còn ước mong mai mốt sẽ được làm bác sĩ giống ba của mình nữa. Hay hình ảnh người bố với hai hàng nước mắt chảy dài khi đọc đến đoạn “Gia đình em đã lâu lắm rồi chưa ăn cơm cùng nhau” vì chợt nhớ, chợt thương, chợt giật mình vì lâu nay không để ý đến cảm xúc của con

Thông qua cuộc thi này, chị kì vọng sẽ lan tỏa những giá trị tích cực nào trong cộng đồng y tế nói riêng và xã hội chung nói chung?

Thông qua cuộc thi, cả CHIR và đồng tổ chức – Nhà sách Phương Nam đều mong muốn san sẻ gánh nặng nơi tiền tuyến, “bạn chăm sóc người dân, chúng tôi chăm sóc bạn và gia đình bạn” là thông điệp chương trình Áo Blouse Màu của CHIR luôn hướng tới. Thông qua việc các con bày tỏ suy nghĩ của các con về nghề y, những tình yêu thương của mình dành cho người thân, chương trình tin rằng nó là một món quà, một sự động viên vô giá dành cho tuyến đầu. Hơn nữa, thông qua chương trình, chúng tôi không chỉ mong muốn giúp các con có “Hè vui – Hè ý nghĩa – Hè an toàn”, hơn hết, chúng tôi mong muốn nuôi nấng tình yêu đọc sách trong các con để các con có thể làm giàu kiến thức, vốn sống của mình và nuôi nấng ước mơ của các con thông qua các trang sách.

*

---
Trò chuyện cùng chị Tú Khuyên - Trưởng bộ phận Thiết kế - Mỹ thuật Phương Nam Book
---

Qua những nét vẽ ngây ngô nhưng chân thành của các thí sinh, chị có cảm nhận thế nào về suy nghĩ và tình cảm của các bạn nhỏ? Cũng như điều đọng lại trong chị sau khi cuộc thi khép lại là gì?

Thế giới của trẻ con luôn sinh động, phong phú, đầy sắc màu và vẽ tranh là thứ ngôn ngữ không lời có thể giúp con trẻ cất lên tiếng nói, suy nghĩ và tình cảm của mình. Nếu để ý các chi tiết nhỏ trong tranh, chúng ta sẽ thấy được cách tư duy rất khác nhau ở mỗi bạn và điều này khiến tôi trân trọng. Các bạn nhỏ đã hiểu được vai trò của mình cũng như cảm thông cho nhiệm vụ của ba mẹ, người thân,… chung sức cùng đất nước. Tôi thấy vui và hạnh phúc khi được đồng hành cùng cuộc thi này.

Từng làm giám khảo nhiều cuộc thi vẽ - sáng tạo, chị thấy Con thương chiếc áo Blouse có điểm gì khác/ nổi bật so với những cuộc thi còn lại?

“Con thương chiếc áo Blouse” là một cuộc thi khá đặc biệt đối với tôi. Đặc biệt không chỉ ở đối tượng cuộc thi dành riêng cho các bạn nhỏ có người thân đang làm việc trong ngành Y tế, mà còn là cuộc thi diễn ra ở thời điểm đất nước bước vào giai đoạn chống dịch Covid-19 vô cùng thử thách. Qua những bức tranh, các bạn không chỉ gửi gắm tâm tình của mình đến những người thân yêu mà còn là lời động viên, cổ vũ, tiếp thêm sức mạnh cho các cô chú, anh chị là đồng nghiệp của họ. Đây chắc chắn là liều thuốc tinh thần vô giá giúp họ giảm đi phần nào áp lực.

Chị có đặc biệt ấn tượng với bài thi vẽ nào nhất không? Vì sao?

Tôi khá ấn tượng với bài dự thi của Nguyễn Hồng Hoài Diệp, bức tranh ngập tràn sắc xanh hy vọng cùng ngôi sao vàng Việt Nam, chứa đựng thông điệp rất rõ ràng và ý nghĩa. Hoài Diệp biết cách thể hiện suy nghĩ của mình khi vẽ ra những hành động có thể chung tay góp sức phòng chống dịch Covid-19, với bố cục chắc chắn và màu sắc hài hòa.

Một bài dự thi khác tôi cũng ấn tượng không kém là tranh vẽ của Vũ Thị Ngọc Anh, bạn vẽ rất đẹp và có chiều sâu, thật tiếc khi bạn không có được giải thưởng cao vì nằm ngoài độ tuổi của Nhóm A (nhóm thi vẽ).

*

---
Chị Hoàng Phương - Giám đốc Marketing Nhà Sách Phương Nam
---

Vì sao Nhà Sách Phương Nam tham gia tổ chức cuộc thì này? Và vì sao lại chỉ dành cho đối tượng là con em của nhân viên y tế mà không mở rộng áp dụng cho tất cả các trẻ em?

