Hãy cùng ước mơ là tác phẩm truyền cảm hứng mang tính thực tế cao. Trong sách, Đức Giáo hoàng Phanxicô lí giải nguyên nhân xảy ra những cuộc khủng hoảng trên toàn cầu cũng như khơi gợi cho độc giả biết cách để cùng nhau chung tay biến thế giới trở thành nơi an toàn hơn, công bình hơn, lành mạnh hơn.

Hãy cùng ước mơ được viết trong thời gian phong tỏa kéo dài do đại dịch Covid-19. Vi rút thường là một nguyên nhân gây bệnh, nhưng lần này, Covid-19 làm cho cả thế giới phát bệnh, không chỉ về mặt y tế mà ngay cả mặt kinh tế, xã hội và mối quan hệ giữa con người với nhau đều tê liệt. Câu hỏi đặt ra là, điều gì có thể giúp ta vượt qua khủng hoảng kế tiếp, nếu điều đó xảy ra?

Con người có thể học được nhiều điều từ một cuộc khủng hoảng

Ở phần mở đầu của Hãy cùng ước mơ, Đức Giáo hoàng trình bày việc con người có thể học được điều gì từ một cuộc khủng hoảng, làm sao để vượt qua những biến động xảy ra trong đời sống cá nhân nói riêng và thế giới nói chung. Bằng sự chân thành hiếm có, ngài chia sẻ về ba cuộc khủng hoảng trong đời đã khiến ngài thay đổi nhiều như thế nào để trở thành một người tốt hơn. Ngài cho rằng bản chất cốt lõi của bất kì cuộc khủng hoảng nào chính là nằm ở việc buộc chúng ta phải đưa ra lựa chọn: ta sẽ phạm sai lầm nghiêm trọng nếu như cố gắng quay trở lại trạng thái trước khi xảy ra khủng hoảng. Nhưng nếu ta có can đảm thay đổi, ta có thể vươn lên từ khủng hoảng để trở thành một con người tốt hơn trước đây.

Tiếp đến, Đức Giáo hoàng Phanxicô đưa ra lời chỉ trích gay gắt, đầy thuyết phục về những hệ thống và tư tưởng đã góp phần tạo ra cuộc khủng hoảng hiện nay, từ một nền kinh tế toàn cầu bị ám ảnh về lợi nhuận để rồi chẳng màng việc gây hại cho con người và môi trường, đến những chính trị gia kích động và lợi dụng nỗi sợ hãi của người dân để gia tăng quyền lực cho bản thân bằng tiền dân. Ngài nhắc nhở chúng ta rằng nghĩa vụ đầu tiên của con người chính là phụng sự cho người khác, đặc biệt là cho người nghèo và những người ở bên lề xã hội, giống như cách Chúa Jesus đã từng làm trước đây.

Đừng để nỗi đau từ đại dịch trở nên vô ích

Với bố cục được chia làm ba “thời” rõ ràng: quan sát, lựa chọn, và hành động, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã chỉ ra vô vàn thách thức mà nhân loại sẽ phải đối mặt trong tương lai, vì nó mà chúng ta có thể trở nên tốt đẹp hơn hoặc tụt hẳn lại phía sau. Ngài cảnh báo ta về những vách đá đầy rẫy hiểm nguy, song vẫn tiếp tục đồng hành và thắp lên ngọn đuốc soi sáng con đường phía trước. Đồng thời, ngài đề xuất mỗi người nên có lối tư duy mới và xác định những hành động khác biệt mà ta có thể thực hiện, để góp phần thay đổi tương lai thế giới. Đây là thời điểm để ta mơ lớn, để suy nghĩ lại các giá trị ưu tiên, những điều ta coi trọng, mong muốn và kiếm tìm. Một điều ta có thể tin tưởng: cùng ước mơ và ra sức biến ước mơ thành hiện thực sẽ là chiếc cầu đưa chính ta và toàn nhân loại tới tương lai tốt đẹp hơn bao giờ hết.

