Phía sau trang sách

Mạc Ngôn, “Báu vật của đời” và sự phân tán hai góc nhìn

Lịch sử hơn 80 năm Trung Hoa mang nhiều gian truân cùng với thân phận của người phụ nữ, tất cả hiện diện trong đây như cơn co giật thần kinh đôi lần xuất hiện nơi những hào quang nơi chiếc vú to hay dòng sữa mẹ, rồi sẽ nằm mãi như con người ta đi tìm bản ngã, rồi đến một ngày, quay về chính nơi bắt đầu. Không sao về bắt đầu. Làm sao về?

Published

on

Báu vật của đời thể hiện xuyên suốt một hành trình dài phản ánh lịch sử, được phác họa bằng số phận của một gia đình. Lấy gia đình làm trung tâm phát triển tiểu thuyết, Mạc Ngôn khởi đầu tác phẩm của mình phổ biến như đại đa số tác gia phương Đông khác mà ta thường gặp, thế nhưng bằng lối viết trúc trắc mà mỗi tình tiết lại kí sinh trong một tình tiết khác, ông biến cuốn tiểu thuyết này thành ra duy nhất. Thượng Quan Lỗ thị – người phụ nữ điển hình nông thôn bị kiềm kẹp trong một gia đình thuần túy cổ hủ, sinh cho nhà chồng đến bảy người con nhưng tréo ngoe thay đó đều là những cuộc vụng trộm “xin nòi” và thành quả là bảy cô con gái. Bị hành hạ để rồi phó mặc, chỉ khi đến cuộc giãi bày với nhà truyền giáo Hà Lan thì mới lọt lòng cậu bé duy nhất, cháu đích tôn dòng họ Thượng Quan – Kim Đồng và người chị song sinh – Ngọc Nữ. Khi Nhật tràn vào đàn ông trong nhà đều bị tàn sát, Thượng Quan Lỗ thị một tay kẹp nách một tá đàn con, tay kia dẫn theo mẹ chồng dở dở ương ương tránh đi tị nạn. Cũng trong khoảng thời gian này, mỗi người con gái lớn lên và rồi nghe thấy tiếng gọi nằm sâu trong mình: người là phu nhân nhất thời của giai tầng nổi dậy, người lại bán mình cứu cảnh đói kém,… Mạc Ngôn một phần phản ánh số phận của một đời người rồi rất từ tốn lái sang quãng dài biến động: từ Đức thoát ra đến Nhật ùa vào, từ Quốc dân Đảng đến Đảng Cộng sản,… tất cả dâng cao trong mắt người đọc như những gai đâm đem đong tấm lòng.

Thật khó để khái quát một cách tương đối đầy đủ những ý tứ Mạc Ngôn mong muốn truyền đi trong Báu vật của đời. Thứ nhất bởi chính vẻ ngoài đồ sộ của nó về mặt vật lý, không-thời gian, nhân vật, bối cảnh,… Gần 900 trang sách với hơn 80 năm lịch sử Trung Hoa được ông gói gọn vào đây bằng tinh thần của người phụ nữ – mà như chia sẻ – được lấy cảm hứng từ chính mẹ mình. Thứ hai, nói đồ sộ bởi lẽ ông đã vận dụng hầu như mọi loại thủ pháp, ngôi kể, cách dẫn chuyện, phong cách sáng tác; tất cả đan cài vào nhau như những sợi len ngang dọc, dày đặc phong phú nhưng lại vô cùng trật tự.

Đọc Báu vật của đời, ta một lần nữa trở lại vùng đất Cao Mật vô cùng sống động đã từng xuất hiện trong Cao lương đỏ – tác phẩm đặt nền móng vị thế của ông trên văn đàn. Cao Mật lần này trở lại vẫn là ruộng cao lương trải dài bát ngát, vẫn là cây lúa oằn mình hứng chịu thời gian, vẫn là thổ phỉ, là hoang vắng, là đấu tranh, là thứ rượu ngon chốn Thập lý bá,… Tất cả gần gũi khi viết như kể tạo nên bức tranh miền sơn đông Trung Quốc vô cùng sống động. Ở đó, ông xoay hướng bút một cách sâu sắc mà cũng kỹ càng vào trong cuộc đời một người phụ nữ, tự Lỗ thị, con dâu nhà Thượng Quan. Từ y và cả gia đình với những số phận chìm nổi, Mạc Ngôn lần theo nhịp quay bánh xe lịch sử. Một cách hữu ý nhưng lại vô tình, ông căng dây cung tâm khảm của những nhân vật để rồi rung động những thứ sống động cả một thời đoạn. Từ Đức xâm chiếm đến Nhật nhảy vào; cải cách ruộng đất lê sang cách mạng văn hóa,… tất cả trải ra như một mâm cỗ dày đặc đau thương. Ở đó ông không che đậy mà lại bày ra trước mắt đầy đủ món ngon hiện thực, đến nỗi cái tàn nhẫn, cái tan tác trong tác phẩm này không còn khối lượng; bởi nhẽ đời sống đã quá cay đắng, số phận đã quá chôn vùi, khắp nơi đâu đâu cũng là cái chết.

Bám lấy số phận của một gia đình để rồi rộng mở con đường ngòi bút, Mạc Ngôn lại một lần nữa vô cùng lý tính trong cách sáng tạo cốt truyện. Dựa trên đặc tả người mẹ và chín người con, Mạc Ngôn phóng tác những xúc tu dài trượt theo những ngả nhánh nhỏ, mà mỗi cô gái là một đại diện cho thời đoạn mình, mở đầu luôn luôn đẹp đẽ, kết thúc luôn là đau thương. Ở đó, người mẹ – Lỗ thị – giữ vai trò trung tâm trong hầu hết câu chuyện thông qua giọng kể dường như độc nhất của Kim Đồng. Mỗi nhân vật là một câu chuyện cuộc đời vô cùng sống động, điều này cho phép Mạc Ngôn thỏa sức đóng mở cánh cửa thời gian một cách công khai không hề che giấu. Một cách tài tình nơi ông là những đan cài câu chuyện: mở đầu là sự lần lượt theo thứ tự tuổi tác; rồi đến một lúc, tất cả rối tung theo những đứt đoạn lịch sử. Thế nhưng với mỗi câu chuyện nhỏ ấy, ngòi bút của ông đồng thời tạo nên một thế lưỡng nan giữa cái cuốn hút khi mỗi phức tạp luôn có điểm nhấn, và thế gán ghép phần nhiều khiên cưỡng, đặc biệt ở những vị trí cửa hậu mỗi lần mở ra tử khí bay về.

Nhìn nhận một cách khách quan, phong độ Mạc Ngôn trong tác phẩm này không hề ổn định. Phần đầu đa số câu chuyện vô cùng sống động, thế nhưng ngày càng về sau ông lại để lộ sự tính toán cho thấy những mối căng cơ trong nhịp diễn tiến làm giãn lũy kế đương tăng, chính xác là sự ức chế. Đôi chỗ ta thấy khi vòng quanh không còn lối ra, cú hook trở nên vô nghĩa, thế thì nhân vật của ông chỉ còn cái chết (dù có thuyết phục hay không) hệt như Câm anh, Câm em, Tư Mã Hoàng, Tư Mã Phượng. Sự thiếu tinh tế là điểm trừ cho tác phẩm này. Thế nhưng nếu bỏ qua những điều lý tính nói trên mà nhìn nhận ở một mặt khác, thì tính cách và mỗi câu chuyện gắn với lịch sử đều được khắc họa một cách đậm nét vô cùng cuốn hút. 

Phong cách tả thực chiếm dụng phần lớn thời lượng Báu vật của đời. Nhờ chính tả thực mà những cảnh tựa đưa tang trong ruộng cao lương thành ra vô cùng sống động. Lại một lần nữa Mạc Ngôn cho thấy tài năng của mình trong việc quan sát. Phong cảnh ấy không chỉ có người, ruộng lúa, cao lương; mà còn cả tiếng ve, tiếng dế, bọn chó, lũ quạ, diều hâu,… đặt trong không khí ngột ngạt của buổi xế chiều, tất cả tang thương được ông đưa vào vô cùng hùng tráng như cảnh cuối trong Cao lương đỏ khi Cửu Nhi đốt trọn một ruộng cao lương cùng với bọn Nhật. Không dừng ở đó, nhờ tả thực, Mạc Ngôn đồng thời mang đến cho ta nhiều nỗi ám ảnh, tựa chi tiết Lỗ thị dùng dạ dày như chiếc túi chứa ăn trộm đậu vạc về cho Ngọc Nữ trong thời đói khổ bằng cách ói ra mật xanh mật vàng. Rõ ràng ta thấy, tả thực hoàn toàn đã làm rất tốt vai trò của mình, khi mang những gì thực nhất, gần nhất đến với người đọc một cách trọn vẹn nhất.

Nói Báu vật của đời phức tạp bởi lẽ không ngoài một số lượng lớn nhân vật tham gia mà còn nằm ở đường hướng sáng tác. Ngoài tả thực chiếm dụng phần lớn thời gian, Mạc Ngôn còn thêm một chút siêu thực vô cùng mới mẻ ở những tiểu thuyết phương Đông nặng tính mắt-thấy-tai-nghe, điển hình ở đây là hình ảnh khuôn ngực. Nói Báu vật của đời, nhưng thực chất là phong nhũ phì đồn – một cách tượng trưng cho người phụ nữ. Một lần ông viết: “Ngôn ngữ là núm vú của tư tưởng, hoa là núm vú của cây cỏ, đèn đường là núm vú của đường phố, mặt trời là núm vú của vũ trụ,… tất cả đều quy về núm vú, dùng núm vú móc nối toàn bộ thế giới vật chất”. Từ một hiện hữu vô cùng thực tế, ông thánh hóa thổi hồn vào nó như có lân tinh để rồi xuyên suốt toàn bộ tác phẩm, Kim Đồng như con bệnh thần kinh đi theo tiếng gọi trở về nguyên bản. Khép lại tác phẩm, dưới mộ phần Lỗ thị, Mạc Ngôn đặc tả cảnh tượng vô cùng gợi mở: mỗi một núm vú to lớn tròn dẹt quy tụ thành một đỉnh núi trong tâm tưởng Kim Đồng. Một sự tượng trưng vô cùng độc đáo cho người phụ nữ trong thế siêu thực.

Kết hợp cùng những nổi bật trong phong cách sáng tác hay bản thân cốt truyện; sự sắp xếp mỗi một diễn tiến cũng là điểm nhấn vô cùng đáng nhớ. Mạc Ngôn một cách tài tình đưa ra rất nhiều câu chuyện mang tính nguyên nhân – hậu quả, để rồi chỉ trình bày hậu quả, còn cơn nguồn cội lại để sau này. Ban đầu tạo ra một sự ức chế hay nỗi hoài nghi về khả năng sáng tạo, nhưng khi được khơi thông, người đọc không thể không hài lòng hơn về cách giải quyết. Thoảng hoặc như chuyện đánh chết mẹ chồng của Lỗ thị hay chuyện người con thứ tư bán mình cứu cả gia đình trong thời nạn đói; Mạc Ngôn dọn dẹp mọi sự kể lể để cho mạch truyện tiếp tục diễn biến trôi chảy; xong rồi cả thảy chính phần vĩ thanh lại như cú hook đập ngược mang lời hồi đáp. Nếu đọc cả tiểu thuyết này bằng chính lý trí, ngoài những cái kết rất yếu của mỗi câu chuyện, ngoài sự phi logic trong tình tiết mang nhiều trùng hợp; thì sự sắp xếp này đôi khi lại phản tác dụng, mang đến cảm giác không tự nhiên ở cách xây dựng cốt truyện dẫu cho nội dung vô cùng tuyệt đỉnh.

Khép lại Báu vật của đời, Mạc Ngôn thật sự đã vô cùng thành công trong việc tạo nên một thế đối nghịch giữa lý trí và tình cảm. Nếu đọc cả tác phẩm này bằng một con mắt mang tính thực tại, sẽ dễ dàng thấy rất nhiều lỗ hổng hay sự sắp đặt làm mất cân bằng cho một tác phẩm; thế nhưng để cảm để thấu chính tính văn chương cấu thành khung xương gánh đỡ toàn bộ tiểu thuyết, thì Mạc Ngôn đã thật sự thành công trong việc gói gọn lịch sử để rồi nhốt chúng trong một thân phận, từ đó soi chiếu mang đến trải nghiệm vô cùng sống động. Lịch sử hơn 80 năm Trung Hoa mang nhiều gian truân cùng với thân phận của người phụ nữ, tất cả hiện diện trong đây như cơn co giật thần kinh đôi lần xuất hiện nơi những hào quang nơi chiếc vú to hay dòng sữa mẹ, rồi sẽ nằm mãi như con người ta đi tìm bản ngã, rồi đến một ngày, quay về chính nơi bắt đầu. Không sao về bắt đầu. Làm sao về?

Hết.

Ngô Thuận Phát


Xem tất cả những bài viết của Ngô Thuật Phát tại đây.


Phía sau trang sách

Giải mã hạnh phúc: Khám phá nguồn gốc của niềm vui và sự hài lòng

Liệu có bí mật nào cho hạnh phúc? Đây là câu hỏi đã xuất hiện từ hàng thập kỷ trước, và nhiều triết gia, lãnh tụ tôn giáo cũng như nhà khoa học đã đưa ra câu trả lời của riêng họ. Nhưng liệu có thể dùng khoa học để giải mã sự mưu cầu hạnh phúc được không?

Published

on

Hãy cùng đến với “Giải mã hạnh phúc”. Đây là một giả thuyết được đưa ra bởi chuyên gia tâm lý Jonathan Haidt, cho rằng hạnh phúc đến từ những khao khát nội tâm và đồng thời cũng đến từ các yếu tố bên ngoài. Nói cách khác thì hạnh phúc vừa là “bẩm sinh”, vừa là “nuôi dưỡng”.

Cụ thể thì như vậy nghĩa là gì? Hãy cùng phân tích các thành phần tạo nên “Giải mã hạnh phúc”, cũng như cách ứng dụng chúng vào cuộc sống để tìm kiếm niềm vui và sự hài lòng.

Bẩm sinh

Yếu tố di truyền đóng một vai trò nhất định trong cảm nhận chung về hạnh phúc của chúng ta. Một số người sinh ra đã có cái nhìn lạc quan, trong khi những người khác có thể phải vật lộn với lo âu và trầm cảm. Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là mặc dù di truyền có thể ảnh hưởng đến mức độ hạnh phúc cơ bản, nhưng chúng không phải là yếu tố quyết định duy nhất.

Nuôi dưỡng

Môi trường và trải nghiệm cũng định hình hạnh phúc, điều này  bao gồm các mối quan hệ, công việc và thậm chí cả cộng đồng nơi chúng ta sống. Bằng cách tạo ra một môi trường hỗ trợ và trọn vẹn, chúng ta có thể nuôi dưỡng hạnh phúc lớn hơn trong cuộc sống.

Cân bằng giữa mong muốn và hoàn cảnh: “Giải mã hạnh phúc” cho rằng chúng ta có thể tìm thấy hạnh phúc bằng cách cân bằng giữa mong muốn bên trong và hoàn cảnh bên ngoài. Ví dụ, nếu bạn có mong muốn mạnh mẽ về an ninh tài chính, có thể bạn cần tìm một công việc mang đến nguồn thu nhập ổn định. Mặt khác, nếu bạn có niềm đam mê sâu sắc với sự sáng tạo, việc theo đuổi một sự nghiệp cho phép niềm đam mê đó phát triển có thể quan trọng hơn.

Vậy, làm cách nào để áp dụng “Giải mã hạnh phúc” vào thực tiễn? Dưới đây là một vài mẹo giúp bạn tìm thấy niềm vui và sự hài lòng trong cuộc sống:

1. Xác định các giá trị của bản thân: Hiểu được điều gì thực sự quan trọng với bạn có thể giúp định hướng các quyết định và tạo ra một cuộc sống viên mãn hơn.

2. Nuôi dưỡng các mối quan hệ: Mối quan hệ bền chặt với gia đình và bạn bè có thể mang lại tình yêu thương, sự hỗ trợ và cảm giác được thuộc về.

3. Theo đuổi đam mê: Tham gia vào các hoạt động và sở thích mang lại niềm vui có thể làm tăng cảm giác hạnh phúc và hài lòng.

4. Thực hành lòng biết ơn: Dành thời gian để trân trọng những điều tốt đẹp trong cuộc sống, dù nhỏ bé, có thể làm tăng cảm giác hạnh phúc tổng thể của bạn.

5. Cho đi: Giúp đỡ người khác có thể mang lại ý nghĩa và sự trọn vẹn cho cuộc sống của chúng ta.

Jonathan Haidt là một nhà tâm lý học và nhà tâm lý học xã hội, nổi tiếng với các công trình nghiên cứu về tâm lý học đạo đức và tâm lý học tư tưởng chính trị. Ông là giáo sư ngành Lãnh đạo Đạo đức tại Trường Kinh doanh Stern thuộc Đại học New York, và đã xuất bản một số cuốn sách và nhiều bài báo nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học.

Các công trình của Haidt thường tập trung vào ý tưởng rằng niềm tin và giá trị đạo đức của chúng ta được hình thành bởi nhiều yếu tố, bao gồm văn hóa, sự nuôi dạy và kinh nghiệm cá nhân. Ông lập luận rằng đạo đức không chỉ là vấn đề lý trí mà còn bị ảnh hưởng bởi cảm xúc và trực giác của chúng ta.

Một trong những đóng góp đáng chú ý nhất của Haidt cho lĩnh vực tâm lý học là mô hình “trực giác xã hội” về phán đoán đạo đức. Mô hình này cho rằng các phán đoán đạo đức thường dựa trên những đánh giá tự động, vô thức về các tình huống, thay vì lý luận có ý thức và có chủ ý. Công trình này thách thức quan điểm truyền thống cho rằng việc ra quyết định đạo đức là một quá trình hoàn toàn lý trí, và nhấn mạnh tầm quan trọng của cảm xúc và trực giác trong việc hình thành niềm tin đạo đức của chúng ta.

Nghiên cứu của Haidt cũng đã khám phá vai trò của đạo đức trong hệ tư tưởng chính trị, và ông đã chỉ ra rằng những người theo chủ nghĩa bảo thủ và tự do thường có nền tảng đạo đức khác nhau. Ví dụ, những người theo chủ nghĩa bảo thủ có xu hướng coi trọng các giá trị như lòng trung thành, quyền lực và sự thiêng liêng, trong khi những người theo chủ nghĩa tự do có xu hướng coi trọng sự công bằng và chăm sóc. Haidt lập luận rằng những khác biệt về đạo đức này đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình thái độ và hành vi chính trị.

Các công trình của Haidt đã được trích dẫn rộng rãi và nhận được nhiều giải thưởng, bao gồm Giải thưởng William James Fellow từ Hiệp hội Khoa học Tâm lý. Các cuốn sách của ông được ca ngợi vì dễ tiếp cận và chứa đựng những hiểu biết sâu sắc về tâm lý con người.

Nhìn chung, những đóng góp của Jonathan Haidt cho lĩnh vực tâm lý học đã làm sáng tỏ vai trò của đạo đức và cảm xúc trong việc định hình niềm tin và hành vi, đồng thời giúp mở rộng hiểu biết về sự phức tạp của tâm trí con người.

Tóm lại, “Giải mã hạnh phúc” nhắc nhở chúng ta rằng hạnh phúc là sự kết hợp của cả bẩm sinh và nuôi dưỡng. Bằng cách cân bằng những mong muốn bên trong với hoàn cảnh bên ngoài, chúng ta có thể tạo ra một cuộc sống viên mãn và vui vẻ hơn. Vậy nên, hãy thử kiểm chứng “Giải mã hạnh phúc” và xem liệu nó có khiến bạn hạnh phúc hơn không nhé!

Lam dịch từ MindfulMac

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Trách nhiệm thuộc về ai khi thiên nhiên hoang dã trở thành “tội phạm”?

Gấu đen đột nhập nhà dân, cây cối bị tình nghi gây ra án mạng, con nai băng qua đường không đúng luật. Nếu thiên nhiên phạm luật thì ai sẽ là người chịu trách nhiệm?

Published

on

Trong thế giới ngày càng đô thị hóa, ranh giới giữa lãnh địa con người và thiên nhiên hoang dã trở nên mong manh hơn bao giờ hết, dẫn đến những cuộc "chạm trán" dở khóc dở cười. Mary Roach đã khám phá thế giới kỳ thú nơi luật pháp - con người giao thoa, xung đột với bản năng tự nhiên trong Fuzz - Khi tự nhiên phạm luật.

Giải mã "tội ác" của thiên nhiên

Mary Roach mở đầu Fuzz bằng cách đặt ra một câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng lại khơi gợi vô số vấn đề phức tạp: Điều gì xảy ra khi thiên nhiên "phạm luật"? Không chỉ là những con thú lớn như gấu hay báo sư tử gây rắc rối ở vùng ngoại ô, danh sách "tội phạm tự nhiên" của Roach còn bao gồm cả những loài chim ăn trộm nông sản, những con khỉ tinh ranh ở Ấn Độ, những hạt đậu độc gây chết người hay thậm chí là những cái cây vô tri bị xem là mối nguy hiểm tiềm tàng.

Roach không ngồi yên trong phòng viết mà xông pha thực địa. Bà tham dự một khóa học về an toàn khi gặp thú dữ, theo chân các nhà khoa học điều tra hiện trường các vụ tấn công của động vật hoang dã, thậm chí nếm thử các loại thực vật bị xem là "có vấn đề".

Sách Fuzz - Khi tự nhiên phạm luật (trái) và tác giả Mary Roach.

Khi tìm hiểu về những con voi ở Bắc Bengal thích chè chén, say xỉn, bà cho biết voi uống thứ mà dân làng thường uống: haaria, loại rượu pha chế tại nhà được lên men và dự trữ với số lượng đủ để làm say một con voi. "Theo Sĩ quan Raj, có hai điều xảy ra khi voi say xỉn. Hầu hết chỉ lạc đàn và ngủ quên. Nhưng dường như mọi đàn đều có một kẻ say xỉn hung hăng, thường là con đầu đàn hoặc voi đực đang trong kỳ musth. Trên đời, dù bạn có muốn mạo hiểm thế nào chăng nữa thì cũng phải tránh xa một con voi đực say xỉn", Roach viết.

Trọng tâm của Fuzz không phải là việc kết tội thiên nhiên mà là nỗ lực giải mã những hành vi bị xem là "phạm luật" ấy dưới góc độ khoa học. Tác giả đưa độc giả đi sâu vào thế giới của sinh thái học hành vi, di truyền học bảo tồn, khoa học pháp y động thực vật và quản lý động vật hoang dã.

Cụ thể như việc tìm hiểu các nghiên cứu tập tính nhằm hiểu rõ hơn về cách động vật di chuyển, kiếm ăn, và phản ứng với sự hiện diện của con người, từ đó xây dựng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả hơn, như thiết kế hàng rào chống gấu, tạo hành lang di chuyển an toàn cho động vật hoang dã...

Con người nằm ở đâu trong "tội ác" này?

Một trong những thông điệp ngầm nhưng mạnh mẽ xuyên suốt Fuzz là sự tự vấn về vai trò của con người trong các cuộc xung đột với thiên nhiên. Mary Roach đặt câu hỏi: Liệu việc phá hủy môi trường tự nhiên, thay đổi cảnh quan, để thức ăn ngoài trời, vứt rác không đúng cách đã vô tình "mời gọi" động vật hoang dã vào những tình huống rắc rối?

Theo tìm hiểu của Roach, một con gấu vào khu dân cư tìm thức ăn không phải vì nó "xấu tính". Mà có thể vì nguồn thức ăn tự nhiên của nó bị suy giảm hoặc vì thùng rác của con người quá hấp dẫn, dễ tiếp cận. Bà không đổ lỗi cực đoan nhưng chỉ ra nhiều "tội ác" của thiên nhiên thực chất là hậu quả trực tiếp hoặc gián tiếp từ hành động của con người.

Cuốn sách cũng nhắc đến những tình huống tiến thoái lưỡng nan về đạo đức, thực tiễn trong việc quản lý xung đột. Từ những người ủng hộ biện pháp cứng rắn để bảo vệ tài sản và tính mạng con người, đến những nhà bảo tồn nỗ lực tìm kiếm giải pháp nhân đạo hơn, tác giả để độc giả tự suy ngẫm về sự phức tạp của việc tìm kiếm điểm cân bằng. Làm thế nào để vừa bảo vệ lợi ích của con người, vừa tôn trọng quyền sống và không gian sinh tồn của các loài khác?

Theo Nguyệt Dạ | ZNews

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Nếu từng khóc khi xem phim “Mưu cầu hạnh phúc”, thì đây là cuốn sách bạn nên đọc

Published

on

Trong bộ phim Mưu Cầu Hạnh Phúc (The Pursuit of Happyness) ra mắt vào năm 2006 của đạo diễn Gabriele Muccino, diễn viên Will Smith vào vai Chris Gardner - một người cha đơn thân thất nghiệp, vô gia cư, phải vật lộn giữa cuộc sống bấp bênh, những đêm ngủ ở nhà ga, và giấc mơ đổi đời từ một chương trình thực tập không lương. Đó là một hành trình đầy khổ đau, nước mắt, nhưng cũng là bản hùng ca của lòng kiên cường và khát khao vươn lên.

Cùng năm 2006, chuyên gia tâm lý học Jonathan Haidt cho ra đời Giải Mã Hạnh Phúc, một công trình kết nối những minh triết cổ đại với khoa học hiện đại để trả lời câu hỏi muôn thuở: Hạnh phúc là gì, và làm sao để có được nó?

Khi đặt nhân vật Chris Gardner bên cạnh các giả thuyết về hạnh phúc của Haidt, ta nhận ra: Có những chân lý không bị mài mòn bởi thời gian hay hoàn cảnh, chẳng hạn như việc hạnh phúc không đến từ việc trốn tránh khổ đau, mà từ cách ta bước xuyên qua nó.

Will Smith và con trai Jaden Smith trong Mưu Cầu Hạnh Phúc.

"Con voi" và "người cưỡi voi": Cảm xúc và lý trí trong hành trình sinh tồn

Tác giả Jonathan Haidt dùng hình ảnh “con voi và người cưỡi voi” để ví von mối quan hệ giữa cảm xúc (con voi) và lý trí (người cưỡi). Trong phim, Chris Gardner nhiều lần bị cảm xúc dồn vào chân tường: Khi bị đuổi khỏi nhà, khi mất chỗ ngủ, khi con trai hỏi “Chúng ta có nhà không?”. Nhưng chính trong những khoảnh khắc ấy, “người cưỡi voi” - lý trí, bản lĩnh, lòng tin của Chris - vẫn kiên định dẫn đường.

Anh không để cảm xúc giận dữ, tuyệt vọng kiểm soát mình. Anh chọn hành động, kiên trì học hỏi, giữ vững phẩm giá ngay cả khi lau dọn toilet công cộng để có thêm chút tiền. Dù cảm xúc có lúc muốn gục ngã, anh vẫn tiếp tục hành động có lý trí, không để cơn tuyệt vọng làm tê liệt mình. Những lúc phải ngủ ở ga tàu với con trai, Chris vẫn giữ lòng tự trọng và tiếp tục cố gắng, giống như một người cưỡi đang cố gắng điều khiển một con voi đầy hoảng loạn.

Điều kiện ngoại cảnh và “ngưỡng hạnh phúc”

Sách Giải Mã Hạnh Phúc chỉ ra rằng con người có “mức độ hạnh phúc” nhất định. Ta có thể vui hoặc buồn nhất thời vì sự kiện bên ngoài, nhưng sau đó sẽ quay về mức hạnh phúc trung bình của mình. Thế nhưng, Haidt cũng lưu ý rằng có những yếu tố bên ngoài ảnh hưởng lâu dài đến hạnh phúc: nghèo đói, cô lập, hoặc bị sỉ nhục kéo dài.

Chris Gardner trải qua gần như tất cả những điều này, nhưng thay vì cam chịu, anh đã cố gắng tìm nhiều cách khác nhau để xoay chuyển số phận của bản thân, dẫu có những lúc rơi vào cảnh nghèo túng đến mức chỉ còn vỏn vẹn 30 đô la trong ví. Vì đã nỗ lực tự mình thay đổi hoàn cảnh nên khi thành công đến, anh không chỉ nhận được phần thưởng vật chất mà kèm theo đó còn là cảm giác xứng đáng, sự gắn kết với con trai, và lòng tự tôn được củng cố.

Ý nghĩa và mục đích sống: Cội nguồn của hạnh phúc bền vững

Haidt cho rằng hạnh phúc bền vững không đến từ việc theo đuổi khoái lạc (pleasure), mà đến từ việc sống có mục tiêu, có giá trị. Chris Gardner không chỉ muốn giàu mà hơn thế nữa, anh muốn trở thành một người cha xứng đáng, một con người có giá trị. Tình yêu dành cho con trai là kim chỉ nam dẫn lối, khiến anh không bỏ cuộc dù bị cả thế giới quay lưng.

Điều này khớp với một câu nói của triết gia Friedrich Nietzsche: "Nếu bạn có một lý do đủ lớn để sống, bạn có thể chịu đựng hầu hết mọi nỗi đau." (He who has a why to live for can bear almost any how).

Hạnh phúc không phải đích đến, mà là hành trình

Cuối phim, khi Chris được nhận vào làm chính thức, anh rưng rưng cố không bật khóc giữa đám đông, chạy vội đến nhà trẻ của con trai và ôm lấy con. Đó không chỉ là giây phút hạnh phúc đơn thuần, mà còn là sự giải phóng sau bao tháng ngày chịu đựng và không từ bỏ. Từ một nhân viên chào bán thiết bị y tế, cuộc đời Chris đã thay đổi. Đó là minh chứng cho giả thuyết cuối cùng của Haidt: “Hạnh phúc không phải là thứ mà bạn có thể tìm thấy, có được hoặc đạt được một cách trực tiếp. Bạn phải có được các điều kiện phù hợp và sau đó chờ đợi. Một số điều kiện đó nằm trong bạn, chẳng hạn như sự gắn kết thống nhất giữa các phần và cấp độ trong tính cách của bạn. Các điều kiện khác yêu cầu mối quan hệ với những thứ bên ngoài bạn: giống như cây cối cần mặt trời, nước và đất tốt để phát triển, con người cũng cần tình yêu, công việc và sự kết nối với một điều gì đó lớn lao hơn.”

Mưu Cầu Hạnh Phúc không kể lại con đường đạt đến thành công của một người đàn ông, mà đã khắc họa lại lòng kiên trì bền bỉ và ý chí quyết tâm vượt lên số phận. Giải Mã Hạnh Phúc không dạy ta cách để luôn hạnh phúc, mà cho ta công cụ để hiểu hạnh phúc thật sự là gì. Một bên là nhân vật trong phim, một bên là những giả thuyết được đúc kết từ hàng ngàn năm trí tuệ của nhân loại, giao nhau tại điểm giữa: sự gắn kết với cuộc sống, niềm tin vào một điều tốt đẹp và cao cả hơn chính bản thân mình.

Lam

Đọc bài viết

Cafe sáng