Trong suốt gần 40 năm hoạt động, Nhà Sách Phương Nam đã thực hiện nhiều chương dành cho cộng đồng như tặng sách cho thư viện trường, tặng sách cho các chiến sĩ hải đảo xa xôi, các quân khu, lữ đoàn, tặng sách và đồ dùng học tập cho hàng ngàn trẻ em có hoàn cảnh khó khăn ở miền Trung.

Khi những làn sóng Covid-19 liên tiếp đổ ập vào Việt Nam, các nhân viên y tế là lực lượng tiên phong chống dịch, họ đã để lại gia đình, người thân để xông pha nơi tuyến đầu. Tôi còn nhớ có bài dự thi, trong đó bé có cả ba mẹ đều làm ngành y, bé viết “đã mấy tuần ba đi trực liên tục ở cơ quan không về, mẹ cũng đi làm”, bài khác thì “Gia đình em đã lâu lắm rồi chưa ăn cơm cùng nhau”.

Qua chương trình, chúng tôi muốn bày tỏ sự biết ơn đến đội ngũ nhân viên y tế vì những cống hiến của họ trong cuộc chiến chống đại dịch Covid-19, cũng là một lời nhắn nhủ đến các nhân viên y tế là xã hội quan tâm đến họ.

Điều gì làm chị ấn tượng nhất từ cuộc thi?

Phải nói là học được thì đúng hơn. Qua cuộc thi, tôi thấy các bé từ 5, 6 tuổi cũng đã phần nào hiểu về đại dịch, về công việc của ba mẹ, người thân mình khi là nhân viên y tế trong đại dịch. Tôi nghĩ trẻ con dù nhỏ như thế nào đi nữa đều nhạy cảm với những chuyện đang diễn ra xung quanh chúng, và chúng có những cảm xúc, những suy nghĩ rất riêng mà nhiều khi người lớn chúng ta sẽ bất ngờ khi biết được. Sự nhạy cảm của các bé, tôi không biết là tốt hay không tốt, nhưng cũng là một cái gì đó giúp cảnh tỉnh người lớn chúng ta cần quan tâm nhiều hơn đến cảm giác, suy nghĩ của con trẻ.

Và Nhà Sách Phương Nam sẽ tiếp tục có những hoạt động ý nghĩa cho con em NVYT trong thời gian sắp tới?

Chắc chắn rồi. Mà không chỉ dành riêng cho con em nhân viên y tế, chúng tôi sẽ triển khai có nhiều hoạt động dành cho các đối tượng trẻ em nói chung, vừa tạo ra sân chơi bổ ích dành cho các em, vừa để lan tỏa niềm vui đọc sách. Qua các chương trình chúng tôi đã đang và sẽ tổ chức, chúng tôi hi vọng có ngày càng nhiều em biết đến sách, tìm đọc sách và coi sách như một phần không thể thiếu của mình.

*

Cảm ơn ban giám khảo đã dành thời gian trò chuyện cùng Bookish.vn. Cuộc thi "Con thương chiếc áo Blouse" được hy vọng sẽ tạo nên làn sóng lan tỏa yêu thương từ hậu phương gửi đến tiền tuyến, nhắc chúng ta nhớ về những giá trị tốt đẹp của tình thân, tình đồng bào ngay trong thời điểm khó khăn.

Hết.

39 năm làm bạn với Sài Gòn cũng là 39 năm nhìn thời cuộc thay đổi, bao biến động trôi qua và chứng kiến ba lớp thế hệ người ta trưởng thành.

Khởi điểm bằng cách “xé rào văn hóa” thời bao cấp 

Tua ngược trở về thời điểm 40 năm trước, Sài Gòn của thời bao cấp hoàn toàn khác với một Sài Gòn phóng khoáng của bây giờ.

“Nhà sách tự chọn” từng là một khái niệm không tồn tại.

Thời bao cấp, việc xuất bản sách có một hệ thống phát hành riêng. Không ai được phép xuất bản trật đường ray khỏi quy trình phân phối của Đảng. Có thể hiểu là, các nhà xuất bản sau khi in sách xong thì phải giao cho Công ty Phát hành sách Trung ương hoặc Thành phố. Người đọc nhận sách từ các cô mậu dịch viên với gương mặt lạnh tanh cùng biểu cảm “như sắp ban ơn cho người khác”. Hơn nữa, trong hoàn cảnh khó khăn thiếu thốn, sách và tập học sinh thường sử dụng giấy tái chế, dẫn đến chất lượng giấy và chất lượng in đều rất kém.

