Trà chiều

Bad Guys Always Die: Cuộc truy tìm cái thật

Phim mang đến thông điệp dù cũ nhưng luôn mới: đừng đánh giá sự vật qua vẻ ngoài.

Published

on

Bad Guys Always Die là phim hợp tác giữa Trung, Hàn nên dù phim có sự tham gia của Son Ye Jin – diễn viên tôi đã yêu mến suốt một thời gian dài, tôi vẫn rất ngần ngại xem phim này. Với kinh nghiệm xem một số phim truyền hình, điện ảnh hợp tác giữa Trung, Hàn tôi cảm thấy hầu như các bộ phim này đều không đạt chất lượng nghệ thuật lẫn chất lượng giải trí. Tôi luôn có cảm giác những phim hợp tác Trung, Hàn không được chăm chút lắm về mặt kịch bản bởi lẽ dường như nhà sản xuất nghĩ rằng chỉ cần có sự tham gia giữa dàn diễn viên nổi tiếng hai nước là đã phần nào đảm bảo thành công; vì vậy, kịch bản những phim hợp tác thường khá an toàn, đúng công thức, dễ đoán cốt truyện, không có phong cách kể chuyện đặc trưng mà chỉ cốt sao cho phim hấp dẫn. Nhưng chính vì những yếu tố đó mà các phim hợp tác dạng này không bao giờ thực sự lôi kéo tôi vào câu chuyện dù rằng tôi đã xác định ngay từ đầu chỉ xem để giải trí. Năm ngoái, hai phim hợp tác Trung, Hàn mà tôi có dịp xem ngoài rạp đều khiến tôi cảm thấy có chút chán nản bởi sự an toàn quá mức trong cách kể chuyện. Hai phim đó là: Bounty Hunters, Making Family. Tôi xem Bounty Hunters vì Đường Yên và xem Making Family vì Kim Ha Neul. Giữa Đường Yên và Kim Ha Neul thì tôi lại đánh giá cao Kim Ha Neul hơn ở mặt diễn xuất. Với tôi, Kim Ha Neul là một diễn viên giỏi, nghiêm túc. Vậy nên, khi chọn phim Kim Ha Neul đóng để xem, dù chỉ là phim giải trí, tôi cũng dành sự kì vọng cho phim cao hơn một chút. Thế nên, khi Bounty Hunters không khiến tôi có cảm giác giải trí thỏa mãn vào tháng bảy thì tôi cũng mong Making Family vào tháng mười một có thể làm điều này khá hơn một chút. Nhưng cuối cùng, cả hai phim xem thì cũng tạm được mà vẫn thiếu đi điều gì đó. Lúc đấy, tôi chưa biết gọi điều đó là sự sảng khoái về mặt cảm xúc thường bắt gặp ở những phim giải trí tốt; mãi đến hôm nay, khi xem Bad Guys Always Die và bị bất ngờ, tôi mới tìm được câu trả lời đó.

Bad Guys Always Die công chiếu ở Trung vào ngày 27.11.2015, ở Hàn vào ngày 7.1.2016 và chừng cuối tháng ba, đầu tháng tư, phim có bản đẹp trên mạng. Lúc đó, tôi đã nhiều lần mở phim lên định xem nhưng khi logo chỉ chạy chừng ba, bốn giây lại tắt. Một nỗi sợ bản thân bị thất vọng xâm chiếm lấy tôi. Không phải trước giờ Ye Jin chưa từng đóng phim thị trường hay giải trí, số lượng phim loại này nàng đóng cũng gần ngang bằng với phim nghệ thuật. Tuy nhiên, trước Bad Guys Always Die, nàng chưa bao giờ nhận đóng phim giải trí hợp tác với Trung Quốc. Dưới làn sóng diễn viên Hàn ồ ạt đóng phim Trung vì được trả mức thù lao ngất ngưởng, Ye Jin vẫn chưa một lần đóng phim Trung, điều này phần nào khiến tôi vui mừng khi nghĩ rằng nó đồng nghĩa với việc nàng luôn ưu tiên chất lượng nghệ thuật hơn tiền bạc, rằng không phải cứ có tiền là có thể mời được nàng đóng phim. Thế rồi, tôi phát hiện nàng đóng Bad Guys Always Die, suy nghĩ ấy bị lung lay, một dự cảm không lành ùa tới. Không lẽ nàng đã thay đổi, nàng không còn là một Ye Jin luôn cẩn thận, nghiêm túc trong việc lựa chọn kịch bản mà tôi từng biết. Tôi sợ sẽ thất vọng về nàng giống như từng có chút thất vọng về Yui khoảng thời gian Yui bắt đầu hát những bài hát tích cực, mang tính cổ động, hướng đến quần chúng nhiều hơn là tự soi chiếu vào bản thân, vào nỗi buồn và sự cô đơn của mình – những điều Yui đã luôn hát khi mới vào nghề. Sau này, trải qua nhiều chuyện, tôi không còn thất vọng về Yui nữa, tôi hiểu hơn sự lựa chọn của nàng khi ấy và vẫn yêu mến nàng. Tuy vậy, đứng trước khả năng Ye Jin có thể đem lại cảm giác thất vọng tương tự như Yui ngày đó, tôi vẫn khá chần chừ giữa việc xem hay không xem Bad Guys Always Die. Chắc chắn là tôi sẽ xem, vấn đề chỉ là khi nào. Và tôi đã chần chừ từ tháng tư năm ngoái cho đến tối ngày sinh nhật thứ 35 của Ye Jin. Thì thôi, cứ xem thế nào.