Trong đại dịch Covid, Đức Giáo hoàng nhận thấy sự tàn nhẫn và những bất công trong xã hội được phơi bày rõ nét hơn. Nhưng ngài cũng nhận ra sự linh hoạt, lòng hào phóng, tính sáng tạo của rất nhiều con người chính là nhân tố giúp xã hội, nền kinh tế, và cả hành tinh của chúng ta thoát khỏi cơn nguy kịch. Bằng giọng văn trực diện mang tính thuyết phục cao, Đức Giáo hoàng Phanxicô kêu gọi mọi người đừng để nỗi đau trở nên vô ích.

Lời kêu gọi thay đổi thế giới đầy sức thuyết phục của Đức Giáo hoàng

Thông qua tác phẩm Hãy cùng ước mơ, Đức Giáo hoàng đề xuất một kế hoạch vừa mang tính truyền cảm hứng, vừa có thể thực thi để xây dựng một thế giới tốt hơn cho toàn nhân loại bằng cách đặt người nghèo và cả hành tinh này vào vị trí trung tâm của lối tư duy mới. Khi xây dựng kế hoạch này, ngài không chỉ dựa vào sách thánh, mà còn lấy tư liệu từ những phát kiến mới nhất của các nhà khoa học, kinh tế học, nhà hoạt động xã hội và các nhà tư tưởng lỗi lạc. Không chỉ dừng lại ở việc đơn thuần kê toa thuốc, ngài còn cho độc giả thấy rằng khi những con người bình thường chung sức hành động bất kể khoảng cách khác biệt sẽ có thể tạo ra những khả năng phi thường hiếm thấy.

Trong suốt chiều dài quyển sách, Đức Giáo hoàng cung cấp cho độc giả rất nhiều góc quan sát bất ngờ, thông tuệ về giá trị của lối tư duy phá vỡ truyền thống, về việc tại sao chúng ta cần phải nhanh chóng tăng cường vai trò của phụ nữ trong vị trí lãnh đạo ở Nhà thờ và xã hội, về những gì ngài đã học được khi đi khắp hang cùng ngõ hẻm ở Buenos Aires cùng những người nhặt rác và nhiều thành phần khác trong xã hội.

Hãy cùng ước mơ là một sự khải thị, một lời kêu gọi hành động; và trên hết, tác phẩm mang lại nguồn vui thú cho người đọc khi thưởng thức. Những dòng trong sách cho người đọc tiếp xúc với một Đức Giáo hoàng Phanxicô ở khía cạnh cá nhân nhất, sâu sắc nhất và tràn đầy đam mê nhất. Khi đọc tác phẩm này bằng một tấm lòng rộng mở, chúng ta có thể thay đổi thế giới.    

Trích đoạn

“Từ cuộc khủng hoảng này, chúng ta có thể trở nên tốt hơn hoặc tệ đi. Ta có thể trượt dài về sau, hoặc có thể tạo ra điều gì đó mới mẻ. Hiện tại, điều ta cần là cơ hội để thay đổi và tạo không gian cho những điều mới.”

***

“Đây là thời điểm để ta mơ lớn, để suy nghĩ lại các giá trị ưu tiên, những điều ta coi trọng, mong muốn và kiếm tìm, và cũng để cam kết hành động trong mỗi ngày sống vì những điều ta mơ ước.”

***

“Cuộc khủng hoảng Covid trông có vẻ đặc biệt vì nó ảnh hưởng đến toàn thể nhân loại, nhưng nó chỉ đặc biệt vì ta có thể nhìn thấy được. Trong khi có hàng ngàn cuộc khủng hoảng khác cũng thảm khốc không kém, nhưng đủ khuất tầm nhìn để nhiều người vờ như chúng chẳng hề hiện hữu. Chẳng hạn, hãy nghĩ về những cuộc chiến tranh diễn ra đó đây trên thế giới; về việc sản xuất và buôn bán vũ khí; về hàng trăm ngàn người tị nạn đang chạy trốn khỏi sự đói nghèo, thiếu thốn cơ hội; và cả biến đổi khí hậu. Những bi kịch này có vẻ xa vời với chúng ta, chúng chỉ là một phần của tin tức hằng ngày, và đáng buồn thay, nó không đủ sức để thúc đẩy ta thay đổi lịch trình và giá trị ưu tiên. Nhưng cũng như đại dịch Covid, những khủng hoảng này tác động đến toàn nhân loại.”

