Trà chiều

7 cú lừa đảo ngoạn mục trong lịch sử

Published

on

P.T. Barnum, Anna Delvey, Elizabeth Holmes,…. câu chuyện về các tay lừa đảo xảo quyệt luôn có sức hấp dẫn lạ lùng với công chúng. Các mánh lới vĩ đại nhất không đơn giản là trò hên xui may rủi xuất phát từ lòng tham vô đáy của một cá nhân bất tài; chúng là kết quả của trí óc tài hoa nhưng lầm lỗi, khả năng phát hiện lỗ hổng pháp luật và đào khoét vào điểm mù tâm lý của nạn nhân để trục lợi và thỏa mãn cái tôi thổi phồng.

Ngày Cá tháng Tư là dịp lý tưởng để tìm hiểu về 7 phi vụ lừa đảo đáng nhớ trong lịch sử. Từ y học, xây dựng, điêu khắc đến xuất bản,… lĩnh vực nào cũng là mảnh đất béo bở để những “ảo thuật gia tâm lý” này ra tay kiếm chác. Và ngoạn mục nhất là, không phải ai cũng phải vào khám ngồi chơi xơi nước – những kẻ khôn ngoan nhất ôm lợi về tay nhưng vẫn bình an vô sự.

*

1. Ả y tá giả mạo trục lợi từ dịch bệnh

Ngay cả theo tiêu chuẩn đạo đức thấp lè tè của lừa đảo, Julia Lyons vẫn nổi bật là kẻ tàn nhẫn hạng nhất. Trong đại dịch cúm năm 1918, Lyons (dưới tên giả) “tình nguyện” đến Chicago làm y tá để chăm sóc các bệnh nhân mắc bệnh nan y tại nhà. Mặc dù được đào tạo bài bản trong lĩnh vực đánh cắp séc và đổi thành tiền mặt, ả hoàn toàn khiếm khuyết kiến thức y khoa. Ả tin chắc rằng, vì đất nước đang rơi vào cảnh hiểm nghèo và cần sự trợ giúp cấp thiết của nhân viên y tế, chẳng ai có thời gian tra xét kĩ càng. Linh tính của ả chính xác.

Nhân viên tình nguyện làm việc trong đại dịch cúm năm 1918 | Ảnh: Library of Congress/Reuters

Lyons chẳng mấy quan tâm đến việc điều trị bệnh nhân; ả tập trung hết thời gian và công sức để bòn rút tài khoản của họ. Bên cạnh việc đánh cắp tiền mặt và các vật giá trị, cô nàng còn mua đơn thuốc rẻ tiền và đội giá lên, điển hình là một bệnh nhân phải chi 100 đô-la chỉ để có được bình ô-xy trị giá vỏn vẹn 5 đô-la. Cuối cùng thì ả cũng bị tống vào tù, dù đã khăng khăng biện hộ rằng hoàn cảnh đưa đẩy mình vào con đường phạm tội.

2. Gã đàn ông “sale” cả tháp Eiffel

Đến bây giờ, chúng ta vẫn không biết nhiều về cuộc đời của Victor Lustig, kể cả tên thật của hắn ta. Lustig là tay làm hàng giả khét tiếng, nhưng cú lừa đỉnh cao của hắn diễn ra vào năm 1925, khi hắn làm giả giấy tờ chứng mình rằng mình là “Phó Tổng giám của Ministère de Postes et Télégraphes (Bộ Bưu chính và Điện báo Pháp)”. Tiền đề cực đơn giản: Lustig hẹn gặp nhiều đơn vị buôn sắt vụn và bảo họ rằng Tháp Eiffel – bấy giờ đang tình trạng xuống cấp trầm trọng – sẽ bị dỡ bỏ và vật liệu sắt sẽ được bán cho bên trả giá cao nhất.

Ai cũng cho đây là món hời, nhưng Lustig đặc biệt chú ý đến André Poisson, thỏ thẻ đề nghị Poisson “hối lộ” mình để nhận được vụ giao dịch này. Sau khi cầm được tiền trên tay, Lustig bỏ trốn khỏi Pháp nhưng chẳng mấy chốc mà quay về cố hương để lặp lại trò lừa đảo trên. (Hắn ta đoán chính xác rằng, Poisson vì quá xấu hổ nên chẳng dám kể cho ai về vụ này.)