Không hài lòng với cung cách phân phối lưu thông cũ kỹ này, một nhóm những sinh viên và tri thức trẻ “khát sách” thời bấy giờ đã vận động kêu gọi sự “xé rào trong văn hóa”, cụ thể là thay đổi quá trình xuất bản và phân phối sách. Họ đã không ngần ngại cày xe cuốc bộ đến các nhà xuất bản xin phép liên kết phát hành – một việc chưa hề có tiền lệ tại Sài Gòn! May mắn thay, họ đã nhận được sự ủng hộ của Bí thư Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh (mà sau này là Thủ tướng Chính phủ) Võ Văn Kiệt.

Cửa hàng sách đầu tiên của Công ty Văn hóa Tổng hợp Quận 11 (một cái tên đúng điệu thập niên 90!) ra đời với diện tích rộng 300-400 mét vuông, để khách hàng có thể thoải mái xem sách, lựa chọn và tính tiền. So với thời nay thì chẳng có chi mới mẻ và độc đáo, nhưng mô hình “nhà sách tự chọn” đầu tiên đã gây nên cơn sốt tại Sài Gòn vào năm 1982.

Không còn hình ảnh các cô mậu dịch viên “khó ở trong truyền thuyết”, nay ta được ngắm các cô nhân viên nhà sách trẻ trung, nền nã, duyên dáng trong tà áo dài thoăn thoắt phục vụ khách. Đội ngũ nhân viên ấy là một phần không thể thiếu trong việc trao gửi những cuốn sách chất lượng đến tay nam thanh nữ tú yêu sách, yêu văn hóa đọc. Họ cũng trở thành một biểu tượng của nhà sách thuở ấy, làm biết bao trái tim nam thanh niên Sài Thành rung động.

Năm 1999, Công ty Văn hóa Tổng hợp Quận 11 đổi tên thành Nhà Sách Phương Nam. Lấy trọng tâm là Sài Gòn, lan tỏa tri thức khắp miền Nam (và xa hơn nữa).

Trưởng thành cùng Gen X, Millennial và Gen Z

Là "nhà sách tự chọn" tiên phong tại Sài Gòn, nhưng khi thời cuộc thay đổi, Phương Nam có giữ vững được vị thế của người đi đầu không?

Sài Gòn từ thập niên 90 đến khi bước sang thiên niên kỷ mới đã trải qua nhiều biến chuyển, không chỉ về vật chất mà còn về tinh thần. 30 năm, Nhà Sách Phương Nam chứng kiến sự ra đời và “trỗi dậy” của Gen X, Millennial và sắp tới là Gen Z. Hiện nay, những thế hệ này chiếm đa số trong tệp khách hàng của Nhà Sách Phuơng Nam, càng ngày càng tự tin và khẳng định mình chính là lực lượng cốt yếu tô vẽ nên tấm phông nền độc đáo mang tên văn hóa Sài Gòn.

Thời bao cấp trôi qua, Gen X - những người con trưởng thành trong bối cảnh xã hội mới có đầy đủ điều kiện học tập, với nguồn tài chính dồi dào và nhu cầu văn hóa nâng cao. Lúc này, nhà sách không chỉ đơn thuần là nơi đến, lựa sách và mang về đọc, mà cần phát huy tiềm lực trở thành một địa điểm tham quan và giải trí cho giới trẻ sau 8 tiếng học tập và làm việc.

Nhà Sách Phương Nam quyết định đưa mô hình nhà sách vào các Trung tâm thương mại lớn, khởi đầu là Vincom Lê Thánh Tôn (quận 1). Thời điểm bấy giờ, đây là một quyết định liều lĩnh, nhiều ý kiến cho rằng Phương Nam “chơi trội”. Liệu nhà sách có tồn tại được trên một năm không? Tuy nhiên, sự thật đã chứng minh: đưa sách trở thành một sản phẩm sang trọng là quyết định đúng đắn.

Thế hệ Millennial (Gen Y) và Gen Z tại Sài Gòn may mắn chứng kiến những tác động đầu tiên và sự lan tỏa mạnh mẽ của Internet. Đời sống của họ gắn chặt với công nghệ; điện thoại và máy tính trở thành công cụ không-thể-tách-rời trong cuộc sống, cùng những suy nghĩ độc lập hoàn toàn so với ông bà cha mẹ. Một thế hệ mới, với túi tiền rủng rỉnh hơn và nhạy bén với xu hướng toàn cầu hơn - không giới hạn trong thời trang, điện ảnh và còn cả mảng thông tin sách báo.

Sách - với Milennial và Gen Z - không chỉ là “tập hợp rất nhiều chữ”, mà là một phong cách và lối sống cần sẻ chia. Sự phát triển của các cộng đồng đọc sách, các tạp chí sách online, #bookstagram và các trào lưu văn hóa tương tự liên tục được sinh ra và cập nhật mới thúc đẩy Phương Nam không được phép dậm chân tại chỗ, mà phải “trưởng thành” cùng thế hệ trẻ.

