Trích đăng

Vượt qua các giới hạn của bản thân – Trích “Thuyết phục bằng thấu cảm”

Published

on

Trong cuốn sách này, Lee Carter cho chúng ta thấy có cả một ngành khoa học đằng sau nghệ thuật thuyết phục. Cô ấy đưa ra những minh họa rõ ràng về cách làm thế nào đề đạt được sự thay đổi qua giao tiếp. Tát cả mọi người, từ giám đốc điều hành tới giáo viên phổ thông, từ cha mẹ tới các mục sư, sẽ nhận thấy cuốn sách này cực kì hữu dụng. Tác giả đã chia sẻ những lời khuyên tốt nhất trong cuốn sách này. Nếu bạn muốn trò chuyện để tạo ra sự thay đổi, hãy đọc và áp dụng những điều viết trong nó.

*

CHƯƠNG 1
Vượt qua các giới hạn của bản thân

Có tầm nhìn mà không có hành động chỉ là ảo tưởng. Có hành động mà không có tầm nhìn chỉ phí thời gian. Tầm nhìn đi đôi với hành động mới có thể thay đổi thế giới.
– JOEL BARKER

Đây là cuốn sách về việc giao tiếp hiệu quả. Và chính xác là vậy, tôi sắp hướng dẫn bạn cách thể hiện ý tưởng của mình để biến chúng thành những hiện thực mạnh mẽ, nhưng trước khi đạt tới mức độ đó, tôi muốn chắc chắn rằng những ý tưởng bạn đang cố gắng thực hiện là những ý tưởng đúng đắn. Những ý tưởng tốt nhất. Những ý tưởng tuyệt vời nhất.

Để thuyết phục, đầu tiên bạn cần biết chính xác điều bạn muốn đạt được là gì. Đó phải là điều bạn thực sự muốn đạt được, chứ không phải những gì người khác khiến bạn tin là nó có thực hay dễ đạt được. Cũng không phải những gì người khác muốn dành cho bạn. Chính những điều bạn nguyện thực hiện cho bản thân, cho công ty, cho tổ chức mới là những điều quan trọng nhất.

Khi thảo luận với khách hàng để bắt đầu bất kỳ dự án nào, một trong những điều đầu tiên tôi hỏi là, “Ông/bà hi vọng đạt được điều gì?” Thường thì khách hàng sẽ nói cho tôi những mục tiêu tổng quát, y như trong một kế hoạch kinh doanh vậy. Tôi muốn cụ thể. Tôi muốn biết chính xác thành công trông như thế nào đối với họ. Chúng ta thường hình dung điều mình muốn một cách chung chung, như đa số những người khác, nhưng để thuyết phục được thì không phải chỉ nói mỗi câu, “Tôi muốn trở nên phổ biến hơn’’ là đủ. Bạn muốn phổ biến hơn với ai? “Chúng tôi muốn thị phần lớn hơn.’’ Trong thị trường nào, với sản phẩm nào? “Tôi muốn được thăng chức.” Tới vị trí nào, thu nhập tăng thêm bao nhiêu. “Chúng tôi muốn có thêm nhiều người tham gia phòng chống biến đổi khí hậu.” Cụ thể là làm gì? Làm lúc nào? Việc thuyết phục thành công nằm ở sự cụ thể hóa. Tôi muốn tất cả các chi tiết. Tôi muốn hình dung ra chính xác thành công sẽ trông thế nào.

Trong thế giới truyền thông, việc được hay mất thị phần có thể xảy đến bất cứ lúc nào, nhưng để làm gì nếu điều đó xảy ra với một đối tượng khách hàng không thực sự quan trọng hay không đủ tiền để mua sản phẩm của bạn. Bạn có thể đã đạt được thị phần với một sản phẩm không hiệu quả về chi phí sản xuất. Và ngày nay biết bao người đã thăng tiến với những chức danh mới mà không đi cùng với việc tăng lương. Trên đây chỉ là một vài ví dụ, nhưng tôi muốn bạn hiểu ngay lập tức tại sao việc làm rõ các mục tiêu của bạn lại quan trọng đến vậy. Hãy nhìn xa hơn việc “được thích”.

Cụ thể hóa

Trước hết, bạn cần biết rằng sẽ tốn nhiều thời gian để có thể trả lời những câu hỏi như thế này. Đây không phải là điều chúng ta giải quyết cho một khách hàng trong một khoảng thời gian cụ thể. Nó đòi hỏi suy nghĩ. Nó cần sự phản hồi. Nó cần được cụ thể hóa. Bởi vì nếu không cụ thể hóa, bạn có thể sẽ không biết cần phải làm gì, nhóm của bạn sẽ không biết đang đi về đâu, và bạn sẽ không nhận diện được sự thành công khi nó xuất hiện. Không có những điều cụ thể, có khả năng bạn sẽ thất bại.

Khi ngồi với nhau lúc vừa rời trường đại học, cậu bạn Glenn đã hỏi tôi về ước mơ cho tương lai. Tôi đã đưa ra câu trả lời nửa vời kiểu, “Uhm, cậu biết đấy, kiếm một công việc tớ thích. Một ông chồng tớ yêu. Và hi vọng có một gia đình.” Cậu ta nhíu mày nhìn tôi, nhấp một ngụm rồi nói, “Lee à, đó có phải là ước mơ đâu. Một ước mơ phải cụ thể. Một ước mơ phải hình dung được. Khi tớ hỏi ước mơ của cậu là gì, tớ muốn cậu có thể vẽ ra một bức tranh chính xác những gì cậu muốn.” Tôi thở dài, nhìn xuống ly của mình và nghĩ, Người ơi, thật đáng sợ. Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi hình dung cụ thể rồi tôi không thực hiện được? Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi nói cho người khác biết và nghe như một đứa ngốc? Tôi đảo mắt và cố thay đổi chủ đề.

Glenn đặt ly của mình xuống, nhìn chằm chằm vào tôi rồi nói, “Tớ nói cho cậu nghe ước mơ của tớ nhé. Vào lúc này mười lăm năm nữa, tớ sẽ ngồi trên chiếc thuyền câu cùng với bạn bè, nghe nhạc của Bob Seger, và cập vào cầu tàu. Gió đang vờn tóc tớ. Tụi tớ đã câu được ba con cá thiệt bự. Vợ với con gái tớ sẽ đứng trên cầu tàu đợi tớ. Đó sẽ là một ngày thứ Bảy tuyệt vời. Và tớ biết, đã biết, rằng tớ đã làm được điều đó.” Cậu ấy nói đầy tự tin và không có chút hài hước nào hết. Các bạn hãy đoán xem bây giờ ai có thể vừa cập cầu tàu vừa nghe bản Những đêm ở Hollywood của Bob Seger? Chính là Glenn đấy.

Trong nhiều năm, tôi đã suy nghĩ rất nhiều về điều này. Cuối cùng, dùng phương pháp tôi sắp chia sẻ với các bạn, tôi đã lập và đạt được những mục tiêu lớn trong sự nghiệp của mình. Tuy nhiên tôi vẫn thường lo lắng khi áp dụng cho đời sống cá nhân. Vào một ngày cuối tuần gần đây, tôi phát hiện ra rằng nhiều người bạn của tôi gặp phải vấn đề ngược lại. Nhưng dù thế nào đi nữa, dù đó là cuộc sống riêng tư hay sự nghiệp, việc đưa ra những mục tiêu như vậy là bước đầu tiên để đạt được những gì bạn muốn.

Vượt qua việc được yêu thích

Gần đây chúng tôi làm việc với một công ty dược hàng đầu. Có lẽ chẳng có gì đáng ngạc nhiên với bạn khi biết rằng từ vòng bầu cử vừa rồi (Sự việc thuốc Daraprim bị tăng giá gấp 5000% diễn ra vào cuối năm 2015 – thời điểm của các vòng bầu cử sơ bộ trước cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016. ND), các công ty dược đang hứng chịu cuộc khủng hoảng về danh tiếng quanh việc định giá thuốc. Và trong khi có những lý do hợp lý cho việc tăng giá, một vài kẻ xấu trong ngành đã làm cho ngành dược mang hình ảnh của một kẻ tham tàn (cảm ơn Martin Shkreli – CEO của công ty Turing Pharmaceuticals, người đã tăng giá thuốc Daraprim lên 5000%. ND). Khi tiến hành phỏng vấn nhóm, người ta nói với chúng tôi rằng họ coi tất cả các công ty dược là những kẻ tham lam, bán cắt cổ những loại thuốc có giá thành sản xuất chỉ vài xu và trục lợi trên sự bất hạnh của người khác. Và khách hàng của tôi – nhiều người trong số họ đã quyết định làm việc trong ngành dược với niềm tin rằng họ có thể tạo ra những điều lớn lao bằng việc tìm kiếm những phương pháp chữa trị và phát triển những loại thuốc cải thiện sự sống – đã bị choáng bởi những gì họ nghe thấy. Họ đã thực sự nghĩ rằng họ là những người tốt – với mục đích cố gắng chữa bệnh cứu người – trong khi các công ty khác là những kẻ xấu xa. Tất cả những gì họ cần là thể hiện sự khác biệt.

Nhưng nếu thực sự muốn hàn gắn mối quan hệ tích cực với khách hàng, giải pháp không đơn giản với mỗi việc chỉ ra ai là người tốt, ai là kẻ xấu. Chúng tôi phải tìm cách kể lại câu chuyện của sự sáng tạo và các phương pháp chữa trị của công ty có thể giúp khách hàng thấy được những điều mà nội bộ công ty xem là bình thường. Để thành công, ban quản trị không thể chỉ nói, “Chúng tôi muốn được nhìn nhận một cách tốt đẹp hơn.” Họ cần biết chính xác họ muốn được nhìn nhận như thế nào – hình ảnh của họ nên ra sao. Vì vậy, chúng tôi đã làm việc với họ để cố gắng hiểu được điều gì thực sự tạo ra sự thay đổi. Để làm được điều đó, chúng tôi đi tới một câu hỏi khác. Tại sao người Mỹ lại không tin các công ty dược đến vậy? Sau khi tiến hành nghiên cứu, câu trả lời hóa ra đơn giản một cách đáng ngạc nhiên. Người ta không hề biết các công ty dược thực sự làm gì. Người ta chỉ nghĩ những gì họ nghĩ.