Ai mua tháp Eiffel không? | Ảnh: Huy Phan

3. Stanley Kubrick, hàng nhái

Nếu bạn định mạo danh một đạo diễn phim lừng lẫy, Stanley Kubrick là lựa chọn tuyệt vời. Thời điểm còn sống, tuy được đánh giá cao qua các tác phẩm The ShiningFull Metal Jacket, Kubrick vẫn sống ẩn dật – gương mặt của ông không được công chúng biết đến và ghi nhớ nhiều như Steven Spielberg hay Martin Scorsese. Điều đó mở ra cơ hội để Alan Conway (tên khai sinh là Eddie Alan Jablowsky) liên tục xạo sự.

Trong giai đoạn đầu những năm 1990, Conway lang thang khắp nước Anh, mạo nhận là Kubrick và khai thác được một đại dương khán thính giả, nhà phê bình sân khấu, diễn viên và nhân viên trong ngành giải trí sẵn lòng nghe hắn diễn thuyết. Chiến lợi phẩm của gã ta chẳng nhiều nhặn gì – vài bữa tối miễn phí và quyền lui tới hậu trường (mặc dù vợ của Kubrick tố cáo Conway đã “dùng mồi nhử vai diễn để gạ gẫm các cậu trai”), Conway xoay sở mánh lời này trong nhiều năm dài. Điều lạ lùng nhất là thời điểm mất của cả Conway và đạo diễn Kubrick thật chỉ cách nhau vài tháng.

Stanley Kubrick hàng thật giá thật | Ảnh: Britannica

4. Nhật ký của Hitler

Đây là phi vụ báo chí thế kỷ: năm 1983, tờ The Sunday Times London xuất bản nhiều trang nhật ký được cho là do chính tay kẻ khét tiếng nhất thế kỷ XX – Adolf Hitler – viết. Biên tập viên của tờ báo, Frank Giles, đã cẩn trọng hợp tác với nhiều sử gia uy tín để xác thực và đi đến kết luận chúng là hàng thật. Phũ phàng thay, đống nhật ký trên là tác phẩm của một thợ rèn người Đức tên Konrad Kujau, người đã kiếm chác được từ phí xuất bản tại Đức và các quốc gia khác. (Kujau đã bán 60 tập nhật ký giả cho nhà xuất bản Stern với giá 4,8 triệu đô-la.) Vào phút chót, tờ Sunday Times đã nhận được thông tin này, nhưng chủ biên tờ báo – Rupert Murdoch – ra lệnh tiếp tục in. Kujau sau đó bị kết tội lừa đảo và ngồi tù ba năm.

Sau khi được thả, hắn vẫn gặp rắc rối khi sở hữu vũ khí không có giấy phép. Một thẩm phán người Đức bảo Kujau “rành rành là một gã u mê những thứ trái pháp luật.”

Konrad Kujau và “kiệt tác” của mình | Ảnh: Alchetron

5. Nàng công chúa kỳ bí

Năm 1817, cư dân ngôi làng nhỏ ở Almondsbury (Anh Quốc) bắt đầu đồn thổi về một vị khách lạ trong thị trấn. Tên nàng là Caraboo. Bằng một thứ ngôn ngữ ngoại lai, nàng thuật lại với thông dịch viên rằng mình là công chúa xuất thân từ hòn đảo Javasu ở Ấn Độ Dương, và nàng đang trốn chạy khỏi bọn cướp biển. Thị trấn nhỏ bé lấy làm vinh dự khi được diện kiến một thành viên hoàng tộc, và ngay sau đó quan chức địa phương bắt đầu tổ chức những bữa tiệc đắt đỏ và xa hoa để khoản đãi nàng.

Nhưng Javasu chỉ tồn tại trong hư cấu, và Công chúa Caraboo cũng không có chút dính líu gì với hai chữ “hoàng gia”. Cô ta tên thật là Mary Baker, con gái của một thợ săn. Sau khi một chủ nhà trọ nhận ra Baker từ mô tả trên báo, sự nghi ngờ ngày càng tăng. Lời đồn đến tai bà Worrall, vợ của thẩm phán Samuel Worrall. Lấy cớ mời Caraboo đến làm người mẫu tranh chân dung, bà dụ ả đến Bristol để người chủ trọ kia nhận diện. Baker nhận tội, rằng đây là giải phải thoát nghèo bằng cách “fake it till you make it” (theo đúng nghĩa đen).