Khoảng mười phút giới thiệu nhân vật đầu phim, mọi thứ bình thường, không có gì quá đặc biệt. Nhưng đến khi Son Ye Jin xuất hiện, tôi bắt đầu thấy có chút đặc biệt trong cách kể chuyện. Phim kể về Qiangzi – một giáo viên người Trung dạy tiếng Trung cho học sinh tiểu học Hàn ở đảo Jeju đã được vài năm. Hai người bạn thân và cậu em trai của Qiangzi đến Jeju để thăm và đồng thời cũng là để đi du lịch. Khi Qiangzi chở nhóm bạn đi ngang khu rừng, họ bắt gặp chiếc xe tông phải cành cây, đổ giữa đường, một người phụ nữ gục đầu trên vô-lăng xe. Do xe cấp cứu không thể đến khu vực đó sớm, Qiangzi sợ người phụ nữ bị tổn thương trầm trọng hơn nếu không được điều trị kịp thời, anh quyết định tự chở cô đến bệnh viện. Ở đây, đạo diễn Sun Hao đã cố tình giấu mặt Ye Jin trong cảnh này, người xem chỉ thấy dáng cô. Sự che giấu này nhằm tạo ấn tượng mạnh mẽ hơn ở cảnh đầu tiên khán giả thấy rõ khuôn mặt người phụ nữ bí ẩn: đó là khi cô bắn phát súng vào người cảnh sát mà Qiangzi trước đó đã dừng xe để hỏi đường. Nhịp cảnh cắt khi ấy rất nhanh. Góc trung: người cảnh sát tiến đền gần chiếc xe của Qiangzi, góc trung cận: khuôn mặt Qiangzi hỏi đường, góc trung: người cảnh sát gõ vào tấm cửa sổ chờ cửa kính mở lên, góc trung từ trong xe: một khẩu súng hiện lên giữa hai người bạn ngồi ở băng ghế sau, tiếng nổ vang lên, cảnh sát trúng đạn, góc trung từ ngoài xe nhìn vào: người phụ nữ bí ẩn lúc này đã tỉnh dậy, cầm khẩu súng trong tay. Đó chính là cảnh đầu tiên mà chúng ta thấy khuôn mặt của Ji Yeon – người phụ nữ bí ẩn mà sau này ta biết cô tên như thế. Nhưng ở đây, cái tên không quan trọng, điều quan trọng là trong câu chuyện này, cô đóng vai trò một người phụ nữ bí ẩn. Vì vậy, tôi vẫn sẽ tiếp tục gọi cô là người phụ nữ bí ẩn (dù có hơi dài) trong suốt bài review này.

Tôi cho rằng cảnh inciting incident của phim rất thú vị, bất ngờ. Một nhóm bạn cứu một người phụ nữ bí ẩn, ngay giây phút mọi chuyện tưởng như ổn thỏa khi nhóm bạn hỏi đường cảnh sát đến bệnh viện thì người phụ nữ này lập tức bắn vào cảnh sát. Đến giây phút ấy, cả nhóm mới hoảng sợ khi biết mình đi chung xe với nữ sát thủ. Rõ ràng, vì Sun Hao cố tình giấu khuôn mặt người phụ nữ ở cảnh đầu tiên cô xuất hiện nên khi khán giả thấy rõ khuôn mặt cô lúc nổ súng vào cảnh sát, ấn tượng bất ngờ trở nên mạnh mẽ hơn, người xem được hòa nhập thực sự với tâm trạng hoảng sợ của nhóm bạn Qiangzi. Nếu như cảnh đầu tiên khán giả thấy khuôn mặt người phụ nữ là khi cô bất tỉnh hoặc khi nhóm bạn Qiangzi dìu cô vào xe, có lẽ ấn tượng bất ngờ trong cảnh nổ súng sẽ bị giảm đi rất nhiều. Khoảnh khắc đầu tiên trông thấy ai đó luôn để lại những ấn tượng đặc biệt, có tác động rất lớn đến suy nghĩ của người quan sát về người được quan sát. Nắm vững tâm lí đó, Sun Hao đã tận dụng thật hiệu quả khoảnh khắc đầu tiên khuôn mặt người phụ nữ lộ diện để điều khiển cảm xúc của khán giả. Gần hai phần ba thời lượng phim, nhóm bạn Qiangzi luôn nghi ngờ người phụ nữ và tìm cách đối phó cô; khán giả cũng có cảm giác hồ nghi, phân vân tương tự bởi chính ấn tượng đầu tiên về cô mà Sun Hao đã gieo vào lòng họ. Có lẽ, đây là một thành công của phim.