Về tác giả

Đức Giáo Hoàng Phanxicô tên thật là Jorge Mario Bergoglio, sinh ngày 17.12.1936, được thụ phong Linh mục vào năm 1969, từ đó đảm nhận nhiều vai trò khác nhau trong Giáo hội. Năm 1998, ngài trở thành Tổng Giám mục Tổng giáo phận Buenos Aires. Đến năm 2001, Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II tấn phong ngài làm Hồng y. Năm 2013, ngài được bầu làm Giám mục Roma, trở thành vị Giáo hoàng thứ 266 của Giáo hội Công giáo, lấy tên hiệu Phanxicô.

Tiến sĩ Austen Ivereigh là nhà văn và nhà báo người Anh, tác giả của hai cuốn tiểu sử về Đức Giáo Hoàng Phanxicô: The Great Reformer (tạm dịch: Nhà cải cách vĩ đại, 2014) và Wounded Shepherd (tạm dịch: Mục tử mang thương tích, 2019). Ông là Nghiên cứu sinh về Lịch sử Giáo hội đương đại tại Campion Hall, Đại học Oxford.

Kiến trúc Hiện đại miền Nam Việt Nam là một cuốn sách tập hợp những tác phẩm nhiếp ảnh kiến trúc đẹp mắt, giúp người đọc có dịp chiêm ngưỡng những thành tựu vĩ đại của người dân miền Nam Việt Nam trong việc phát triển phong cách kiến trúc hiện đại giữa thế kỉ 20 – một phong cách kiến trúc khiến cả thế giới phải trầm trồ.

Kiến trúc hiện đại của miền Nam Việt Nam rất độc đáo nhưng lại chưa có nhiều tác phẩm nghiên cứu về thời kỳ kiến trúc này của các học giả và kiến trúc sư Việt Nam. Mãi đến vài năm trở lại đây, các học giả Việt Nam mới bắt đầu nghĩ đến việc trình bày vấn đề này trước thế giới.

Tuy nhiên, Kiến trúc Hiện đại miền Nam Việt Nam lại thể hiện cái nhìn độc đáo của hai người nước ngoài về kiến trúc hiện đại của miền Nam Việt Nam: Mel Schenck – kiến trúc sư người Mỹ, đảm nhận phần nội dung cho quyển sách; và Alexandre Garel – nhiếp ảnh gia người Pháp, đảm nhận phần hình ảnh.

Miền Nam Việt Nam đã đón nhận chủ nghĩa hiện đại trong kiến trúc theo lối linh hoạt, sáng tạo

Đối với người Mỹ, Việt Nam gợi nhắc đến một cuộc chiến hơn là một đất nước. Và không ai nhận thấy trong lúc chiến tranh diễn ra, người Việt cũng tất bật xây dựng các khu chung cư, nhà ở, công trình công cộng nhằm kiến thiết một quốc gia mới. Thế giới đã không dự đoán được phong cách kiến trúc này lại mang màu sắc chủ nghĩa hiện đại hơn là phỏng theo các thiết kế truyền thống Việt Nam, hay tiếp nối lối kiến trúc thuộc địa.

Kiến trúc hiện đại đại diện cho tinh thần của thời đại công nghiệp, bao hàm nhiều nhánh khác nhau, từ những ngôi nhà phong cách thảo nguyên của Frank Lloyd Wright ở Mỹ đến những tòa nhà kính cao tầng và nhà hộp kim hiện diện trên khắp thế giới ngày nay.

Trong ba thập kỷ từ sau khi Nhật Bản chiếm đóng Việt Nam trong Thế Chiến II, các kiến trúc sư ở miền Nam đã phát triển một phiên bản kiến trúc hiện đại phù hợp với khí hậu nhiệt đới, và qua đó phản ánh bản sắc văn hóa của một nước Việt Nam vừa giành độc lập.

Với số lượng khổng lồ và chất lượng đỉnh cao của các công trình hiện đại được xây dựng trên khắp miền Nam Việt Nam sau Thế Chiến II, Việt Nam đã trở thành một trung tâm kiến trúc hiện đại tuy chưa được công nhận trên thế giới. Quan trọng hơn cả là khi tiếp nhận kiến trúc hiện đại vào văn hóa Việt, nó đã trở thành lối kiến trúc bản địa cho hầu hết các căn nhà ở khắp miền Nam Việt Nam.