Học hỏi những mô hình thành phố sách cả ngàn mét vuông từ trên thế giới, Nhà Sách Phương Nam khai sinh 3 Book City tại Sài Gòn, mỗi nơi lại được cộp mác đóng mộc một phong cách thời thượng riêng để làm hài lòng các độc giả sành điệu, đồng thời không quên tái định hướng và cách tân thương hiệu “Nhà Sách Phương Nam” một cách tổng thể.

Và không thể nhắc đến lợi thế ngoại ngữ - một trong những mũi nhọn để các 8X, 9X có được tấm hộ chiếu công dân toàn cầu. Mà thông thạo ngoại ngữ không chưa đủ, người trẻ hiện nay có nhu cầu mạnh mẽ được hòa mình vào các làn sóng văn hóa, học thuật của thế giới, thông qua cây cầu là các sản phẩm văn hóa nhập ngoại với chất lượng đã được kiểm chứng. Các sản phẩm sách báo ngoại văn của Phương Nam xuất hiện, như một chất xúc tác cho quá trình tiếp cận này.

Phương Nam liên tục cập nhật các tác phẩm văn học mới phát hành trên thế giới, được công nhận bởi hội đồng và giải thưởng văn học lớn như Pulitzer, Man Booker,... cùng những cuốn sách phát hành cùng thời điểm với thế giới. Lồng ghép những tiện ích mới vào tấm phông nền văn hóa truyền thống, Nhà Sách Phương Nam đã trở thành “món ngon tinh thần” của giới trẻ Sài Thành. 

Phương Nam chống dịch cùng Sài Gòn!

Để tôi kể cho bạn nghe, câu chuyện về cách Phương Nam linh hoạt chống dịch cùng Sài Gòn!

Dịch Covid trong năm 2020-2021 chắc chắn là sự kiện “độc đáo” và có tác động to lớn nhất đến xã hội Việt Nam trong thập niên 2020.

Hai năm trôi qua, đến bây giờ chắc bản thân người Sài Gòn cũng chẳng thể nhớ chính xác được số lần thành phố nhà mình đã bị dịch bệnh “xâm lấn”. Hiển nhiên Nhà Sách Phương Nam cũng không nằm ngoài vòng ảnh hưởng. Với 20 chi nhánh nhà sách tại Sài Gòn, Phương Nam vội vàng "gồng gánh" chống dịch. Nghiêm túc thực hiện những quy định vệ sinh và giãn cách của Thủ tướng Chính phủ chỉ là bước khởi đầu, Phương Nam không ngại thay đổi mình để đồng hành cùng thành phố.

Khoảnh khắc khiến rất nhiều khách hàng Phương Nam giật mình kinh ngạc là khi họ phát hiện, giữa tầng tầng sách báo là sự hiện diện hiên ngang của... gạo thơm lài, dầu ăn Tường An cùng 101 chủng loại mì tôm, thịt hộp, mắm muối.

Phương Nam dành không gian để nhập về mặt hàng nhu yếu phẩm và sản phẩm vệ sinh - kháng khuẩn. Giải thích cho sự xuất hiện không hề được dự đoán trước này, ban lãnh đạo của Nhà Sách Phương cười xòa đáp: Đất nước chống dịch, thì mình linh hoạt hỗ trợ thôi!

Và khi đất nước cần, Phương Nam cũng sẵn sàng đóng cửa một số nhà sách để hạn chế tụ tập đông người và “di chuyển địa bàn” lên mặt trận online: website nhasachphuongnam.com rục rịch thay áo và xác lập vị thế thiết yếu của mình trong hệ sinh thái Phương Nam, để chắc chắn rằng đời sống văn hóa tinh thần của người Sài Gòn vẫn phong phú và giàu có, hệt như cái thời chúng ta chưa hề biết Covid là gì!

39 năm đồng hành cùng Sài Gòn, trong đó có 2 năm lịch sử đại dịch Covid. Cũng như những cư dân thành phố, Nhà Sách Phương Nam bắt đầu bằng lo lắng, ngạc nhiên,... cũng đã chuyển sang trạng thái tập làm quen và vững vàng chống dịch.

Sài Gòn vẫn chưa thất thủ! Lịch sử của thành phố vẫn đang chờ những cư dân hiện tại và thế hệ tương lại viết tiếp, và mong rằng những trang vàng son ấy vẫn có sự hiện diện của một nét bút xanh mang tên Phương Nam.

Nhìn sơ qua thì khó có thể nhận ra, nhưng Gudetama là một chiếc lòng đỏ trứng có mông. Nó là nhân vật hư cấu: một nhân vật có tứ chi nhưng không có ngón tay hay ngón chân. Nó có miệng nhưng không có răng. Nó có đùi nhưng không thấy khớp, có đầu nhưng không có cổ. Đôi mắt nó trông giống như hai hạt vừng. Nó không có giới tính cụ thể.