Các dữ liệu của chúng tôi cho thấy người tiêu dùng nghĩ các công ty dược sản xuất thuốc và bán với lợi nhuận cao. Họ không tính tới những thử nghiệm lâm sàng hay các nghiên cứu. Họ không để ý tới sự góp sức của các nhà khoa học, không quan tâm tới bất cứ thứ gì khiến giá thuốc lên cao. Bởi vì trong nền văn hóa của chúng ta, các tổ chức từ thiện, các cơ sở giảng dạy đã giành mất phần thưởng từ những nỗ lực tìm kiếm các phương pháp chữa bệnh của ngành dược. Bạn sẽ làm gì khi người thân của bạn bị ung thư hay mắc bất kỳ căn bệnh nào? Có vẻ sẽ là thế này: Tới chỗ người gây quỹ. Đi bộ, chạy bộ, hay đạp xe để chữa bệnh. Đóng góp cho một quỹ từ thiện. Điều cuối cùng bạn nghĩ là Tôi nên gửi một lá thư cho các CEO của Pfizer, Merck, và Novartis để xem họ có loại thuốc gì trong danh mục của họ. Vấn đề nằm ở đấy.

Để xoay chuyển tình hình, chúng tôi cần thuyết phục những người tiêu dùng đã bị tác động rằng các công ty dược không chỉ là các nhà sản xuất thuốc. Rằng từng ngày, họ đang nỗ lực tìm kiếm các phương pháp điều trị – cho những bệnh phức tạp nhất cũng như những bệnh thông thường.

Vì thế, vấn đề không nằm ở việc được thích. Được thích sẽ dẫn chúng ta tới ranh giới của sự không hiệu quả. Chính việc thuyết phục người tiêu dùng hiểu mục đích của ngành dược sẽ hữu ích. Đó là một trường hợp có thể giải quyết được với những công cụ mà tôi sẽ cung cấp cho các bạn trong phần III và IV. Tiến hành một chiến dịch nhấn mạnh việc nghiên cứu và phát triển để gia tăng doanh số, cải thiện thị phần và có thêm ngân quỹ cho việc phát triển các loại dược phẩm mới để giúp mọi người, đó là toàn bộ những gì ngành dược đã làm cũng là toàn bộ những gì cần làm.

Nghĩ nhiều hơn những gì có sẵn

Khi còn bé, tôi luôn thích chơi trò buôn bán. Trong khi các bé gái khác biến khăn phủ bàn thành một ngôi nhà, tôi biến nó thành một cửa hàng kem, một trạm bưu điện hay ngân hàng. Tôi không quan tâm buôn bán gì; điều tôi thích là cung cấp một dịch vụ tưởng tượng, kiếm được tiền – dĩ nhiên là giả vờ thôi – từ lũ bạn và bỏ vào heo đất của tôi.

Nhưng vào năm 2005, tôi bước vào tuổi 30 và không cảm thấy hạnh phúc trong ngành bảo hiểm nữa. Dường như chẳng có gì về công việc hay nơi sống phù hợp với bản thân tôi, dù mọi người xung quanh đều nói tôi đã thành đạt. Tôi là đứa con gái đầu tiên trong gia đình vào đại học và tập trung vào việc tạo dựng sự nghiệp.

Nhưng cuộc đời tôi là kết quả chính xác của cái ước mơ mờ nhạt mà bạn tôi đã cảnh báo. Tôi đã muốn có một công việc. Và tôi đã có – trong một ngành mà tôi không đam mê. Tôi đã muốn được độc lập. Tôi nghĩ thực ra là độc lập về tài chính, nhưng vì không cụ thể hóa nên tôi vẫn đang sống một mình.

Và tôi chưa bao giờ dành thời gian để hình dung rõ ràng một cuộc đời bao gồm mọi thứ tôi muốn – một công việc khiến tôi say mê, một mối quan hệ tình cảm sẽ hỗ trợ những ước vọng của tôi, một cách nào đó để có thể vừa làm mẹ vừa làm việc tốt – tôi thực sự ở trong tình trạng mà tôi đã lo ngại suốt nhiều năm trước khi vào đại học: không cảm thấy trọn vẹn.

Tôi biết mình muốn nhiều hơn. Nhưng câu trả lời không nằm ngay trước mắt. Đó không phải là một lựa chọn sẵn có cho tôi trong tình trạng này. Đó cũng không phải là việc được thăng chức hay nhảy sang một công ty bảo hiểm khác, hay thành công hơn với công việc lúc ấy, và tiếp tục việc đang làm.

Sự thay đổi sắp thành hình. Tôi sắp phải bước ra khỏi nơi quen thuộc và suy nghĩ về điều gì đó chưa rõ ràng cho bản thân.

Vì thế tôi bình tâm lại và tự vấn bản thân, Mình yêu thích cái gì nhỉ? Mình muốn gì nữa trong cuộc đời này? Mình đam mê gì?

Đây cũng là câu hỏi mà tôi thường hỏi khách hàng. Bởi vì bạn yêu thích điều gì thì bạn nên làm nó nhiều hơn. Điều này có vẻ rõ ràng và cũng đúng trong kinh doanh. Hãy suy nghĩ về những công ty với nhiều mảng kinh doanh và nguồn thu khác nhau. Vào cuối năm 2018, Citigroup đã bán bộ phận cầm cố cho Cenlar vì họ nhận ra rằng việc kinh doanh đa ngành, vốn phổ biến trong thập niên 90 thế kỉ 20 và đầu thế kỷ 21, đã làm loãng sự tập trung của tập đoàn và dẫn tới sự giảm sút về lợi nhuận. Họ quay về với việc họ giỏi nhất – ngân hàng thương mại – quyết định tập trung vào đấy và cố gắng giành lấy miếng bánh to hơn.

Nếu bạn muốn điều gì đó vì nó thực sự khiến bạn hứng khởi, bạn sẽ trở nên thuyết phục hơn vì bạn sắp dành đam mê và công sức cho nó. Điều này cũng giống như việc bạn cố thuyết phục ban quản lý cộng đồng khởi động dự án trồng cây xanh hay như việc các khách hàng của tôi chuẩn bị tung ra thị trường một sản phẩm tiêu dùng mới. Sự hứng khởi – tình yêu – là thứ dễ lan truyền.

Các câu trả lời của tôi là:

  1. Tôi yêu thích con chữ và ngôn ngữ.
  2. Tôi yêu thích chính trị.
  3. Tôi muốn giúp những người đối lập hiểu nhau hơn.

Điều này xảy ra vào năm 2005, ngay sau khi George W. Bush trúng cử nhiệm kì thứ hai, và tiếp theo là cú sốc của vụ 9/11, đất nước của chúng tôi một lần nữa bị chia rẽ. Là người đi đi về về giữa vùng ngoại ô New Jersey và thành phố New York, tôi cảm nhận rất rõ mình ở trung tâm của sự chia rẽ đó. Người thành phố có quan điểm chính trị khác hẳn so với quan điểm của gia đình và bạn bè tôi ở vùng ngoại ô. Tôi di chuyển giữa hai cộng đồng với những người mà tôi yêu quý và tôn trọng nhưng họ lại không thể tìm được tiếng nói chung.

Và bấy giờ tôi có ba trụ cột dẫn lối: ngôn ngữ, chính trị và sự thấu cảm. Tuy nhiên chúng chẳng dẫn tôi tới một nghề nghiệp cụ thể nào mà tôi đã biết cả.

Rồi tôi nghĩ về lời khuyên của Glenn và quyết định không làm theo cách cũ của mình nữa. Tôi sẽ không thay đổi đam mê cho phù hợp với thứ gì đó tôi đã biết, thứ gì đó có vẻ “ổn”. Tôi quyết tâm theo đuổi một tầm nhìn cụ thể: Tôi muốn một công việc có liên quan tới ngôn ngữ, chính trị và giao tiếp hợp tác, dù chưa hình dung được đó là việc gì.

Tầm nhìn soi sáng hành động

Một khi đã có quyết tâm rõ ràng, tầm nhìn sẽ định hướng cho những lựa chọn. Vì nơi tôi sống không có gì phù hợp với các lựa chọn đó, tôi biết mình sẽ phải mở rộng chân trời. Tôi tự đăng ký tham gia các khóa học, đi nghe các bài giảng và tham gia các sự kiện giúp tạo dựng quan hệ. Tôi mua thêm sách. Tôi yêu cầu sự giúp đỡ từ bạn bè trên khắp cả nước. Tại bất kỳ khúc ngoặt nào, khi băn khoăn có nên đăng ký tiếp một khóa học hay gửi một email mới không, tôi chỉ tự hỏi mình, Liệu hành động này có đưa mình đến gần hơn với những gì mình hình dung không? Nếu câu trả lời là có, tôi nhấn nút Send.

Vài tháng sau, tôi thấy mình đăng ký một hội nghị ở Charleston, Nam Carolina. Người ta gọi nó là Ngày cuối tuần Phục hưng, nơi tập hợp những bộ óc vĩ đại trong kinh doanh, chính trị và nghệ thuật. Những người tham gia đều phải thuyết trình và phát biểu. Các ứng viên của giải Nobel. Những người đã đoạt giải Pulitzer. Các nhà biên kịch với tượng vàng Oscar. Các nghị sĩ quốc hội. Và cả một thẩm phán tòa án tối cao. Tôi đã đi quá xa so với khả năng của mình. Đến từ một nơi nhỏ xíu ở New Jersey, Lee Carter có điểm gì chung với một phi hành gia nhỉ? Tôi có gì để trò chuyện với một cựu tổng thống đây? Sự bất an bắt đầu tấn công – cho tới khi tôi nghe một người đàn ông phát biểu. Ông ấy là Frank Luntz, và khi ông nói về tầm quan trọng của ngôn ngữ, thông điệp, và câu chuyện của cuộc bầu cử năm 2004, tôi hoàn toàn bị mê hoặc. Ông ấy là một trong những người sáng lập hãng maslansky + partners, và tôi biết – biết ngay – rằng tôi đã tìm thấy công việc tiếp theo của mình.