Sự giao thoa giữa đặc và rỗng tạo ra một phiên bản kiến trúc sống động hơn và do đó, trở thành phong cách nổi bật của chủ nghĩa kiến trúc hiện đại.

Tác phẩm kiến trúc đầy ắp tư liệu, dễ tiếp cận với bạn đọc phổ thông

Với mong muốn kiến trúc hiện đại miền Nam Việt Nam sẽ được thế giới ghi nhận, hai tác giả Mel Schenck và Alexandre Garel đã dành rất nhiều công sức tìm kiếm, chọn lọc thông tin từ những nguồn tài liệu cũ, quý hiếm để đưa vào sách. Quá trình tìm kiếm thông tin hết sức khó khăn vì ngay cả trong thư viện trường đại học hay thư viện công cộng, cũng đều không có đủ tư liệu học thuật hàn lâm tối thiểu về các công trình được đề cập trong sách. Tuy nhiên, chính việc thiếu hụt tư liệu nền tảng đó đã trở thành động lực, thúc đẩy nhóm tác giả nghiên cứu sơ bộ để xây dựng cơ sở dữ liệu hơn 400 công trình kiến trúc hiện đại ở miền Nam Việt Nam và vẫn tiếp tục cập nhật các phát hiện mới mỗi ngày.

Từ cơ sở dữ liệu hơn 400 công trình đó, nhóm tác giả đã lựa chọn hơn 150 công trình kiến trúc hiện đại ở Việt Nam giữa thế kỉ 20 để trình bày trong sách. 150 công trình là số lượng khổng lồ mà hiện nay, chưa có sách nghiên cứu nào về kiến trúc hiện đại miền Nam Việt Nam đạt đến con số này. Đây là một minh chứng cho sự tuyển lựa số lượng trong kiến trúc hiện đại Việt Nam, chứng tỏ người Việt tiếp thu chủ nghĩa hiện đại hơn hầu hết các nền văn hóa khác trên thế giới. Một tác phẩm khác gần nhất về chủ đề này là bài nghiên cứu khoa học mang tên Kiến trúc hiện đại của Sài Gòn – thành phố Hồ Chí Minh công bố vào tháng 8 năm 2017, cũng chỉ mới có 40 công trình được phân tích và liệt kê.

Tuy vậy, Kiến trúc Hiện đại miền Nam Việt Nam không phải là một tác phẩm học thuật khó tiếp cận. Để tác phẩm đến được với nhiều bạn đọc phổ thông, tác giả Mel Schenck đã cố gắng lược bỏ nhiều thuật ngữ kiến trúc chuyên dụng. Ông chỉ giữ lại một số ít biệt ngữ không thể thiếu trong việc mô tả kiến trúc và giải thích ý nghĩa rõ ràng ngay từ đầu sách. Cách ông giải thích những thuật ngữ này giúp người đọc dễ dàng nắm bắt được sự phong phú và trừu tượng của kiến trúc hiện đại Việt Nam.

Phát triển kiến trúc hiện đại là cách người miền Nam hướng về tương lai

Kiến trúc hiện đại Việt Nam là một câu chuyện cần được thế giới công nhận, và sự công nhận này phải bắt đầu từ các kiến trúc sư, các nhà sử học, nhà giáo dục và những người đam mê kiến trúc trên thế giới, đặc biệt là cộng đồng kiến trúc tại Việt Nam. Độc giả của Kiến trúc Hiện đại miền Nam Việt Nam sẽ khám phá ra rằng kiến trúc hiện đại miền Nam Việt Nam sẽ lấp đầy khoảng trống giữa chủ nghĩa công năng của Phong cách Quốc tế và nhiệm vụ tìm kiếm bản sắc, tinh thần vốn bị khuyết thiếu trong kiến trúc hiện đại trên toàn thế giới.

Phong cách kiến trúc này thể hiện việc tìm kiếm một bản sắc Việt Nam độc lập vượt khỏi chủ nghĩa thực dân, kết hợp với lối kiến trúc truyền thống Việt Nam mà không sao chép, từ đó thể hiện cái nhìn hướng đến tương lai, thay vì nhìn về quá khứ của người dân miền Nam.