Nhìn bằng mắt thường, chiếc trứng lười có thể bị nhầm thành một hạt đậu vàng, một hạt ngô, hay một giọt mật ong chẳng mấy bắt mắt. Nhưng Gudetama không phải là bất kì thứ gì trong số đó – bởi vì điều đó sẽ mang sức nặng quá lớn, đặc biệt khi đây là một câu chuyện thành công mà thoạt hình thì chẳng có ý nghĩa gì đặc biệt cả.

Gudetama là nhân vật được sinh sau đẻ muộn trong vũ trụ Sanrio – thế giới nhân vật hư cấu mà cho đến gần đây vẫn xoay quanh Hello Kitty. Những năm gần đây, Gudetama là nhân vật nổi tiếng nhất của Sanrio, mặc dù cái ngoại hình lõng bõng của nó đi ngược với định nghĩa của công ty về khái niệm “dễ thương”.

Nếu Hello Kitty và những nhân vật đồng hương như chú ếch Keroppi nổi tiếng với khả năng “hóa phép” các vật dụng như hộp cơm, hành lý, áo phông, bàn chải đánh răng,... thêm phần dễ thương và cuốn hút, đồng thời gợi lên sự ấm áp nơi những trái tim lạnh giá nhất; Gudetama - chào đời vào năm 2013 – lại được sinh ra trong một thế giới mà có lẽ nó sẽ muốn chối bỏ và trốn tránh.

Gudetama trông giống như một thiết kế nhân vật dang dở, thế nhưng mọi người không thể ngừng yêu thích nó. Vẻ ngoài của Gudetama chỉ là một phần nhỏ trong sức hấp dẫn của nó. Điểm thu hút nhất chính là tính cách lãnh đạm và thờ ơ của nó. Gudetama có thể nói chuyện (bằng những câu ngắn), di chuyển (nhưng giống như ngọ nguậy hơn), thể hiện cảm xúc (chỉ có đau đớn) và thở (đặc biệt là khi nó ngủ). Mặc dù nó có thể làm những điều này và có tiềm năng làm nhiều thứ hơn thế, nhưng nó không muốn làm. Mỗi ngày mới là một cơ hội để Gudetama trải nghiệm cuộc sống với mức năng lượng thấp nhất, và điều khiến nó sung sướng nhất là không làm gì cả.

Thật kỳ lạ khi một quả trứng lười biếng lại có thể thu hút sự yêu mến rộng rãi như vậy. Sự yêu mến này bắt nguồn từ tính cách gần gũi của nhân vật, nhu cầu được chăm sóc của nó và cách nó thách thức ta, khiến ta phải suy nghĩ lại về những gì ta thường coi là dễ thương. Gudetama và sự nổi tiếng của nó là một phần của phong trào văn hoá mở rộng – đây là phản lực hướng tới cuộc sống vốn đã bị chọt thủng bởi sự nghi ngờ, sóng gió và phẫn nộ.

Sự ra đời của Gudetama: một sản phẩm “về nhì” nhưng vẫn cứ phát triển mạnh mẽ

Từ khoảnh khắc chào đời, Gudetama đã luôn là kẻ thua cuộc.

Năm 2013, Sanrio tổ chức cuộc thi sáng tạo nhân vật dựa trên thực phẩm. Những cuộc thi như vậy được tạo ra vì hai mục đích: giúp nhà thiết kế của công ty nghĩ ra ý tưởng để sáng tạo, và đóng vai trò như một cuộc thử nghiệm cho các gương mặt mới tiềm năng trước khi Sanrio đổ tiền vào hàng hoá tương ứng. Fan bỏ phiếu, và Gudetama đứng thứ hai, thua một miếng cá hồi phi lê vui vẻ tên là Kirimichan.

Dave Marchi, phó chủ tịch tiếp thị và quản lý thương hiệu của Sanrio chia sẻ với tôi rằng: “Ban đầu, chúng tôi ra mắt các sản phẩm dựa trên nhân vật cá hồi phi lê và bạn bè. Quả trứng lười Gudetama đứng thứ hai, nhưng chúng tôi [vẫn] phát hành những sản phẩm dựa trên Gudetama, và chúng thực sự, thực sự rất thành công.”

Marchi đang khiêm tốn. Hãy nhìn cái góc nhỏ đáng buồn trên trang web của Sanrio - nơi mà Kirimichan và nụ cười bất diệt của nó tồn tại trong cô độc - khi chỉ có hai món đồ in hình Kirimichan được rao bán. Gudetama lại có tới 115 sản phẩm, bao gồm ván trượt, quạt bàn và hộp đựng khăn giấy biết nói, ngoài ra còn có nhiều trang phục thường ngày và thú nhung. Để so sánh thì Hello Kitty - nhân vật hàng đầu của Sanrio - có 226 sản phẩm.