Chân dung “công chúa Caraboo” | Ảnh: Wikipedia Commons

6. Phi vụ lừa đảo đồ gốm thời tiền-Colombia

Năm 1974, Brígido Lara nằm trong băng nhóm bị bắt và buộc tội cướp phá tạo tác đồ gốm thời tiền Colombia. Nhưng Lara kiên quyết phủ nhận tội danh vì – gã khăng khăng – đây toàn hàng giả! Lara thừa nhận mình đã dùng đất sét để tạo ra các mẫu hàng nhái, mô phỏng tác phẩm từ nền văn minh Mesoamerican và bán chúng. Mặc dù gã khẳng định mình “chưa bao giờ quảng cáo đây là hàng thật”, gã thừa biết rất nhiều đối tác của mình sau đó sẽ bán lại cho người khác như thể đây thực sự là tác phẩm của thời cổ.

Đối mặt với bản án 10 năm tù giam vì tội cướp phá di sản văn hóa, Lara thuyết phục cai ngục cung cấp đất sét và dụng cụ để chứng minh mình “vô tội”. Sau khi được thả, anh được bảo tàng Museo de Antropología de Xalapa thuê về làm việc. Dù Lara đã trở về chính đạo, đồ giả của anh vẫn thi thoảng xuất hiện tại nhiều bảo tàng và buổi đấu giá trên thế giới, dẫn đến việc Lara phải xuất đầu lộ diện để làm sáng tỏ.

Brígido Lara | Ảnh: Jesse Lerner

7. Tòa nhà chọc trời… lùn nhất thế giới

Chắc chẳng mấy ai coi một tòa nhà cao 12 mét là “chọc trời”. Người dân địa phương vẫn truyền tai nhau rằng, vào năm 1919, một tòa nhà ở Wichita Falls (Texas, Mỹ) xuất hiện sau khi chủ đầu tư tên J.D. McMahon thuyết phục cư dân rằng hắn sẽ xây dựng một cơ ngơi khổng lồ vươn thẳng lên chín tầng mây cao. Sau khi nhét túi 200.000 đô-la, hắn ta dựng lên một tòa nhà chỉ cao 4 tầng (40 feet) — thì ra số đo trong giấy tờ được tính theo đơn vị inch chứ không phải feet, một chi tiết quan trọng không ai nhận ra.

McMahon bình an vô sự, còn dân địa phương thì muốn độn thổ sau khi biệt danh “tòa nhà chọc trời lùn nhất thế giới” ra đời.

“Tòa nhà chọc trời” Newby–McMahon | Ảnh: The Bluebeam Blog

Hết.

Mèo Heo lược dịch.

Bài viết gốc 21 of the Wildest Cons in History đăng tại Mental Floss.

Click to comment

Viết bình luận

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Trà chiều

Văn hóa đọc tại Việt Nam: Hành trình tỉnh thức trong thời đại mất tập trung

Khi cả thế giới đang quay cuồng trong cơn lốc của tốc độ, của công nghệ số và mạng xã hội, văn hóa đọc – vốn là một hoạt động tĩnh tại, cô độc và đòi hỏi sự kiên nhẫn – bỗng trở thành hiện tượng lạ giữa đời sống hiện đại.

Published

on

Một cú chạm màn hình có thể đưa bạn tới bất kỳ đâu: từ buổi hòa nhạc ở Vienna đến một bữa ăn đường phố ở Bangkok, từ những khoảnh khắc riêng tư của người xa lạ đến bản tin thời sự lúc rạng đông. Nhưng càng dễ dàng kết nối, chúng ta lại càng khó khăn trong việc lắng nghe chính mình. 

Và trong cuộc hành trình ấy, đọc sách - hành động tưởng như đã cũ kỹ, đang âm thầm trở lại như một nơi trú ẩn cuối cùng của tâm hồn hiện đại.

Văn hóa đọc không chỉ là việc “đọc sách”

Văn hóa đọc không nên được định nghĩa đơn giản chỉ là hành vi tiếp nhận văn bản in ấn, cần phải nhìn nó như là một cấu trúc hệ giá trị, nơi người đọc không chỉ tiêu thụ thông tin, mà còn tương tác với tri thức, phản tư, và từ đó tạo ra tầng sâu văn hóa cá nhân. Nên hiểu đọc là một hành vi văn hóa, không chỉ là kỹ năng.

Thế nhưng, tại Việt Nam, hành vi đọc nhiều khi bị giản lược thành “hoạt động học thuộc”. Cái gốc của việc đọc để hiểu mình và hiểu thế giới vẫn còn mờ nhạt trong đời sống học đường lẫn đời sống đô thị.

