Hãy cùng ước mơ là tác phẩm truyền cảm hứng mang tính thực tế cao. Trong sách, Đức Giáo hoàng Phanxicô lí giải nguyên nhân xảy ra những cuộc khủng hoảng trên toàn cầu cũng như khơi gợi cho độc giả biết cách để cùng nhau chung tay biến thế giới trở thành nơi an toàn hơn, công bình hơn, lành mạnh hơn.

Hãy cùng ước mơ được viết trong thời gian phong tỏa kéo dài do đại dịch Covid-19. Vi rút thường là một nguyên nhân gây bệnh, nhưng lần này, Covid-19 làm cho cả thế giới phát bệnh, không chỉ về mặt y tế mà ngay cả mặt kinh tế, xã hội và mối quan hệ giữa con người với nhau đều tê liệt. Câu hỏi đặt ra là, điều gì có thể giúp ta vượt qua khủng hoảng kế tiếp, nếu điều đó xảy ra?

Con người có thể học được nhiều điều từ một cuộc khủng hoảng

Ở phần mở đầu của Hãy cùng ước mơ, Đức Giáo hoàng trình bày việc con người có thể học được điều gì từ một cuộc khủng hoảng, làm sao để vượt qua những biến động xảy ra trong đời sống cá nhân nói riêng và thế giới nói chung. Bằng sự chân thành hiếm có, ngài chia sẻ về ba cuộc khủng hoảng trong đời đã khiến ngài thay đổi nhiều như thế nào để trở thành một người tốt hơn. Ngài cho rằng bản chất cốt lõi của bất kì cuộc khủng hoảng nào chính là nằm ở việc buộc chúng ta phải đưa ra lựa chọn: ta sẽ phạm sai lầm nghiêm trọng nếu như cố gắng quay trở lại trạng thái trước khi xảy ra khủng hoảng. Nhưng nếu ta có can đảm thay đổi, ta có thể vươn lên từ khủng hoảng để trở thành một con người tốt hơn trước đây.

Tiếp đến, Đức Giáo hoàng Phanxicô đưa ra lời chỉ trích gay gắt, đầy thuyết phục về những hệ thống và tư tưởng đã góp phần tạo ra cuộc khủng hoảng hiện nay, từ một nền kinh tế toàn cầu bị ám ảnh về lợi nhuận để rồi chẳng màng việc gây hại cho con người và môi trường, đến những chính trị gia kích động và lợi dụng nỗi sợ hãi của người dân để gia tăng quyền lực cho bản thân bằng tiền dân. Ngài nhắc nhở chúng ta rằng nghĩa vụ đầu tiên của con người chính là phụng sự cho người khác, đặc biệt là cho người nghèo và những người ở bên lề xã hội, giống như cách Chúa Jesus đã từng làm trước đây.

Đừng để nỗi đau từ đại dịch trở nên vô ích

Với bố cục được chia làm ba “thời” rõ ràng: quan sát, lựa chọn, và hành động, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã chỉ ra vô vàn thách thức mà nhân loại sẽ phải đối mặt trong tương lai, vì nó mà chúng ta có thể trở nên tốt đẹp hơn hoặc tụt hẳn lại phía sau. Ngài cảnh báo ta về những vách đá đầy rẫy hiểm nguy, song vẫn tiếp tục đồng hành và thắp lên ngọn đuốc soi sáng con đường phía trước. Đồng thời, ngài đề xuất mỗi người nên có lối tư duy mới và xác định những hành động khác biệt mà ta có thể thực hiện, để góp phần thay đổi tương lai thế giới. Đây là thời điểm để ta mơ lớn, để suy nghĩ lại các giá trị ưu tiên, những điều ta coi trọng, mong muốn và kiếm tìm. Một điều ta có thể tin tưởng: cùng ước mơ và ra sức biến ước mơ thành hiện thực sẽ là chiếc cầu đưa chính ta và toàn nhân loại tới tương lai tốt đẹp hơn bao giờ hết.

Trong đại dịch Covid, Đức Giáo hoàng nhận thấy sự tàn nhẫn và những bất công trong xã hội được phơi bày rõ nét hơn. Nhưng ngài cũng nhận ra sự linh hoạt, lòng hào phóng, tính sáng tạo của rất nhiều con người chính là nhân tố giúp xã hội, nền kinh tế, và cả hành tinh của chúng ta thoát khỏi cơn nguy kịch. Bằng giọng văn trực diện mang tính thuyết phục cao, Đức Giáo hoàng Phanxicô kêu gọi mọi người đừng để nỗi đau trở nên vô ích.