Mặc dù Sanrio chưa tiết lộ doanh thu bán hàng chính xác, Marchi cũng nhận thấy rằng những khách hàng quan tâm đến Gudetama “chắc chắn thiên về nhóm người trưởng thành, nhưng cũng có những đứa trẻ 7 tuổi sở hữu một con thú nhung Gudetama bởi vì chúng nghĩ nó là một chiếc trứng dễ thương và vui nhộn.”

Khi cân nhắc về hình tượng Gudetama, chiến thắng từ tốn và lượng fan trưởng thành hoàn toàn dễ hiểu. Trong một cuộc thi thuần túy dựa trên sự "dễ thương", Kirimichan giành chiến thắng vì đó là tất cả những gì Kirimichan có – một miếng cá hồi phi lê dễ thương, tươi cười và tự xưng là “ngôi sao trong thế giới thực phẩm thái lát”.

Nhưng Gudetama đại diện cho nhiều, nhiều điều hơn thế.

Sức hấp dẫn thực sự của Gudetama là tính cách của nó.

Điều khiến Gudetama khác biệt với các nhân vật còn lại của Sanrio là mối liên kết cá nhân mà nhiều người hâm mộ cảm thấy với nhân vật. Có thể bạn sẽ không hiểu được này nếu bạn mới chỉ nhìn thấy hình vẽ Gudetama. Kết nối đó đến từ các video của Gudetama, trong đó nó, chà, chẳng làm gì cả. Sanrio đã tạo một chuỗi video mà bạn có thể xem trên YouTube - gồm các đoạn ngắn ghi lại cuộc sống đáng chán của Gudetama. Các video cho thấy sự thiếu nhiệt tình của Gudetama theo những cách mà hình ảnh tĩnh không thể nắm bắt được.

“Tôi nghĩ đặc biệt với Gudetama và thái độ mà chúng ta thấy từ nó, nó có một chút khác biệt,” Marchi nói. “Nó hơi lười biếng, nó hơi u sầu, nó có một chút chả quan tâm, thái độ hơi mệt mỏi, buồn ngủ, lười biếng, sao cũng được, mà điều đó có thể được đồng cảm bởi nhiều người, cho dù là bạn 14 tuổi, 34 tuổi hay 50 tuổi.”

Cái tên “Gudetama” kết hợp cụm từ tiếng Nhật “gude gude”, có nghĩa là lười biếng, với “tama”, một dạng viết tắt của “tamago”, tiếng Nhật có nghĩa là trứng. Dùng từ “lười biếng” để miêu tả Gudetama có một chút nói giảm nói tránh, giống như việc dùng từ “mưa” mô tả một trận đại hồng thuỷ vậy.

Gudetama luôn mệt mỏi. Nó (theo Sanrio, Gudetama không được thụ tinh và không có giới tính) quá mệt mỏi để hắt hơi, quá mệt mỏi để bị ăn, quá mệt mỏi để bị rán lên, và rất nhiều lúc, rất mệt mỏi để chui ra khỏi vỏ trứng. Nó sử dụng một dải thịt xông khói làm chăn và dùng bít tết để làm gối. Nó luôn nói về việc trở về nhà, nhưng không bao giờ nói rõ nhà là đâu. Cuộc sống đối với Gudetama, chủ yếu là nằm trên đĩa, phần lớn là không thể chịu đựng được.

Bất kỳ nỗ lực nào cũng đồng nghĩa với đau đớn. Điều duy nhất tồi tệ hơn nỗ lực là nỗ lực cần thiết để phàn nàn về những nỗ lực trên. Bạn có thể lười trong mọi việc, chỉ cần bạn quyết tâm là được.

Trong sự không muốn làm bất cứ việc gì, Gudetama đã luyện thành một nhân cách từ chứng “suy nhược hành động”. Thái độ không có động lực này đã mang lại cho nó nhiều danh hiệu khác nhau, từ “Hello Kitty dành cho thế hệ Millennials” cho đến cái tên chung chung hơn là “anh hùng”.

Gudetama cho thấy văn hoá “kawaii” của Nhật Bản đã trở nên phức tạp - đối lập với định nghĩa “dễ thương” của người Mỹ

Để hiểu Gudetama, bạn phải hiểu rằng khái niệm “dễ thương” của người Mỹ rất đơn giản. Ở Mỹ, những gì bạn thấy, về cơ bản, là những gì bạn có.

Theo lời Aya Kakeda, một chuyên gia hoạt hình và giảng viên tại trường Visual Arts (Nghệ thuật thị giác) tại New York: “Văn hoá nhân vật tại Mỹ và phương Tây vẫn rất trắng đen rõ ràng. Vai ác là vai ác, và anh hùng là anh hùng. Nhân vật dễ thương là biểu tượng của sự ngọt ngào và những điều tốt lành. Bạn có thể nhận thấy điều đó thông qua diện mạo của họ. Điều đó cũng tương tự với các nhân vật ‘ác’.”