Chúng ta từng được dạy rằng đọc là để biết nhiều hơn. Nhưng biết không đồng nghĩa với hiểu. “Biết” là quá trình tiếp nhận và lưu trữ dữ liệu dưới dạng thông tin. “Hiểu” vượt lên trên điều đó - nó đòi hỏi sự tham gia của trải nghiệm cá nhân, khả năng phân tích, đồng cảm và cả những va chạm nội tâm. Một tác phẩm có giá trị không chỉ cung cấp tri thức ngoại tại, mà còn tạo điều kiện cho chủ thể tiếp nhận được soi chiếu, phản tỉnh từ đó nhận diện những lớp ẩn sâu của bản thể qua hình ảnh của người khác trong trang sách. 

Khi một đứa trẻ đọc Những tấm lòng cao cả, em sẽ không chỉ học đạo đức, mà bắt đầu cảm nhận được trái tim nhân loại. Khi một thiếu niên lần đầu đọc Người xa lạ của Camus, cậu ấy có thể không lý giải nổi thế giới, nhưng sẽ bắt đầu đặt câu hỏi về nó và về chính mình.

Vấn đề không nằm ở việc thiếu sách, mà thiếu “thái độ văn hóa” với sách

Mặc dù Việt Nam có hơn 30.000 đầu sách xuất bản mỗi năm (theo Cục Xuất bản), thế nhưng lượng sách bán ra tập trung chủ yếu ở thể loại giải trí, ngôn tình, self-help, còn các dòng sách triết học, văn hóa, nhân văn… chiếm tỷ lệ nhỏ hơn. Ta không thiếu sách, ta thiếu một nền tảng thẩm mỹ và nhân văn để lựa chọn sách một cách có chủ đích.

Nguyên nhân không chỉ nằm ở thời đại số làm thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin, mà còn nằm ở cách giáo dục về đọc sách. Tại nhiều trường học, việc đọc vẫn gắn liền với hình thức kiểm tra, chấm điểm, làm bài văn nghị luận sách giáo khoa - điều khiến đọc sách trở thành một “nghĩa vụ” hơn là một hành trình khám phá. Gia đình, các bậc phụ huynh còn chưa thực sự nghiên cứu và đặt mối quan tâm lớn lao cho việc giáo dục con trẻ dẫn đến việc các em phụ thuộc quá nhiều vào các thiết bị công nghệ. 

Nhưng tín hiệu đáng mừng là trong những năm gần đây, chúng ta chứng kiến sự nở rộ của các phong trào đọc sách tự phát, không phải từ chỉ đạo hành chính, mà từ những con người đang đi tìm lại bản thân giữa cơn hỗn loạn của thông tin.

Từ các dự án như: “Sách và Hành động” (gắn việc đọc sách với hành động cộng đồng, xây dựng thủ lĩnh sinh viên), “Đọc sách cùng con” (lan tỏa mô hình đọc sách gia đình, lấy cha mẹ làm gương), đến các không gian như Đường sách TP.HCM, Phố sách Hà Nội, các CLB sách trong trường học…

Đáng chú ý, sự phát triển của nền tảng số cũng không còn là lực cản, mà đang dần trở thành đòn bẩy cho việc tiếp cận sách: audio book, book podcast, nền tảng chia sẻ tóm tắt sách hay các cộng đồng đọc sách online đang lan tỏa mạnh mẽ. Sách không còn là một vật thể bất động mà trở thành dòng chảy đồng hành với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, âm thanh và cảm xúc.

Tất cả đang làm sống lại một giá trị xưa cũ: sự tĩnh lặng nội tâm. Đọc sách giờ đây không chỉ là tiếp nhận thông tin, mà là một hành động phản kháng với sự phân tán, ồn ào, và tiêu dùng giải trí mang tính chất "mì ăn liền".

Văn hóa đọc trong thời đại “siêu dữ liệu” - đọc như một hành động đạo đức

Thách thức lớn nhất với văn hóa đọc trong thời đại kỹ thuật số không phải là sự biến mất của sách giấy, mà là sự thoái hóa khả năng tập trung, năng lực phản tư và thái độ nghiêm túc của con người với tri thức. Chúng ta sống trong thời đại mà nội dung có thể bị tiêu thụ như thức ăn nhanh, nơi mọi người “đọc để phản ứng”, thay vì “đọc để cảm nghiệm”. Bởi vậy, chọn đọc - nhất là đọc sâu, đọc chậm giờ đây không chỉ là hành vi trí tuệ, mà là hành vi đạo đức.

Đọc là kháng cự lại tốc độ. Là từ chối cái dễ. Là chọn cái sâu - dù biết nó chậm.