Nhưng tôi chẳng có kinh nghiệm gì trong lĩnh vực này cả. Tôi không có bằng cấp phù hợp. Và tôi còn đang sống ở New York chứ không phải ở Washington.

Trong chương sau tôi sẽ chia sẻ cách tôi thuyết phục họ phỏng vấn mình. Nhưng vấn đề ở đây là nếu không có tầm nhìn cụ thể, tôi đã không thực hiện những hành động dẫn lối tôi tới hội nghị đó cũng như không thể nhận ra cơ hội đến với mình.

Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi không suy nghĩ vượt qua phạm vi của những lựa chọn có sẵn? Tôi vẫn sẽ ngồi ở văn phòng nhận lương, làm điều gì đó mà mình căm ghét, như rất nhiều người khác. Tôi sẽ không bao giờ được tháp tùng thượng nghị sĩ Barack Obama tới Iowa và New Hampshire. Tôi sẽ không bao giờ được tham gia vào cuộc hành trình của Tổng thống Donald Trump từ một doanh nhân trở thành Tổng thống Mỹ. Và tôi sẽ không bao giờ được thấy chính mình trên sóng truyền hình mỗi tuần, bên cạnh một trong những thần tượng trong nghề của tôi, Maria Bartiromo.

Ba lợi ích của tầm nhìn

Vào năm 2007, có một khách hàng muốn chúng tôi tìm giúp một thông điệp về sự cho đi. Khi tôi hỏi mục tiêu là gì, ông nói rất đơn giản “Cứu thế giới”. Mục tiêu đáng kinh ngạc và nhân văn của ông ấy là làm sao để tất cả mọi người trên thế giới sẽ cho đi một cái gì đó. Chúng tôi rất xúc động và muốn chắc chắn dự định này được diễn dịch thành một điều gì đó rõ ràng, có thể thực hiện được và có ảnh hưởng lên người khác. Rõ ràng là mục tiêu này quá rộng để có thể thúc đẩy người khác hành động. Cho đi cái gì? Cho ai? Tại sao phải cho đi? Sự thuyết phục không chỉ có mỗi ngôn ngữ và thông điệp; chiến lược cũng không kém phần quan trọng. Khách hàng của chúng tôi biết rằng khi cố gắng thuyết phục mọi người làm quá nhiều, bạn sẽ làm tê liệt họ, hoặc tệ hơn nữa họ sẽ hoàn toàn ngó lơ bạn. Ông muốn có sự giúp đỡ của chúng tôi – không chỉ tìm ngôn ngữ để thể hiện mà còn làm cho tầm nhìn ấy trở nên cụ thể. Dưới đây là ba lợi ích của việc làm rõ tầm nhìn của bạn.

Lợi ích 1. Sự tập trung

Một tầm nhìn cụ thể sẽ giúp bạn biết nên dành ưu tiên vào đâu. Bạn chỉ có chừng đó năng lượng tinh thần và thời gian trong một ngày, và cũng chỉ có chừng đó tài nguyên mà thôi. Nếu không nắm rõ điều đang cố gắng thực hiện, bạn sẽ lãng phí thời gian vào những việc không giúp mình tiến lên. Bạn có thể tự vấn, Lựa chọn này có làm tôi tới gần hơn với mục tiêu hay không? Nếu không, lựa chọn đó có thể phản tác dụng.

Ví dụ, nếu mục tiêu của bạn là xoay chuyển tình hình chính trị, có phải bạn đang dành thời gian để nói chuyện với cử tri, gặp gỡ các ứng viên tiềm năng và các tình nguyện viên không? Nếu bạn định mở một nhà hàng, nhưng lại không dành thời gian để khảo sát vị trí, gặp gỡ các nhà đầu tư hoặc nghiên cứu thói quen ăn uống trong khu vực bạn muốn mở thì mục tiêu của bạn sẽ khó trở thành hiện thực. Một khi để mục tiêu quyết định sự tập trung, việc dành thời gian và năng lượng cho công việc sẽ trở nên dễ dàng hơn.

Điều này đặc biệt đúng với các công ty. Một khi đã lập Kế hoạch Thuyết phục cho khách hàng, chúng tôi luôn phải đảm bảo các công ty đã phân bổ đủ nguồn lực để thực thi toàn bộ kế hoạch. Sẽ là vô nghĩa để một công ty tuyên bố rằng, “Chúng tôi cam kết minh bạch hơn nữa trong quy trình cho vay của chúng tôi” nếu đội ngũ pháp lý của họ không thảo trước các tài liệu và có quy trình huấn luyện cần thiết cho nhân viên.

Hãy quay lại với khách hàng của tôi, người muốn cứu thế giới. Đấy là một mục tiêu vĩ đại, nhưng chúng tôi cần ông ấy tập trung. Chúng tôi đã thảo luận về tác động có thể có đối với ba nhóm đối tượng mà ông có thể nhắm đến để truyền cảm hứng thiện nguyện này: một là những người giàu nhất trong giới nhà giàu, hai là những tập đoàn và ba là những cá nhân như bạn và tôi. Sau khi trải qua bài tập này, ông ấy nhận ra rằng mình có thể tạo tác động lớn nhất đến tương lai bắt đầu với giới trẻ vào thời điểm họ đang cân nhắc xem họ muốn làm gì trong phần đời tiếp theo. Cuối cùng, ông tập trung vào thông tin cho thấy nếu sớm lôi cuốn được giới sinh viên tham gia các hoạt động thiện nguyện, hầu như họ sẽ trở nên vị tha suốt phần đời còn lại của mình.

Chúng tôi đã thấy kết quả từ những nỗ lực của ông – nhiều người trẻ muốn làm việc tại các tổ chức phi chính phủ (NGO) hơn tại các ngân hàng đầu tư. Chúng tôi nhận thấy các trường đại học tham gia vào hoạt động tình nguyện và gây quỹ nhiều hơn bao giờ hết. Tất cả điều này có thể xảy ra vì khách hàng của chúng tôi đã có thể dành năng lượng của ông ấy cho một mục tiêu vĩ đại – táo bạo – nhưng rất tập trung.

Lợi ích 2. Lôi kéo người khác cùng tham gia

Lợi ích thứ hai của một mục tiêu cụ thể là có thể thúc đẩy người khác cùng góp phần biến nó thành hiện thực. Các nhà lãnh đạo giỏi luôn làm điều này. Nhưng nó cũng đúng cho chính gia đình cũng như trong công việc của bạn.

Ví dụ như mục tiêu của bạn là làm cho gia đình có nhiều thời gian bên nhau hơn. Nếu bạn chỉ nói, “Ba/mẹ muốn có nhiều bữa ăn gia đình hơn”, mọi người sẽ mỉm cười, gật đầu, và có thể đồng ý với bạn, nhưng bạn vẫn chưa truyền đạt được mục tiêu cụ thể mà tất cả các thành viên có thể chung tay biến thành hiện thực.

Thay vào đó, nếu bạn nói, “Này cả nhà, ba/mẹ vừa đọc được là nếu con cái ăn tối cùng gia đình ít nhất ba lần một tuần, chúng sẽ học tốt hơn nhiều và sau này thành công hơn. Ba mẹ cũng muốn các con được như vậy. Thế nên vào thứ Ba, thứ Năm và Chủ nhật cả nhà sẽ ăn tối cùng nhau nhé.” Đó là một mục tiêu cụ thể mà mọi người có thể chung tay thực hiện với bạn. Nếu không thể lôi kéo mọi người lên thuyền với mình, thì dù mục tiêu ấy tốt đẹp đến đâu, bạn cũng sẽ không tới đích được. Hầu hết các mục tiêu, đặc biệt trong kinh doanh, cần có sự hợp tác để thành công.

Không ở đâu mà điều này quan trọng hơn như trong công việc của tôi, với tư cách là chủ tịch của maslansky + partners.

Vào cuối những năm 2000, tôi nhận ra rằng để tiếp tục phát triển, chúng tôi cần giải quyết một vấn đề chiến lược quan trọng. Trong nội bộ, chúng tôi đang luẩn quẩn giữa các câu hỏi: Chúng tôi là một công ty ngôn ngữ, một công ty truyền thông hay một công ty nghiên cứu? Kết quả là hoạt động tiếp thị bị rối vì chúng tôi chưa bao giờ thống nhất được cần thúc đẩy mặt nào trong các dịch vụ của mình. Tôi và các đối tác biết rằng mình đã đưa ra được giải pháp cho các khó khăn của nhiều khách hàng, nhưng chính chúng tôi lại có cảm giác không chung chiến tuyến. Đội của tôi muốn tiếp tục theo đuổi hoạt động nghiên cứu và tập trung vào những công việc chủ đạo từng giải quyết trước đây. Nhưng đối tác lại nhìn thấy các cơ hội lớn hơn. Sự không nhất trí này dẫn tới tình trạng khủng hoảng định danh.

Sau đó, tại một khóa học điều hành kinh doanh, tôi được giao nhiệm vụ suy nghĩ về một thách thức kinh doanh tôi muốn giải quyết. Tôi nhận ra ngay rằng chúng tôi chưa bao giờ đưa ra được một mục tiêu chung cho công ty. Chúng tôi đã mất thời gian để cố gắng xác định xem mình là a, b hay c, nhưng có lẽ thay vào đấy, chúng tôi là cái thứ tư, một mô hình gì đó mới mẻ, một thứ chưa ai từng thấy trước đây, một cách mới để phục vụ khách hàng.

Điều gì xảy ra nếu câu trả lời nghiêng về điều khiến ta khó xác định? Chúng tôi quyết định rằng việc kinh doanh sẽ xoay quanh điều chúng tôi đang làm tốt nhất – đưa ra các chiến lược ngôn ngữ. Chúng tôi đã nghiên cứu sự phát triển của chiến lược thương hiệu và nhận thấy rằng trong những thập kỷ qua, nó đã phát triển theo hướng: logo => cách phối màu => dịch vụ khách hàng => sự trải nghiệm – ví dụ như việc trải nghiệm mùi ở sảnh khách sạn hay thái độ của nhân viên chào đón ở cửa hàng.