Ví dụ kinh điển: hầu hết các bộ phim cũ của Disney. Có thể dễ dàng phân biệt được đâu là nhân vật phản diện vì họ thường xấu xí (Evil Queen trong Bạch Tuyết và 7 chú lùn), kinh tởm (Phù thuỷ biển Ursula của Nàng tiên cá), và/hoặc hoà mình với bóng đêm và những gam màu tối (Scar trong The Lion King). Những kẻ “xấu” trong phim Disney được xem là kẻ ác, lúc nào cũng xấu xa, và không bao giờ dễ thương.

Nhưng ở Nhật Bản, khái niệm dễ thương có nhiều vùng xám hơn, và nó chậm rãi phát triển trong nhiều năm. Khi thảo luận về sự dễ thương ở Nhật Bản, cụm từ được mọi người sử dụng là “kawaii”, một thuật ngữ xuất hiện vào những năm 1970 (theo Sharon Kinsella thuộc Đại học Manchester).

Nguyên lí cơ bản của kawaii là cảm giác dễ thương như trẻ con. Alissa Freedman, giáo sư về văn học và điện ảnh Nhật Bản tại Đại học Oregon nói với tôi rằng: “Kawaii không chỉ là một kiểu dễ thương. Đó là một kiểu dễ thương rất mong manh. Kiểu như là, bạn quá dễ thương nên mọi người muốn chăm sóc bạn. Nó khiến chúng ta muốn quan tâm đến họ.”

Gần đây, theo Kakeda, khái niệm kawaii đã trở nên rời rạc hơn, dẫn đến việc phân mảnh thành nhiều nhóm kawaii khác nhau. “Ví dụ như, kimo-kawaii [đôi khi còn gọi là gro-kawaii] – kimo có nghĩa là kì cục. Có điều gì đó đáng sợ và kỳ lạ về [một nhân vật kimo-kawaii], nhưng đồng thời nó cũng mang vẻ kawaii tương tự.”

Một nhân vật kimo-kawaii của văn hóa Mỹ mà Kakeda đưa ra là Spongebob Squarepants, với đôi mắt lồi và làn da đầy lỗ. Kakeda cũng đưa ra các nhân vật của Nhật gọi là “Kobito Zukan”, trông giống như những người lùn hay thần lùn. Nhân vật này, theo như trang web chính thức của Kobitos thì thích hút đường từ những quả đào.

Kakeda chỉ ra rằng: Khái niệm kimo-kawaii không chỉ xoay quanh ngoại hình. Một trong những nhân vật kimo-kawaii nổi tiếng hơn cả ở Nhật Bản là “Gloomy Bear”. Được tạo ra bởi nghệ sĩ Mori Chack, ngoại hình Gloomy Bear giống bạn bè của Hello Kitty và các nhân vật còn lại của vũ trụ Sanrio. Nhưng khi nhìn vào bộ móng vuốt đẫm máu của nó, bạn sẽ nhận ra rằng nhân vật này rất bạo lực, mà đích nhắm của sự bạo lực thường là chủ của nó, một cậu bé tên Pitty.

Sự kết hợp giữa đẫm máu và dễ thương của Gloomy Bear là những gì Kakeda nhận ra được khi cô miêu tả những gì còn thiếu sót trong văn hoá nhân vật Mỹ, nơi những sinh vật dễ thương thường không có khả năng trở thành bất cứ điều gì ngoài tốt bụng và sinh vật xấu xí thì, dĩ nhiên, phải đi cùng với sự xấu xa. Nó cũng cho thấy mức độ rộng và hẹp xen kẽ nhau của văn hoá kawaii như thế nào.

Gudetama thể hiện các yếu tố của kimo-kawaii. Nó không dễ thương theo kiểu truyền thống, và vẻ bề ngoài của nó nghiêng về Spongebob hơn là Hello Kitty. Thái độ của nó không giống như trẻ con và cũng không được vui vẻ lắm. Ngoài ra, Gudetama còn thể hiện những đặc điểm của một nhóm kawaii nhỏ khác là yuru-kawaii.

Theo Kakeda, “Yuru có nghĩa là buông thả, thoải mái và bình tĩnh, thể loại này trở nên nổi tiếng vì cuộc sống căng thẳng trong xã hội hiện đại. Mọi người luôn tìm kiếm điều gì đó để khiến họ bình tĩnh và thư giãn. Ở Mỹ, có lẽ mọi người sẽ đi tìm kiếm các tiệm spa hay các lớp học thiền. Ở Nhật Bản, có những nhân vật Yuru khiến bạn bình tĩnh và thư giãn chỉ bằng cách nhìn vào chúng.”