Kết hợp nhuần nhuyễn giữa sự hồi hộp (suspense) và hài hước (comedy), Bad Guys Always Die bỗng chốc mang màu sắc của những phim noir – nơi mà cái chết được xem nhẹ, mạng người như cỏ rác và đôi khi nhà làm phim tìm sự chế giễu trong cái chết của ai đó. Phim không hề dành chút tưởng nhớ cho người chết bằng những góc quay cận hay những khoảnh khắc làm chậm lại cái chết, những cái chết trong Bad Guys Always Die luôn đến đột ngột và diễn ra trong một cảnh toàn, nhanh gọn, chóng vánh. Cách làm này không mới mẻ, đã có nhiều phim làm như thế, điển hình là The Departed của Martin Scorsese. Tuy nhiên, những phim mang phong cách noir như thế thường không có phần loveline. Ấy thế mà Bad Guys Always Die lại có phần này – một động thái rõ ràng để chiều lòng khán giả đại chúng Trung, Hàn; một cách để tăng thêm doanh thu cho phim. Nhưng điều này cũng có sự mạo hiểm: nếu làm không khéo phim dễ biến thành nồi lẩu thập cẩm với suspense, comedy, noir, romance. Tuy nhiên, Sun Hao đã vượt qua được thử thách đó. Bad Guys Always Die có tổng thể thống nhất về phong cách bởi một chất kết dính xuyên suốt: sự hài hước. Phim thậm chí còn có một số đoạn montage thể hiện tâm trạng nhân vật, tạo dựng không khí khá tốt. Đoạn montage mà tôi thích nhất là đoạn thể hiện đêm đầu tiên lạc lõng khi Qiangzi bị tách khỏi nhóm bạn, khi tên tội phạm cố gắng đuổi theo món tiền, khi cảnh sát nỗ lực đuổi theo tội phạm, mỗi người một vẻ. Vì vậy, tôi không có cảm giác khó chịu khi xem Bad Guys Always Die. Ngược lại, bộ phim mang đến cho tôi những giây phút giải trí sảng khoái, cùng cười, cùng hồi hộp, cùng lo lắng, cùng buồn với nhân vật.

Bad Guys Always Die có màu sắc theo phong cách thường thấy ở một số phim giải trí của Trung Quốc khoảng thời gian gần đây. Về cơ bản, phim vẫn dùng tông màu teal and orange được thế giới ưa chuộng. Background về đêm thì teal thiên về xanh dương, background ban ngày và ở ngoài đường thì thiên về sắc xanh lá ám trong nắng vàng. Tuy nhiên, có một số cảnh phim lại chỉnh màu da nhân vật hơi lố khiến sắc cam trong da nổi bật trên bối cảnh không thật tự nhiên. Một số cảnh, phim cũng chỉnh độ contrast thấp lại, tạo một lớp màn xám mờ phủ lên phim – phong cách chỉnh màu thường gặp ngày nay. Vậy nên, Bad Guys Always Die không có nhiều dụng ý kể chuyện đặc biệt trong cách dùng màu sắc. Phim chỉ dừng ở mức tạo ra lớp màu đẹp, dễ nhìn, khiến nhân vật nổi bật.

Về mặt diễn xuất, các diễn viên trong phim đã làm tốt vai trò của họ, đặc biệt là Son Ye Jin – vai diễn Ji Yeon vốn dĩ không nhiều thách thức với nàng. Các nhân vật trong phim đều không có tính cách phức tạp, mọi tâm tư của họ gần như bộc lộ qua hành động. Tuy nhiên, sự đơn giản này cũng không khiến tôi khó chịu bởi phim mang đến thông điệp dù cũ nhưng luôn mới: đừng đánh giá sự vật qua vẻ ngoài của nó. Và vì vậy, Bad Guys Always Die không hẳn là hành trình theo đuổi món tiền hay tội phạm nữa, phim trở thành cuộc truy tìm giữa cái thật và cái giả, giữa người lừa dối và người bị lừa dối, giữa bản chất sự việc và định kiến của mọi người về nó.

