THE USEFUL DANGERS OF FAIRY TALES
Amber Sparks

Một ngày nào đó, con gái tôi sẽ hỏi tôi rằng tại sao lại có quá ít bà mẹ trong truyện cổ tích như vậy.

Hay nói cách khác, tại sao lại có quá ít bà mẹ còn sống. Trong truyện cổ tích, những bà mẹ không ở đâu cả hoặc là ở khắp mọi nơi: đã qua đời hoặc là linh hồn, hiện diện trong những giọng nói nội tâm hoặc như những bà tiên đỡ đầu, hóa thân thành những quái thú hoang dã hoặc thông thái. Phụ nữ tự kể rất nhiều câu chuyện cổ tích để chia sẻ với con gái họ. Nhưng tại sao lại viết rất nhiều câu chuyện mà trong đó, bạn chỉ được đóng vai trò là một con ma?

Đó là một câu hỏi phức tạp xứng đáng với một câu trả lời phức tạp, nhưng thực chất là: Tôi ngờ rằng những người mẹ đang chuẩn bị cho con gái mình một cuộc sống không có họ.

Rất, rất lâu rồi, khi mà những câu chuyện cổ tích đầu tiên vừa mới được sáng tác, những người mẹ đã luôn ở bên bờ vực biến mất. Trở thành một người phụ nữ trưởng thành là sống một cuộc đời bấp bênh – trong trường hợp khả quan nhất. Ngay từ sớm bạn có thể chắc chắn về bạo lực, bị hãm hiếp hoặc đánh đập, thậm chí là bị giết. Ngay từ sớm bạn có thể chắc chắn về bệnh tật hoặc chết khi đang chuyển dạ. Ngay từ sớm bạn có thể biến mất, được thay thế bởi một phụ nữ trẻ trung và mắn đẻ khác, có khả năng nuôi nấng đứa con của bạn. (Câu chuyện về những người mẹ kế là cả một chủ đề khác.) Thời bấy giờ, bạn phải tạo ra một cái gì đó mà bạn có thể để lại, để thắp sáng con đường, để tiếp tục rải những mẩu vụn bánh mì, để dọn sạch những gai góc từ bụi cây. Một cái cây, một con ma, một con gấu hay là một bà tiên tốt bụng – dù là gì đi nữa, cũng là một thứ gì đó kéo dài sự tồn tại của bạn.

Một người mẹ phải truyền lại một món quà, một câu chuyện. Và cô con gái phải sẵn sàng. Cho sự ra đi của mẹ cô ấy – và cũng cho sự ra đi của chính bản thân cô ấy.

*

Con gái tôi mới chỉ hai tuổi, nhưng tôi đã lo lắng về tình trạng được trao quyền của bé. Tôi mua những cuốn sách về những người phụ nữ nổi tiếng, những nhà khoa học và những họa sĩ, những chính trị gia. Một bìa sách đã ghi rằng: “Đây là những câu chuyện cổ tích, được thêu dệt lại và kể lại. Đánh thức những cô gái trẻ và phụ nữ mọi lứa tuổi”. Tôi không thể chờ đến lúc cô bé gặp gỡ công chúa Leia và đặc biệt (cuối cùng!) là Rey. Chúng tôi còn xem những chương trình nơi những cô gái mạnh mẽ tỏa sáng.

Và bây giờ, cô bé sẽ đọc những câu chuyện cổ tích vui vẻ, không có mối đe dọa nào. Nhưng khi cô bé lớn thêm một chút, chúng tôi sẽ đi sâu vào những điều thực tế, không thêu dệt. Khi mà cô bé sẵn sàng, tôi muốn cô bé đọc Cô bé lọ lem (Cinderella) với những cô chị kế tự cắt xẻo thân thể mình, Người đẹp ngủ trong rừng (Sleeping Beauty) với kẻ hiếp dâm và những đứa trẻ, Tấm da lừa (Donkey Skin) với người cha loạn luân tâm tưởng. Tôi muốn cô bé đọc Cô bé quàng khăn đỏ (Little Red Riding Hood) với con sói sát nhân nấp sau cánh cửa.