Điển hình của yuru-kawaii là một chú gấu được biết đến với cái tên Rilakkuma, một nhân vật được do công ty đối thủ của Sanrio - công ty văn phòng phẩm San-X tạo ra. Tên của Rilakkuma có nghĩa là “có tâm trạng thoải mái” và nhân vật này có một cuộc sống không căng thẳng.

Hình ảnh không nói dối. Tôi chỉ mất khoảng 14 giây để phải lòng cái sự đáng yêu này. Nhịp tim của tôi chậm hơn. Hơi thở của tôi sâu hơn. Tôi quên mất việc giặt giũ và rửa chén của mình. Tôi trút bỏ sự lo lắng liên quan đến công việc của mình. Tôi tưởng tượng mình là chú chim nhỏ màu vàng, mặc bộ quần áo nhỏ xíu, đi chơi với hai người bạn gấu của tôi và tận hưởng một cuộc sống ấm cúng. Nhìn chằm chằm vào con gấu này khiến tôi dễ chịu hơn.

Khi Kakeda giải thích sự khác biệt giữa Rilakkuma và Gudetama, cô ấy sử dụng từ “tiêu cực” để phân biệt hai nhân vật. Đó là một đặc điểm phân biệt phù hợp. Rilakkuma là thư giãn theo mặt tích cực. Gudetama không nghiêng nhiều về sự thư giãn mà là về sự khó chịu đối với thế giới xung quanh nó. Gudetama, màu vàng và mang bộ dạng trần trụi, tự nghi ngờ về ý nghĩa cuộc sống.

Gudetama hỏi: “Nếu nhàn rỗi là hạnh phúc thật sự, thì làm những gì khác chẳng phải là đau khổ sao?”

Sự ra đời của thế hệ nhân vật sau này – một thế hệ giống Gudetama hơn là Hello Kitty

Có một sự khác biệt lớn giữa Gudetama và Hello Kitty: Hello Kitty vừa dễ thương hơn Gudetama - theo phong cách cũ - nhưng đồng thời cũng vô cảm – Hello Kitty thậm chí còn không có miệng để cười hay cau mày. Điều này khiến nó trông như một bức phông trống: Hello Kitty có thể là bất cứ điều gì mà chúng ta muốn cô nàng trở thành. Nhưng nhiều người đặc biệt cảm thấy kết nối với Gudetama vì tính cách của nó.

Và Sanrio bắt đầu tận dụng sự nổi tiếng này.

Năm ngoái, công ty đã giới thiệu Aggretsuko – từ “agrressive” (hung hăng) kết hợp với tên riêng là Retsuko – hướng đến khách hàng quốc tế (những người nói tiếng Anh). Aggretsuko là một cô gấu trúc đỏ làm việc trong văn phòng toàn những đồng nghiệp phiền phức. Để thư giãn, cô dành cả đêm để uống rượu và hát nhạc death metal tại quán karaoke.

Theo Freedman, Aggretsuko hay ở chỗ, cô là một là một dạng parody nhẹ nhàng của nhóm phụ nữ Nhật “OL”, hay “office lady” (phụ nữ văn phòng), họ xuất hiện vào những những năm 80. OL là những nhân viên nữ làm việc trong những ngành nghề thiên hướng “nữ tính”, hoặc những công viêc dịch vụ với phong cách mặc định là lịch sự, đoan trang. Aggretsuko đã xoá bỏ định kiến đó, cho chúng ta thấy cô không chỉ biết “lịch sự”. Thật vậy, cô hoàn toàn thành thật về mức độ khó khăn của công việc, khi mà cô phải chịu đựng những người đồng nghiệp khó ưa của mình.

Nếu chuyện Aggretsko đang thách thức cái hình tượng ngoan ngoãn, hoài cổ của phụ nữ Nhật là một vấn đề xa lạ với người Mỹ, thì những nỗi bức bối của cô và sự khác biệt giữa cái tôi nơi công sở và cái tôi thật lại là vấn đề chung toàn thế giới.

Mặc dù tính cách của cô không giống Gudetama, Aggretsuko cũng thuộc một nhóm nhân vật kì lạ nhưng mang ý nghĩa quan trọng. Chiếc trứng lười có mông kia đã thay đổi khái niệm dễ thương của Sanrio, cũng như phản ứng của mọi người đối với nó.

Dễ thương không chỉ là vẻ bề ngoài. Nó có sức mạnh để thay đổi chúng ta, là cứu cánh cho những nỗi bức bối và sợ hãi lớn nhất của chúng ta, và có lẽ cho chúng ta thấy điều gì đó trong bản thân mà chúng ta không biết là mình cần – đặc biệt nếu cái tôi thật của bạn là một quả trứng có mông và chán ghét cuộc sống.

Hết.

Alex Abad-Santos
Lalijade lược dịch.

Bài viết gốc How Gudetama, a lazy egg yolk with a butt, became an unstoppable cultural phenomenon đăng tại Vox.