Bằng sự tinh tường của một kiến trúc sư hơn 50 năm kinh nghiệm, Mel Schenck đã khái quát được những nét đặc trưng nổi bật của kiến trúc miền Nam Việt Nam, giúp người đọc cảm nhận vẻ đẹp kiến trúc và trân trọng hơn không gian mình sinh sống, nhất là trong bối cảnh các công trình cũ vào một lúc nào đó có thể bị các công trình mới thay thế.

Tác phẩm Kiến trúc Hiện đại miền Nam Việt Nam sẽ được thảo luận trong khuôn khổ của chương trình Trà đàm 2: Tính hiện đại và chủ nghĩa hiện đại trong kiến trúc với kiến trúc sư Mel Schenck vào lúc18:30 ngày 10.03.2023 tại Nam Thi House (152 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, quận 1, Tp. HCM).

Trích đoạn

“Trong khi hầu hết các tòa nhà cao tầng theo Phong cách Quốc tế của kiến trúc hiện đại thế giới đều có lớp vỏ bề mặt bằng kính và kim loại nhẵn bóng, thì kiến trúc hiện đại Việt Nam lại phô bày rất nhiều điểm nhấn ở mặt tiền, vì vậy chúng tôi cho rằng kiến trúc hiện đại Việt Nam thường có tính chi tiết cao. Cấu trúc vỏ kép và việc áp dụng thành phần lam gió (brise-soleil) đem đến bố cục đa dạng giữa các khoảng hở và phần nhô ra ở mặt tiền khiến cho công trình trở nên hấp dẫn với mức độ chi tiết cao.”

***

“Phong cách kiến trúc hiện đại của kiến trúc sư người Pháp gốc Thụy Sĩ Le Corbusier thường chuộng ô khối, kỹ thuật này bao gồm các bức tường lửng vuông góc với tường bao ngoài của mặt tiền nhằm ngăn cản ánh nắng mặt trời làm nóng phần tường bao ngoài. Brise-soleil là một thuật ngữ tiếng Pháp dùng để chỉ các thành phần chắn nắng, và dù do Le Corbusier khởi phong, kỹ thuật này lại được các kiến trúc sư Brazil, Ấn Độ và Việt Nam sử dụng hiệu quả hơn cả nhằm giảm thiểu tác động của ánh nắng vùng khí hậu nhiệt đới.”

***

“Các tòa nhà hình thành từ bố cục tương tự như tác phẩm âm nhạc hay nghệ thuật. Vào thời cổ đại, cấu tạo bắt nguồn từ những tiền lệ, quy tắc và trật tự. Kiến trúc hiện đại đã mượn ý tưởng và triết lý về việc kết hợp các bộ phận và lắp ráp chúng thành một bố cục mang tính trừu tượng hài hòa với đầy đủ chức năng. Khi các phong cách kiến trúc hiện đại toàn cầu theo đuổi sự tối giản với bố cục đơn giản, thì kiến trúc hiện đại Việt Nam lại cầu kỳ hơn và do đó, bố cục hài hòa là mục tiêu cơ bản của thiết kế Việt Nam.”

Nhận định

“Cuốn sách của một người Mỹ làm chúng ta phải đi chậm lại, hồi tưởng, nghĩ suy về những điều giản dị, tinh tế và nhuần nhị trên đường phố, được thực hiện bởi chính khối óc và đôi bàn tay của người Việt, những người Việt của một thời đã qua.”

– Nguyễn Ngọc Sơn, Giảng viên Đại học Kiến trúc TP. HCM

“Điều hiển nhiên xác thực là Mel Schenck say mê và có một tình yêu lớn với kiến trúc hiện đại miền Nam Việt Nam. Dưới góc nhìn tinh tường của một kiến trúc sư giàu kinh nghiệm tại Mỹ, cùng lối tư duy sắc sảo của một nhà nghiên cứu chuyên sâu có nhiều năm sinh sống tại Việt Nam, Mel Schenck đã đem đến cho bạn đọc trong và ngoài nước nguồn dữ liệu phân tích quý giá về các công trình kiến trúc hiện đại nơi đây.