Điểm đánh giá: 7/10
Kodaki

Click to comment

Viết bình luận

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Trà chiều

Văn hóa đọc tại Việt Nam: Hành trình tỉnh thức trong thời đại mất tập trung

Khi cả thế giới đang quay cuồng trong cơn lốc của tốc độ, của công nghệ số và mạng xã hội, văn hóa đọc – vốn là một hoạt động tĩnh tại, cô độc và đòi hỏi sự kiên nhẫn – bỗng trở thành hiện tượng lạ giữa đời sống hiện đại.

Published

on

Một cú chạm màn hình có thể đưa bạn tới bất kỳ đâu: từ buổi hòa nhạc ở Vienna đến một bữa ăn đường phố ở Bangkok, từ những khoảnh khắc riêng tư của người xa lạ đến bản tin thời sự lúc rạng đông. Nhưng càng dễ dàng kết nối, chúng ta lại càng khó khăn trong việc lắng nghe chính mình. 

Và trong cuộc hành trình ấy, đọc sách - hành động tưởng như đã cũ kỹ, đang âm thầm trở lại như một nơi trú ẩn cuối cùng của tâm hồn hiện đại.

Văn hóa đọc không chỉ là việc “đọc sách”

Văn hóa đọc không nên được định nghĩa đơn giản chỉ là hành vi tiếp nhận văn bản in ấn, cần phải nhìn nó như là một cấu trúc hệ giá trị, nơi người đọc không chỉ tiêu thụ thông tin, mà còn tương tác với tri thức, phản tư, và từ đó tạo ra tầng sâu văn hóa cá nhân. Nên hiểu đọc là một hành vi văn hóa, không chỉ là kỹ năng.

Thế nhưng, tại Việt Nam, hành vi đọc nhiều khi bị giản lược thành “hoạt động học thuộc”. Cái gốc của việc đọc để hiểu mình và hiểu thế giới vẫn còn mờ nhạt trong đời sống học đường lẫn đời sống đô thị.

Chúng ta từng được dạy rằng đọc là để biết nhiều hơn. Nhưng biết không đồng nghĩa với hiểu. “Biết” là quá trình tiếp nhận và lưu trữ dữ liệu dưới dạng thông tin. “Hiểu” vượt lên trên điều đó - nó đòi hỏi sự tham gia của trải nghiệm cá nhân, khả năng phân tích, đồng cảm và cả những va chạm nội tâm. Một tác phẩm có giá trị không chỉ cung cấp tri thức ngoại tại, mà còn tạo điều kiện cho chủ thể tiếp nhận được soi chiếu, phản tỉnh từ đó nhận diện những lớp ẩn sâu của bản thể qua hình ảnh của người khác trong trang sách. 

Khi một đứa trẻ đọc Những tấm lòng cao cả, em sẽ không chỉ học đạo đức, mà bắt đầu cảm nhận được trái tim nhân loại. Khi một thiếu niên lần đầu đọc Người xa lạ của Camus, cậu ấy có thể không lý giải nổi thế giới, nhưng sẽ bắt đầu đặt câu hỏi về nó và về chính mình.

Vấn đề không nằm ở việc thiếu sách, mà thiếu “thái độ văn hóa” với sách

Mặc dù Việt Nam có hơn 30.000 đầu sách xuất bản mỗi năm (theo Cục Xuất bản), thế nhưng lượng sách bán ra tập trung chủ yếu ở thể loại giải trí, ngôn tình, self-help, còn các dòng sách triết học, văn hóa, nhân văn… chiếm tỷ lệ nhỏ hơn. Ta không thiếu sách, ta thiếu một nền tảng thẩm mỹ và nhân văn để lựa chọn sách một cách có chủ đích.

Nguyên nhân không chỉ nằm ở thời đại số làm thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin, mà còn nằm ở cách giáo dục về đọc sách. Tại nhiều trường học, việc đọc vẫn gắn liền với hình thức kiểm tra, chấm điểm, làm bài văn nghị luận sách giáo khoa - điều khiến đọc sách trở thành một “nghĩa vụ” hơn là một hành trình khám phá. Gia đình, các bậc phụ huynh còn chưa thực sự nghiên cứu và đặt mối quan tâm lớn lao cho việc giáo dục con trẻ dẫn đến việc các em phụ thuộc quá nhiều vào các thiết bị công nghệ. 

Nhưng tín hiệu đáng mừng là trong những năm gần đây, chúng ta chứng kiến sự nở rộ của các phong trào đọc sách tự phát, không phải từ chỉ đạo hành chính, mà từ những con người đang đi tìm lại bản thân giữa cơn hỗn loạn của thông tin.

Đáng chú ý, sự phát triển của nền tảng số cũng không còn là lực cản, mà đang dần trở thành đòn bẩy cho việc tiếp cận sách: audio book, book podcast, nền tảng chia sẻ tóm tắt sách hay các cộng đồng đọc sách online đang lan tỏa mạnh mẽ. Sách không còn là một vật thể bất động mà trở thành dòng chảy đồng hành với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, âm thanh và cảm xúc.

Tất cả đang làm sống lại một giá trị xưa cũ: sự tĩnh lặng nội tâm. Đọc sách giờ đây không chỉ là tiếp nhận thông tin, mà là một hành động phản kháng với sự phân tán, ồn ào, và tiêu dùng giải trí mang tính chất "mì ăn liền".

Văn hóa đọc trong thời đại “siêu dữ liệu”

Thách thức lớn nhất với văn hóa đọc trong thời đại kỹ thuật số không phải là sự biến mất của sách giấy, mà là sự thoái hóa khả năng tập trung, năng lực phản tư và thái độ nghiêm túc của con người với tri thức. Chúng ta sống trong thời đại mà nội dung có thể bị tiêu thụ như thức ăn nhanh, nơi mọi người “đọc để phản ứng”, thay vì “đọc để cảm nghiệm”. Bởi vậy, chọn đọc - nhất là đọc sâu, đọc chậm giờ đây không chỉ là một lựa chọn mang tính trí tuệ, mà còn là một cách gìn giữ bản thân trước sự xao nhãng của thế giới hiện đại.

Đọc là kháng cự lại tốc độ. Là từ chối cái dễ. Là chọn cái sâu - dù biết nó chậm.

Văn hóa đọc giờ đây không chỉ là sách, mà còn là cách ta sống. Không chỉ là hành động cá nhân. Nó phản ánh cả một văn hóa. Một đất nước biết trân trọng sách là một đất nước không dễ bị lãng quên ký ức. Một thế hệ đọc sách là một thế hệ có nội lực.

Ở Việt Nam, từng có một thế kỷ mà sách được đọc bằng ánh đèn dầu, được chép tay, được truyền tay như những báu vật. Sách đi qua chiến tranh, qua đói nghèo, qua đạn bom, nhưng vẫn sống. Vấn đề của hôm nay không phải là thiếu sách, mà là quá nhiều thứ giành giật tâm trí ta khỏi sách.

Vấn đề sâu xa hơn: ta không còn coi đọc là một phần của việc sống đẹp. Thế giới đang dần lãng quên sự im lặng, sự chậm rãi, sự suy tư. Trong truyền thống tư tưởng phương Đông, đọc không phải là phương tiện để đạt được cái bên ngoài, mà là trở về với cái bên trong. Từ thời Lão - Trang, việc học, việc đọc vốn gắn liền với sự tĩnh tại của tâm. Đọc là tu thân. Đọc là dưỡng khí. Đọc là hành động đi ngược lại với sự xao động của đời sống, để khơi mở “minh tâm kiến tánh”, thấy lại chân diện mục của chính mình. 

Ngày xưa, các nho sĩ khi đọc sách thường đặt một bát nước trong veo bên cạnh, để “nếu tâm xao động thì nước đục” như một cách tự phản tỉnh. Người đọc không chỉ là kẻ truy cầu tri thức, mà còn là người gìn giữ đạo lý, tiết tháo và sự lặng thầm bền bỉ của văn hóa.

Trong thời đại siêu kết nối hiện nay, nghịch lý lớn nhất là con người càng lúc càng rỗng hơn giữa vô số dữ liệu. Chúng ta “biết” rất nhiều thứ nhưng lại hiểu rất ít điều, và càng ít sống sâu. Văn hóa đọc nếu được xem là một hệ sinh thái văn hóa bền vững - chính là cơ chế tự phòng vệ của trí tuệ trước sự tha hóa của thị hiếu và tốc độ.

Bởi vì đọc không chỉ là để “biết”, mà để nghi ngờ cái mình biết. Không chỉ để “giỏi lên”, mà để hiểu mình và hiểu người hơn. Và không chỉ để có tri thức, mà để trở nên người hơn trong thế giới ngày càng thiếu vắng chất người. 

Đọc - tự bản thân nó là một hành động kháng cự lại sự lãng quên, sự cạn mỏng và cả sự dễ dãi. Nó khơi mở lại điều tưởng như đã mất: một chiều sâu văn hóa không thể số hóa, không thể sao chép, thứ văn hóa được chưng cất từ mỗi lần lật trang, từ mỗi khoảnh khắc im lặng tự đối diện chính mình. Để được sống với một trái tim có lớp lang. 

Và nếu phải chọn một hành động lặng lẽ nào đó để định nghĩa tinh thần của một dân tộc đang muốn trở mình từ bên trong, thì đó hẳn phải là: đọc sách.

Ngọc Trâm

Đọc bài viết

Trà chiều

Vẻ đẹp từ những cuộc đời bình thường

Không cần phải nổi bật, bạn vẫn có thể sống một đời ý nghĩa.

Published

on

Làm người bình thường giờ đây bị ngầm hiểu là một thất bại trong một thế giới say mê những con người xuất chúng. Từ những giải vàng trong các trường tiểu học đến danh hiệu “nhân viên xuất sắc của tháng”; từ những tấm hình, thước phim được chọn lựa kĩ càng để đăng trên Instagram đến cuộc đua trở thành “phiên bản rực rỡ nhất của chính mình”, văn hóa của chúng ta không ngừng nâng cao chuẩn mực cho những tính từ “thành công”, “xứng đáng” hoặc thậm chí là “đủ”. Nhưng liên tục chạy đua để trở thành người xuất chúng liệu có khiến chúng ta hạnh phúc hơn hay chỉ đang gieo thêm lo âu, mặc cảm và đứt gãy trong kết nối giữa người với người?

Ẩn giấu trong những cuộc đời không mấy nổi bật vẫn tồn tại sự bình yên sâu lắng, đích đến đáng quý, thậm chí là vẻ đẹp đáng tôn vinh. Có lẽ đã đến lúc ta nên giành lại chân lý ấy - rằng không cần rực rỡ để sống một đời đáng sống.

Những chuẩn mực ngày càng leo cao

Ngay cả trẻ con giờ đây cũng không thoát khỏi chuỗi dài những kì vọng từ gia đình và xã hội. Trước kia, thời chúng ta đi học, “trung bình” được coi là nền tảng để phấn đấu, không có gì đáng xấu hổ. Nhưng nhìn xem, lũ trẻ bây giờ đang bị áp lực phải trở thành những người có thành tựu từ khi còn chưa học được cách chơi đùa vô tư. Giành được điểm A vẫn bị coi là chưa đủ tốt nếu chúng không mang thêm giải thưởng, tham gia hoạt động ngoại khóa và trong vai những người dẫn dắt, lãnh đạo đội nhóm. Những rào chắn vô hình không ngừng cao lên, vì thế chẳng ngạc nhiên khi những sinh viên mới bước vào ngưỡng cửa đại học hay thị trường lao động đã kiệt sức thay vì hạnh phúc. 

Mạng xã hội chỉ đổ thêm dầu vào lửa, đốt cháy cuộc đua kì vọng ấy hơn. Không dừng lại ở việc lướt xem những khoảnh khắc rực rỡ của người khác, chúng ta bắt đầu so sánh với cuộc đời chưa được đánh bóng của bản thân. Đọc được câu chuyện về những bạn trẻ 22 tuổi khởi nghiệp, đi du lịch vòng quanh thế giới, tự sắm nhà riêng - ta cảm thấy mình tụt lại vì mỗi ngày chỉ dậy đi làm và thanh toán hóa đơn. Những điều ấy trước kia từng được coi là phi thường, nay bỗng hóa tiêu chuẩn tối thiểu.

Ngay cả trong đời sống riêng, áp lực vẫn len lỏi. Ta phải là những người yêu lý tưởng, cha mẹ dịu dàng, giỏi chăm sóc bản thân và công dân đầy chánh niệm - tốt nhất là xong hết trước 9 giờ sáng. Người ta truyền nhau một quan niệm hiện đại, rằng: bạn đang lãng phí tiềm năng nếu không tối ưu từng giây phút của cuộc đời mình.

Nhưng nếu tiềm năng không phải là một chiếc thang để leo, mà là một không gian để ta an trú thì sao?

Phẩm giá ẩn sau lựa chọn một đời an yên

Hãy đổi cách ta kể câu chuyện. Sẽ ra sao nếu một cuộc sống “tầm trung” lại chính là một công việc đủ nuôi sống bản thân, những mối quan hệ đầy yêu thương, và một mái nhà rộn tiếng cười xen lẫn tiếng bát đũa? Không phải thứ để ta trốn chạy khi nhắc đến, mà là điều đáng để gìn giữ và trân trọng đúng không?

Thật tuyệt khi bạn xuất hiện trên mạng xã hội với những khoảnh khắc như vậy, dù cho chẳng có lời tán dương nào. Chúng ta vẫn luôn cần một người bạn chân thành, một người lạ biết cảm thông, và một đồng nghiệp đáng tin cậy. Những vai trò ấy hiếm khi xuất hiện trên mạng xã hội, nhưng chúng là sợi chỉ âm thầm dệt nên kết cấu bền chặt của xã hội -  điều mà danh vọng và tiền bạc đôi khi không thể làm được.

Hãy nghĩ về những giáo viên, lao công, y tá, tài xế, đầu bếp, điều dưỡng - những con người mà công việc thầm lặng của họ vẫn đang giữ cho thế giới vận hành. Họ có thể không bao giờ được gọi tên rộng rãi, nhưng công sức của họ chạm đến cuộc sống của biết bao người. Những tên gọi nghề nghiệp nghe có vẻ “bình thường”, nhưng những gì họ làm được thì không hề nhỏ bé.

Bình thường không có nghĩa là tầm thường. Đó là sự biết đủ với những gì bạn có, thay vì liên tục đem so với những cuộc đời khác. Đó là việc bạn hiểu rằng mình không thất bại chỉ vì không xuất chúng - chỉ cần là một con người đã luôn là điều đặc biệt. 

Những đánh đổi phía sau niềm tin phải trở nên xuất chúng

Bị cuốn vào cuộc đua theo đuổi sự vĩ đại thường dẫn ta đến tình trạng kiệt sức, lo âu và cô đơn. Chủ nghĩa cầu toàn gây ra chứng tê liệt cảm xúc, còn việc so sánh khiến ta đánh mất niềm vui. Ai cũng có thể “trên mức trung bình” - rõ ràng về mặt thống kê quan niệm này sai. Ấy vậy mà xã hội vẫn tiếp tục bán giấc mơ ấy, và ta vẫn tiếp tục mua nó, rồi cảm thấy mình chưa bao giờ đủ.

Ở một góc độ khác, việc tôn vinh thành công thái quá cũng hình thành một tâm thức thiếu hoàn thiện: nếu chỉ có một vài người ở đỉnh cao, thì phần còn lại ắt phải là kẻ thua cuộc. Nhưng cuộc sống đâu phải là một bảng xếp hạng, nó là bức tranh khảm đầy những niềm vui nhỏ bé, những khoảnh khắc yên tĩnh, và những kết nối thành thật giữa con người với nhau.

Ta chỉ thực sự sống trong hiện tại khi ngừng đuổi theo những cột mốc tiếp theo. Ta có thể tìm thấy sự đủ đầy, không phải trong việc trở nên khác biệt, mà trong cảm giác được thuộc về gia đình, cộng đồng và chính bản thân mình.

Viết lại định nghĩa “cuộc đời ý nghĩa”

Định hình lại những gì là cốt lõi của cuộc sống đòi hỏi sự can đảm - nhất là trong nền văn hóa đầy rẫy phô trương. Nó đồng nghĩa với việc khước từ lối sống "cày cuốc", chọn thầm lặng thay vì tiếng tăm, chọn sống sâu thay vì sống gấp, chọn sống đúng với hệ giá trị riêng của bản thân thay vì đứng trên những tiếng vỗ tay hào nhoáng.

Một cuộc đời ý nghĩa không được xây nên từ giải thưởng hay thuật toán mà được dệt từ những cuộc trò chuyện chân thật, những thói quen bồi đắp nên chúng ta, những bữa cơm trong gian bếp, những bước đi chậm rãi, những cử chỉ tử tế nhỏ nhoi - và nghỉ ngơi mà không mang theo cảm giác tội lỗi.

Hà Nhi dịch từ Psychology Today

Đọc bài viết

Trà chiều

“Cạm bẫy tiện lợi” của AI

Published

on

Vào thứ Sáu ngay trước ngày khai mạc Hội sách Thiếu nhi Bologna, OpenAI đã tung ra công nghệ tạo hình ảnh mới tích hợp trong GPT-4o. Công nghệ này giới thiệu các khả năng đa phương thức tiên tiến, cho phép người dùng tạo ra những hình ảnh vô cùng chi tiết bằng nhiều phong cách nghệ thuật đa dạng. Gần như ngay lập tức, người dùng đã thử tạo hình ảnh theo phong cách thẩm mỹ đặc trưng của Studio Ghibli và thử nghiệm với nhiều phong cách minh họa sách thiếu nhi kinh điển. Độ chính xác của kết quả và khả năng bắt chước các họa sĩ minh họa nổi tiếng của công nghệ này đã thực sự gây sốc cho những người đang tề tựu tại Bologna.

Nổi bật trong các tiếng nói quan ngại về những bước tiến mới này là Nurgül Senefe, họa sĩ minh họa người Thổ Nhĩ Kỳ. Bà là nhà sáng lập của tổ chức vận động Illustrator’s Platform và Mạng lưới ZNN, một công ty đại diện tác giả và họa sĩ minh họa, đồng thời là Tổng Thư ký của Diễn đàn Họa sĩ Minh họa Châu Âu. Bà Senefe chia sẻ với tờ Publisher Weekly rằng, “sự lười biếng trong nhận thức” đang đe dọa khiến con người ngày càng phụ thuộc vào AI.

Bà Nurgül Senefe. Nguồn: Diễn đàn Họa sĩ Minh họa.

Từ kinh nghiệm điều hành một tổ chức với 400 nhân sự đang tận tâm bảo vệ quyền của họa sĩ minh họa và xây dựng những phương thức kinh doanh bền vững, bà Senefe cho rằng: “Điểm yếu lớn nhất của con người là cảm giác vui sướng đến từ sự tiện lợi mà AI mang đến”.

Mạng lưới ZNN hoạt động như một cầu nối trung gian giữa họa sĩ và bên đặt hàng, giúp thiết lập các quy chuẩn tối ưu cho ngành, đồng thời giám sát quy trình đặt hàng tác phẩm. Công việc của họ nay càng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết khi AI ngày một tác động mạnh mẽ đến lĩnh vực sáng tạo.

“Đặc biệt với trí tuệ nhân tạo, chúng tôi đang nỗ lực xây dựng một nền tảng để đại diện cho quyền lợi của họa sĩ minh họa”, bà Senefe cho biết.

Khi khảo sát các thành viên trong tổ chức, bà Senefe thường đưa ra một câu hỏi lấy ví dụ từ bộ phim Ma trận (The Matrix), hỏi họ sẽ chọn viên thuốc nào – đỏ hay xanh. “Mọi người đều nói, ‘Tôi sẽ chọn viên màu đỏ’, bà kể lại, dùng phép ẩn dụ này để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ chính mình “tỉnh táo nhận thức về những gì đang diễn ra hôm nay”.

Mối bận tâm hàng đầu của bà Senefe xoay quanh chính bản chất của con người. “Nếu bạn không ý thức được hành vi của mình, nó sẽ dần định hình nên tính cách của bạn.” Dù vấp phải sự phản đối từ nhiều chuyên gia sáng tạo – “Mọi người nói chúng ta không sử dụng AI tạo sinh, chúng ta chống lại nó”, bà vẫn quan sát thấy người ta tiếp tục thử nghiệm công nghệ này và ghi nhận rằng một số người cho biết nó “khá tiện lợi”.

Bà Senefe nhận định: Yếu tố tiện lợi này chính là mấu chốt của vấn đề. Bà cũng đưa ra các ví dụ tương tự trong đời thực. “Nếu bạn để ý, tôi chắc chắn bạn sẽ thấy ở ga tàu điện hoặc nhà ga xe lửa, mọi người xếp hàng dài hàng mét chỉ để đi thang cuốn, nhưng tại sao họ không leo thang bộ cơ chứ?” Các ví dụ khác bao gồm sự lệ thuộc của xã hội vào thức ăn nhanh, bất chấp những rủi ro sức khỏe đã được chứng minh, hay việc nhiều bậc cha mẹ dùng máy tính bảng làm "người giữ trẻ kiểu mới cho con” khi quá tải hay xao nhãng.

Họa sĩ Hayao Miyazaki, đồng sáng lập Studio Ghibli luôn thể hiện sự phản đối mạnh mẽ đối với AI trong sáng tạo. Trong bộ phim tài liệu Never - ending man: Hayao Miyazaki năm 2016, khi được giới thiệu về một dự án hoạt hình sử dụng AI, ông Hayao Miyazaki đã thẳng thừng chỉ trích công nghệ này. Ông gọi nó là "một sự xúc phạm đến cuộc sống" và nhấn mạnh rằng nghệ thuật không chỉ là kỹ thuật mà còn là cảm xúc, trải nghiệm và tinh thần con người.

Bà Senefe tỏ ra lo lắng về một khả năng trong tương lai, nơi những người làm sáng tạo cuối cùng sẽ phải “làm việc cho máy móc”, khi các nhà xuất bản có khả năng chọn AI thay vì sản phẩm của con người vì chúng “quá tiện lợi, rẻ, hiệu quả và nhanh chóng”.

“Dần dà, chúng ta sẽ quen xem cái ‘chưa đủ’ là đủ, ‘không đẹp’ là đẹp, ‘phi nghệ thuật’ là nghệ thuật. Điều này sẽ kéo tụt mặt bằng giá trị của nhận thức chung, hiểu biết và sự chấp nhận của xã hội, làm thay đổi cả một lĩnh vực mà chúng ta thậm chí không hề hay biết”.

Để mô tả quá trình bình thường hóa đáng lo ngại này, bà Senefe đã đặt hàng một bức tranh minh họa dựa trên ẩn dụ về con ếch trong nồi nước đang nóng dần lên, không nhận ra mối nguy hiểm đang cận kề. Bức tranh này đặt ra một câu hỏi nhức nhối: “Bạn sẽ dùng AI một cách có ý thức và để máy móc phục vụ cho bạn, hay bị AI thống trị và trở thành tay chân cho máy móc?”

“Thử thách lớn nhất của chúng ta trong cuộc đối đầu với AI chính là sự lười biếng trong nhận thức”, bà Senefe kết luận. Bà cho rằng, cũng như sự nghiện ngập và các thói quen độc hại khác, sự phụ thuộc vào AI có thể bén rễ từ từ và len lỏi vào đời sống một cách khó nhận biết nếu giới chuyên môn sáng tạo không duy trì cảnh giác.

Hoàng Thảo dịch từ Publishers Weekly

Đọc bài viết

Cafe sáng