Không phải là tôi muốn con gái mình bị chấn thương tâm lý. (Cô bé cũng sẽ không bị, như bất kì ai từng đọc Bruno Bettelheim đều biết; trong The Uses of Enchantment (tạm dịch Tác dụng của Phù phép), ông viết: “Trẻ con đều hiểu theo trực giác rằng mặc dù những câu chuyện này không có thực, nhưng chúng cũng không phải là không đúng”.) Nhưng tôi muốn chúng ta ngừng giả vờ rằng nếu chúng ta tuyên bố một điều là như vậy, thì nó phải là như vậy. Chúng ta có thể viết vô số những cuốn sách chúng ta muốn về các công chúa anh hùng chinh phục thế giới – và tôi luôn chào đón chúng – nhưng điều đó không ngăn ngừa việc phụ nữ bị bám đuôi, bị quấy rối, bị bịt miệng, bị hãm hiếp, bị cưỡng ép kết hôn, bị nhắm đến, bị ngăn cản đấu tranh cho quyền sinh nở. Việc giúp cho con gái chúng ta hiểu rằng chúng có sức mạnh nội tại để trở nên thông minh, trở nên cứng rắn, để tiếp nhận thế giới theo cách riêng của chúng là một chuyện. Nhưng việc tẩy trắng những khó khăn rất thực tế mà chúng (và mẹ của chúng) gần như chắc chắn phải đối mặt, bất kể chúng được tiếp sức mạnh mẽ đến thế nào lại là một chuyện hoàn toàn khác. Chúng ta được sinh ra trong một thế giới nhất định, và cách chúng ta tồn tại trong thế giới một phần nhờ can đảm và một phần, thẳng thắn mà nói, là nhờ thận trọng và nghe theo các cảnh báo.

Vâng, con gái tôi sẽ xem Wonder Woman và Tangled. Nhưng cuối cùng, chúng tôi cũng sẽ tìm hiểu về Boko Haram, về những gia đình đa thê người Mormon, về các cô dâu của ISIS, rằng có một điều khó tin rằng cứ một trong ba phụ nữ trên thế giới sẽ trải qua bạo lực giới tính trong suốt cuộc đời của họ. Cô bé sẽ hiểu rằng thế giới này vẫn chưa dành cho phụ nữ. Cô bé sẽ học được rằng mặc dù được sinh ra trong thời đại này, trên mảnh đất này, cô vẫn không phải là một người đàn ông. Cô vẫn phải – kể cả thông qua thứ nữ quyền quả quyết, hân hoan của mình – học được một kĩ năng sắc bén nhất định. Cô bé có thể nhảy nhót theo cách của mình cả ngày, nhưng cô bé phải đi nhanh, chìa khóa sẵn sàng trên tay, khi trời đã mờ tối.

*

Tôi đã được hỏi trong các cuộc phỏng vấn, trong các lớp học và bởi các khán giả, liệu tôi có nghĩ rằng những câu chuyện cổ tích mang tính nữ quyền hay không. Tôi nghĩ là có, những không phải đúng cái định nghĩa hiện đại của chúng ta về nữ quyền. Những câu chuyện cổ tích truyền thống đã được tạo ra từ lâu trước khi có bất kì khái niệm nào như vậy tồn tại, và tôi sẽ nói rằng chúng hỗ trợ phụ nữ, thay vì nâng đỡ họ. Chúng cảnh báo, thay vì ca ngợi. Chúng có ích, và đó là một loại nữ quyền lâu đời hơn nhiều.

Tuy vậy, nhiều nhà văn hiện đại đã lấy những truyện cổ tích truyền thống và tạo ra một phiên bản nữ quyền rõ ràng hơn, một phần bằng cách đơn giản là đảo ngược các kì vọng. Angela Carter và Kelly Link là những ví dụ tôi nhớ, cũng như Helen Oyeyemi, Molly Gaudry, Kate Bernehimer và Matt Bell. Những nhà văn này không tạo ra những câu chuyện cổ tích nữ quyền rõ ràng theo cách như, ví dụ, của bộ phim Frozen. Thay vào đó, họ nhìn kĩ vào bản chất nan giải của những câu chuyện đặt trước mắt họ, và cho chúng ta những góc nhìn mới, cách thức mới để xem. Thường thì phiên bản kể lại của họ còn đen tối hơn cả bản gốc, một phần bởi vì họ mời gọi một ánh nhìn nữ quyền hiện đại, đồng thời vén bức màn tiết lộ sự thiếu thốn kinh khủng các lựa chọn mà những nhân vật chính của chúng ta phải đối mặt. Không hề có những cái đòn bẩy hay nút nhấn nào; chỉ có những độc giả hiện đại, nhìn thấy rõ ràng (và không thoải mái) sự tương đồng giữa cuộc sống những nhân vật chính và phụ nữ trong thời đại của chúng ta.