Văn hóa đọc giờ đây không chỉ là sách, mà còn là cách ta sống. Không chỉ là hành động cá nhân. Nó phản ánh cả một văn hóa. Một đất nước biết trân trọng sách là một đất nước không dễ bị lãng quên ký ức. Một thế hệ đọc sách là một thế hệ có nội lực.

Ở Việt Nam, từng có một thế kỷ mà sách được đọc bằng ánh đèn dầu, được chép tay, được truyền tay như những báu vật. Sách đi qua chiến tranh, qua đói nghèo, qua đạn bom, nhưng vẫn sống. Vấn đề của hôm nay không phải là thiếu sách, mà là quá nhiều thứ giành giật tâm trí ta khỏi sách.

Vấn đề sâu xa hơn: ta không còn coi đọc là một phần của việc sống đẹp. Thế giới đang dần lãng quên sự im lặng, sự chậm rãi, sự suy tư. Trong truyền thống tư tưởng phương Đông, đọc không phải là phương tiện để đạt được cái bên ngoài, mà là trở về với cái bên trong. Từ thời Lão - Trang, việc học, việc đọc vốn gắn liền với sự tĩnh tại của tâm. Đọc là tu thân. Đọc là dưỡng khí. Đọc là hành động đi ngược lại với sự xao động của đời sống, để khơi mở “minh tâm kiến tánh”, thấy lại chân diện mục của chính mình. 

Ngày xưa, các nho sĩ khi đọc sách thường đặt một bát nước trong veo bên cạnh, để “nếu tâm xao động thì nước đục” như một cách tự phản tỉnh. Người đọc không chỉ là kẻ truy cầu tri thức, mà còn là người gìn giữ đạo lý, tiết tháo và sự lặng thầm bền bỉ của văn hóa.

Trong thời đại siêu kết nối hiện nay, nghịch lý lớn nhất là con người càng lúc càng rỗng hơn giữa vô số dữ liệu. Chúng ta “biết” rất nhiều thứ nhưng lại hiểu rất ít điều, và càng ít sống sâu. Văn hóa đọc nếu được xem là một hệ sinh thái văn hóa bền vững - chính là cơ chế tự phòng vệ của trí tuệ trước sự tha hóa của thị hiếu và tốc độ.

Bởi vì đọc không chỉ là để “biết”, mà để nghi ngờ cái mình biết. Không chỉ để “giỏi lên”, mà để hiểu mình và hiểu người hơn. Và không chỉ để có tri thức, mà để trở nên người hơn trong thế giới ngày càng thiếu vắng chất người. 

Đọc - tự bản thân nó là một hành động kháng cự lại sự lãng quên, sự cạn mỏng và cả sự dễ dãi. Nó khơi mở lại điều tưởng như đã mất: một chiều sâu văn hóa không thể số hóa, không thể sao chép, thứ văn hóa được chưng cất từ mỗi lần lật trang, từ mỗi khoảnh khắc im lặng tự đối diện chính mình. Để được sống với một trái tim có lớp lang. 

Và nếu phải chọn một hành động lặng lẽ nào đó để định nghĩa tinh thần của một dân tộc đang muốn trở mình từ bên trong, thì đó hẳn phải là: đọc sách.

Ngọc Trâm

Đọc bài viết

Trà chiều

Vẻ đẹp từ những cuộc đời bình thường

Không cần phải nổi bật, bạn vẫn có thể sống một đời ý nghĩa.

Published

on

Làm người bình thường giờ đây bị ngầm hiểu là một thất bại trong một thế giới say mê những con người xuất chúng. Từ những giải vàng trong các trường tiểu học đến danh hiệu “nhân viên xuất sắc của tháng”; từ những tấm hình, thước phim được chọn lựa kĩ càng để đăng trên Instagram đến cuộc đua trở thành “phiên bản rực rỡ nhất của chính mình”, văn hóa của chúng ta không ngừng nâng cao chuẩn mực cho những tính từ “thành công”, “xứng đáng” hoặc thậm chí là “đủ”. Nhưng liên tục chạy đua để trở thành người xuất chúng liệu có khiến chúng ta hạnh phúc hơn hay chỉ đang gieo thêm lo âu, mặc cảm và đứt gãy trong kết nối giữa người với người?

Ẩn giấu trong những cuộc đời không mấy nổi bật vẫn tồn tại sự bình yên sâu lắng, đích đến đáng quý, thậm chí là vẻ đẹp đáng tôn vinh. Có lẽ đã đến lúc ta nên giành lại chân lý ấy - rằng không cần rực rỡ để sống một đời đáng sống.