Lời kêu gọi thay đổi thế giới đầy sức thuyết phục của Đức Giáo hoàng

Thông qua tác phẩm Hãy cùng ước mơ, Đức Giáo hoàng đề xuất một kế hoạch vừa mang tính truyền cảm hứng, vừa có thể thực thi để xây dựng một thế giới tốt hơn cho toàn nhân loại bằng cách đặt người nghèo và cả hành tinh này vào vị trí trung tâm của lối tư duy mới. Khi xây dựng kế hoạch này, ngài không chỉ dựa vào sách thánh, mà còn lấy tư liệu từ những phát kiến mới nhất của các nhà khoa học, kinh tế học, nhà hoạt động xã hội và các nhà tư tưởng lỗi lạc. Không chỉ dừng lại ở việc đơn thuần kê toa thuốc, ngài còn cho độc giả thấy rằng khi những con người bình thường chung sức hành động bất kể khoảng cách khác biệt sẽ có thể tạo ra những khả năng phi thường hiếm thấy.

Trong suốt chiều dài quyển sách, Đức Giáo hoàng cung cấp cho độc giả rất nhiều góc quan sát bất ngờ, thông tuệ về giá trị của lối tư duy phá vỡ truyền thống, về việc tại sao chúng ta cần phải nhanh chóng tăng cường vai trò của phụ nữ trong vị trí lãnh đạo ở Nhà thờ và xã hội, về những gì ngài đã học được khi đi khắp hang cùng ngõ hẻm ở Buenos Aires cùng những người nhặt rác và nhiều thành phần khác trong xã hội.

Hãy cùng ước mơ là một sự khải thị, một lời kêu gọi hành động; và trên hết, tác phẩm mang lại nguồn vui thú cho người đọc khi thưởng thức. Những dòng trong sách cho người đọc tiếp xúc với một Đức Giáo hoàng Phanxicô ở khía cạnh cá nhân nhất, sâu sắc nhất và tràn đầy đam mê nhất. Khi đọc tác phẩm này bằng một tấm lòng rộng mở, chúng ta có thể thay đổi thế giới.    

Trích đoạn

“Từ cuộc khủng hoảng này, chúng ta có thể trở nên tốt hơn hoặc tệ đi. Ta có thể trượt dài về sau, hoặc có thể tạo ra điều gì đó mới mẻ. Hiện tại, điều ta cần là cơ hội để thay đổi và tạo không gian cho những điều mới.”

***

“Đây là thời điểm để ta mơ lớn, để suy nghĩ lại các giá trị ưu tiên, những điều ta coi trọng, mong muốn và kiếm tìm, và cũng để cam kết hành động trong mỗi ngày sống vì những điều ta mơ ước.”

***

“Cuộc khủng hoảng Covid trông có vẻ đặc biệt vì nó ảnh hưởng đến toàn thể nhân loại, nhưng nó chỉ đặc biệt vì ta có thể nhìn thấy được. Trong khi có hàng ngàn cuộc khủng hoảng khác cũng thảm khốc không kém, nhưng đủ khuất tầm nhìn để nhiều người vờ như chúng chẳng hề hiện hữu. Chẳng hạn, hãy nghĩ về những cuộc chiến tranh diễn ra đó đây trên thế giới; về việc sản xuất và buôn bán vũ khí; về hàng trăm ngàn người tị nạn đang chạy trốn khỏi sự đói nghèo, thiếu thốn cơ hội; và cả biến đổi khí hậu. Những bi kịch này có vẻ xa vời với chúng ta, chúng chỉ là một phần của tin tức hằng ngày, và đáng buồn thay, nó không đủ sức để thúc đẩy ta thay đổi lịch trình và giá trị ưu tiên. Nhưng cũng như đại dịch Covid, những khủng hoảng này tác động đến toàn nhân loại.”

Về tác giả

Đức Giáo Hoàng Phanxicô tên thật là Jorge Mario Bergoglio, sinh ngày 17.12.1936, được thụ phong Linh mục vào năm 1969, từ đó đảm nhận nhiều vai trò khác nhau trong Giáo hội. Năm 1998, ngài trở thành Tổng Giám mục Tổng giáo phận Buenos Aires. Đến năm 2001, Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II tấn phong ngài làm Hồng y. Năm 2013, ngài được bầu làm Giám mục Roma, trở thành vị Giáo hoàng thứ 266 của Giáo hội Công giáo, lấy tên hiệu Phanxicô.