“Chúng cảnh báo, thay vì ca ngợi. Chúng có ích, và đó là một loại nữ quyền lâu đời hơn nhiều”

Gần đây, Hilary Mantel đã chỉ trích các nhà văn đã trao quyền sai cách cho những người phụ nữ của lịch sử, nói rằng, “Đây là một khó khăn dai dẳng cho các nhà văn nữ, những người muốn viết về phụ nữ trong quá khứ, nhưng không thế cưỡng lại lại việc ‘trao quyền’ họ. Điều đó là sai lầm.”

Tôi nghĩ rằng tôi đồng ý với Mantel ở một mức độ nào đó. Bạn không thể trao quyền cho các nhân vật khi mà sự thiếu quyền của họ là điều dẫn dắt câu chuyện ngay từ đầu. Nhưng luôn luôn có một điều gì đó mà nhà văn có thể đưa cho nữ nhân vật bị vây khốn trong truyện cổ tích của họ – kể cả khi đó chỉ là một con dao lớn sắc bén. Hay là những kĩ năng để dụ con sói lên giường.

*

Cha sinh mẹ đẻ của một số trong những câu chuyện cổ tích này đã thêu dệt từ rất, rất lâu – trong một số trường hợp, đến hàng ngàn năm. Cuộc sống thật khó khăn, ngắn ngủi, tàn bạo, đặc biệt là đối với phụ nữ. Và ngay cả khoảnh khắc này trong lịch sử, phụ nữ và các cô gái trẻ vẫn còn phải làm bạn với bóng tối, nơi mà những câu chuyện cổ tích thể hiện tốt nhất.

Những cảnh báo vẫn vang lên đúng đắn.

Trong Người đẹp và quái vật (Beauty and the Beast), con gái của thương gia cuối cùng cũng phải lòng chính kẻ bắt cóc nàng, hoặc ít nhất là nàng giả vờ. Trong Chú lính chì dũng cảm (The Steadfast Tin Solider), cô vũ công ba lê – vì phớt lờ người lính nhỏ yêu cô – nên đã bị trừng phạt bằng việc bị đốt cháy trong bếp lò cùng với anh ta. Trong Những chú thiên nga hoang dã (The Wild Swans), Những viên kim cương và những chú cóc (Diamonds and Toads), Nàng tiên cá (The Little Mermaid), và một số lượng lớn những câu chuyện cổ tích khác, nhân vật nữ chính bị mất đi khả năng nói, và do đó cô ấy mất đi khả năng kiểm soát số phận của chính mình.

Và chẳng phải là chúng ta vẫn luôn có những phụ nữ mắc kẹt trong những cuộc hôn nhân và gia đình lạm dụng, phụ nữ bị trừng phạt (đôi khi là bị giết) bởi vì họ không thể đáp trả tình yêu của một người đàn ông, phụ nữ đã ép phải im lặng theo vô số cách? Một báo cáo mới của CDC tiết lộ rằng, phần lớn các vụ giết người với nạn nhân là phụ nữ Mỹ liên quan đến bạo lực gia đình. Làm sao chúng ta có thể không nhìn thấy lời cảnh báo trong những câu chuyện cổ tích, đối với con gái chúng ta và ngay cả chính chúng ta, vẫn còn ở trong mối đe dọa bây giờ và cả ngày mai?