Những chuẩn mực ngày càng leo cao

Ngay cả trẻ con giờ đây cũng không thoát khỏi chuỗi dài những kì vọng từ gia đình và xã hội. Trước kia, thời chúng ta đi học, “trung bình” được coi là nền tảng để phấn đấu, không có gì đáng xấu hổ. Nhưng nhìn xem, lũ trẻ bây giờ đang bị áp lực phải trở thành những người có thành tựu từ khi còn chưa học được cách chơi đùa vô tư. Giành được điểm A vẫn bị coi là chưa đủ tốt nếu chúng không mang thêm giải thưởng, tham gia hoạt động ngoại khóa và trong vai những người dẫn dắt, lãnh đạo đội nhóm. Những rào chắn vô hình không ngừng cao lên, vì thế chẳng ngạc nhiên khi những sinh viên mới bước vào ngưỡng cửa đại học hay thị trường lao động đã kiệt sức thay vì hạnh phúc. 

Mạng xã hội chỉ đổ thêm dầu vào lửa, đốt cháy cuộc đua kì vọng ấy hơn. Không dừng lại ở việc lướt xem những khoảnh khắc rực rỡ của người khác, chúng ta bắt đầu so sánh với cuộc đời chưa được đánh bóng của bản thân. Đọc được câu chuyện về những bạn trẻ 22 tuổi khởi nghiệp, đi du lịch vòng quanh thế giới, tự sắm nhà riêng - ta cảm thấy mình tụt lại vì mỗi ngày chỉ dậy đi làm và thanh toán hóa đơn. Những điều ấy trước kia từng được coi là phi thường, nay bỗng hóa tiêu chuẩn tối thiểu.

Ngay cả trong đời sống riêng, áp lực vẫn len lỏi. Ta phải là những người yêu lý tưởng, cha mẹ dịu dàng, giỏi chăm sóc bản thân và công dân đầy chánh niệm - tốt nhất là xong hết trước 9 giờ sáng. Người ta truyền nhau một quan niệm hiện đại, rằng: bạn đang lãng phí tiềm năng nếu không tối ưu từng giây phút của cuộc đời mình.

Nhưng nếu tiềm năng không phải là một chiếc thang để leo, mà là một không gian để ta an trú thì sao?

Phẩm giá ẩn sau lựa chọn một đời an yên

Hãy đổi cách ta kể câu chuyện. Sẽ ra sao nếu một cuộc sống “tầm trung” lại chính là một công việc đủ nuôi sống bản thân, những mối quan hệ đầy yêu thương, và một mái nhà rộn tiếng cười xen lẫn tiếng bát đũa? Không phải thứ để ta trốn chạy khi nhắc đến, mà là điều đáng để gìn giữ và trân trọng đúng không?

Thật tuyệt khi bạn xuất hiện trên mạng xã hội với những khoảnh khắc như vậy, dù cho chẳng có lời tán dương nào. Chúng ta vẫn luôn cần một người bạn chân thành, một người lạ biết cảm thông, và một đồng nghiệp đáng tin cậy. Những vai trò ấy hiếm khi xuất hiện trên mạng xã hội, nhưng chúng là sợi chỉ âm thầm dệt nên kết cấu bền chặt của xã hội -  điều mà danh vọng và tiền bạc đôi khi không thể làm được.

Hãy nghĩ về những giáo viên, lao công, y tá, tài xế, đầu bếp, điều dưỡng - những con người mà công việc thầm lặng của họ vẫn đang giữ cho thế giới vận hành. Họ có thể không bao giờ được gọi tên rộng rãi, nhưng công sức của họ chạm đến cuộc sống của biết bao người. Những tên gọi nghề nghiệp nghe có vẻ “bình thường”, nhưng những gì họ làm được thì không hề nhỏ bé.

Bình thường không có nghĩa là tầm thường. Đó là sự biết đủ với những gì bạn có, thay vì liên tục đem so với những cuộc đời khác. Đó là việc bạn hiểu rằng mình không thất bại chỉ vì không xuất chúng - chỉ cần là một con người đã luôn là điều đặc biệt. 

Những đánh đổi phía sau niềm tin phải trở nên xuất chúng

Bị cuốn vào cuộc đua theo đuổi sự vĩ đại thường dẫn ta đến tình trạng kiệt sức, lo âu và cô đơn. Chủ nghĩa cầu toàn gây ra chứng tê liệt cảm xúc, còn việc so sánh khiến ta đánh mất niềm vui. Ai cũng có thể “trên mức trung bình” - rõ ràng về mặt thống kê quan niệm này sai. Ấy vậy mà xã hội vẫn tiếp tục bán giấc mơ ấy, và ta vẫn tiếp tục mua nó, rồi cảm thấy mình chưa bao giờ đủ.