Công ty chúng tôi cũng có cơ hội tương tự. Chúng tôi bắt đầu như một công ty nghiên cứu quan hệ công chúng nhằm giúp khách hàng truyền thông hiệu quả hơn. Sau đó, chúng tôi giúp các công ty tìm ra ngôn ngữ phù hợp với sản phẩm và thương hiệu mới của họ. Khách hàng đã đưa chúng tôi đi xa hơn. Họ yêu cầu chúng tôi giúp các quản lý cao cấp của họ truyền tải các chiến lược. Họ tìm chúng tôi để giúp họ giải thích các chính sách phức tạp cho khách hàng và nhân viên. Họ thách thức chúng tôi tìm ra cách truyền tải mới để tác động vào văn hóa nội bộ của các tổ chức khác nhau. Và chúng tôi nhận ra rằng trong thời đại khi thời gian chú ý của chúng ta giảm đi nhưng khối lượng thông điệp lại gia tăng, việc sử dụng ngôn ngữ trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Ngôn ngữ định hình hầu như mọi khía cạnh của việc khách hàng hiện tại, khách hàng tiềm năng, nhân viên, nhà đầu tư và những người nắm giữ cổ phiếu nhìn nhận một công ty. Ngôn ngữ định hình trải nghiệm của cả nhân viên và khách hàng. Chúng tôi nhận ra rằng ngày nay, trong nhiều trường hợp, việc không dành ngân sách cho chiến lược ngôn ngữ cũng giống như trong quá khứ không có ngân sách cho chiến lược thương hiệu. Chúng tôi hình dung ra thời kì khi mà chiến lược ngôn ngữ sẽ trở thành một phần thiết yếu trong mọi chiến lược kinh doanh. Và ngày nay, mục tiêu đó đang dẫn hướng và định hình chiến lược kinh doanh cho công ty tôi.

Bước tiếp theo là truyền tải cho nhân viên điều chúng tôi muốn đạt được. Chúng tôi đưa ra một bức tranh và khuyến khích nhóm của chúng tôi trở nên thoải mái từ tình trạng khó chịu khi chúng tôi tìm ra các cách mới để áp dụng những gì mình đã làm cho các thử thách khác nhau.

Tầm nhìn cho phép chúng tôi tự tin hơn về giá trị của mình và thoải mái hơn khi làm việc với khách hàng theo phương pháp mới. Và công ty chúng tôi đã phát triển. Điều đó sẽ không thể xảy ra nếu chúng tôi không mở rộng tầm nhìn vượt qua những lựa chọn sẵn có. Và điều đó cũng không thể xảy ra nếu chúng tôi không theo đuổi mục tiêu này. Bởi vì chính các thành viên của công ty – chứ không chỉ các đối tác – mới là những người đang đưa con thuyền tiến lên phía trước.

Lợi ích 3. Động lực

Đôi khi tất cả chúng ta đều phải đối mặt với sự kiệt sức, chán nản và thất vọng. Mục tiêu sẽ mang đến cho bạn ít nhất năm điều giúp bạn tiếp tục khi mô hình mới nhất tỏ ra không hiệu quả, khi có sự ngưng trệ trong chuỗi cung ứng hay chỉ vì bạn cạn kiệt cảm hứng.

Lần đầu khi phát triển quy trình thuyết phục cho cuốn sách này, có những ngày tôi thấy rất khó để chuẩn hóa những gì mình đã làm như một doanh nghiệp vì chúng tôi đã tiến hành công việc theo bản năng. Một vài lần tôi đã muốn vo tròn tất cả và vứt đi. Để có thể kiên trì, tôi phải quay trở lại với mục tiêu ban đầu, tại sao tôi lại tin rằng việc chia sẻ lộ trình thuyết phục là cần thiết.

Tôi tin vào một mục tiêu mà trong đó tất cả chúng ta đều nắm được những kỹ năng cơ bản của sự thuyết phục và áp dụng nó thường xuyên trong cuộc sống cũng như trong công việc. Mục tiêu đó là:

  1. Chúng ta sẽ có những cuộc trò chuyện tốt hơn với ít hoài nghi hơn.
  2. Chúng ta sẽ cởi mở hơn trước các quan điểm khác.
  3. Chúng ta sẽ lắng nghe nhau một cách tôn trọng hơn.
  4. Chúng ta sẽ đồng cảm hơn.
  5. Chúng ta sẽ có những mối quan hệ ý nghĩa và bền lâu với khách hàng của mình cũng như với những người khác.

Tôi biết rằng nỗi sợ hãi sẽ giới hạn bản thân và tầm nhìn của bạn. Nó như tấm vải bịt mắt bạn ngay cả khi chỉ còn vài bước nữa là bạn đã tới đích. Dám bước đi là rất đáng quý, nhưng tin tưởng vào tài năng, khả năng và giá trị của bản thân có thể giúp bạn bước lên một con đường thậm chí còn tươi sáng hơn. Biến nỗi sợ hãi thành sự tự do, điều đó mới tuyệt vời làm sao. – Soledad O’brien

Còn tiếp.

Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

Trích đăng

Voi trong căn phòng – Trích “Fuzz – Khi tự nhiên phạm luật”

Published

on

Trích từ: Fuzz - Khi Tự Nhiên Phạm Luật

Tác giả: Mary Roach

Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book

Phát hành: tháng 04.2025

Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

./.

Ngộ sát nơi đường cùng

Ở Ấn Độ có cái gọi là “trại nâng cao nhận thức”. Lần đầu tiên tôi nghe được từ này là từ một nhà nghiên cứu tại Viện Động vật Hoang dã của Ấn Độ, người điều hành các trại nâng cao nhận thức về voi và báo hoa mai. Tôi tưởng tượng ra đấy là một khu trại kiểu Mỹ, với giường tầng và kẹo dẻo, và cố gắng liên tưởng điều này trong đầu với những con vật to lớn, nguy hiểm. Theo lẽ tự nhiên, tôi muốn đến đó. Hóa ra, trại nâng cao nhận thức này giống với ngày nhận thức toàn dân hơn. Tôi từng thấy danh sách các trại nâng cao nhận thức về bệnh sốt xuất huyết, trại nâng cao nhận thức về bệnh tiểu đường, trại nâng cao nhận thức về an toàn giao thông và ít nhất một trại nâng cao nhận thức về chứng ngáy và ngưng thở khi ngủ, nghe khá giống phòng ngủ nhà tôi. Đó là những buổi họp mặt cung cấp thông tin nhằm nâng cao nhận thức về những nguy hiểm mà mọi người có thể không biết rõ hoặc không muốn nghĩ đến và đưa ra hướng dẫn về cách tốt nhất để tránh hoặc sống sót qua các tình huống đó.

Mỗi năm cứ đến tháng Mười hai, Dipanjan Naha, nhà nghiên cứu vừa nhắc ở trên lại khóa cửa văn phòng mình ở Dehradun, dán tấm thẻ THI HÀNH CÔNG VỤ của Chính phủ Ấn Độ trên chiếc xe thuê bốn bánh, rồi bắt đầu chuyến đi trại-nâng-cao-nhận-thức. Năm nay, người em họ Aritra sẽ đi cùng anh với tư cách là trợ lý, và tôi cũng có mặt trong chuyến đi này. Chúng tôi đang khởi hành từ Bắc Bengal – thật khó hiểu, lại là khu vực thuộc Tây Bengal – nơi mỗi năm, voi hoang dã giết chết trung bình 47 người và làm bị thương 164 người khác. Bốn mươi bảy người mỗi năm, trong khu vực có diện tích bằng Connecticut (Khoảng 13.000 km2 - ND). Cơ quan lâm nghiệp Ấn Độ sẽ cho kiểm lâm viên can thiệp các trường hợp này, nhưng họ không giết con voi. Một số kiểm lâm viên sẽ có mặt tại trại nâng cao nhận thức đầu tiên của Naha, ở làng Bamanpokhri. Tôi háo hức muốn biết các hoạt động sẽ diễn ra thế nào.

Bên ngoài cửa kính ô tô là cảnh quan nông nghiệp: đồn điền chè, trang trại cúc vạn thọ, những hàng lúa thẳng tắp cắm sâu vào lòng đất như lông bàn chải đánh răng xơ cứng. Những ngôi làng nhỏ nằm xen kẽ với cánh đồng và khoảnh đất – những ngôi nhà bằng tôn và mái tranh, một ngôi đền, một vài cửa hàng rượu lộ thiên. Đàn bò lang thang trên đường và mấy con dê đen nhỏ đi song song dọc hai bên, nhưng tôi không thấy con vật nào khác, bối cảnh này không hợp lý với lũ voi.

Voi! Naha đảm bảo với tôi rằng chúng không ở đâu xa. Đang là mùa đông, thời điểm các đàn di chuyển trong năm. Chúng kiếm ăn vào ban đêm và ngủ vào ban ngày trong các mảnh gỗ tếch và lal – tàn tích của những khu rừng từng trải dài từ bang Assam của Ấn Độ qua Bắc Bengal đến tận biên giới phía đông của Nepal. Sau đó, “hành lang voi” này bị đứt gãy và thu nhỏ lại, đầu tiên là do nhiều đồn điền chè rộng lớn của người Anh và gần đây là do các căn cứ quân sự và khu định cư của người tị nạn và người nhập cư từ Nepal và Bangladesh. Ngày càng nhiều người đến các khu rừng này để đốn gỗ và chăn thả gia súc, biến môi trường sống của voi thành của người. Trong nỗ lực đi qua vùng đất này, voi phải đối mặt với các rào cản, nguy hiểm, ngõ cụt. Hành lang giờ đã thành trò bắn đạn. Đàn có thể bị cô lập trong một khoảnh rừng sâu biệt lập. Chúng trở thành “những con voi cô lập”. Để voi sống trong một vùng biệt lập là không nên. Vốn gene sẽ bị thoái hóa và mật độ dân số tăng đột biến. Chẳng bao lâu sẽ không có đủ nguồn thức ăn cho chúng nữa. Chúng lang thang vào các ngôi làng để ăn những gì có thể tìm thấy, và đó chính là mùa màng và kho thóc của người dân. Khởi nguồn của xung đột giữa người và voi.