*

Một điều cứ xuất hiện liên tục trong các cuộc trò chuyện và đánh giá trực tuyến: một số độc giả trẻ nhất định cảm thấy rằng câu chuyện cổ tích trong bộ sưu tập gần đây nhất của tôi, một phiên bản của Những chú thiên nga hoang dã, làm họ nôn nao khó chịu. Có một cảnh cưỡng hiếp – mang tính ám chỉ nhiều hơn là mô tả trực diện, nhưng họ vẫn cảm thấy như bị đánh úp. Và tôi hiểu cùng đồng cảm với sự sầu muộn đa cảm của họ. Là một người mới làm mẹ, tôi cảm thấy choáng ngợp với những nhu cầu gần như là bản năng cần thiết để bảo vệ tất cả những người phụ nữ trẻ tôi biết.

Nhưng đồng thời, tôi nghĩ rằng những cảm xúc đau khổ có thể có ích. Tôi nghĩ nó rất quan trọng. Vì hiếp dâm, lạm dụng, quấy rối – những điều đó CÓ đánh úp phụ nữ. Chúng ta không thể được trao quyền nếu chúng ta không sẵn sàng, nếu chúng ta không chuẩn bị, nếu chúng ta không biết tại sao những người mẹ và các cô con gái biến mất. Đôi khi, những con sói không mời mà đến.

“Nhưng luôn luôn có một điều gì đó mà nhà văn có thể đưa cho nữ nhân vật bị vây khốn trong truyện cổ tích của họ – kể cả khi đó chỉ là một con dao lớn sắc bén.”

Tôi chưa bao giờ tin rằng những người trẻ bây giờ bị cưng chiều hay là những kẻ hèn nhát theo một cách nào đó. Điều này hoàn toàn là vớ vẩn, và, thẳng thắn mà nói, cái sự thật rằng lời buộc tội này nhắm đến một thế hệ trưởng thành trong cái bóng của biến đổi khí hậu và vụ 11/9 cùng khoản nợ vay vốn sinh viên khổng lồ thật tởm lợm. Nhưng một cách tôi muốn bảo vệ họ, và cũng là để bảo vệ con gái của tôi và thế hệ của nó, là vẽ nên khuôn mặt của những cái ác để họ có thể nhận ra nó, ngay lúc này và không hề cách đây lâu.

Và tôi cho rằng đó là những điều mà các bà mẹ ấy đang làm – những người viết nên những câu chuyện này. Tôi không cho rằng họ muốn dọa dẫm con gái hay cháu gái của họ giống như tôi không muốn dọa con gái tôi. Nhưng họ biết những điều mà các cô gái cần biết về thế giới rộng lớn và độc ác. Kể cả khi họ cần phải phát minh ra một cái cây hay một con cáo hay một nàng tiên để kể về nó.

*

Một ngày nào đó, con gái của tôi sẽ hỏi tôi rằng tại sao lại không có những người mẹ trong những câu chuyện cổ tích, và tôi sẽ nói với cô bé rằng thế giới là một nơi nguy hiểm cho phụ nữ thời đó.

Thời đó, tôi sẽ nói vậy, và tôi sẽ truyền tải thông điệp đó với nhiều ý nghĩa nhất có thể. Tôi sẽ không thêm vào “và bây giờ”. Tôi sẽ để cô bé tự đi đến kết luận đó giống như tôi đã từng làm, giống như những người đọc truyện cổ tích trước tôi đã làm, cả quãng đường đi ngược tìm về khởi nguyên của chính những câu chuyện ấy. Cô bé sẽ không sợ hãi, tôi hi vọng là như vậy – và cô bé sẽ được trao quyền, tôi hi vọng vậy – nhưng cũng sẵn sàng nghiêm túc để đi vào thế giới và chiến đấu với tất cả những gì cô bé nhìn thấy. Vua và hoàng hậu, phù thủy và những tấm gương ma thuật, mẹ kế và những người cha nhu nhược, kẻ cải trang và thợ săn, vâng, – cả những con sói xinh đẹp và nguy hiểm.

Hết.

Natsukashii Ame dịch.

Bản gốc được thực hiện bởi Amber Sparks, đăng tại Literary Hub.

Những bài viết có cùng chủ đề cổ tích

Truyện cổ tích: Minh chứng cho sự khác biệt trong cách các nền văn hóa nhìn nhận thế giới

20 điều bạn chưa biết về truyện cổ Grimm

Túm Cám Ngộ: “Con Túm bây giờ lười như lợn, mẹ con nhà Cám mới hiền cơ.”