Tiến sĩ Austen Ivereigh là nhà văn và nhà báo người Anh, tác giả của hai cuốn tiểu sử về Đức Giáo Hoàng Phanxicô: The Great Reformer (tạm dịch: Nhà cải cách vĩ đại, 2014) và Wounded Shepherd (tạm dịch: Mục tử mang thương tích, 2019). Ông là Nghiên cứu sinh về Lịch sử Giáo hội đương đại tại Campion Hall, Đại học Oxford.

Liệu ta có thể mạo hiểm vượt thoát khỏi cuộc sống thường ngày để trải nghiệm tầm cao mới về nhận thức? Trong tác phẩm Metahuman – Siêu Nhân Loại, Deepak Chopra cho rằng việc vươn tới một nhận thức cao hơn là điều hoàn toàn có thể.

Thoạt tiên, việc trở thành siêu nhân loại nghe có vẻ giống như tình tiết trong một tiểu thuyết khoa học viễn tưởng, nhưng ý niệm Chopra truyền tải trong tác phẩm không phải như vậy. Siêu Nhân Loại (metahuman) hoàn toàn khác với siêu nhân (superhero). Trở thành Siêu Nhân Loại tức là vượt qua những giới hạn do tâm trí tạo ra và bước vào tầng nhận thức mới, đạt đến những trải nghiệm có thể thay đổi toàn diện cuộc đời con người.

Trở thành Siêu Nhân Loại là bản năng tự nhiên của con người

Thông qua Siêu Nhân Loại, Deepak Chopra đã giải mã bí mật giúp con người có thể chiến thắng những giới hạn của thực tại để tiến vào địa hạt mở ra những khả năng vô tận. Bằng cách nào? Bằng cách trở thành Siêu Nhân Loại.

Ở một mức độ nào đó, con người đã luôn thực hiện việc này một cách tự nhiên. Trong suốt nhiều thế kỉ, những nghệ sĩ, nhà khoa học, nhà văn kiệt xuất và rất nhiều cá nhân được cho là người bình thường đã vượt ra khỏi thế giới vật chất ta đang sống mỗi ngày. Chopra cho rằng nếu thoát được vòng quay mưu sinh cuồng loạn, ta có thể hướng đến những trải nghiệm đánh thức thân tâm, khai mở trí óc.

Siêu Nhân Loại mời gọi người đọc bước chân vào con đường thức tỉnh ngay bây giờ, ngay tại lúc này. Tác giả cho rằng thức tỉnh không chỉ đơn thuần là tập trung ý thức vào thực tại hay thiền định. Thức tỉnh để trở thành siêu nhân loại tức là mở rộng ý thức trong tất cả mọi điều ta tư duy, phát ngôn và hành động.

Dùng chính sự đau khổ để vượt qua đau khổ

Trong Siêu Nhân Loại, tác giả cũng giới thiệu một liệu pháp thú vị gọi là chiến thuật “lấy gai gỡ gai”. Liệu pháp này dựa trên tinh thần từ một câu nói nổi tiếng của Đức Phật là: “Lấy một cái gai để gỡ một cái gai, rồi bỏ cả hai cái gai đi.” Tương tự như việc dùng một cây kim để khều dằm cắm vào tay, bạn có thể dùng chính khao khát vượt qua đau khổ để thoát khỏi đau khổ bằng cách nhìn nhận những vấn đề tiêu cực dưới góc độ tích cực. Kết quả cuối cùng là đau khổ lẫn cảm giác muốn vượt qua đau khổ đều biến mất, con người trở lại trạng thái tĩnh tại, an nhiên.

Bằng cách vượt qua thực tại, chúng ta giải phóng bản thân thoát khỏi định chế cũ và toàn bộ cấu trúc tinh thần là nguyên nhân dẫn đến nỗi lo lắng, căng thẳng, những nhu cầu do cái tôi chi phối. Thức tỉnh khiến cho cuộc sống trở nên có ý nghĩa hơn bao giờ hết. Để độc giả có thể dễ dàng thực hành, ở phần cuối sách, Chopra viết chương “Một tháng thức tỉnh”, hướng dẫn chi tiết những điều có thể làm trong 31 ngày để trở thành Siêu Nhân Loại. Ông cho rằng, một khi đã thức tỉnh, cuộc sống sẽ chuyển hóa thành trạng thái ý thức thuần túy, mở ra tiềm năng vô hạn.    