Aritra chỉ ra ngoài cửa sổ khi chúng tôi ngang qua một lối rẽ. “Đi thêm 2 cây số lên con đường đó là nơi voi đã giết chết một người đàn ông. Vào vài ngày trước. Ba người đang làm việc trên đường. Họ bỏ chạy khi nhìn thấy voi, rồi một người bị tách ra, và con voi đi theo anh ta”.

Tôi thấy điều này thật khó tưởng tượng. Tôi lớn lên cùng với chú voi Babar và chương trình National Geographic. Voi là loài hiền lành và chậm chạp. Chúng đi tất và mặc phục trang màu xanh tươi sáng. Chúng chưa bao giờ là loài đáng sợ. Điều này gây ra sự mất kết nối nhỏ giữa tôi và những người tiếp đón mình. Đêm đầu tiên trên đường, chúng tôi ngụ trong ngôi nhà gỗ thuộc sở hữu của chính phủ trong khu rừng tếch ngay dưới đường từ biển báo đánh dấu khu vực voi băng qua. Đầu bếp của ngôi nhà nói rằng anh đã nhìn thấy một con gần cổng vào đêm trước khi chúng tôi đến đây. Phản ứng với thông tin này, tôi thông báo ý định đi dạo. Lúc đó khoảng 7 giờ tối, cách hai tiếng sau khi voi ra ngoài tìm thức ăn và Dipanjan Naha cùng em họ mình dừng lại gần cánh rừng.

“Đừng đi xa quá, Mary”, Aritra nói. Chúng tôi ngồi ngoài hiên uống trà cùng tắc kè và bướm đêm. Aritra có khuôn đầu tròn và tính cách thân thiện, hay cười. Anh dễ dàng chuyển từ vai trợ lý của Naha sang vai người em họ thân thuộc.

Naha cũng không thích kế hoạch của tôi. “Xin hãy hết sức cẩn thận”.

Họ nhìn nhau, rồi đặt cốc xuống và đứng dậy đi theo tôi.

Chúng tôi đi xa đến tận đường ray xe lửa ở cuối đường lái xe. Naha kể đôi lời về lịch sử đường sắt khổ hẹp ở Ấn. Chúng tôi đứng lại vài phút, như thể đợi một chuyến tàu. Aritra dùng chân mân mê hòn sỏi giữa các thanh ray. “Hãy trở lại bên trong”.

--

Để đánh giá đúng hơn mức độ nguy hiểm của cuộc đụng độ ngoài ý muốn với voi, hãy ngồi lại với người điều tra các vụ tử vong. Saroj Raj là sĩ quan kiểm lâm của Bamanpokhri Beat – cơ quan lâm nghiệp địa phương, nơi mỗi năm kể từ năm 2016 đều có người bị voi giết chết.

Sĩ quan Raj đã đến nhà cộng đồng chỉ gồm một căn phòng của Bamanpokhri – địa điểm của trại nâng cao nhận thức hôm nay – để nói chuyện với mọi người và trả lời các câu hỏi. Cho đến giờ chỉ có mình tôi đặt câu hỏi. Có vẻ những người có mặt đúng giờ ở đây đều do buộc phải đến. Người tham dự gồm một nhóm học sinh mặc đồng phục kẻ sọc và nửa tá kiểm lâm viên đến từ các đội động vật hoang dã địa phương. Naha không bận tâm. Đang là kỳ Diwali – tuần nghỉ lễ – và bây giờ đang là giờ sau bữa trưa. “Nên họ rất miễn cưỡng phải đến đây”.

Sĩ quan Raj cho tôi biết chi tiết về những trường hợp tử vong gần đây nhất. Mỗi lần anh đều bắt đầu với ngày chính xác. Cảm giác rằng có rất nhiều giấy tờ. “Ngày 31 tháng Mười năm 2018. Ba công nhân đang làm đường.” Nơi chúng tôi đã đi qua trước đó. “Đột nhiên một con voi xuất hiện.”

Một con voi có thể đáng sợ hơn nhiều con. Đàn voi gồm những con cái trưởng thành và voi con, những người bạn to xác yêu hòa bình của tuổi thơ tôi. Voi sống cô độc thường là voi đực và voi đực có thể gây rắc rối. Voi đực trải qua giai đoạn rối loạn nội tiết tố định kỳ gọi là musth, khi mức testosterone của chúng tăng cao gấp mười lần so với những thời điểm khác. Điều này mang lại cho chúng lợi thế cạnh tranh với những con đực khác và với voi cái đầu đàn, nhưng cũng có một mức độ thất thường nào đó. Theo cách nói của chuyên gia về voi châu Á Jayantha Jayewardene, trạng thái musth trải dài gồm “dễ nổi cáu” đến “khuynh hướng tấn công hay phá hoại” đối với những con voi khác và con người, “thậm chí cả những vật vô tri vô giác”. Dân làng biết điều này. Sĩ quan Raj nói: “Những người đàn ông đã cố trốn vào bụi rậm. “Một người không may bị ngã.”

Sĩ quan Raj cung cấp chi tiết mà Aritra đã cẩn thận bỏ qua. Con voi giẫm lên đầu người đàn ông. Với cân nặng 3 tấn, con voi chỉ cần giẫm hoặc quỳ lên một người – hay (vào năm 1992) trong trường hợp voi diễn xiếc nổi giận thực hiện động tác trồng cây chuối lên nạn nhân – thì đúng là cách giết người hiệu quả. Nhưng dựa trên dấu chân và sự xáo trộn của thảm thực vật xung quanh trong trường hợp này, quyết định của Sĩ quan Raj chính là chết do tai nạn.

“Ngày 16 tháng Mười năm 2016. Cũng là một tai nạn.” Một người đàn ông đang trèo lên bờ sông thì gặp một con voi. Sĩ quan Raj nhớ lại: “Chỗ đó trơn trượt. Cả hai đều trượt xuống bờ sông. Con voi lăn qua người anh ta.” Đôi khi voi giết người y như cách của ô tô: một thứ to lớn lao tới hoặc cán qua thứ gì đó nhỏ hơn nhiều. (Những người chăm sóc voi cố gắng không chen vào giữa bức tường và con voi.) (Tại sở thú nơi tôi làm việc ở độ tuổi 20, mức lương cho người trông giữ voi cao hơn một chút so với những người chăm sóc các động vật khác – mặc dù không phải vì rủi ro. Cô ấy được trả một khoản “bồi thường phân” vì phải xúc phân quá nhiều. Như thế cũng đúng. Theo tài liệu Smithsonian Contributions to Zoology (Cống hiến Smithsonian cho ngành Động vật học) năm 1973, một con voi châu Á đi vệ sinh 18 đến 20 lần trong ngày, thải ra “4 đến 7 cục phân” nặng khoảng 1,8kg mỗi lần, với sản lượng hằng ngày hơn 180kg. - TG)

Sĩ quan Raj nói: “Những con voi này không có ý định giết người.” Làm sao anh biết được? Bởi vì xác còn nguyên vẹn. “Nếu voi thật sự tức giận, cái xác sẽ không còn nguyên mà sẽ bị xé nát thành nhiều mảnh.” Một cuốn sách của Jayantha Jayewardene liệt kê danh sách ghi lại chín cách thức mà một con voi giận dữ hoặc hung hãn giết người. “Đặt một chân trước lên một chi của nạn nhân và dùng vòi xé toạc chân kia” là cách số 3. (Voi sử dụng kỹ thuật neo và kéo tương tự khi tước cành lá một bụi cây bị bật gốc để ăn.) Người ta cho rằng tầng lớp cai trị ở Tích Lan (nay là Sri Lanka) vào những năm 1600 đã tận dụng hành vi tự nhiên này nhằm huấn luyện voi làm đao phủ. Bản in khắc từ cuốn Mối quan hệ lịch sử của Đảo Ceylon đã mô tả một con voi như vậy. Một chân trước đặt trên thân của nạn nhân, còn vòi quấn quanh chân trái đang giơ lên của người đàn ông. Nếu không có chú thích (“Cuộc hành quyết bởi một con voi”) và cánh tay nát tả tơi ở phía trước, bạn có thể lầm tưởng rằng các quốc vương Tích Lan đã huấn luyện voi phục vụ như hộ vệ.

Phần trình bày nâng cao nhận thức của Naha sẽ nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tránh khiến cho một con voi khó chịu. Điều này được tóm tắt trong mục 20 trên áp phích “Những phương pháp tốt nhất để giảm thiểu xung đột giữa người và voi” mà Aritra vừa treo trên tường của nhà cộng đồng: “Không được hành động theo kiểu Rambo!”. Bắn voi không chỉ bất hợp pháp mà còn vô nghĩa, tùy thuộc vào cỡ nòng của vũ khí. Tại Palm Bay, Florida, voi Janet đã chịu được 55 phát đạn bắn ra từ khẩu súng lục ổ quay 9mm của các sĩ quan cảnh sát cũng như loạt súng đầu tiên do một sĩ quan SWAT đang ngoài giờ thi hành nhiệm vụ bắn với loại đạn thiết kế nhằm xuyên thủng cả xe bọc thép. (Loạt đạn thứ hai đã khuất phục con voi này.) (Vào ngày 1/2/1992 tại rạp xiếc Great American ở Palm Bay, Florida, một con voi tên Janet đã mất kiểm soát khi đang chở một người mẹ cùng hai đứa con của bà và ba đứa trẻ khác. - ND)

Khi nhìn thấy một con voi hoặc đàn voi trong khu vực, điều an toàn mà dân thường có thể làm là gọi đến đường dây nóng 24/7 để đội chuyên trách về voi của Sĩ quan Raj xử lý. Đội biết voi là động vật có tính xã hội nên chúng sẽ bình tĩnh hơn nếu bị dồn đi theo đàn. Các kiểm lâm viên dồn chúng vào từ các phía, giống như người chăn bò, di chuyển cả nhóm về hướng khu rừng nơi chúng sinh sống. Lúc này, động vật trong rừng đã nhận ra âm thanh của đoàn xe lùa voi. “Chúng tôi lái xe vào khu vực, và chúng rời đi.” Sĩ quan Raj khẽ mỉm cười. Anh không phải người hay cười. “Điểm này có lợi cho chúng tôi.”