Thông qua từng trang sách được trau chuốt kỹ lưỡng, những di sản kiến trúc của thế hệ kiến trúc sư Việt Nam thời kỳ vàng son sẽ phần nào giúp chúng ta hình dung rõ hơn nét đặc trưng của nền kiến trúc hiện đại mang đậm dấu ấn Việt.”

– Đàm Vũ, Kiến trúc sư KIENTRUC O

Về tác giả

Mel Schenck là một kiến trúc sư người Mỹ với hơn 50 năm kinh nghiệm quản lý thiết kế và xây dựng các dự án quy hoạch và xây dựng phức tạp. Ông lấy bằng cử nhân Kiến trúc tại Đại học Montana năm 1970, bằng Thạc sĩ Kiến trúc tại Đại học California ở Berkeley năm 1981, và là thành viên của Hiệp hội Sử gia Kiến trúc Hoa Kỳ.

Alexandre Garel sinh ra tại Pháp nhưng hiện đang sống và làm việc tại Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2011. Anh ghi dấu ấn trong lĩnh vực sáng tạo tại Việt Nam và Pháp với tư cách là một nhiếp ảnh gia kiến trúc, phóng viên ảnh và nhiếp ảnh gia du lịch.

Thanh tịnh mâm cỗ Việt không chỉ giới thiệu đến độc giả công thức làm 30 món chay lành của người Việt từ cổ chí kim, mà còn lồng ghép những câu chuyện văn hóa thú vị, cung cấp cho người đọc góc nhìn đa chiều về nền ẩm thực Việt.

Xưa nay, kỵ giỗ là truyền thống rất được coi trọng của mọi gia đình người Việt, bất luận là y quan vọng tộc hay bá tánh dân dã. Vào những dịp này, bao bộn bề đời thường của mỗi người đều tạm thời gác lại để thành tâm hướng về nguồn cội, cùng nhau hào soạn mâm cỗ cúng bình an dâng lên ông bà tiên tổ.

Xuất phát từ nếp sống ghi cội nhớ nguồn ấy, bên cạnh việc giới thiệu các món chay theo phong cách ẩm thực cung đình hay những món chay mang hương vị thanh tân mới mẻ, Thanh tịnh mâm cỗ Việt còn gói ghém bao kỷ niệm quyến luyến của tác giả bên cha mẹ anh em, cùng những bài học vỡ lòng về cách đơm cơm rót nước, cách sắp xếp chỉnh trang mâm cỗ cúng theo lối “quân-thần-tả-sứ” sao cho thật nghiêm ngắn, trang trọng…

Ý nghĩa sâu sắc ẩn đằng sau mâm cỗ chay của người Việt

Nếu như người Tây phương đề cao sinh nhật, thì người Á đông lại xem trọng ngày mất, hay còn gọi là ngày húy kỵ. Trong những dịp này, các thành viên gia đình thường tề tựu lại và nấu những món ăn đặc biệt làm thành mâm cỗ cúng dâng lên tổ tiên. Mâm cỗ cúng dù chay hay mặn đều là nhằm thể hiện tấm lòng tưởng nhớ của con cháu đến các bậc tiên hiền và cũng là cách nhắc nhở các thế hệ đời sau không quên cội nguồn.

Mâm cỗ mặn của người Việt xưa mang ý nghĩa văn hóa làng xã, còn mâm cỗ chay có từ bao giờ thì không thấy tài liệu nào nói rõ, chỉ biết là từ khi đạo Phật du nhập vào xứ ta thì cũng là lúc người nước ta biết ăn chay. Theo sử sách ghi lại thì thế kỷ XII - XIII là thời kỳ Phật giáo cực thịnh, các vua nhà Trần cũng thường có lệ ăn chay. Hay như theo lời kể của các cựu thần thì trước khi làm lễ tế Giao, các vua nhà Nguyễn phải vào trai cung tĩnh thân ba ngày, xa rời tửu sắc và ăn chay để thân tâm thanh sạch, cầu cho quốc thái dân an. Hai nguồn tài liệu Đại Nam Thực Lục và Khâm Định Đại Nam Hội Điển Sự Lệ còn cho biết, trong yến tiệc cung đình Huế xưa ngoài cỗ tế lớn gồm 161 phẩm vị, cỗ trân tu 50 phẩm vị, cỗ ngọc soạn 30 phẩm vị, còn có mâm cỗ chay hạng nhất 25 món và mâm cỗ chay hạng nhì 20 món.