Tác phẩm Siêu Nhân Loại là sự kết hợp hoàn hảo giữa thể loại sách tâm linh và sách khoa học tâm lí. Tuy ý niệm Siêu Nhân Loại mà Chopra trình bày mang yếu tố thiên về tâm linh nhưng ông lại đưa ra rất nhiều lí thuyết, thí nghiệm, giải thích bằng khoa học để củng cố cho luận điểm của mình. Chính vì vậy mà khối lượng kiến thức được đề cập trong sách vô cùng rộng lớn, có cảm giác hầu như lĩnh vực nào Chopra cũng chạm đến, từ vật lí lượng tử, thuyết tương đối của Einstein, những nghiên cứu về trạng thái khai mở tâm trí khi sử dụng chất kích thích, cho đến trích dẫn thơ của William Blake. Bằng cách đó, Chopra thuyết phục người đọc tin rằng ai cũng có thể vượt qua được bản ngã của chính mình để tiến đến trạng thái toàn thức của vũ trụ.

Ý thức của con người chính là vũ trụ vô tận để mở khóa mọi giới hạn

Y học hiện đại thường đề cao vai trò của não trong việc hình thành tâm trí của con người. Bởi lẽ, khi quan sát những trường hợp bệnh nhân bị chết não, ta có thể thấy rằng cho dù tim vẫn còn đập, các bộ phận cơ thể khác vẫn hoạt động bình thường, thì tất cả cũng hóa vô vọng khi não không còn sống.

Tuy nhiên, Deepak Chopra cho rằng não bộ không tạo ra tâm trí, chính ý thức mới tạo ra tâm trí. Ý thức tồn tại độc lập, có sẵn khi con người bắt đầu tồn tại. Chính ý thức gán ý nghĩa cho mọi thứ chứ không phải não. Ông minh họa cho luận điểm này bằng cách miêu tả lại thí nghiệm cho người tham gia nghe những từ vô nghĩa nhưng âm thanh không rõ. Sau thí nghiệm, khi được hỏi lại, mọi người đều trả lời là đã nghe hoặc đoán là mình nghe những từ có nghĩa. Từ đó, có thể thấy rằng nếu hoàn toàn đề cao vai trò của não thì việc gán ý nghĩa cho những từ vô nghĩa đã không diễn ra vì não chỉ đơn thuần ghi nhận thông tin thô; rõ ràng quá trình này được diễn ra là nhờ có bước xử lí của ý thức.

Vì vậy, đối với Chopra, việc tạo ra những ảo ảnh là do con người, việc có thể thoát ra khỏi những ảo ảnh giữa đời thường đó hay không cũng hoàn toàn nằm ở con người. Bởi lẽ, ý thức của con người chính là vũ trụ. Việc có thể trở thành Siêu Nhân Loại hay không, việc tiếp tục bị giới hạn trong những khuôn khổ do mình tạo ra hay có thể mở khóa tiềm năng cá nhân vô hạn là điều hoàn toàn nằm trong tầm tay của mỗi người.  

Trích đoạn

Hiện thực không chỉ đơn giản là thế giới “bên ngoài” – nó rất cá nhân. Hai người đồng nghiệp vẫn có thể nhìn thế giới khác hẳn nhau, người thì lo lắng về sự bảo đảm trong công việc và nguy cơ bị sa thải, còn người kia lại thấy bằng lòng và lạc quan. Sinh nở có thể là một sự kiện tự nhiên giống nhau, không hề có biến chứng y khoa nào xảy ra với cả hai bà mẹ, nhưng một người lại bị trầm cảm sau sinh trong khi người kia tràn ngập niềm vui.

(trích Siêu Nhân Loại)

Bạn không thể loại bỏ bản ngã như cắt một khúc ruột thừa được. Nếu tin chắc là mình có thể, bạn chỉ đang chìm sâu hơn vào ảo tưởng bằng cách tự đánh lừa bản thân về lòng vị tha. “Tôi” rất nhỏ bé, chỉ là một từ đơn lẻ. Nhưng những gì bạn đã xây dựng quanh nó – những gì toàn thể loài người đã xây dựng quanh nó – giống như rạn san hô được vô số tế bào tí hon bồi tụ nay đã rắn đanh lại trong một vỏ bọc khổng lồ.