Sĩ quan Raj khiến việc tuần tra voi nghe như kiểm soát an ninh ở trung tâm thương mại, nhưng rõ ràng có nhiều rủi ro. Một sĩ quan tuần tra ngồi cùng chúng tôi đã bị buộc tội bốn lần. “Họ nói bạn không được chạy,” anh nói. “Và phải nói thật với cô, rất khó làm thế khi con voi đang lao thẳng vào mình!” Đề nghị đi cùng của tôi bị từ chối, và lần thứ hai cũng vậy. Vẻ mặt của Sĩ quan Raj cho thấy tôi đã trở thành một “chuyện phiền toái”, nên tôi đành từ bỏ.

Nếu có, thương vong thường xảy ra trong nửa giờ hoặc hơn trước khi đội đến nơi. Khi phát hiện voi phá hoại mùa màng của mình, dân làng chạy ra khỏi nhà, la hét, ném đá, đốt đuốc và đốt pháo (Lửa thường làm voi hoảng sợ và bom đạn đã hạn chế tính hữu dụng của voi trong chiến tranh. Mặc dù nhìn từ xa, hình ảnh những “chiến tượng” mặc áo giáp với thanh kiếm buộc vào vòi mang lại lợi thế về mặt tâm lý, nhưng điều này nhanh chóng biến mất khi hai bên xích lại gần nhau hơn. Các tài liệu ghi chép rằng voi quay đầu và bỏ đội hình khi nghe tiếng súng hỏa mai hoặc thấy những mũi tên rực lửa. Một con voi bỏ chạy, vung kiếm xông vào đội quân của chính mình có thể gây ra nhiều thương vong tương tự điều chúng có thể gây ra cho kẻ thù. - TG). Một ngôi làng có thể có những “người chăn voi” tự do chuyên dùng chày và thực hiện các biện pháp dân gian không được khuyến khích khác. Voi đực và voi cái đầu đàn có thể lao vào phòng thủ, còn các con voi cái và voi con bình thường vốn điềm tĩnh thì có thể hoảng sợ và giẫm đạp. Trong bóng tối của cánh đồng, con người dễ vấp ngã và voi lại không thấy đường để chạy và, như mẹ tôi thường nói, sẽ có ai đó bị thương.

Sĩ quan Raj nói: “Dẫn voi là việc dễ dàng. Hướng dẫn mọi người mới là việc khó khăn. Họ không để tâm lắng nghe.” Họ khó chịu và điều đó cũng dễ hiểu. Nông dân trong làng làm việc quần quật và không dư dả nhiều. Một con voi châu Á có thể tiêu thụ đến 136 kg thực vật trong ngày. Trong lúc đột kích và giẫm đạp, một đàn voi nhỏ có thể nhanh chóng ngốn hết công sức lao động và sinh kế cả một vụ mùa.

Một con voi giữa cánh đồng là động cơ mạnh mẽ thúc đẩy hành động thiếu khôn ngoan. Naha cho biết, đưa ra phán đoán lung tung và thiếu khả năng kiểm soát xung lực của cơn cuồng loạn có thể dẫn đến kết cục rất thảm khốc. Anh ngồi xổm trước cái loa, gỡ một đống dây điện. “Đây là những gì chúng tôi thấy. Một nhóm người say rượu. Có người muốn làm anh hùng nên đi tới trước mặt con vật, quấy rối nó và để tự vệ, con vật đó...” Naha cũng tránh động từ giết khi hạ giọng đầy ngụ ý. “Tai nạn đã xảy ra”. Theo dữ liệu của anh, 36% số người bị voi giết ở Bắc Bengal từ năm 2006 đến năm 2016 là lúc đang say rượu. Về sau, tôi thấy dòng tiêu đề này trên tờ Hindustan Times: “Người đàn ông say rượu thách thức đàn voi, bị giẫm chết ở Jharkhand” (Jharkhand giáp Tây Bengal). “Anh ta đã cố gắng chiến đấu với chúng”, một nhân viên kiểm lâm nói với phóng viên. “Chúng” ở đây là mười tám con voi.

Nguy thay, voi cũng thích chè chén. Ở Bắc Bengal, voi uống thứ mà dân làng thường uống: haaria, loại rượu pha chế tại nhà được lên men và dự trữ với số lượng đủ để làm say một con voi. (Vì voi thiếu enzyme chính để phân hủy ethanol nên cần lượng ít hơn bạn nghĩ). Theo Sĩ quan Raj, có hai điều xảy ra khi voi say xỉn. Hầu hết chỉ lạc đàn và ngủ quên. Nhưng dường như mọi đàn đều có một kẻ say xỉn hung hăng – thường là con đầu đàn hoặc voi đực đang trong kỳ musth. Trên đời, dù bạn có muốn mạo hiểm thế nào chăng nữa thì cũng phải tránh xa một con voi đực say xỉn.

Có dữ liệu củng cố cho các nhận xét của Sĩ quan Raj. Năm 1984, trong một nghiên cứu tại Khoa Tâm thần và Khoa học Hành vi Sinh học UCLA, ba con voi châu Á “không có tiền sử sử dụng rượu” và bảy con voi châu Phi từ Lion Country Safari đã được phục vụ một “thùng phuy lớn” nước có cồn. Các con vật này sau đó có xu hướng đi lang thang, rời xa đàn. Chúng đứng hoặc nghiêng mình, nhắm mắt lại hoặc “quấn vòi quanh mình”. Chúng bỏ bữa. Chúng không buồn tắm. Voi cái đầu đàn trở nên to tiếng và hung dữ hơn, cũng như con voi đực tên Congo.

Để ngăn voi uống rượu và say xỉn, có thể dân làng sẽ kéo rượu mạnh vào trong nhà. Một ý tưởng khủng khiếp. Vì giờ người ta không phải lo lắng về những con voi say xỉn mà là những con voi quyết tâm say xỉn – tức là những con voi ngửi thấy mùi rượu trong nhà và thấy chẳng có lý do gì lại không đập bỏ một bức tường để vào uống. Trong khảo sát của Naha, trong các vụ thương vong do voi gây ra, 8% người dân Bắc Bengal bị giết khi đang ngủ.

Ghế ngồi đã được lấp đầy gần hết và Naha cầm micro lên để bắt đầu bài nói của mình. Tất nhiên, anh nói bằng tiếng Hindi nên Aritra sẽ phiên dịch, thỉnh thoảng cúi sang và khum tay vào tai tôi để nói một câu đơn với nhịp điệu dứt khoát, bí hiểm. “Đã say thì không nên đi trước voi”. “Luôn luôn phải đi phía sau voi.”

Naha là một diễn giả biểu cảm với vốn từ vựng trôi chảy về cử chỉ tay. Tôi không ngờ tới điều này. Ngoài sân khấu, anh là người tiết kiệm cả chuyển động lẫn lời nói. Anh đứng với đôi vai vuông vức và bàn chân hướng ra ngoài như để tạo một chỗ dựa vững chắc. Anh giống người đàn ông tôi vẫn thường thấy trên các biển quảng cáo Xi măng Ambuja, dáng đứng vững vàng và bình thản với cả đập thủy điện ầm ầm trong tay. Tôi đã nghe anh nói “Tôi từng bị một con hổ đuổi theo” với giọng điệu như thường ngày bạn hay tôi vẫn nói “Tôi từng ở Omaha”.

Triết lý đằng sau trại nâng cao nhận thức rất đơn giản. Nếu muốn tiếp cận ai đó, hãy nói chuyện với họ khi họ đang thoải mái và tỉnh táo. Cho họ ngồi xuống và để Aritra phục vụ họ một tách trà và samosa. Mọi người càng hiểu rõ về đặc điểm sinh học của voi và hành vi của đàn voi thì các cuộc chạm trán càng an toàn. Mấu chốt là phải giữ bình tĩnh và cho con vật không gian. Đặc biệt là voi mẹ đi cùng con, đặc biệt hơn nữa là voi đực đơn độc, và đặc biệt hơn hơn nữa là voi đực đang kỳ musth. (Một số đặc điểm nổi bật của kỳ musth, nhờ được Jayantha Jayewardene hỗ trợ thông tin: các tuyến trên thái dương tiết rỉ nhiều, cương cứng thường xuyên và “đôi mắt yêu tinh mở to hoàn toàn với nhãn cầu di chuyển”.)

Có một điểm khác cần phải nhấn mạnh với mọi người. Sĩ quan Raj đã đề cập đến trước đó, khi chúng tôi trò chuyện: “Con người chúng ta, đang làm phiền chúng.”

Bối rối thay, điều này bao gồm cả công việc chuyên môn của các chuyên gia như Sĩ quan Raj. Chăn dẫn voi về khu rừng gần nhất mang lại lợi ích tức khắc cho dân làng nhưng về lâu dài, Naha nói với tôi, việc này khiến vấn đề trầm trọng hơn. Vì điều này chọc tức voi. Chúng bắt đầu gán con người với nỗi lo lắng và thiếu thốn khi bị đuổi đi đương lúc kiếm ăn. Chúng bắt đầu kiên quyết hơn để bảo vệ mình. Báo cáo từ các khu vực có xung đột ở bang Assam lân cận cho biết voi cái đang bắt đầu trở nên hung dữ y như voi đực.

Naha tin rằng một hệ thống tốt hơn sẽ kết hợp các cảm biến để phát hiện đàn voi đang tiếp cận. Cảnh báo được gửi tới các trưởng làng và các đội phản ứng địa phương đã qua đào tạo, họ sẽ theo dõi tình hình và cố gắng can thiệp trước khi ruộng nương bị giẫm đạp và sự hỗn loạn nổ ra. Naha không có ý nhắc đến cảm biến chuyển động hay cảm biến nhiệt, cả hai đều kích hoạt với các động vật hữu nhũ khác. Ý anh là cảm biến địa chấn: loại được kích hoạt bởi các rung động mạnh đến mức chỉ có tiếng bước chân của một con voi (hoặc động đất nhỏ) mới làm được. Trong khi đó, điều bạn có thể làm để giảm bớt gánh nặng cho nhân loại: tiếp tục nỗ lực khôi phục rừng và để yên cho các khu bảo tồn.

--

Phó quản lý của đồn điền trà Gopalpur mặc quần short dài gọn gàng và đi giày thể thao phồng màu neon. Đầu nghiêng ra sau khiến anh trông có vẻ xa cách, hoặc chỉ vì anh cần một cặp kính mới. Anh ra chào khi chúng tôi lái xe vào. Trại nâng cao nhận thức dành cho công nhân, điểm dừng chân thứ hai của chúng tôi trong tuần này, dự kiến sẽ bắt đầu sau nửa giờ nữa. Nhưng trước tiên phải làm một tách trà đã.

Phó quản lý là dạng người của những con số. Anh nói, khu đất này rộng 1.200 mẫu Anh và đặt các tách trà trước mặt chúng tôi. Hai nghìn một trăm công nhân thu hoạch lá trà. Chúng tôi vừa lắng nghe vừa nhấm nháp, rồi anh dẫn chúng tôi ra khỏi cửa và băng qua đường, đến một cái rạp mở nơi Naha sẽ diễn thuyết.

Công nhân đã đến rồi. Họ xem qua tờ rơi để trên mỗi cái ghế, đặt trong loại túi nhựa trong có thể đóng lại được (tên thương hiệu: My Clear Bag). Phụ nữ ngồi một bên, tách biệt với nam giới. Naha loay hoay với hệ thống âm thanh, cửu vật từ thời xưa trước khi có phim phát trực tuyến, khi điền trang này mời đến các ban nhạc sống phục vụ hoạt động giải trí cuối tuần.

Trời nóng và ẩm ướt. Các quản lý đồn điền đến muộn. Công nhân dùng cái túi trong suốt của mình để quạt. Thời gian trôi qua. Có người từ nhà phó quản lý mang khay tới. Thêm trà! Phần của chúng tôi được phục vụ trong cốc sứ có kèm đĩa. Các công nhân thì nhấp từng ngụm từ cốc giấy – loại cốc nhỏ không lớn hơn ly uống rượu. Tôi chỉ muốn nói, Gì vậy trời, các vị có đến 1.200 mẫu đất cơ mà.

Các quản lý đã đến! Những chiếc SUV như xe biệt đội, lao nhanh và phanh gấp. Cửa xe mở ra và đóng sầm lại, và các quản lý, tổng cộng năm người, bước vào hiện trường. Các công nhân đồng loạt đứng dậy khỏi chỗ ngồi. Thay vì ngồi cùng Aritra và tôi trên ghế khán giả, các quản lý lại bước lên một dãy bàn đặt trên sân khấu. Họ mở những chai nước được đặt ở chỗ ngồi của mình cùng sổ ghi chú và bút. Trên sân khấu đa dạng đến ngạc nhiên các bộ ria mép.

Các quản lý lần lượt cầm micro. Aritra hét lên phần dịch của mình át hẳn tiếng loa âm lượng cỡ sảnh khiêu vũ. Người quản lý đầu tiên nhấn mạnh các công nhân phải chú ý, vì ta ở gần sông và rừng nên sẽ gặp vấn đề với voi. Anh đưa mic cho quản lý bên cạnh, người này vạch ra chiến lược ngăn chặn voi hiện tại của đồn điền: một đội tuần tra bằng máy kéo, đốt pháo khi cần thiết. Micro tiếp tục chuyến hành trình của mình. Quản lý tiếp theo lại là anh chàng của các con số. Trong 12 năm anh ta làm việc ở đây, có bảy hay tám người đã bị voi giết chết.

Cuối cùng micro được trao cho Naha. Trên thực tế, các công nhân rất chú ý lắng nghe, chăm chú đến mức tôi tự hỏi liệu họ có bị phạt nếu nhìn đi chỗ khác hay không. Còn các quản lý lại thì thầm với nhau và lén nhìn điện thoại đặt trong lòng. Một người nhận cuộc gọi, đưa tay che ngang điện thoại như thể, giống như ợ hơi, hành vi đó sẽ đỡ thô lỗ hơn.

Khi phần trình bày kết thúc, Naha mời các công nhân tham gia đặt câu hỏi và nhận xét. Một người hái trà ngay lập tức đứng dậy khỏi ghế. Cô ấy lớn tuổi hơn nhiều người, có lẽ đã 50 và ăn mặc giống mọi phụ nữ ở đây, bộ sari có hoa văn sặc sỡ như khi làm việc trên đồng. Aritra nhảy lên định đưa mic cho cô nhưng cô không cần. Sự tức giận của cô đủ biến thành một bộ khuếch đại. Bộ sậu ria mép ngồi không yên trên ghế.

Aritra tiếp tục dịch. “Các vị bảo chúng tôi thay đổi cây trồng,” người phụ nữ nói, ám chỉ những khu vườn nhỏ của công nhân. “Từ ngô, gạo thành gừng, ớt, những thứ voi không thích. Nhưng chúng tôi trồng ngô và lúa để nuôi sống chính mình. Ngoài ra, khi máy kéo đi rồi, voi sẽ quay lại, lần nữa, lần nữa. Voi cần rất nhiều thức ăn.” Người phụ nữ lại ngồi xuống. “Ta cần các biện pháp khác.”

Cô ấy nói đúng, nhưng giải pháp tốt thường khó thi hành. Trên thực tế, các biện pháp mà trực giác thấy hiển nhiên lại bị hạn chế do chi phí và các vấn đề có thể phát sinh. Hàng rào điện là một ví dụ. Cần đủ lượng để xua đuổi các đàn voi, nhưng không được quá nhiều đến mức cản trở quá trình di cư của chúng. Việc duy trì và sửa chữa các dải hàng rào dài rất tốn thời gian, tốn tiền và thường không hoàn thiện. Hoặc thực hiện sai. Điện áp phải đủ cao để khiến voi nản lòng nhưng không cao đến mức khiến nó bị điện giật. Trung bình mỗi năm có 50 con voi bị điện giật chết ở Ấn Độ.

Và một thách thức đáng kể là trí thông minh của loài voi. Một con voi Ấn Độ khi đối mặt với hàng rào điện có thể sẽ sớm tìm ra cách vượt qua mà không bị điện giật. Nó sẽ nhận ra rằng gỗ không dẫn điện. Nó sẽ đẩy cột xuống hoặc sẽ nhặt một khúc gỗ và dùng nó để đè dây xuống cho con khác bước qua.

Không phải lúc nào trí thông minh cũng có lợi cho voi. Trong lịch sử, voi đã luôn bị bắt làm việc cho quân đội Ấn và gần đây là ngành công nghiệp khai thác gỗ. Chúng được đối đãi như các nhân viên, theo đó Sở lâm nghiệp ghi lại số giờ làm việc của chúng vào sổ đăng ký công việc. Những “công nhân voi” này tất nhiên không được trả lương, nhưng Naha nói với tôi, ở tuổi 50, chúng được hưởng “lương hưu” dưới hình thức chỗ nghỉ hưu tại một pikhana (chuồng voi) với ba bữa ăn và tắm rửa mỗi ngày, kèm theo xoa bóp bằng dầu.

Khi mọi người đứng dậy khỏi ghế để rời đi, tôi nhờ Aritra giới thiệu mình với người phụ nữ đã dám lên tiếng lúc nãy. Tên cô ấy là Padma. Cô phiền muộn là có lý do. Một tuần trước, cô thức dậy lúc 4h30 sáng và thấy một con voi đã dỡ tường và ăn hết số ngũ cốc cô bán trong một quán rượu nhỏ ở khu công nhân. Cô vẫn chưa nhận được tiền bồi thường từ điền trang.

Một nhóm nhỏ các quản lý lượn lờ trong tầm nghe. Một người đứng ra đánh lạc hướng cuộc trò chuyện. “Xin chào, cô đến từ Mỹ, con trai tôi làm việc ở Memphis, khách sạn hạng nhất, cô có biết khách sạn Memphis không?” Quả thực tôi biết khách sạn này, những con vịt đi xuống cầu thang ở sảnh mà không vì lý do rõ ràng nào liên quan đến vịt hay khách sạn. Tôi tập trung vào Padma. (Truyền thống về những chú vịt ở đài phun nước The Peabody: Những năm 1930, Frank Schutt, Tổng giám đốc của The Peabody và một người bạn, Chip Barwick, trở về sau chuyến đi săn cuối tuần đến Arkansas. Họ đã uống quá nhiều rượu whisky và nghĩ rằng sẽ rất buồn cười nếu đặt một số mồi nhử vịt sống của họ (lúc đó những người thợ săn sử dụng mồi nhử sống là hợp pháp) trong đài phun nước Peabody xinh đẹp. Ba chú vịt nhỏ được chọn làm “chuột lang” và phản ứng không kém phần nhiệt tình. Từ đó bắt đầu một truyền thống đã trở nên nổi tiếng trên thế giới. Năm 1940, Bellman Pembroke, cựu huấn luyện viên động vật ở rạp xiếc, đã đề nghị giúp đưa những con vịt đến đài phun nước mỗi ngày và dạy chúng trò diễu hành Vịt Peabody nổi tiếng hiện nay. Ông Pembroke trở thành Peabody Duckmaster, phục vụ với cương vị đó trong 50 năm cho đến khi nghỉ hưu vào năm 1991. Gần 90 năm sau cuộc tuần hành khai mạc, đàn vịt vẫn ghé thăm đài phun nước ở sảnh từ 11 giờ sáng đến 5 giờ chiều mỗi ngày. - ND)

Aritra tiếp tục dịch. “Đây là lần thứ hai chuyện này xảy ra với cô ấy.”

Người quản lý vẫn tiếp tục: “Năm giờ vịt đi xuống...”

Naha tham gia cùng chúng tôi. Anh đề xuất chúng tôi lái xe đến khu công nhân để xem đống đổ nát ở cửa hàng của Padma. Các quản lý trao nhau những cái nhìn cấp thiết, nhưng đã quá muộn. Chúng tôi chen vào xe với Padma và quay đi.

Tiệm tạp hóa nhỏ bé không hẳn bị cướp phá mà bị san bằng. Một bức tường tôn nằm ọp ẹp bên dưới dầm đỡ bằng bê tông. Lần trước, một con voi đột nhập vào nhà Padma khi cô đang ngủ. Đây là ví dụ khi “con voi trong phòng” không phải là phép ẩn dụ; khi chuyện đùa về voi không phải là chuyện đùa. Voi “đậu” trên hàng rào nhà bạn lúc mấy giờ? Có lẽ là khoảng 11 giờ đêm.

Voi là loài ăn thực vật nhưng chúng không hề kén ăn. Chúng sẽ ăn hầu hết các bộ phận của cây – hạt, cỏ và lá, thân, cành, vỏ cây. Năm 2017, tại một đồn điền trà ở Sonitpur thuộc quận Assam, ba con voi hoang dã đột nhập vào cửa hàng của công nhân vào lúc 2 giờ sáng và lấy sản phẩm làm từ sợi bông có tên là rupee. Chúng đập hộp đựng tiền và ăn sạch 26.000 rupee mệnh giá lớn.

Một thứ mà voi Ấn Độ không ăn là lá trà. Ai ở đây cũng thích uống trà nhưng rất ít ai, dù là người hay thú, thích ăn trà. Lá trà quá đắng. Các thiệt hại nhỏ về mùa màng xảy ra khi voi giẫm nát cây cối lúc đi qua khu đất, nhưng nhìn chung, người chịu thiệt là công nhân chứ không phải chủ sở hữu và quản lý.

Tuy nhiên, Padma và các đồng nghiệp nói rằng họ không tức giận những con voi. Bảy mươi lăm phần trăm số người được Naha phỏng vấn về việc voi đến làng mình đều có cảm xúc tích cực với chúng. Với số lượng thương vong và phá hoại do voi gây ra ở Bắc Bengal, số lượng các vụ giết voi trả thù lại hiếm tới mức ngạc nhiên. Naha cho biết chỉ có 3-5 con voi bị vậy mỗi năm.

Với sự giúp đỡ của Aritra, tôi kể cho Padma nghe điều xảy ra với thú có vú lớn ở Hoa Kỳ khi chúng gây thương tích cho con người hoặc dám đột nhập vào nhà. Tôi hỏi cô ấy liệu những người cô biết có bao giờ bày tỏ mong muốn giết một con voi đột nhập vào nhà hoặc cửa hàng của mình không. “Sao bạn lại giết một vị thần?” cô ấy nói, ám chỉ vị thần Hindu đầu voi Ganesh. “Chúng tôi chỉ nói, ‘Namaste và làm ơn đi đi.’”

Padma dẫn chúng tôi ra cánh đồng trà hiện đang mùa thu hoạch. Công nhân hái trà trải dọc theo các hàng, làm việc trên những bụi cây cao ngang lưng. Chỉ lá non xanh tươi mới được hái. Các công nhân làm tôi nhớ đến những người đánh trống, đứng yên với cánh tay di chuyển nhanh như điện. Họ buộc phải nhanh như vậy. Nếu không đáp ứng được hạn ngạch đã đặt ra, họ sẽ bị trừ lương.

Naha cúi xuống chỉ cho tôi khoảng trống bên dưới bụi trà. Người hái trà đôi khi gây bất ngờ cho một con báo cái đang nằm trong bóng râm cùng đàn con. Có thể con vật hoảng sợ thức dậy và nếu cảm thấy bị dồn vào chân tường hoặc bị đe dọa, nó sẽ lao vào người công nhân. Hiếm có ai tử vong, nhưng vẫn có thương tích. Chín mươi phần trăm các cuộc tấn công của báo hoa mai ở Bắc Bengal xảy ra trong các đồn điền trà.

Chúng tôi quan sát cánh phụ nữ làm việc. Khi hái đầy tay, họ thò tay ra sau đầu để nhét lá vào bao vải đeo trên trán. Bây giờ tôi đã hiểu tại sao Padma trước đó lại rất quan tâm đến chiếc ba lô của tôi. Bạn sẽ thấy rằng các quản lý có thể tìm mua những chiếc túi chuyên dụng phù hợp hơn cho nhiệm vụ của họ. Tôi nói điều này với Naha.

Anh xắn tay áo lên. “Họ được trả 150 rupee một ngày.” Số tiền này thấp hơn giá một ly cà phê cappuccino tại sân bay Delhi. “Đây là tâm lý thuộc địa. Họ chính là những người lao động thuộc bộ lạc mà người Anh đã mang đến từ miền trung Ấn Độ. Người ta thuê họ vì cho rằng họ chăm chỉ và ngoan ngoãn.”

Khi Naha kể cho tôi nghe về sổ đăng ký công việc dành cho động vật, về những chú voi đã nghỉ hưu và chế độ tắm cho chúng, ban đầu tôi rất ấn tượng. Chính phủ ở đây đảm bảo cho động vật làm việc hưởng một số lợi ích tương tự như người lao động bình thường. Bây giờ, nhìn cách người ta đối xử với người hái trà, lối đối xử hợp pháp, thì đánh giá của tôi không còn lạc quan nữa. Tùy thuộc vào giống loài, tôn giáo, giới tính và đẳng cấp của mình, có thể Ấn Độ là nơi làm động vật tốt hơn làm người. Vào năm 2019, chính quyền Delhi công bố kế hoạch cải tạo một trong năm khu bảo tồn mà họ duy trì dành cho những con bò linh thiêng vốn được thả rông, cản trở giao thông của thành phố. Có lẽ để đáp lại chỉ trích rằng thành phố chăm sóc bò tốt hơn người dân, Sở trưởng Sở Chăn nuôi của thành phố đã thông báo: “Chúng tôi đang lên kế hoạch cho một chương trình chung sống độc đáo, nơi người già sẽ được phép ở cùng đàn bò”.

Gần đây mọi chuyện đã trở nên cực đoan hơn. Thủ tướng hiện tại, Narendra Modi lên nắm quyền nhờ sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc Hindu. Đây là người đã ban tặng địa vị nhân cách (tư cách pháp nhân) cho sông Hằng. Một dòng sông được bảo vệ nhân quyền, trong khi phụ nữ như Padma kiếm được 150 rupee mỗi ngày và người Hồi giáo bị hành hình vì bán thịt bò.

Khi chúng tôi lên xe để đi, phó quản đốc chạy tới hai tay ôm đầy những chiếc túi Mylar: nửa cân trà cho mỗi người chúng tôi. Aritra cảm ơn anh rồi quay sang Naha khi xe đang chạy. “Đó là CTC.” (Từ viết tắt chỉ một phương pháp xử lý trà.) Với tôi, anh giải thích, “Loại rẻ nhất.”

--

Động vật hoang dã là chủ đề của Khu du lịch Jaldapara thuộc sở hữu của chính phủ, nơi tôi sẽ ở lại tối nay. Khuôn viên gồm mô hình thạch cao kích thước thật các loài động vật hoang dã địa phương. Nhiều tượng đã đổ hoặc có bộ phận bị gãy nằm ngay chỗ đã rơi xuống, trên bãi cỏ được cắt tỉa cẩn thận đến phi lý. Toàn bộ khoảng sân mang đến cảm giác một sân gôn thu nhỏ sau khi có một băng say rượu đến chơi gôn, đánh bại những con vật kỳ quái bằng bóng hoặc gậy đánh gôn.

Tôi yêu nơi này, yêu sự suy tàn siêu thực của nó, yêu người nhân viên không biết bữa sáng được phục vụ ở đâu hay ngay cả chuyện có bữa sáng hay không, thực sự yêu mọi thứ, ngoại trừ phân chuột trên ban công phòng mình. Tôi cố gắng tưởng tượng điều gì có thể thu hút chuột, nơi ban công không có thức ăn và bất cứ gì để làm tổ và thậm chí không có cả tầm nhìn rộng. Dường như lũ chuột chỉ đến để thải ra. Nhà vệ sinh chuột Jaldapara.

Đã có kế hoạch tu sửa khu nghỉ dưỡng này vì Bộ trưởng Lâm nghiệp Tây Bengal đang làm việc với Tổng công ty Phát triển Du lịch Tây Bengal nhằm thiết lập một khu bảo tồn tê giác ở khu rừng lân cận. Đây chính là khu rừng mà Naha, Aritra và tôi sắp tới. Chúng tôi sẽ theo dõi một “con báo thử nghiệm xung đột” đeo vòng cổ sóng vô tuyến – con báo số 26279 – đã được chuyển đến đây một năm rưỡi trước, khi người ta quyết định vùng đất này trở thành khu bảo tồn động vật hoang dã. Khi đó con vật vẫn chưa trưởng thành và Naha muốn kiểm tra để chắc chắn rằng nó không lớn quá cỡ vòng cổ vô tuyến.

Trong lúc ở đây, Naha sẽ diễn thuyết trước những thôn dân sống ở bìa rừng. Vòng cổ vô tuyến chỉ ra các điểm trên bản đồ, nhưng không trả lời các câu hỏi đặt ra khi thả kẻ săn mồi vào sân sau nhà con người. Có phải con báo đã bắt dê của bạn không? Mọi người có thấy ổn với việc nó ở đây không? Naha đã theo dõi, như một nhân viên xã hội đang sắp xếp việc nhận nuôi. Anh đã luôn theo dõi con báo từ xa và gọi điện cảnh báo nếu nhận thấy nó đang di chuyển về phía nhà họ.

Sáng nay chúng tôi có tài xế mới, Ashok. Anh hiếm khi tham gia vào cuộc trò chuyện, chỉ hoàn toàn tập trung lái xe. Một khác biệt so với người tiền nhiệm – anh này để tránh ngủ gật đã đính điện thoại thông minh của mình vào bên trong kính chắn gió và phát một bộ phim hài. (Naha không hề hoảng sợ. “Một mắt nhìn điện thoại, một mắt nhìn đường.”)

Chúng tôi rẽ khỏi đường nhựa để vào một đường đất xuyên qua những bụi cây ngày càng dày đặc. Cành cây cào xước hai bên hông xe. Ashok ngày càng im lặng. Anh có vẻ căng thẳng. