Trà chiều

Ảo giác hay cái bẫy của thời gian

Published

on

Ngày rồi lại đêm, đêm rồi lại ngày, cái vòng lặp của thời gian dễ cho ta cảm giác của một vòng tròn khép kín. Điều này tạo ra ảo giác rằng, ta có thể làm những việc mà bản thân nhận thức được là cần phải làm nhưng lại quá lười biếng nên cứ lại để ngày mai.

Cái ảo giác này đáng sợ thật, vì con người chúng ta chỉ sống ở hiện tại chứ không phải tương lai – câu nói “ngày mai là cái ngày không bao giờ đến” có nghĩa là như vậy đấy. Ngày mai luôn nằm ở tương lai, còn chúng ta chỉ luôn sống trong hiện thực của hôm nay mà thôi. Bạn được sinh ra ở hiện tại, sống ở hiện tại và cũng sẽ chết ở hiện tại, rồi bạn sẽ phải đích thân trải nghiệm chúng ở hiện tại chứ không phải ở một tương lai xa xăm nào cả. Nếu không ý thức được điều này, bạn sẽ phải hối hận rất nhiều khi đã thực sự trưởng thành.

Các bạn biết không, con người chúng ta là một tuyệt tác của tự nhiên, của tiến hoá đấy nhưng con người vẫn còn đầy khiếm khuyết. Một trong những khiếm khuyết ấy là việc chúng ta rất tệ hại trong việc hình dung ra những con số. Ví dụ, bạn có biết một triệu giây bằng với hơn 11 ngày nhưng một tỉ giây bằng với hơn 30 năm không? Vì cái khiếm khuyết này, con người chúng ta thường bỏ qua những thứ nhỏ nhặt, nhưng nhỏ không có nghĩa là không có gì cả. Một tờ báo rất nhẹ nên ta nói nó chẳng nặng gì cả và vô thức xem khối lượng của nó bằng 0, nhưng bạn sẽ sớm nhận ra điều này là sai khi phải cầm một chồng các tờ báo cũ. Số 0 nhân với số nào cũng bằng 0 cả, nhưng nếu không phải là số 0 thì cho dù nhỏ đến mức nào cũng có giá trị, khi tích góp lại với nhau chúng càng có giá trị đáng kể như ví dụ về chồng báo cũ kia. Thời gian cũng vậy đấy, chúng ta có thể lãng phí một phút, một giờ thậm chí một tuần, một năm nhưng rất ít người nhận ra và hiểu được rằng thời gian là một đi không trở lại. Thời gian không tuần hoàn, nó là tuyến tính. Qua một ngày, bạn sẽ già đi một chút, chỉ một chút thôi nhưng không phải là số 0. Khi một ngày trôi qua bạn không quay về vị trí cũ mà đã già đi một chút, đã vĩnh viễn mất đi một ngày để sống.

Thời gian là một con quái thú vô hình, âm thầm và lặng lẽ. Thời gian đáng sợ lắm đấy, không nanh, không vuốt nhưng tất cả mọi thứ trong vũ trụ này rồi đều sẽ bị thời gian nuốt chửng mà thôi. Những ngọn núi hùng vĩ nhất cũng có ngày trở thành cát bụi dưới sự bào mòn của gió, các vì sao trên trời rồi cũng tới lúc cạn năng lượng mà vụt tắt, không gì trong vũ trụ này là vĩnh cửu cả. Cái ngày ngôi sao mang ánh sáng cuối cùng vụt tắt, cả bản thân vũ trụ cũng sẽ thất bại trong cuộc chiến với thời gian. Còn đối với con người chúng ta, con quái thú mang tên thời gian biết rằng chúng ta vốn thuộc về nó. Đối với nó, chúng ta rất thú vị, thú vị hơn tất cả các con mồi khác nên nó muốn chơi đùa với chúng ta. Nó đặt ra cái bẫy mang tên ngày mai, để ta cứ nghĩ là thời gian còn nhiều, không việc gì phải vội cả. Nhưng buồn thay, nhiều lại không phải là vô tận, nhiều đến đâu cũng sẽ đến ngày dùng hết. Con quái thú ngày một tiến lại gần, mỗi lần ta đạp phải cái bẫy của ngày mai, nó lại tiến gần thêm một bước. Nó luôn ở đó kiên nhẫn chờ đợi, mỗi bước tiến lại gần nó lại cố tình để lộ một phần cơ thể để ta dễ nhìn thấy hơn như một cách bỡn cợt. Nhưng trong cơn say của cuộc sống, trong sự bận rộn của công việc, lạc mình trong những vui thú của thế gian, trong cuộc đua không ngừng nghỉ để có được những thứ mình muốn, dù là vô thức hay có chủ đích, chúng ta đã đẩy con quái thú vào điểm mù. Với sự kiêu ngạo và bỡn cợt của con quái thú, vài người đã thoáng nhìn thấy nó. Tiếc thay họ lại vấp phải cái bẫy của ngày mai: nó còn xa mà, vẫn còn cả khối thời gian để làm những việc ấy, những việc đó hay lắm nhưng giờ vẫn chưa phải lúc – những suy nghĩ ngây thơ khiến con quái thú càng khoái chí. Nhưng khi cái ngày con quái thú quá gần để có thể lờ đi, con người ta lại sợ hãi, lại hối hận và u sầu, lại tìm mọi cách để đẩy con quái thú ra xa, để duy trì sự sống, để có thể làm những việc mình hằng ao ước. Nhưng con quái thú vô tình ấy là một thế lực không thể bị chuyển dời. Nó là tất yếu, cả thế gian này ai cũng nên sợ nó, ai cũng có thể nhìn thấy nó, với cái trí tuệ mà con người chúng ta luôn tự hào, cái bẫy kia chỉ là trò trẻ con thôi. Nhưng chính sự ngạo mạn và cơn say cuộc sống đã làm con người ta mờ mắt. Con người càng hoảng sợ, càng bất ngờ, càng trách bản thân sao không nhìn thấy sớm hơn, rõ ràng thế kia mà. Tất cả những việc đó chỉ làm cho con quái thú càng thêm thoả mãn và làm con người càng thêm tuyệt vọng.

Đáng sợ là thế, nhưng gọi thời gian là con quái thú thì có phần hơi không công bằng. Bản chất thật sự của thời gian vừa là một món quà, vừa là một lời nguyền. Con quái thú luôn chầu chực kia là phần lời nguyền. Nếu chỉ khăng khăng tập trung vào nó thì bạn đã bỏ lỡ một món quà vô cùng đáng quý. Đó là món quà của sự sống, món quà của sự nhận thức. Cơ thể con người chỉ là sự tập hợp các vật chất thành một khối mà thôi. Những nguyên tử cacbon cấu thành nên da thịt của chúng ta cũng chẳng khác gì những nguyên tử cacbon trong than chì, trong kim cương, sắt trong máu, canxi trong xương. Tất cả những vật chất trong cơ thể này đều được tạo thành từ những vật chất tìm được trong tự nhiên. Điều làm chúng ta khác biệt với sỏi đá, với những vật chất vô cơ ngoài kia chính là nhận thức: nhận thức về bản thân, nhận thức về thế giới, nhận thức về vị trí của bản thân trong cái vũ trụ rộng lớn này, là thời gian được sống. Không như các vì sao trên bầu trời, được sinh ra, tồn tại hàng tỉ năm rồi chết đi mà chưa từng được biết bản thân là ai, chưa từng biết bản thân mình từng tồn tại, không có ước mơ, không hề biết niềm vui của cuộc sống. So với các vì sao ấy, chúng ta may mắn thật vì có được những món quà này. Quý giá là thế, nhưng món quà này của chúng ta sẽ có ngày bị lấy lại. Khi đã nhận món quà thì ta cũng nhận luôn một lời nguyền. Đó là con quái vật mang tên thời gian kia sẽ có ngày nuốt chửng ta, đưa ta vào quên lãng. Một thực tế khắc nghiệt nhưng lại là bất di bất dịch. Được biết đến niềm vui của sự sống cũng có nghĩa là sẽ có một ngày nếm trải nỗi sợ của cái chết, một sự trao đổi công bằng.

Nếu như tất cả vạn vật trong cái vũ trụ này đều sẽ chết thì việc được sống, được sinh ra, lớn lên, được biết bản thân là ai, có thể hiểu được cái cách mà thế giới này, cái vũ trụ lạnh lẽo này vận hành để rồi một ngày lãng quên tất cả và trở về lại thành vật chất vô tri so với việc mãi mãi là vật chất vô tri chưa từng được sống, cái nào tốt hơn nhỉ?

Nhưng tiếc thay, chúng ta đâu có quyền được lựa chọn, đúng không?

Được biết thời gian của bản thân là hữu hạn, cũng lại là một món quà đó chứ. Biết được điều này thì ta sẽ hiểu được thời gian quý giá đến nhường nào. Biết rằng thời gian không phải là chuỗi dài của những vòng lặp, những chu kì buồn chán mà thật ra quý hơn tất cả mọi thứ trên đời. Mỗi giây phút trôi qua, không gì có thể mua lại được, cơ thể này lại già đi một chút, thời gian của ta lại ngắn đi một chút, con quái vật kia lại tiến đến gần thêm một chút. Bạn có quyền sợ hãi, nhưng hãy biến nỗi sợ đấy thành niềm tin, thành động lực. Hãy sống thật nhanh, chứ đừng ù lì, lười biếng, sợ sệt trước những thử thách của cuộc đời, vì dù là thành công hay thất bại, tất cả rồi cũng sẽ qua đi thôi nhưng ít ra bạn đã cố gắng, bạn đã đã sống. Đồng thời, hãy cũng nhớ sống chậm lại nhé, sống chậm để biết quý trọng những gì mình đang có, tận hưởng cuộc sống, để ngắm nhìn bầu trời trong xanh, để cảm nhận làn gió mát. Hãy sống thật nhanh để làm những điều mình luôn muốn làm, để đạt được những ước mơ, những hoài bão của bản thân nhưng cũng phải nhớ dành thời gian để sống chậm, để biết thế giới này tươi đẹp thế nào, bản thân ta hôm nay đã may mắn thế nào so với bao con người khác, để biết bản thân cần làm gì để giữ gìn, để tiếp tục xây dựng những cái hạnh phúc này. Thời gian của bạn rồi sẽ trôi qua, rồi sẽ hết. Sử dụng cái thời gian ấy như thế nào, lựa chọn là ở bạn.

Hết.

Quý Tài


Có thể bạn sẽ thích



Click to comment

Viết bình luận

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Trà chiều

Văn hóa đọc tại Việt Nam: Hành trình tỉnh thức trong thời đại mất tập trung

Khi cả thế giới đang quay cuồng trong cơn lốc của tốc độ, của công nghệ số và mạng xã hội, văn hóa đọc – vốn là một hoạt động tĩnh tại, cô độc và đòi hỏi sự kiên nhẫn – bỗng trở thành hiện tượng lạ giữa đời sống hiện đại.

Published

on

Một cú chạm màn hình có thể đưa bạn tới bất kỳ đâu: từ buổi hòa nhạc ở Vienna đến một bữa ăn đường phố ở Bangkok, từ những khoảnh khắc riêng tư của người xa lạ đến bản tin thời sự lúc rạng đông. Nhưng càng dễ dàng kết nối, chúng ta lại càng khó khăn trong việc lắng nghe chính mình. 

Và trong cuộc hành trình ấy, đọc sách - hành động tưởng như đã cũ kỹ, đang âm thầm trở lại như một nơi trú ẩn cuối cùng của tâm hồn hiện đại.

Văn hóa đọc không chỉ là việc “đọc sách”

Văn hóa đọc không nên được định nghĩa đơn giản chỉ là hành vi tiếp nhận văn bản in ấn, cần phải nhìn nó như là một cấu trúc hệ giá trị, nơi người đọc không chỉ tiêu thụ thông tin, mà còn tương tác với tri thức, phản tư, và từ đó tạo ra tầng sâu văn hóa cá nhân. Nên hiểu đọc là một hành vi văn hóa, không chỉ là kỹ năng.

Thế nhưng, tại Việt Nam, hành vi đọc nhiều khi bị giản lược thành “hoạt động học thuộc”. Cái gốc của việc đọc để hiểu mình và hiểu thế giới vẫn còn mờ nhạt trong đời sống học đường lẫn đời sống đô thị.

Chúng ta từng được dạy rằng đọc là để biết nhiều hơn. Nhưng biết không đồng nghĩa với hiểu. “Biết” là quá trình tiếp nhận và lưu trữ dữ liệu dưới dạng thông tin. “Hiểu” vượt lên trên điều đó - nó đòi hỏi sự tham gia của trải nghiệm cá nhân, khả năng phân tích, đồng cảm và cả những va chạm nội tâm. Một tác phẩm có giá trị không chỉ cung cấp tri thức ngoại tại, mà còn tạo điều kiện cho chủ thể tiếp nhận được soi chiếu, phản tỉnh từ đó nhận diện những lớp ẩn sâu của bản thể qua hình ảnh của người khác trong trang sách. 

Khi một đứa trẻ đọc Những tấm lòng cao cả, em sẽ không chỉ học đạo đức, mà bắt đầu cảm nhận được trái tim nhân loại. Khi một thiếu niên lần đầu đọc Người xa lạ của Camus, cậu ấy có thể không lý giải nổi thế giới, nhưng sẽ bắt đầu đặt câu hỏi về nó và về chính mình.

Vấn đề không nằm ở việc thiếu sách, mà thiếu “thái độ văn hóa” với sách

Mặc dù Việt Nam có hơn 30.000 đầu sách xuất bản mỗi năm (theo Cục Xuất bản), thế nhưng lượng sách bán ra tập trung chủ yếu ở thể loại giải trí, ngôn tình, self-help, còn các dòng sách triết học, văn hóa, nhân văn… chiếm tỷ lệ nhỏ hơn. Ta không thiếu sách, ta thiếu một nền tảng thẩm mỹ và nhân văn để lựa chọn sách một cách có chủ đích.

Nguyên nhân không chỉ nằm ở thời đại số làm thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin, mà còn nằm ở cách giáo dục về đọc sách. Tại nhiều trường học, việc đọc vẫn gắn liền với hình thức kiểm tra, chấm điểm, làm bài văn nghị luận sách giáo khoa - điều khiến đọc sách trở thành một “nghĩa vụ” hơn là một hành trình khám phá. Gia đình, các bậc phụ huynh còn chưa thực sự nghiên cứu và đặt mối quan tâm lớn lao cho việc giáo dục con trẻ dẫn đến việc các em phụ thuộc quá nhiều vào các thiết bị công nghệ. 

Nhưng tín hiệu đáng mừng là trong những năm gần đây, chúng ta chứng kiến sự nở rộ của các phong trào đọc sách tự phát, không phải từ chỉ đạo hành chính, mà từ những con người đang đi tìm lại bản thân giữa cơn hỗn loạn của thông tin.

Đáng chú ý, sự phát triển của nền tảng số cũng không còn là lực cản, mà đang dần trở thành đòn bẩy cho việc tiếp cận sách: audio book, book podcast, nền tảng chia sẻ tóm tắt sách hay các cộng đồng đọc sách online đang lan tỏa mạnh mẽ. Sách không còn là một vật thể bất động mà trở thành dòng chảy đồng hành với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, âm thanh và cảm xúc.

Tất cả đang làm sống lại một giá trị xưa cũ: sự tĩnh lặng nội tâm. Đọc sách giờ đây không chỉ là tiếp nhận thông tin, mà là một hành động phản kháng với sự phân tán, ồn ào, và tiêu dùng giải trí mang tính chất "mì ăn liền".

Văn hóa đọc trong thời đại “siêu dữ liệu”

Thách thức lớn nhất với văn hóa đọc trong thời đại kỹ thuật số không phải là sự biến mất của sách giấy, mà là sự thoái hóa khả năng tập trung, năng lực phản tư và thái độ nghiêm túc của con người với tri thức. Chúng ta sống trong thời đại mà nội dung có thể bị tiêu thụ như thức ăn nhanh, nơi mọi người “đọc để phản ứng”, thay vì “đọc để cảm nghiệm”. Bởi vậy, chọn đọc - nhất là đọc sâu, đọc chậm giờ đây không chỉ là một lựa chọn mang tính trí tuệ, mà còn là một cách gìn giữ bản thân trước sự xao nhãng của thế giới hiện đại.

Đọc là kháng cự lại tốc độ. Là từ chối cái dễ. Là chọn cái sâu - dù biết nó chậm.

Văn hóa đọc giờ đây không chỉ là sách, mà còn là cách ta sống. Không chỉ là hành động cá nhân. Nó phản ánh cả một văn hóa. Một đất nước biết trân trọng sách là một đất nước không dễ bị lãng quên ký ức. Một thế hệ đọc sách là một thế hệ có nội lực.

Ở Việt Nam, từng có một thế kỷ mà sách được đọc bằng ánh đèn dầu, được chép tay, được truyền tay như những báu vật. Sách đi qua chiến tranh, qua đói nghèo, qua đạn bom, nhưng vẫn sống. Vấn đề của hôm nay không phải là thiếu sách, mà là quá nhiều thứ giành giật tâm trí ta khỏi sách.

Vấn đề sâu xa hơn: ta không còn coi đọc là một phần của việc sống đẹp. Thế giới đang dần lãng quên sự im lặng, sự chậm rãi, sự suy tư. Trong truyền thống tư tưởng phương Đông, đọc không phải là phương tiện để đạt được cái bên ngoài, mà là trở về với cái bên trong. Từ thời Lão - Trang, việc học, việc đọc vốn gắn liền với sự tĩnh tại của tâm. Đọc là tu thân. Đọc là dưỡng khí. Đọc là hành động đi ngược lại với sự xao động của đời sống, để khơi mở “minh tâm kiến tánh”, thấy lại chân diện mục của chính mình. 

Ngày xưa, các nho sĩ khi đọc sách thường đặt một bát nước trong veo bên cạnh, để “nếu tâm xao động thì nước đục” như một cách tự phản tỉnh. Người đọc không chỉ là kẻ truy cầu tri thức, mà còn là người gìn giữ đạo lý, tiết tháo và sự lặng thầm bền bỉ của văn hóa.

Trong thời đại siêu kết nối hiện nay, nghịch lý lớn nhất là con người càng lúc càng rỗng hơn giữa vô số dữ liệu. Chúng ta “biết” rất nhiều thứ nhưng lại hiểu rất ít điều, và càng ít sống sâu. Văn hóa đọc nếu được xem là một hệ sinh thái văn hóa bền vững - chính là cơ chế tự phòng vệ của trí tuệ trước sự tha hóa của thị hiếu và tốc độ.

Bởi vì đọc không chỉ là để “biết”, mà để nghi ngờ cái mình biết. Không chỉ để “giỏi lên”, mà để hiểu mình và hiểu người hơn. Và không chỉ để có tri thức, mà để trở nên người hơn trong thế giới ngày càng thiếu vắng chất người. 

Đọc - tự bản thân nó là một hành động kháng cự lại sự lãng quên, sự cạn mỏng và cả sự dễ dãi. Nó khơi mở lại điều tưởng như đã mất: một chiều sâu văn hóa không thể số hóa, không thể sao chép, thứ văn hóa được chưng cất từ mỗi lần lật trang, từ mỗi khoảnh khắc im lặng tự đối diện chính mình. Để được sống với một trái tim có lớp lang. 

Và nếu phải chọn một hành động lặng lẽ nào đó để định nghĩa tinh thần của một dân tộc đang muốn trở mình từ bên trong, thì đó hẳn phải là: đọc sách.

Ngọc Trâm

Đọc bài viết

Trà chiều

Vẻ đẹp từ những cuộc đời bình thường

Không cần phải nổi bật, bạn vẫn có thể sống một đời ý nghĩa.

Published

on

Làm người bình thường giờ đây bị ngầm hiểu là một thất bại trong một thế giới say mê những con người xuất chúng. Từ những giải vàng trong các trường tiểu học đến danh hiệu “nhân viên xuất sắc của tháng”; từ những tấm hình, thước phim được chọn lựa kĩ càng để đăng trên Instagram đến cuộc đua trở thành “phiên bản rực rỡ nhất của chính mình”, văn hóa của chúng ta không ngừng nâng cao chuẩn mực cho những tính từ “thành công”, “xứng đáng” hoặc thậm chí là “đủ”. Nhưng liên tục chạy đua để trở thành người xuất chúng liệu có khiến chúng ta hạnh phúc hơn hay chỉ đang gieo thêm lo âu, mặc cảm và đứt gãy trong kết nối giữa người với người?

Ẩn giấu trong những cuộc đời không mấy nổi bật vẫn tồn tại sự bình yên sâu lắng, đích đến đáng quý, thậm chí là vẻ đẹp đáng tôn vinh. Có lẽ đã đến lúc ta nên giành lại chân lý ấy - rằng không cần rực rỡ để sống một đời đáng sống.

Những chuẩn mực ngày càng leo cao

Ngay cả trẻ con giờ đây cũng không thoát khỏi chuỗi dài những kì vọng từ gia đình và xã hội. Trước kia, thời chúng ta đi học, “trung bình” được coi là nền tảng để phấn đấu, không có gì đáng xấu hổ. Nhưng nhìn xem, lũ trẻ bây giờ đang bị áp lực phải trở thành những người có thành tựu từ khi còn chưa học được cách chơi đùa vô tư. Giành được điểm A vẫn bị coi là chưa đủ tốt nếu chúng không mang thêm giải thưởng, tham gia hoạt động ngoại khóa và trong vai những người dẫn dắt, lãnh đạo đội nhóm. Những rào chắn vô hình không ngừng cao lên, vì thế chẳng ngạc nhiên khi những sinh viên mới bước vào ngưỡng cửa đại học hay thị trường lao động đã kiệt sức thay vì hạnh phúc. 

Mạng xã hội chỉ đổ thêm dầu vào lửa, đốt cháy cuộc đua kì vọng ấy hơn. Không dừng lại ở việc lướt xem những khoảnh khắc rực rỡ của người khác, chúng ta bắt đầu so sánh với cuộc đời chưa được đánh bóng của bản thân. Đọc được câu chuyện về những bạn trẻ 22 tuổi khởi nghiệp, đi du lịch vòng quanh thế giới, tự sắm nhà riêng - ta cảm thấy mình tụt lại vì mỗi ngày chỉ dậy đi làm và thanh toán hóa đơn. Những điều ấy trước kia từng được coi là phi thường, nay bỗng hóa tiêu chuẩn tối thiểu.

Ngay cả trong đời sống riêng, áp lực vẫn len lỏi. Ta phải là những người yêu lý tưởng, cha mẹ dịu dàng, giỏi chăm sóc bản thân và công dân đầy chánh niệm - tốt nhất là xong hết trước 9 giờ sáng. Người ta truyền nhau một quan niệm hiện đại, rằng: bạn đang lãng phí tiềm năng nếu không tối ưu từng giây phút của cuộc đời mình.

Nhưng nếu tiềm năng không phải là một chiếc thang để leo, mà là một không gian để ta an trú thì sao?

Phẩm giá ẩn sau lựa chọn một đời an yên

Hãy đổi cách ta kể câu chuyện. Sẽ ra sao nếu một cuộc sống “tầm trung” lại chính là một công việc đủ nuôi sống bản thân, những mối quan hệ đầy yêu thương, và một mái nhà rộn tiếng cười xen lẫn tiếng bát đũa? Không phải thứ để ta trốn chạy khi nhắc đến, mà là điều đáng để gìn giữ và trân trọng đúng không?

Thật tuyệt khi bạn xuất hiện trên mạng xã hội với những khoảnh khắc như vậy, dù cho chẳng có lời tán dương nào. Chúng ta vẫn luôn cần một người bạn chân thành, một người lạ biết cảm thông, và một đồng nghiệp đáng tin cậy. Những vai trò ấy hiếm khi xuất hiện trên mạng xã hội, nhưng chúng là sợi chỉ âm thầm dệt nên kết cấu bền chặt của xã hội -  điều mà danh vọng và tiền bạc đôi khi không thể làm được.

Hãy nghĩ về những giáo viên, lao công, y tá, tài xế, đầu bếp, điều dưỡng - những con người mà công việc thầm lặng của họ vẫn đang giữ cho thế giới vận hành. Họ có thể không bao giờ được gọi tên rộng rãi, nhưng công sức của họ chạm đến cuộc sống của biết bao người. Những tên gọi nghề nghiệp nghe có vẻ “bình thường”, nhưng những gì họ làm được thì không hề nhỏ bé.

Bình thường không có nghĩa là tầm thường. Đó là sự biết đủ với những gì bạn có, thay vì liên tục đem so với những cuộc đời khác. Đó là việc bạn hiểu rằng mình không thất bại chỉ vì không xuất chúng - chỉ cần là một con người đã luôn là điều đặc biệt. 

Những đánh đổi phía sau niềm tin phải trở nên xuất chúng

Bị cuốn vào cuộc đua theo đuổi sự vĩ đại thường dẫn ta đến tình trạng kiệt sức, lo âu và cô đơn. Chủ nghĩa cầu toàn gây ra chứng tê liệt cảm xúc, còn việc so sánh khiến ta đánh mất niềm vui. Ai cũng có thể “trên mức trung bình” - rõ ràng về mặt thống kê quan niệm này sai. Ấy vậy mà xã hội vẫn tiếp tục bán giấc mơ ấy, và ta vẫn tiếp tục mua nó, rồi cảm thấy mình chưa bao giờ đủ.

Ở một góc độ khác, việc tôn vinh thành công thái quá cũng hình thành một tâm thức thiếu hoàn thiện: nếu chỉ có một vài người ở đỉnh cao, thì phần còn lại ắt phải là kẻ thua cuộc. Nhưng cuộc sống đâu phải là một bảng xếp hạng, nó là bức tranh khảm đầy những niềm vui nhỏ bé, những khoảnh khắc yên tĩnh, và những kết nối thành thật giữa con người với nhau.

Ta chỉ thực sự sống trong hiện tại khi ngừng đuổi theo những cột mốc tiếp theo. Ta có thể tìm thấy sự đủ đầy, không phải trong việc trở nên khác biệt, mà trong cảm giác được thuộc về gia đình, cộng đồng và chính bản thân mình.

Viết lại định nghĩa “cuộc đời ý nghĩa”

Định hình lại những gì là cốt lõi của cuộc sống đòi hỏi sự can đảm - nhất là trong nền văn hóa đầy rẫy phô trương. Nó đồng nghĩa với việc khước từ lối sống "cày cuốc", chọn thầm lặng thay vì tiếng tăm, chọn sống sâu thay vì sống gấp, chọn sống đúng với hệ giá trị riêng của bản thân thay vì đứng trên những tiếng vỗ tay hào nhoáng.

Một cuộc đời ý nghĩa không được xây nên từ giải thưởng hay thuật toán mà được dệt từ những cuộc trò chuyện chân thật, những thói quen bồi đắp nên chúng ta, những bữa cơm trong gian bếp, những bước đi chậm rãi, những cử chỉ tử tế nhỏ nhoi - và nghỉ ngơi mà không mang theo cảm giác tội lỗi.

Hà Nhi dịch từ Psychology Today

Đọc bài viết

Trà chiều

“Cạm bẫy tiện lợi” của AI

Published

on

Vào thứ Sáu ngay trước ngày khai mạc Hội sách Thiếu nhi Bologna, OpenAI đã tung ra công nghệ tạo hình ảnh mới tích hợp trong GPT-4o. Công nghệ này giới thiệu các khả năng đa phương thức tiên tiến, cho phép người dùng tạo ra những hình ảnh vô cùng chi tiết bằng nhiều phong cách nghệ thuật đa dạng. Gần như ngay lập tức, người dùng đã thử tạo hình ảnh theo phong cách thẩm mỹ đặc trưng của Studio Ghibli và thử nghiệm với nhiều phong cách minh họa sách thiếu nhi kinh điển. Độ chính xác của kết quả và khả năng bắt chước các họa sĩ minh họa nổi tiếng của công nghệ này đã thực sự gây sốc cho những người đang tề tựu tại Bologna.

Nổi bật trong các tiếng nói quan ngại về những bước tiến mới này là Nurgül Senefe, họa sĩ minh họa người Thổ Nhĩ Kỳ. Bà là nhà sáng lập của tổ chức vận động Illustrator’s Platform và Mạng lưới ZNN, một công ty đại diện tác giả và họa sĩ minh họa, đồng thời là Tổng Thư ký của Diễn đàn Họa sĩ Minh họa Châu Âu. Bà Senefe chia sẻ với tờ Publisher Weekly rằng, “sự lười biếng trong nhận thức” đang đe dọa khiến con người ngày càng phụ thuộc vào AI.

Bà Nurgül Senefe. Nguồn: Diễn đàn Họa sĩ Minh họa.

Từ kinh nghiệm điều hành một tổ chức với 400 nhân sự đang tận tâm bảo vệ quyền của họa sĩ minh họa và xây dựng những phương thức kinh doanh bền vững, bà Senefe cho rằng: “Điểm yếu lớn nhất của con người là cảm giác vui sướng đến từ sự tiện lợi mà AI mang đến”.

Mạng lưới ZNN hoạt động như một cầu nối trung gian giữa họa sĩ và bên đặt hàng, giúp thiết lập các quy chuẩn tối ưu cho ngành, đồng thời giám sát quy trình đặt hàng tác phẩm. Công việc của họ nay càng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết khi AI ngày một tác động mạnh mẽ đến lĩnh vực sáng tạo.

“Đặc biệt với trí tuệ nhân tạo, chúng tôi đang nỗ lực xây dựng một nền tảng để đại diện cho quyền lợi của họa sĩ minh họa”, bà Senefe cho biết.

Khi khảo sát các thành viên trong tổ chức, bà Senefe thường đưa ra một câu hỏi lấy ví dụ từ bộ phim Ma trận (The Matrix), hỏi họ sẽ chọn viên thuốc nào – đỏ hay xanh. “Mọi người đều nói, ‘Tôi sẽ chọn viên màu đỏ’, bà kể lại, dùng phép ẩn dụ này để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ chính mình “tỉnh táo nhận thức về những gì đang diễn ra hôm nay”.

Mối bận tâm hàng đầu của bà Senefe xoay quanh chính bản chất của con người. “Nếu bạn không ý thức được hành vi của mình, nó sẽ dần định hình nên tính cách của bạn.” Dù vấp phải sự phản đối từ nhiều chuyên gia sáng tạo – “Mọi người nói chúng ta không sử dụng AI tạo sinh, chúng ta chống lại nó”, bà vẫn quan sát thấy người ta tiếp tục thử nghiệm công nghệ này và ghi nhận rằng một số người cho biết nó “khá tiện lợi”.

Bà Senefe nhận định: Yếu tố tiện lợi này chính là mấu chốt của vấn đề. Bà cũng đưa ra các ví dụ tương tự trong đời thực. “Nếu bạn để ý, tôi chắc chắn bạn sẽ thấy ở ga tàu điện hoặc nhà ga xe lửa, mọi người xếp hàng dài hàng mét chỉ để đi thang cuốn, nhưng tại sao họ không leo thang bộ cơ chứ?” Các ví dụ khác bao gồm sự lệ thuộc của xã hội vào thức ăn nhanh, bất chấp những rủi ro sức khỏe đã được chứng minh, hay việc nhiều bậc cha mẹ dùng máy tính bảng làm "người giữ trẻ kiểu mới cho con” khi quá tải hay xao nhãng.

Họa sĩ Hayao Miyazaki, đồng sáng lập Studio Ghibli luôn thể hiện sự phản đối mạnh mẽ đối với AI trong sáng tạo. Trong bộ phim tài liệu Never - ending man: Hayao Miyazaki năm 2016, khi được giới thiệu về một dự án hoạt hình sử dụng AI, ông Hayao Miyazaki đã thẳng thừng chỉ trích công nghệ này. Ông gọi nó là "một sự xúc phạm đến cuộc sống" và nhấn mạnh rằng nghệ thuật không chỉ là kỹ thuật mà còn là cảm xúc, trải nghiệm và tinh thần con người.

Bà Senefe tỏ ra lo lắng về một khả năng trong tương lai, nơi những người làm sáng tạo cuối cùng sẽ phải “làm việc cho máy móc”, khi các nhà xuất bản có khả năng chọn AI thay vì sản phẩm của con người vì chúng “quá tiện lợi, rẻ, hiệu quả và nhanh chóng”.

“Dần dà, chúng ta sẽ quen xem cái ‘chưa đủ’ là đủ, ‘không đẹp’ là đẹp, ‘phi nghệ thuật’ là nghệ thuật. Điều này sẽ kéo tụt mặt bằng giá trị của nhận thức chung, hiểu biết và sự chấp nhận của xã hội, làm thay đổi cả một lĩnh vực mà chúng ta thậm chí không hề hay biết”.

Để mô tả quá trình bình thường hóa đáng lo ngại này, bà Senefe đã đặt hàng một bức tranh minh họa dựa trên ẩn dụ về con ếch trong nồi nước đang nóng dần lên, không nhận ra mối nguy hiểm đang cận kề. Bức tranh này đặt ra một câu hỏi nhức nhối: “Bạn sẽ dùng AI một cách có ý thức và để máy móc phục vụ cho bạn, hay bị AI thống trị và trở thành tay chân cho máy móc?”

“Thử thách lớn nhất của chúng ta trong cuộc đối đầu với AI chính là sự lười biếng trong nhận thức”, bà Senefe kết luận. Bà cho rằng, cũng như sự nghiện ngập và các thói quen độc hại khác, sự phụ thuộc vào AI có thể bén rễ từ từ và len lỏi vào đời sống một cách khó nhận biết nếu giới chuyên môn sáng tạo không duy trì cảnh giác.

Hoàng Thảo dịch từ Publishers Weekly

Đọc bài viết

Cafe sáng