(trích Lộ trình của bản ngã)

Một trong những yếu tố quan trọng nhất tác động tới việc phát triển ý thức con người chính là bộ não trở nên quá to, đồng thời phải tăng hiệu năng và phức tạp hơn để phục vụ sự tiến hóa của chính nó. Tình trạng não quá tải khiến chúng ta nảy sinh nhu cầu cấp thiết là phải giản lược chức năng não để vận hành được cuộc sống bình thường. Nếu bạn thấy một đô thị hiện đại xô bồ và ồn ào đến mức không chịu thấu, hãy nhớ rằng sự quá tải ấy chẳng là gì nếu so với cuộc khủng hoảng tinh thần mà các tổ tiên xa xôi của chúng ta đã phải chịu đựng.

(trích Chỉnh sửa hiện thực)

Nhận xét của báo chí thế giới

“Siêu Nhân Loại là một tầm nhìn tuyệt vời về tiềm năng loài người và là con đường giúp chúng ta vượt qua những giới hạn, ý niệm và câu chuyện do tâm trí tạo ra.”

– Tiến sĩ Menas C. Kafatos, Giáo sư Vật lý Tính toán,
Đại học Chapman và là tác giả danh mục sách bán chạy nhất của New York Times

“Cuốn sách chắt lọc bề dày của nhiều thập kỷ nghiên cứu và tự thực hành, tất cả được đúc kết thành: Chúng ta ưu việt hơn mình tưởng, thậm chí hơn cả vũ trụ, bởi vũ trụ cũng chỉ là một biểu hiện căn bản, nền tảng của cội nguồn siêu nhân luôn lan tỏa, nuôi dưỡng và vượt xa khỏi chúng ta. Đọc cuốn sách này giống như đang được trò chuyện cùng một người bạn già thông thái, người vừa trở về nhà sau chuyến viễn du kéo dài hàng năm trời để sưu tầm những câu chuyện và các chuyến phiêu lưu.”

– Bác sĩ Neil Theise, Giáo sư Bệnh học,
Trường Y, Đại học New York

“Tập hợp những phát hiện mới nhất trong ngành khoa học thần kinh, nội tiết và tâm lý học, với các dẫn chứng cụ thể, Deepak Chopra đã chứng minh rằng việc ràng buộc bản chất con người trong nghĩa vật chất, cũng như đơn giản hóa nó là sai lầm và gây hạn chế nghiêm trọng cho những ai còn tin vào điều đó. Cuốn sách này hết sức ấn tượng.”

– Tiến sĩ Allan Leslie Combs, Giáo sư Nghiên cứu Ý thức,
Viện Nghiên cứu Tích hợp California

“Chiêm nghiệm về khoa học thần kinh, vật lý, vũ trụ học và nhân chủng học – tất cả mọi thứ ở cấp phân tử – từ độ nhạy của giác quan loài người tới cảm xúc của bạch tuộc – Deepak Chopra diễn giải rằng, thế giới mà chúng ta trải nghiệm chỉ là một mô hình nội tại chứ không phải thế giới thật. Bằng cách đó, ông đưa ra một hướng đi cho cuộc sống hiện đại, dẫn dắt chúng ta nhìn nhận khổ đau theo một cách khác và có lẽ còn tiến tới kiểm soát được cảm xúc ấy.”

– George Musser, tác giả sách
Spooky Action at a Distance và The Complete Idiot’s Guide to String Theory

“Cần nhiều can đảm để thu hẹp khoảng cách giữa nền khoa học vững chắc của phương Tây và những truyền thống huyền hoặc đến mức gần như là bí truyền của phương Đông. Muốn xây dựng cây cầu ấy, không ai được trang bị tốt hơn một học giả thông thái như Deepak Chopra. Cuốn sách lôi cuốn này sẽ kích thích lòng hiếu kỳ của bạn đọc về sự tồn tại của con người và bản chất của hiện thực.”

– V. S. Ramachandran, Giáo sư Khoa học Thần kinh,
Đại học California, San Diego

“Điều làm Siêu Nhân Loại của Deepak Chopra khác biệt, cũng như đặc biệt có giá trị và quan trọng là nó lấy tiền đề từ chính cuộc sống hiện đại và văn hóa thế tục, chứ không phải từ một truyền thống tâm linh hay nền văn hóa xưa cũ, xa xôi nào đó. Siêu Nhân Loại không né tránh những lợi ích mà cách tiếp cận kể trên mang lại, nhưng điểm mấu chốt là sách cũng không hề bị ràng buộc trong hệ thống quan điểm ấy. Với lối dẫn dắt nhẹ nhàng và sâu sắc của Tiến sĩ Chopra, cuốn sách này là một phước lành lớn cho bạn đọc.”

– Edwin L. Turner, Giáo sư Khoa học Vật lý Thiên văn,
Đại học Princeton

Về tác giả

Deepak Chopra là bác sĩ y khoa, thành viên của Trường Đại học Bác sĩ Mỹ (FACP), nhà sáng lập Quỹ Chopra và đồng sáng lập của Trung tâm Chopra về Sức khỏe và Cuộc sống (Wellbeing and Jiyo); ông là người tiên phong nổi tiếng thế giới trong lĩnh vực y học tích hợp và chuyển đổi cá nhân, có bằng chứng nhận về y học nội khoa, nội tiết và trao đổi chất. Ông cũng là một giáo sư lâm sàng tại Khoa Y học Gia đình và Sức khỏe Cộng đồng thuộc Đại học California, San Diego; một nhà nghiên cứu thần kinh và tâm thần học tại Bệnh viện Đa khoa Massachusetts; và là thành viên của Hiệp hội các nhà Nội tiết Lâm sàng Mỹ. Theo cuộc khảo sát trực tuyến toàn cầu của WorldPost và The Huffington Post, Bác sĩ Chopra xếp thứ 17 trong số những nhà tư tưởng có sức ảnh hưởng nhất thế giới và đứng đầu trong số đó về y khoa. Chopra là tác giả của hơn 85 cuốn sách đã được dịch ra hơn 43 ngôn ngữ, trong đó có nhiều tác phẩm lọt vào danh sách bán chạy nhất của New York Times. Tạp chí Time đã gọi Bác sĩ Chopra là “1 trong 100 anh hùng và biểu tượng hàng đầu thế kỷ”.

Thanh tịnh mâm cỗ Việt không chỉ giới thiệu đến độc giả công thức làm 30 món chay lành của người Việt từ cổ chí kim, mà còn lồng ghép những câu chuyện văn hóa thú vị, cung cấp cho người đọc góc nhìn đa chiều về nền ẩm thực Việt.

Xưa nay, kỵ giỗ là truyền thống rất được coi trọng của mọi gia đình người Việt, bất luận là y quan vọng tộc hay bá tánh dân dã. Vào những dịp này, bao bộn bề đời thường của mỗi người đều tạm thời gác lại để thành tâm hướng về nguồn cội, cùng nhau hào soạn mâm cỗ cúng bình an dâng lên ông bà tiên tổ.

Xuất phát từ nếp sống ghi cội nhớ nguồn ấy, bên cạnh việc giới thiệu các món chay theo phong cách ẩm thực cung đình hay những món chay mang hương vị thanh tân mới mẻ, Thanh tịnh mâm cỗ Việt còn gói ghém bao kỷ niệm quyến luyến của tác giả bên cha mẹ anh em, cùng những bài học vỡ lòng về cách đơm cơm rót nước, cách sắp xếp chỉnh trang mâm cỗ cúng theo lối “quân-thần-tả-sứ” sao cho thật nghiêm ngắn, trang trọng…

Ý nghĩa sâu sắc ẩn đằng sau mâm cỗ chay của người Việt

Nếu như người Tây phương đề cao sinh nhật, thì người Á đông lại xem trọng ngày mất, hay còn gọi là ngày húy kỵ. Trong những dịp này, các thành viên gia đình thường tề tựu lại và nấu những món ăn đặc biệt làm thành mâm cỗ cúng dâng lên tổ tiên. Mâm cỗ cúng dù chay hay mặn đều là nhằm thể hiện tấm lòng tưởng nhớ của con cháu đến các bậc tiên hiền và cũng là cách nhắc nhở các thế hệ đời sau không quên cội nguồn.

Mâm cỗ mặn của người Việt xưa mang ý nghĩa văn hóa làng xã, còn mâm cỗ chay có từ bao giờ thì không thấy tài liệu nào nói rõ, chỉ biết là từ khi đạo Phật du nhập vào xứ ta thì cũng là lúc người nước ta biết ăn chay. Theo sử sách ghi lại thì thế kỷ XII - XIII là thời kỳ Phật giáo cực thịnh, các vua nhà Trần cũng thường có lệ ăn chay. Hay như theo lời kể của các cựu thần thì trước khi làm lễ tế Giao, các vua nhà Nguyễn phải vào trai cung tĩnh thân ba ngày, xa rời tửu sắc và ăn chay để thân tâm thanh sạch, cầu cho quốc thái dân an. Hai nguồn tài liệu Đại Nam Thực Lục và Khâm Định Đại Nam Hội Điển Sự Lệ còn cho biết, trong yến tiệc cung đình Huế xưa ngoài cỗ tế lớn gồm 161 phẩm vị, cỗ trân tu 50 phẩm vị, cỗ ngọc soạn 30 phẩm vị, còn có mâm cỗ chay hạng nhất 25 món và mâm cỗ chay hạng nhì 20 món.

Cỗ chay hay cỗ mặn là tùy quan niệm, truyền thống của mỗi gia đình. Tuy nhiên, ngoài mâm cỗ chay tại chùa thì hầu hết các gia đình Phật tử cũng thường thể hiện tấm lòng thành kính đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ qua những món cúng chay. Theo nhận định của tác giả, làm cỗ cúng trước là để tưởng nhớ và cầu cho các bậc tiên hiền quá vãng được an tịnh nơi cõi lành, sau là để nhắc nhở con cháu trong nhà đừng quên cội quên nguồn. Tổ tiên của chúng ta đâu thể thọ thực như người còn sống mà chỉ cảm thọ sự thành tâm từ lòng hiếu kính của con cháu qua mâm cỗ chay, vậy thì không nên đánh đổi sự sống của sinh vật mà làm cỗ cúng để tránh nghiệp sát sanh và cũng để tạo phước đức cho người thân quá cố.

Nét văn hóa độc đáo của cố đô chính là mâm cỗ chay phong vị cung đình Huế

Việt Nam xưa nay vốn vẫn là mảnh đất trù phú, có nguồn nguyên liệu tự nhiên đa dạng và những bàn tay lao động cần cù, chính điều đó đã góp phần phát huy tinh hoa văn hóa ẩm thực của người dân nơi đây. Cũng vì thế, các bà các mẹ của chúng ta có thể thỏa sức thử nghiệm với đủ loại rau củ hoa quả tươi ngon trên khắp mọi miền để tạo nên những món ăn hoặc đơn giản hoặc cầu kỳ, giàu tính y lý trên mâm cỗ chay mang phong vị cổ truyền để lưu giữ, phát triển và bảo tồn nét tinh hoa văn hóa ẩm thực chay truyền thống.

Huế vốn là kinh đô ẩm thực và được mệnh danh là vùng đất Phật với rất nhiều chùa chiền lớn nhỏ nên món chay nơi đây vô cùng phong phú và đa dạng. Từ xa xưa, Phật giáo đã đằm sâu trong đời sống của người dân xứ Huế, không những sư sãi ăn chay, Phật tử ăn chay mà cả vua chúa cũng ăn chay để giữ đức hiếu sinh trong các đại lễ tế tự của triều đình và cầu cho quốc thái dân an.

Mâm cỗ chay tế lễ, cúng chùa hay cúng dường chư tăng vào cung khuyến giáo không bao gồm các món ăn đạm bạc của giới tu hành mà thường được Đội Thượng Thiện và phi tần trong cung chế biến từ những loại nguyên liệu thượng phẩm, bổ dưỡng không thua kém sơn hào hải vị. Để rồi từ đó, mâm cỗ chay cung đình lại lan tỏa đến các phủ đệ quan lại và trở thành một nét văn hóa ẩm thực độc đáo của chốn đế đô.

Sách ẩm thực đưa ra những gợi ý hữu ích về mâm cỗ cúng thanh lành

Từ phương Nam, qua miền Trung rồi ra phương Bắc, mỗi miền đất nước lại có một phong vị ẩm thực riêng, trong đó bao gồm cả mâm cỗ chay. Và từ những món chay truyền thống, tư duy tiếp biến làm mới cách chế biến, trang trí, phong vị sao cho phù hợp với thị hiếu, khẩu vị của mọi giới, mọi lứa tuổi và mọi thành phần thực khách là một yêu cầu thiết yếu trong thời điểm đất nước hội nhập và phát triển ngày nay.

Thanh tịnh mâm cỗ Việt là một thể nghiệm độc đáo của hai tác giả Hồ Đắc Thiếu Anh và Nguyễn Hồ Tiếu Anh khi thực hiện lại các mâm cỗ chay theo phong vị cung đình xưa, phong vị cổ truyền và phong vị mới trên nền nguyên liệu có sẵn nơi quê nhà. Mục đích đầu tiên của hai nghệ nhân là để giới thiệu với thực khách gần xa di sản văn hóa vật chất của một dân tộc, một địa phương mà ảnh hưởng của văn hóa Phật giáo đã thấm sâu trong đời sống của người cố đô; đồng thời, đây cũng là một cách báo ân với tiền nhân dòng tộc vì đã để lại cho hậu sinh một di sản văn hóa ẩm thực chay vô cùng giá trị.

Thanh tịnh mâm cỗ Việt là một gợi ý thiết thực dành cho độc giả về mâm cỗ cúng thanh lành trong những dịp lễ trọng của gia đình, đồng thời khởi duyên bồi đắp thêm cho nền ẩm thực chay tinh khiết, lành mạnh của đất Việt.

Trích đoạn

Xuất thân từ một gia đình có truyền thống nấu ngon ăn lành của chốn cố đô, và là một Phật tử thuần thành, mẹ tôi rất chú trọng đến việc cúng kiếng thờ phụng. Bà thường hướng dẫn cho con cháu chế biến những món chay vừa tinh tấn vừa đẹp mắt, ẩn chứa hương sắc cung đình cùng những kinh nghiệm quý giá được trao truyền để tỏ lòng hiếu kính đến các bậc tiên hiền quá vãng. Từ những lá phù chúc được làm từ váng đậu nành trắng tươi thơm mịn, gói ghém các loại rau củ tươi ngon với màu xanh của đậu cô ve, màu cam của cà rốt, màu vàng của khoai tây, màu đen của mộc nhĩ để làm nên món ăn đa sắc, bổ dưỡng. Thế mới hay mâm cỗ chay của cha ông ta chú trọng đến tính thẩm mỹ và tinh tế biết bao!

(trích Chả cuốn ngũ sắc)

Miền Trung nắng nóng mưa dày, thế nên các bà nội trợ nơi đây thường hào soạn những món chay bổ trợ sức khỏe mang vị quế chi cay ngọt cho cho cụ lớn tuổi trong nhà như Đậu khuôn rim quế chi, Phù chúc nướng bột quế, Mì căn rô ti quế chi... Và những món chay ấy cũng thường xuất hiện trên mâm cỗ cúng như một ký ức ấm áp đong đầy yêu thương, bởi dẫu cho các bậc sinh thành đã về miền cực lạc nhưng những hình ảnh thân yêu ngày nào vẫn mãi luôn hiện hữu trong tâm thức của con cháu đời sau.

(trích Đậu khuôn rim quế chi)

Sen là sản vật quý giá của ẩm thực Việt Nam vì hầu như bộ phận nào của nó cũng đều có thể sử dụng được, nhất là sen hồ Tịnh Tâm nổi tiếng thơm ngon. Xưa kia người ta gọi sen hồ Tịnh là sen ngự bởi Đội Thượng Thiện thường dùng loại sen này để chế biến các món ngự thiện và cỗ cúng cung đình. Muốn nấu hạt sen ngon thì chỉ cần chọn đúng loại già hạt, có màu trắng ngà, căng mẩy no tròn, khi nấu sẽ nở mềm và tỏa mùi hương đặc trưng. Còn nếu dùng hạt sen khô thì nên chọn loại hạt sáng màu, ngâm rửa bằng nước nóng trước khi nấu sen sẽ mau mềm và không bị sượng.

(trích Tiềm ngọc bảo tịnh tâm)

Về tác giả

Hồ Đắc Thiếu Anh

Quê quán: Thừa Thiên Huế
Nghệ nhân Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Kỷ Lục Gia tôn vinh Nghệ nhân Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Hội viên chuyên ngành Văn hóa Ẩm thực Liên hiệp các Hiệp hội UNESCO Việt Nam
Thành viên Ban cố vấn Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Giáo viên gia chánh các trung tâm đào tạo kỹ năng cuộc sống và các đài truyền hình

Nguyễn Hồ Tiếu Anh

Quê quán: Thừa Thiên Huế
Giám đốc Công ty Ẩm thực Ngon và Lành
Hội viên chuyên ngành Văn hóa Ẩm thực Liên hiệp các Hiệp hội UNESCO Việt Nam
Hội viên Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Giáo viên gia chánh các trung tâm đào tạo kỹ năng cuộc sống trong nước và nước ngoài