Trà chiều

Xuân, Hạ, Thu, Đông: Bốn mùa Phương Nam tại Đường Sách TP. HCM

Kỉ niệm Đường Sách tròn 5 năm tuổi, mời bạn cùng tôi đếm lại bốn mùa của Phương Nam tại Đường Sách.

Published

on

Ngày 09.01.2021 vừa qua đánh dấu sinh nhật 5 năm của Đường Sách TP. HCM (2016-2021). Trong 5 năm qua, giữa muôn vàn những địa điểm tụ tập vui chơi, có một cộng đồng người Sài Thành vẫn lựa chọn dành những ngày cuối tuần cho con đường dài chưa đến 150 mét, nhưng ẩn chứa trong đó là cả một thế giới sách mầu nhiệm. Và cũng trong 5 năm này, Nhà Sách Phương Nam vẫn bền bỉ song hành cùng Đường Sách, chứng kiến sự ra đời, những thay đổi và phát triển của con đường đầy lá me bay.

Hôm nay, kỉ niệm Đường Sách tròn 5 năm tuổi, mời bạn cùng tôi đếm lại bốn mùa của Phương Nam tại Đường Sách, lắng nghe câu chuyện xuân, hạ, thu, đông,… rồi lại xuân này.

Nhà Sách Phương Nam vẫn bền bỉ song hành cùng Đường Sách, chứng kiến sự ra đời, những thay đổi và phát triển của con đường đầy lá me bay.

Xuân

Một năm bắt đầu bằng mùa xuân, và mùa xuân ở Sài Gòn bắt đầu khi thành phố thay áo đượm hương: đường hoa Tết trên phố đi bộ, pháo bông đì đùng trên góc trời rộng đêm giao thừa; và đặc biệt không thể không nhắc tới Hội Sách Tết – thú chơi Tết thanh tao của riêng người Sài Thành. Những mùa xuân qua, bắt đầu từ 21, 22 tháng Chạp, bạn bè đã khấp khởi hẹn nhau đi ngắm Hội Sách Tết. Và cái sự hoan hỉ ấy kéo dài mãi đến những ngày mùng 4, mùng 5 Tết Nguyên Đán.

Hội Sách Tết có chi hay mà ai cũng ngóng trông mỗi dịp xuân về?

Hội Sách Tết – thú chơi Tết thanh tao của riêng người Sài Thành.
Ảnh: Hội Sách Tết 2018

Đường Sách 5 tuổi là cũng bấy nhiêu mùa xuân Phương Nam đồng hành và tổ chức Hội Sách Tết tại Đường Sách. Và trong 5 mùa xuân ấy, xuyên suốt quá trình khai sinh nên Hội Sách Tết, từng khâu một – từ bản vẽ thiết kế sơ khai, đến dàn dựng thành hình, sắp xếp và trang trí – Phương Nam tâm nguyện rằng, đây không đơn thuần là địa điểm để dạo phố và mua sắm, mà thu nhỏ vào đó là một không gian văn hóa cổ truyền đậm chất Việt.

Vẫy chào khách tham quan là cổng chào được xây từ những chất liệu quen thuộc với làng quê như tre nứa, bắp, cành mai, cành đào. Từng gia đình, nhiều tốp bạn, đôi người thương trong tà áo dài đỏ vàng, tíu tít dắt nhau dạo phố ngắm hoa, thưởng sách, hái lộc đầu xuân, xin chữ ông đồ, bói toán cầu duyên và tận hưởng những trò chơi dân gian được tái hiện trong lễ hội đặc biệt. Và thật hiển nhiên, khi chơi Hội Sách, ai cũng gửi gắm hy vọng “mua con chữ lấy may” trong dịp khai niên, mong rằng những tác phẩm sách xuân chọn lọc sẽ mang đến trí tuệ, sự sáng suốt đến cho bản thân và cả nhà.

Vẫy chào khách tham quan là cổng chào được xây từ những chất liệu quen thuộc với làng quê.
Ảnh: Hội Sách Tết 2020

Từng gia đình, nhiều tốp bạn, đôi người thương trong tà áo dài đỏ vàng, tíu tít dắt nhau dạo phố ngắm hoa, thưởng sách.
Ảnh: Hội Sách Tết 2020

Ai cũng gửi gắm hy vọng “mua con chữ lấy may” trong dịp khai niên, mong rằng những tác phẩm sách xuân chọn lọc sẽ mang đến trí tuệ, sự sáng suốt đến cho bản thân và cả nhà.
Ảnh: Hội Sách Tết 2020

Hội Sách Tết cũng là một ngày lễ để hành hương tìm về những di sản văn hóa truyền thống.
Ảnh: Hội Sách Tết 2020

Người Việt ta luôn cầu chúc vạn điều may mắn, an lành trong những ngày đầu năm và mong muốn tìm lại một không khi Tết cổ truyền. Hội Sách Tết cũng là một ngày lễ để hành hương tìm về những di sản văn hóa truyền thống ấy, để trải nghiệm một không khí Tết xưa giữa hòn ngọc Viễn Đông hiện đại này.

Hạ

Mùa hè về bằng tiếng ve, và bằng một ngày hội khác – ngày Quốc tế Thiếu nhi 01.06, cũng là ngày bắt đầu kỳ nghỉ hè của học sinh. Mùa hè ở thành phố, nếu có ai chưa kịp đặt một chuyến du lịch đến những miền đất xa khác mà vô tình “kẹt” lại ở Sài Gòn, đừng buồn chi mà hãy dạo bước tới Đường Sách – vì con đường này chính là dành cho thiếu nhi, dành cho những cô bé, cậu bé yêu mến con chữ, yêu mến những niềm vui nho nhỏ thú vị.

Chào đón các em tham dự Hội sách Thiếu nhi Thành phố, đại diện là triển lãm sách thiếu nhi với ý tưởng: sách thiếu nhi cũng là một “bảo tàng” để chiêm ngưỡng và ngắm nghía. Những cuốn sách thiếu nhi chọn lọc, trong đó có tác phẩm đến từ Phương Nam Book được trưng bày trong tủ kính tại Đường Sách, như xây nên đường hoa chào các em đến nghe những câu chuyện thần kỳ. Từ những cuộc phiêu lưu của cô bảo mẫu thần kỳ Mary Poppins, tới những câu chuyện trong veo nâng đỡ tâm hồn bé trong Tủ Sách Chồi Non. Đây là một cách mới để các bậc phụ huynh hướng dẫn bé lựa chọn sách hay, bổ ích và chủ động tạo dựng thói quen đọc sách cho bé từ tuổi còn nhỏ.

Sách thiếu nhi cũng là một “bảo tàng” để chiêm ngưỡng và ngắm nghía.

Mùa hè, Phương Nam cũng mang đến các buổi giao lưu họp mặt, workshop để các bé trải nghiệm những hoạt động bổ ích. Như là thử tài vẽ nón: nơi các bé được khoe tài hội họa với năm ngón tay vương đầy màu nước, tô tô nghịch nghịch mà chẳng mấy chốc một thế giới tưởng tượng của trẻ con đã thành hình dưới dạng những chiếc mũ vải xinh đẹp. Hoặc học cách gấp giấy origami để vừa luyện tay, luyện kĩ năng tập trung. Hoặc như giao lưu với anh Long Journey để nghe những câu chuyện “giải cứu” động vật hoang dã, để em có thêm ý thức trách nhiệm với thiên nhiên và môi trường.

Mùa hè, Phương Nam mang đến các buổi giao lưu họp mặt, workshop để các bé trải nghiệm những hoạt động bổ ích.

Thu

Thu sang là khi tiết trời Sài Gòn không còn nóng bức, mùa mưa vẫn còn nấn ná cho tới cuối tháng 10. Mùa thu mưa bay như thế, con người ta cũng…. lười đi ít nhiều mà chỉ muốn tấp vào Phương Nam Book Café để đóng ổ đọc sách. Book Café đã “hạ cánh” nơi Đường Sách rất lâu rồi – từ những ngày đầu Đường Sách ghi tên mình lên bản đồ đọc của Sài Thành, nhưng chẳng bao giờ hết mới mẻ, đặc biệt là với giới văn nghệ sĩ và cộng đồng yêu sách.

Book Café như một trạm dừng chân quảng giao mà thân thiết mời chào mọi người nghỉ ngơi, để âm thầm đọc sách mình chọn nhưng không tách rời khỏi cảm quan cộng đồng.

Tọa lạc ở đầu Đường Sách, Book Café như một trạm dừng chân quảng giao mà thân thiết mời chào mọi người nghỉ ngơi, để âm thầm đọc sách mình chọn nhưng không tách rời khỏi cảm quan cộng đồng, chẳng rõ là đang thưởng cà phê, thưởng sách hay là thưởng ngoạn nhịp điệu của Sài Gòn trong một ngày bình thường.

Nhà văn, nhà báo Phạm Công Luận đã dành những lời trân trọng cho Phương Nam Book Café, rằng “Là nơi đậm đà niềm vui, khi ngồi giữa bạn bè thanh cảnh thích đọc và thích sống nhẹ nhàng như mình. Là nơi nhìn người đẹp đi lại. Nơi thỉnh thoảng nhận ra vài người Sài Gòn xưa qua phong thái, giọng nói, cách nói chuyện và ăn mặc. Là nơi uống ly cà phê ấm trong không khí lạnh buổi sáng, như ông cha ta trăm năm trước bên ly xây chừng ở chợ cũ, quán cà phê Nguyễn Văn Đắc bên hông chợ Bến Thành hay trên vỉa hè khách sạn Continental”.

Đến Book Café, dẫu là đi một mình hay đi nhiều mình thì cũng chẳng bao giờ thấy cô đơn hay gượng gạo. Vì thế giới của sách tri kỷ mà rộng lớn lắm!

Khi những chiếc đèn lồng mang ánh sáng lấp lánh trải dài Đường Sách, cũng là khi Trung Thu về…

Đông

Đông về, Đường Sách trở về với nguyên bản giá trị cốt lõi của mình, là con đường chứa đầy sách, là nơi để thỏa lòng đam mê sách cho người Sài Thành và những du khách đường xa.

Đường Sách là con đường chứa đầy sách, là nơi để thỏa lòng đam mê sách cho người Sài Thành và những du khách đường xa.

Người Sài Gòn thường đùa với nhau rằng, cái thành phố này chỉ có hai mùa: mùa nóng và mùa… rất nóng. Sài Gòn không có mùa đông, nhưng vài đợt gió lạnh hiếm hoi trong những tháng cuối năm lại làm cho nhiều người Sài Gòn mừng vui, chẳng chấp nhặt mà coi như “đông đã về”. Và cũng thật lạ thay, mùa đông ở Sài Gòn cũng là mùa nhộn nhịp nhất năm, nhà nhà người người khuyến mãi, thi nhau… sale sập sàn.

Một mùa rộn ràng như thế, làm sao người ta quên cái thú chọn sách khi đến chơi Đường Sách được?

Cuối năm 2020, mặc cho những thay đổi thất thường trong năm, thế giới sách vẫn rộn ràng như bù đắp, thổi thêm sức sống cho năm mới. Những tác phẩm ấp ủ cả năm nay được trình làng với đủ thể loại và hình thức: từ văn học, sách tâm lý – giáo dục, kỹ năng, sách viết về thiên nhiên – môi trường,… nhận được sự đón nhận nhiệt thành của cộng đồng yêu sách. Không ít tác phẩm lọt vào danh sách sách hay và bán chạy cả năm, từng đạt được những giải thưởng lớn trên văn đàn quốc tế. Không giới hạn ở đó, ngành sách còn rộn ràng những ngày gặp mặt, ra mắt sách, là dịp để những độc giả trao đổi, giao lưu với tác giả mình yêu mến tại Đường Sách.

Buổi giao lưu & ký tặng sách Hồi ký Nghệ sĩ Kim Cương: Sống cho người – Sống cho mình.

Buổi giao lưu cùng kiến trúc sư – tác giả Nguyễn Ngọc Dũng và giới thiệu chuỗi tác phẩm tranh & ký họa Lang thang phố thị.

Giao lưu ra mắt sách Thức dậy anh vẫn là mơ của tác giả – ca sĩ Jun Phạm.

Những ký ức về mùa Giáng Sinh 2018 tại Đường Sách.

Rồi lại xuân…

Chẳng mấy chốc lại sang năm 2021.

Tiết trời xoay vẫn, một năm mới lại đến. Không ai biết được sẽ có điều gì chờ đón ta trong năm nay. Thế nhưng, tôi mạnh dạn nghĩ rằng, sự tồn tại của Đường Sách trong lòng bạn đọc vẫn thế, vẫn sẽ vững chắc, cũng như mối dây gắn kết bền lâu giữa thương hiệu Phương Nam và bản thân Đường Sách. Bởi lẽ, Đường Sách ra đời, là sự hòa hợp tự nhiên của văn hóa đọc Sài Gòn cùng dòng chảy năng động luôn tồn tại trong lòng thành phố.

Nghe đâu, đã gần đến Hội Sách Tết Tân Sửu rồi nhỉ?

Hết.

Ảnh đầu bài: Tác phẩm Cảnh sắc phố thị Sài Gòn – Chợ Lớn (Tranh & Ký họa), tác giả Phạm Công Luận & Phạm Công Tâm

Trà chiều

Văn hóa đọc tại Việt Nam: Hành trình tỉnh thức trong thời đại mất tập trung

Khi cả thế giới đang quay cuồng trong cơn lốc của tốc độ, của công nghệ số và mạng xã hội, văn hóa đọc – vốn là một hoạt động tĩnh tại, cô độc và đòi hỏi sự kiên nhẫn – bỗng trở thành hiện tượng lạ giữa đời sống hiện đại.

Published

on

Một cú chạm màn hình có thể đưa bạn tới bất kỳ đâu: từ buổi hòa nhạc ở Vienna đến một bữa ăn đường phố ở Bangkok, từ những khoảnh khắc riêng tư của người xa lạ đến bản tin thời sự lúc rạng đông. Nhưng càng dễ dàng kết nối, chúng ta lại càng khó khăn trong việc lắng nghe chính mình. 

Và trong cuộc hành trình ấy, đọc sách - hành động tưởng như đã cũ kỹ, đang âm thầm trở lại như một nơi trú ẩn cuối cùng của tâm hồn hiện đại.

Văn hóa đọc không chỉ là việc “đọc sách”

Văn hóa đọc không nên được định nghĩa đơn giản chỉ là hành vi tiếp nhận văn bản in ấn, cần phải nhìn nó như là một cấu trúc hệ giá trị, nơi người đọc không chỉ tiêu thụ thông tin, mà còn tương tác với tri thức, phản tư, và từ đó tạo ra tầng sâu văn hóa cá nhân. Nên hiểu đọc là một hành vi văn hóa, không chỉ là kỹ năng.

Thế nhưng, tại Việt Nam, hành vi đọc nhiều khi bị giản lược thành “hoạt động học thuộc”. Cái gốc của việc đọc để hiểu mình và hiểu thế giới vẫn còn mờ nhạt trong đời sống học đường lẫn đời sống đô thị.

Chúng ta từng được dạy rằng đọc là để biết nhiều hơn. Nhưng biết không đồng nghĩa với hiểu. “Biết” là quá trình tiếp nhận và lưu trữ dữ liệu dưới dạng thông tin. “Hiểu” vượt lên trên điều đó - nó đòi hỏi sự tham gia của trải nghiệm cá nhân, khả năng phân tích, đồng cảm và cả những va chạm nội tâm. Một tác phẩm có giá trị không chỉ cung cấp tri thức ngoại tại, mà còn tạo điều kiện cho chủ thể tiếp nhận được soi chiếu, phản tỉnh từ đó nhận diện những lớp ẩn sâu của bản thể qua hình ảnh của người khác trong trang sách. 

Khi một đứa trẻ đọc Những tấm lòng cao cả, em sẽ không chỉ học đạo đức, mà bắt đầu cảm nhận được trái tim nhân loại. Khi một thiếu niên lần đầu đọc Người xa lạ của Camus, cậu ấy có thể không lý giải nổi thế giới, nhưng sẽ bắt đầu đặt câu hỏi về nó và về chính mình.

Vấn đề không nằm ở việc thiếu sách, mà thiếu “thái độ văn hóa” với sách

Mặc dù Việt Nam có hơn 30.000 đầu sách xuất bản mỗi năm (theo Cục Xuất bản), thế nhưng lượng sách bán ra tập trung chủ yếu ở thể loại giải trí, ngôn tình, self-help, còn các dòng sách triết học, văn hóa, nhân văn… chiếm tỷ lệ nhỏ hơn. Ta không thiếu sách, ta thiếu một nền tảng thẩm mỹ và nhân văn để lựa chọn sách một cách có chủ đích.

Nguyên nhân không chỉ nằm ở thời đại số làm thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin, mà còn nằm ở cách giáo dục về đọc sách. Tại nhiều trường học, việc đọc vẫn gắn liền với hình thức kiểm tra, chấm điểm, làm bài văn nghị luận sách giáo khoa - điều khiến đọc sách trở thành một “nghĩa vụ” hơn là một hành trình khám phá. Gia đình, các bậc phụ huynh còn chưa thực sự nghiên cứu và đặt mối quan tâm lớn lao cho việc giáo dục con trẻ dẫn đến việc các em phụ thuộc quá nhiều vào các thiết bị công nghệ. 

Nhưng tín hiệu đáng mừng là trong những năm gần đây, chúng ta chứng kiến sự nở rộ của các phong trào đọc sách tự phát, không phải từ chỉ đạo hành chính, mà từ những con người đang đi tìm lại bản thân giữa cơn hỗn loạn của thông tin.

Đáng chú ý, sự phát triển của nền tảng số cũng không còn là lực cản, mà đang dần trở thành đòn bẩy cho việc tiếp cận sách: audio book, book podcast, nền tảng chia sẻ tóm tắt sách hay các cộng đồng đọc sách online đang lan tỏa mạnh mẽ. Sách không còn là một vật thể bất động mà trở thành dòng chảy đồng hành với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, âm thanh và cảm xúc.

Tất cả đang làm sống lại một giá trị xưa cũ: sự tĩnh lặng nội tâm. Đọc sách giờ đây không chỉ là tiếp nhận thông tin, mà là một hành động phản kháng với sự phân tán, ồn ào, và tiêu dùng giải trí mang tính chất "mì ăn liền".

Văn hóa đọc trong thời đại “siêu dữ liệu”

Thách thức lớn nhất với văn hóa đọc trong thời đại kỹ thuật số không phải là sự biến mất của sách giấy, mà là sự thoái hóa khả năng tập trung, năng lực phản tư và thái độ nghiêm túc của con người với tri thức. Chúng ta sống trong thời đại mà nội dung có thể bị tiêu thụ như thức ăn nhanh, nơi mọi người “đọc để phản ứng”, thay vì “đọc để cảm nghiệm”. Bởi vậy, chọn đọc - nhất là đọc sâu, đọc chậm giờ đây không chỉ là một lựa chọn mang tính trí tuệ, mà còn là một cách gìn giữ bản thân trước sự xao nhãng của thế giới hiện đại.

Đọc là kháng cự lại tốc độ. Là từ chối cái dễ. Là chọn cái sâu - dù biết nó chậm.

Văn hóa đọc giờ đây không chỉ là sách, mà còn là cách ta sống. Không chỉ là hành động cá nhân. Nó phản ánh cả một văn hóa. Một đất nước biết trân trọng sách là một đất nước không dễ bị lãng quên ký ức. Một thế hệ đọc sách là một thế hệ có nội lực.

Ở Việt Nam, từng có một thế kỷ mà sách được đọc bằng ánh đèn dầu, được chép tay, được truyền tay như những báu vật. Sách đi qua chiến tranh, qua đói nghèo, qua đạn bom, nhưng vẫn sống. Vấn đề của hôm nay không phải là thiếu sách, mà là quá nhiều thứ giành giật tâm trí ta khỏi sách.

Vấn đề sâu xa hơn: ta không còn coi đọc là một phần của việc sống đẹp. Thế giới đang dần lãng quên sự im lặng, sự chậm rãi, sự suy tư. Trong truyền thống tư tưởng phương Đông, đọc không phải là phương tiện để đạt được cái bên ngoài, mà là trở về với cái bên trong. Từ thời Lão - Trang, việc học, việc đọc vốn gắn liền với sự tĩnh tại của tâm. Đọc là tu thân. Đọc là dưỡng khí. Đọc là hành động đi ngược lại với sự xao động của đời sống, để khơi mở “minh tâm kiến tánh”, thấy lại chân diện mục của chính mình. 

Ngày xưa, các nho sĩ khi đọc sách thường đặt một bát nước trong veo bên cạnh, để “nếu tâm xao động thì nước đục” như một cách tự phản tỉnh. Người đọc không chỉ là kẻ truy cầu tri thức, mà còn là người gìn giữ đạo lý, tiết tháo và sự lặng thầm bền bỉ của văn hóa.

Trong thời đại siêu kết nối hiện nay, nghịch lý lớn nhất là con người càng lúc càng rỗng hơn giữa vô số dữ liệu. Chúng ta “biết” rất nhiều thứ nhưng lại hiểu rất ít điều, và càng ít sống sâu. Văn hóa đọc nếu được xem là một hệ sinh thái văn hóa bền vững - chính là cơ chế tự phòng vệ của trí tuệ trước sự tha hóa của thị hiếu và tốc độ.

Bởi vì đọc không chỉ là để “biết”, mà để nghi ngờ cái mình biết. Không chỉ để “giỏi lên”, mà để hiểu mình và hiểu người hơn. Và không chỉ để có tri thức, mà để trở nên người hơn trong thế giới ngày càng thiếu vắng chất người. 

Đọc - tự bản thân nó là một hành động kháng cự lại sự lãng quên, sự cạn mỏng và cả sự dễ dãi. Nó khơi mở lại điều tưởng như đã mất: một chiều sâu văn hóa không thể số hóa, không thể sao chép, thứ văn hóa được chưng cất từ mỗi lần lật trang, từ mỗi khoảnh khắc im lặng tự đối diện chính mình. Để được sống với một trái tim có lớp lang. 

Và nếu phải chọn một hành động lặng lẽ nào đó để định nghĩa tinh thần của một dân tộc đang muốn trở mình từ bên trong, thì đó hẳn phải là: đọc sách.

Ngọc Trâm

Đọc bài viết

Trà chiều

Vẻ đẹp từ những cuộc đời bình thường

Không cần phải nổi bật, bạn vẫn có thể sống một đời ý nghĩa.

Published

on

Làm người bình thường giờ đây bị ngầm hiểu là một thất bại trong một thế giới say mê những con người xuất chúng. Từ những giải vàng trong các trường tiểu học đến danh hiệu “nhân viên xuất sắc của tháng”; từ những tấm hình, thước phim được chọn lựa kĩ càng để đăng trên Instagram đến cuộc đua trở thành “phiên bản rực rỡ nhất của chính mình”, văn hóa của chúng ta không ngừng nâng cao chuẩn mực cho những tính từ “thành công”, “xứng đáng” hoặc thậm chí là “đủ”. Nhưng liên tục chạy đua để trở thành người xuất chúng liệu có khiến chúng ta hạnh phúc hơn hay chỉ đang gieo thêm lo âu, mặc cảm và đứt gãy trong kết nối giữa người với người?

Ẩn giấu trong những cuộc đời không mấy nổi bật vẫn tồn tại sự bình yên sâu lắng, đích đến đáng quý, thậm chí là vẻ đẹp đáng tôn vinh. Có lẽ đã đến lúc ta nên giành lại chân lý ấy - rằng không cần rực rỡ để sống một đời đáng sống.

Những chuẩn mực ngày càng leo cao

Ngay cả trẻ con giờ đây cũng không thoát khỏi chuỗi dài những kì vọng từ gia đình và xã hội. Trước kia, thời chúng ta đi học, “trung bình” được coi là nền tảng để phấn đấu, không có gì đáng xấu hổ. Nhưng nhìn xem, lũ trẻ bây giờ đang bị áp lực phải trở thành những người có thành tựu từ khi còn chưa học được cách chơi đùa vô tư. Giành được điểm A vẫn bị coi là chưa đủ tốt nếu chúng không mang thêm giải thưởng, tham gia hoạt động ngoại khóa và trong vai những người dẫn dắt, lãnh đạo đội nhóm. Những rào chắn vô hình không ngừng cao lên, vì thế chẳng ngạc nhiên khi những sinh viên mới bước vào ngưỡng cửa đại học hay thị trường lao động đã kiệt sức thay vì hạnh phúc. 

Mạng xã hội chỉ đổ thêm dầu vào lửa, đốt cháy cuộc đua kì vọng ấy hơn. Không dừng lại ở việc lướt xem những khoảnh khắc rực rỡ của người khác, chúng ta bắt đầu so sánh với cuộc đời chưa được đánh bóng của bản thân. Đọc được câu chuyện về những bạn trẻ 22 tuổi khởi nghiệp, đi du lịch vòng quanh thế giới, tự sắm nhà riêng - ta cảm thấy mình tụt lại vì mỗi ngày chỉ dậy đi làm và thanh toán hóa đơn. Những điều ấy trước kia từng được coi là phi thường, nay bỗng hóa tiêu chuẩn tối thiểu.

Ngay cả trong đời sống riêng, áp lực vẫn len lỏi. Ta phải là những người yêu lý tưởng, cha mẹ dịu dàng, giỏi chăm sóc bản thân và công dân đầy chánh niệm - tốt nhất là xong hết trước 9 giờ sáng. Người ta truyền nhau một quan niệm hiện đại, rằng: bạn đang lãng phí tiềm năng nếu không tối ưu từng giây phút của cuộc đời mình.

Nhưng nếu tiềm năng không phải là một chiếc thang để leo, mà là một không gian để ta an trú thì sao?

Phẩm giá ẩn sau lựa chọn một đời an yên

Hãy đổi cách ta kể câu chuyện. Sẽ ra sao nếu một cuộc sống “tầm trung” lại chính là một công việc đủ nuôi sống bản thân, những mối quan hệ đầy yêu thương, và một mái nhà rộn tiếng cười xen lẫn tiếng bát đũa? Không phải thứ để ta trốn chạy khi nhắc đến, mà là điều đáng để gìn giữ và trân trọng đúng không?

Thật tuyệt khi bạn xuất hiện trên mạng xã hội với những khoảnh khắc như vậy, dù cho chẳng có lời tán dương nào. Chúng ta vẫn luôn cần một người bạn chân thành, một người lạ biết cảm thông, và một đồng nghiệp đáng tin cậy. Những vai trò ấy hiếm khi xuất hiện trên mạng xã hội, nhưng chúng là sợi chỉ âm thầm dệt nên kết cấu bền chặt của xã hội -  điều mà danh vọng và tiền bạc đôi khi không thể làm được.

Hãy nghĩ về những giáo viên, lao công, y tá, tài xế, đầu bếp, điều dưỡng - những con người mà công việc thầm lặng của họ vẫn đang giữ cho thế giới vận hành. Họ có thể không bao giờ được gọi tên rộng rãi, nhưng công sức của họ chạm đến cuộc sống của biết bao người. Những tên gọi nghề nghiệp nghe có vẻ “bình thường”, nhưng những gì họ làm được thì không hề nhỏ bé.

Bình thường không có nghĩa là tầm thường. Đó là sự biết đủ với những gì bạn có, thay vì liên tục đem so với những cuộc đời khác. Đó là việc bạn hiểu rằng mình không thất bại chỉ vì không xuất chúng - chỉ cần là một con người đã luôn là điều đặc biệt. 

Những đánh đổi phía sau niềm tin phải trở nên xuất chúng

Bị cuốn vào cuộc đua theo đuổi sự vĩ đại thường dẫn ta đến tình trạng kiệt sức, lo âu và cô đơn. Chủ nghĩa cầu toàn gây ra chứng tê liệt cảm xúc, còn việc so sánh khiến ta đánh mất niềm vui. Ai cũng có thể “trên mức trung bình” - rõ ràng về mặt thống kê quan niệm này sai. Ấy vậy mà xã hội vẫn tiếp tục bán giấc mơ ấy, và ta vẫn tiếp tục mua nó, rồi cảm thấy mình chưa bao giờ đủ.

Ở một góc độ khác, việc tôn vinh thành công thái quá cũng hình thành một tâm thức thiếu hoàn thiện: nếu chỉ có một vài người ở đỉnh cao, thì phần còn lại ắt phải là kẻ thua cuộc. Nhưng cuộc sống đâu phải là một bảng xếp hạng, nó là bức tranh khảm đầy những niềm vui nhỏ bé, những khoảnh khắc yên tĩnh, và những kết nối thành thật giữa con người với nhau.

Ta chỉ thực sự sống trong hiện tại khi ngừng đuổi theo những cột mốc tiếp theo. Ta có thể tìm thấy sự đủ đầy, không phải trong việc trở nên khác biệt, mà trong cảm giác được thuộc về gia đình, cộng đồng và chính bản thân mình.

Viết lại định nghĩa “cuộc đời ý nghĩa”

Định hình lại những gì là cốt lõi của cuộc sống đòi hỏi sự can đảm - nhất là trong nền văn hóa đầy rẫy phô trương. Nó đồng nghĩa với việc khước từ lối sống "cày cuốc", chọn thầm lặng thay vì tiếng tăm, chọn sống sâu thay vì sống gấp, chọn sống đúng với hệ giá trị riêng của bản thân thay vì đứng trên những tiếng vỗ tay hào nhoáng.

Một cuộc đời ý nghĩa không được xây nên từ giải thưởng hay thuật toán mà được dệt từ những cuộc trò chuyện chân thật, những thói quen bồi đắp nên chúng ta, những bữa cơm trong gian bếp, những bước đi chậm rãi, những cử chỉ tử tế nhỏ nhoi - và nghỉ ngơi mà không mang theo cảm giác tội lỗi.

Hà Nhi dịch từ Psychology Today

Đọc bài viết

Trà chiều

“Cạm bẫy tiện lợi” của AI

Published

on

Vào thứ Sáu ngay trước ngày khai mạc Hội sách Thiếu nhi Bologna, OpenAI đã tung ra công nghệ tạo hình ảnh mới tích hợp trong GPT-4o. Công nghệ này giới thiệu các khả năng đa phương thức tiên tiến, cho phép người dùng tạo ra những hình ảnh vô cùng chi tiết bằng nhiều phong cách nghệ thuật đa dạng. Gần như ngay lập tức, người dùng đã thử tạo hình ảnh theo phong cách thẩm mỹ đặc trưng của Studio Ghibli và thử nghiệm với nhiều phong cách minh họa sách thiếu nhi kinh điển. Độ chính xác của kết quả và khả năng bắt chước các họa sĩ minh họa nổi tiếng của công nghệ này đã thực sự gây sốc cho những người đang tề tựu tại Bologna.

Nổi bật trong các tiếng nói quan ngại về những bước tiến mới này là Nurgül Senefe, họa sĩ minh họa người Thổ Nhĩ Kỳ. Bà là nhà sáng lập của tổ chức vận động Illustrator’s Platform và Mạng lưới ZNN, một công ty đại diện tác giả và họa sĩ minh họa, đồng thời là Tổng Thư ký của Diễn đàn Họa sĩ Minh họa Châu Âu. Bà Senefe chia sẻ với tờ Publisher Weekly rằng, “sự lười biếng trong nhận thức” đang đe dọa khiến con người ngày càng phụ thuộc vào AI.

Bà Nurgül Senefe. Nguồn: Diễn đàn Họa sĩ Minh họa.

Từ kinh nghiệm điều hành một tổ chức với 400 nhân sự đang tận tâm bảo vệ quyền của họa sĩ minh họa và xây dựng những phương thức kinh doanh bền vững, bà Senefe cho rằng: “Điểm yếu lớn nhất của con người là cảm giác vui sướng đến từ sự tiện lợi mà AI mang đến”.

Mạng lưới ZNN hoạt động như một cầu nối trung gian giữa họa sĩ và bên đặt hàng, giúp thiết lập các quy chuẩn tối ưu cho ngành, đồng thời giám sát quy trình đặt hàng tác phẩm. Công việc của họ nay càng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết khi AI ngày một tác động mạnh mẽ đến lĩnh vực sáng tạo.

“Đặc biệt với trí tuệ nhân tạo, chúng tôi đang nỗ lực xây dựng một nền tảng để đại diện cho quyền lợi của họa sĩ minh họa”, bà Senefe cho biết.

Khi khảo sát các thành viên trong tổ chức, bà Senefe thường đưa ra một câu hỏi lấy ví dụ từ bộ phim Ma trận (The Matrix), hỏi họ sẽ chọn viên thuốc nào – đỏ hay xanh. “Mọi người đều nói, ‘Tôi sẽ chọn viên màu đỏ’, bà kể lại, dùng phép ẩn dụ này để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ chính mình “tỉnh táo nhận thức về những gì đang diễn ra hôm nay”.

Mối bận tâm hàng đầu của bà Senefe xoay quanh chính bản chất của con người. “Nếu bạn không ý thức được hành vi của mình, nó sẽ dần định hình nên tính cách của bạn.” Dù vấp phải sự phản đối từ nhiều chuyên gia sáng tạo – “Mọi người nói chúng ta không sử dụng AI tạo sinh, chúng ta chống lại nó”, bà vẫn quan sát thấy người ta tiếp tục thử nghiệm công nghệ này và ghi nhận rằng một số người cho biết nó “khá tiện lợi”.

Bà Senefe nhận định: Yếu tố tiện lợi này chính là mấu chốt của vấn đề. Bà cũng đưa ra các ví dụ tương tự trong đời thực. “Nếu bạn để ý, tôi chắc chắn bạn sẽ thấy ở ga tàu điện hoặc nhà ga xe lửa, mọi người xếp hàng dài hàng mét chỉ để đi thang cuốn, nhưng tại sao họ không leo thang bộ cơ chứ?” Các ví dụ khác bao gồm sự lệ thuộc của xã hội vào thức ăn nhanh, bất chấp những rủi ro sức khỏe đã được chứng minh, hay việc nhiều bậc cha mẹ dùng máy tính bảng làm "người giữ trẻ kiểu mới cho con” khi quá tải hay xao nhãng.

Họa sĩ Hayao Miyazaki, đồng sáng lập Studio Ghibli luôn thể hiện sự phản đối mạnh mẽ đối với AI trong sáng tạo. Trong bộ phim tài liệu Never - ending man: Hayao Miyazaki năm 2016, khi được giới thiệu về một dự án hoạt hình sử dụng AI, ông Hayao Miyazaki đã thẳng thừng chỉ trích công nghệ này. Ông gọi nó là "một sự xúc phạm đến cuộc sống" và nhấn mạnh rằng nghệ thuật không chỉ là kỹ thuật mà còn là cảm xúc, trải nghiệm và tinh thần con người.

Bà Senefe tỏ ra lo lắng về một khả năng trong tương lai, nơi những người làm sáng tạo cuối cùng sẽ phải “làm việc cho máy móc”, khi các nhà xuất bản có khả năng chọn AI thay vì sản phẩm của con người vì chúng “quá tiện lợi, rẻ, hiệu quả và nhanh chóng”.

“Dần dà, chúng ta sẽ quen xem cái ‘chưa đủ’ là đủ, ‘không đẹp’ là đẹp, ‘phi nghệ thuật’ là nghệ thuật. Điều này sẽ kéo tụt mặt bằng giá trị của nhận thức chung, hiểu biết và sự chấp nhận của xã hội, làm thay đổi cả một lĩnh vực mà chúng ta thậm chí không hề hay biết”.

Để mô tả quá trình bình thường hóa đáng lo ngại này, bà Senefe đã đặt hàng một bức tranh minh họa dựa trên ẩn dụ về con ếch trong nồi nước đang nóng dần lên, không nhận ra mối nguy hiểm đang cận kề. Bức tranh này đặt ra một câu hỏi nhức nhối: “Bạn sẽ dùng AI một cách có ý thức và để máy móc phục vụ cho bạn, hay bị AI thống trị và trở thành tay chân cho máy móc?”

“Thử thách lớn nhất của chúng ta trong cuộc đối đầu với AI chính là sự lười biếng trong nhận thức”, bà Senefe kết luận. Bà cho rằng, cũng như sự nghiện ngập và các thói quen độc hại khác, sự phụ thuộc vào AI có thể bén rễ từ từ và len lỏi vào đời sống một cách khó nhận biết nếu giới chuyên môn sáng tạo không duy trì cảnh giác.

Hoàng Thảo dịch từ Publishers Weekly

Đọc bài viết

Cafe sáng