Cỗ chay hay cỗ mặn là tùy quan niệm, truyền thống của mỗi gia đình. Tuy nhiên, ngoài mâm cỗ chay tại chùa thì hầu hết các gia đình Phật tử cũng thường thể hiện tấm lòng thành kính đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ qua những món cúng chay. Theo nhận định của tác giả, làm cỗ cúng trước là để tưởng nhớ và cầu cho các bậc tiên hiền quá vãng được an tịnh nơi cõi lành, sau là để nhắc nhở con cháu trong nhà đừng quên cội quên nguồn. Tổ tiên của chúng ta đâu thể thọ thực như người còn sống mà chỉ cảm thọ sự thành tâm từ lòng hiếu kính của con cháu qua mâm cỗ chay, vậy thì không nên đánh đổi sự sống của sinh vật mà làm cỗ cúng để tránh nghiệp sát sanh và cũng để tạo phước đức cho người thân quá cố.

Nét văn hóa độc đáo của cố đô chính là mâm cỗ chay phong vị cung đình Huế

Việt Nam xưa nay vốn vẫn là mảnh đất trù phú, có nguồn nguyên liệu tự nhiên đa dạng và những bàn tay lao động cần cù, chính điều đó đã góp phần phát huy tinh hoa văn hóa ẩm thực của người dân nơi đây. Cũng vì thế, các bà các mẹ của chúng ta có thể thỏa sức thử nghiệm với đủ loại rau củ hoa quả tươi ngon trên khắp mọi miền để tạo nên những món ăn hoặc đơn giản hoặc cầu kỳ, giàu tính y lý trên mâm cỗ chay mang phong vị cổ truyền để lưu giữ, phát triển và bảo tồn nét tinh hoa văn hóa ẩm thực chay truyền thống.

Huế vốn là kinh đô ẩm thực và được mệnh danh là vùng đất Phật với rất nhiều chùa chiền lớn nhỏ nên món chay nơi đây vô cùng phong phú và đa dạng. Từ xa xưa, Phật giáo đã đằm sâu trong đời sống của người dân xứ Huế, không những sư sãi ăn chay, Phật tử ăn chay mà cả vua chúa cũng ăn chay để giữ đức hiếu sinh trong các đại lễ tế tự của triều đình và cầu cho quốc thái dân an.

Mâm cỗ chay tế lễ, cúng chùa hay cúng dường chư tăng vào cung khuyến giáo không bao gồm các món ăn đạm bạc của giới tu hành mà thường được Đội Thượng Thiện và phi tần trong cung chế biến từ những loại nguyên liệu thượng phẩm, bổ dưỡng không thua kém sơn hào hải vị. Để rồi từ đó, mâm cỗ chay cung đình lại lan tỏa đến các phủ đệ quan lại và trở thành một nét văn hóa ẩm thực độc đáo của chốn đế đô.

Sách ẩm thực đưa ra những gợi ý hữu ích về mâm cỗ cúng thanh lành

Từ phương Nam, qua miền Trung rồi ra phương Bắc, mỗi miền đất nước lại có một phong vị ẩm thực riêng, trong đó bao gồm cả mâm cỗ chay. Và từ những món chay truyền thống, tư duy tiếp biến làm mới cách chế biến, trang trí, phong vị sao cho phù hợp với thị hiếu, khẩu vị của mọi giới, mọi lứa tuổi và mọi thành phần thực khách là một yêu cầu thiết yếu trong thời điểm đất nước hội nhập và phát triển ngày nay.

Thanh tịnh mâm cỗ Việt là một thể nghiệm độc đáo của hai tác giả Hồ Đắc Thiếu Anh và Nguyễn Hồ Tiếu Anh khi thực hiện lại các mâm cỗ chay theo phong vị cung đình xưa, phong vị cổ truyền và phong vị mới trên nền nguyên liệu có sẵn nơi quê nhà. Mục đích đầu tiên của hai nghệ nhân là để giới thiệu với thực khách gần xa di sản văn hóa vật chất của một dân tộc, một địa phương mà ảnh hưởng của văn hóa Phật giáo đã thấm sâu trong đời sống của người cố đô; đồng thời, đây cũng là một cách báo ân với tiền nhân dòng tộc vì đã để lại cho hậu sinh một di sản văn hóa ẩm thực chay vô cùng giá trị.