Ở một góc độ khác, việc tôn vinh thành công thái quá cũng hình thành một tâm thức thiếu hoàn thiện: nếu chỉ có một vài người ở đỉnh cao, thì phần còn lại ắt phải là kẻ thua cuộc. Nhưng cuộc sống đâu phải là một bảng xếp hạng, nó là bức tranh khảm đầy những niềm vui nhỏ bé, những khoảnh khắc yên tĩnh, và những kết nối thành thật giữa con người với nhau.

Ta chỉ thực sự sống trong hiện tại khi ngừng đuổi theo những cột mốc tiếp theo. Ta có thể tìm thấy sự đủ đầy, không phải trong việc trở nên khác biệt, mà trong cảm giác được thuộc về gia đình, cộng đồng và chính bản thân mình.

Viết lại định nghĩa “cuộc đời ý nghĩa”

Định hình lại những gì là cốt lõi của cuộc sống đòi hỏi sự can đảm - nhất là trong nền văn hóa đầy rẫy phô trương. Nó đồng nghĩa với việc khước từ lối sống "cày cuốc", chọn thầm lặng thay vì tiếng tăm, chọn sống sâu thay vì sống gấp, chọn sống đúng với hệ giá trị riêng của bản thân thay vì đứng trên những tiếng vỗ tay hào nhoáng.

Một cuộc đời ý nghĩa không được xây nên từ giải thưởng hay thuật toán mà được dệt từ những cuộc trò chuyện chân thật, những thói quen bồi đắp nên chúng ta, những bữa cơm trong gian bếp, những bước đi chậm rãi, những cử chỉ tử tế nhỏ nhoi - và nghỉ ngơi mà không mang theo cảm giác tội lỗi.

Hà Nhi dịch từ Psychology Today

Đọc bài viết

Trà chiều

“Cạm bẫy tiện lợi” của AI

Published

on

Vào thứ Sáu ngay trước ngày khai mạc Hội sách Thiếu nhi Bologna, OpenAI đã tung ra công nghệ tạo hình ảnh mới tích hợp trong GPT-4o. Công nghệ này giới thiệu các khả năng đa phương thức tiên tiến, cho phép người dùng tạo ra những hình ảnh vô cùng chi tiết bằng nhiều phong cách nghệ thuật đa dạng. Gần như ngay lập tức, người dùng đã thử tạo hình ảnh theo phong cách thẩm mỹ đặc trưng của Studio Ghibli và thử nghiệm với nhiều phong cách minh họa sách thiếu nhi kinh điển. Độ chính xác của kết quả và khả năng bắt chước các họa sĩ minh họa nổi tiếng của công nghệ này đã thực sự gây sốc cho những người đang tề tựu tại Bologna.

Nổi bật trong các tiếng nói quan ngại về những bước tiến mới này là Nurgül Senefe, họa sĩ minh họa người Thổ Nhĩ Kỳ. Bà là nhà sáng lập của tổ chức vận động Illustrator’s Platform và Mạng lưới ZNN, một công ty đại diện tác giả và họa sĩ minh họa, đồng thời là Tổng Thư ký của Diễn đàn Họa sĩ Minh họa Châu Âu. Bà Senefe chia sẻ với tờ Publisher Weekly rằng, “sự lười biếng trong nhận thức” đang đe dọa khiến con người ngày càng phụ thuộc vào AI.

Bà Nurgül Senefe. Nguồn: Diễn đàn Họa sĩ Minh họa.

Từ kinh nghiệm điều hành một tổ chức với 400 nhân sự đang tận tâm bảo vệ quyền của họa sĩ minh họa và xây dựng những phương thức kinh doanh bền vững, bà Senefe cho rằng: “Điểm yếu lớn nhất của con người là cảm giác vui sướng đến từ sự tiện lợi mà AI mang đến”.

Mạng lưới ZNN hoạt động như một cầu nối trung gian giữa họa sĩ và bên đặt hàng, giúp thiết lập các quy chuẩn tối ưu cho ngành, đồng thời giám sát quy trình đặt hàng tác phẩm. Công việc của họ nay càng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết khi AI ngày một tác động mạnh mẽ đến lĩnh vực sáng tạo.

“Đặc biệt với trí tuệ nhân tạo, chúng tôi đang nỗ lực xây dựng một nền tảng để đại diện cho quyền lợi của họa sĩ minh họa”, bà Senefe cho biết.

Khi khảo sát các thành viên trong tổ chức, bà Senefe thường đưa ra một câu hỏi lấy ví dụ từ bộ phim Ma trận (The Matrix), hỏi họ sẽ chọn viên thuốc nào – đỏ hay xanh. “Mọi người đều nói, ‘Tôi sẽ chọn viên màu đỏ’, bà kể lại, dùng phép ẩn dụ này để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ chính mình “tỉnh táo nhận thức về những gì đang diễn ra hôm nay”.

Mối bận tâm hàng đầu của bà Senefe xoay quanh chính bản chất của con người. “Nếu bạn không ý thức được hành vi của mình, nó sẽ dần định hình nên tính cách của bạn.” Dù vấp phải sự phản đối từ nhiều chuyên gia sáng tạo – “Mọi người nói chúng ta không sử dụng AI tạo sinh, chúng ta chống lại nó”, bà vẫn quan sát thấy người ta tiếp tục thử nghiệm công nghệ này và ghi nhận rằng một số người cho biết nó “khá tiện lợi”.

Bà Senefe nhận định: Yếu tố tiện lợi này chính là mấu chốt của vấn đề. Bà cũng đưa ra các ví dụ tương tự trong đời thực. “Nếu bạn để ý, tôi chắc chắn bạn sẽ thấy ở ga tàu điện hoặc nhà ga xe lửa, mọi người xếp hàng dài hàng mét chỉ để đi thang cuốn, nhưng tại sao họ không leo thang bộ cơ chứ?” Các ví dụ khác bao gồm sự lệ thuộc của xã hội vào thức ăn nhanh, bất chấp những rủi ro sức khỏe đã được chứng minh, hay việc nhiều bậc cha mẹ dùng máy tính bảng làm "người giữ trẻ kiểu mới cho con” khi quá tải hay xao nhãng.

Họa sĩ Hayao Miyazaki, đồng sáng lập Studio Ghibli luôn thể hiện sự phản đối mạnh mẽ đối với AI trong sáng tạo. Trong bộ phim tài liệu Never - ending man: Hayao Miyazaki năm 2016, khi được giới thiệu về một dự án hoạt hình sử dụng AI, ông Hayao Miyazaki đã thẳng thừng chỉ trích công nghệ này. Ông gọi nó là "một sự xúc phạm đến cuộc sống" và nhấn mạnh rằng nghệ thuật không chỉ là kỹ thuật mà còn là cảm xúc, trải nghiệm và tinh thần con người.

Bà Senefe tỏ ra lo lắng về một khả năng trong tương lai, nơi những người làm sáng tạo cuối cùng sẽ phải “làm việc cho máy móc”, khi các nhà xuất bản có khả năng chọn AI thay vì sản phẩm của con người vì chúng “quá tiện lợi, rẻ, hiệu quả và nhanh chóng”.

“Dần dà, chúng ta sẽ quen xem cái ‘chưa đủ’ là đủ, ‘không đẹp’ là đẹp, ‘phi nghệ thuật’ là nghệ thuật. Điều này sẽ kéo tụt mặt bằng giá trị của nhận thức chung, hiểu biết và sự chấp nhận của xã hội, làm thay đổi cả một lĩnh vực mà chúng ta thậm chí không hề hay biết”.

Để mô tả quá trình bình thường hóa đáng lo ngại này, bà Senefe đã đặt hàng một bức tranh minh họa dựa trên ẩn dụ về con ếch trong nồi nước đang nóng dần lên, không nhận ra mối nguy hiểm đang cận kề. Bức tranh này đặt ra một câu hỏi nhức nhối: “Bạn sẽ dùng AI một cách có ý thức và để máy móc phục vụ cho bạn, hay bị AI thống trị và trở thành tay chân cho máy móc?”

“Thử thách lớn nhất của chúng ta trong cuộc đối đầu với AI chính là sự lười biếng trong nhận thức”, bà Senefe kết luận. Bà cho rằng, cũng như sự nghiện ngập và các thói quen độc hại khác, sự phụ thuộc vào AI có thể bén rễ từ từ và len lỏi vào đời sống một cách khó nhận biết nếu giới chuyên môn sáng tạo không duy trì cảnh giác.

Hoàng Thảo dịch từ Publishers Weekly

Đọc bài viết

Cafe sáng