Thanh tịnh mâm cỗ Việt là một gợi ý thiết thực dành cho độc giả về mâm cỗ cúng thanh lành trong những dịp lễ trọng của gia đình, đồng thời khởi duyên bồi đắp thêm cho nền ẩm thực chay tinh khiết, lành mạnh của đất Việt.

Trích đoạn

Xuất thân từ một gia đình có truyền thống nấu ngon ăn lành của chốn cố đô, và là một Phật tử thuần thành, mẹ tôi rất chú trọng đến việc cúng kiếng thờ phụng. Bà thường hướng dẫn cho con cháu chế biến những món chay vừa tinh tấn vừa đẹp mắt, ẩn chứa hương sắc cung đình cùng những kinh nghiệm quý giá được trao truyền để tỏ lòng hiếu kính đến các bậc tiên hiền quá vãng. Từ những lá phù chúc được làm từ váng đậu nành trắng tươi thơm mịn, gói ghém các loại rau củ tươi ngon với màu xanh của đậu cô ve, màu cam của cà rốt, màu vàng của khoai tây, màu đen của mộc nhĩ để làm nên món ăn đa sắc, bổ dưỡng. Thế mới hay mâm cỗ chay của cha ông ta chú trọng đến tính thẩm mỹ và tinh tế biết bao!

(trích Chả cuốn ngũ sắc)

Miền Trung nắng nóng mưa dày, thế nên các bà nội trợ nơi đây thường hào soạn những món chay bổ trợ sức khỏe mang vị quế chi cay ngọt cho cho cụ lớn tuổi trong nhà như Đậu khuôn rim quế chi, Phù chúc nướng bột quế, Mì căn rô ti quế chi... Và những món chay ấy cũng thường xuất hiện trên mâm cỗ cúng như một ký ức ấm áp đong đầy yêu thương, bởi dẫu cho các bậc sinh thành đã về miền cực lạc nhưng những hình ảnh thân yêu ngày nào vẫn mãi luôn hiện hữu trong tâm thức của con cháu đời sau.

(trích Đậu khuôn rim quế chi)

Sen là sản vật quý giá của ẩm thực Việt Nam vì hầu như bộ phận nào của nó cũng đều có thể sử dụng được, nhất là sen hồ Tịnh Tâm nổi tiếng thơm ngon. Xưa kia người ta gọi sen hồ Tịnh là sen ngự bởi Đội Thượng Thiện thường dùng loại sen này để chế biến các món ngự thiện và cỗ cúng cung đình. Muốn nấu hạt sen ngon thì chỉ cần chọn đúng loại già hạt, có màu trắng ngà, căng mẩy no tròn, khi nấu sẽ nở mềm và tỏa mùi hương đặc trưng. Còn nếu dùng hạt sen khô thì nên chọn loại hạt sáng màu, ngâm rửa bằng nước nóng trước khi nấu sen sẽ mau mềm và không bị sượng.

(trích Tiềm ngọc bảo tịnh tâm)

Về tác giả

Hồ Đắc Thiếu Anh

Quê quán: Thừa Thiên Huế
Nghệ nhân Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Kỷ Lục Gia tôn vinh Nghệ nhân Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Hội viên chuyên ngành Văn hóa Ẩm thực Liên hiệp các Hiệp hội UNESCO Việt Nam
Thành viên Ban cố vấn Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Giáo viên gia chánh các trung tâm đào tạo kỹ năng cuộc sống và các đài truyền hình

Nguyễn Hồ Tiếu Anh

Quê quán: Thừa Thiên Huế
Giám đốc Công ty Ẩm thực Ngon và Lành
Hội viên chuyên ngành Văn hóa Ẩm thực Liên hiệp các Hiệp hội UNESCO Việt Nam
Hội viên Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Giáo viên gia chánh các trung tâm đào tạo kỹ năng cuộc sống trong nước và nước ngoài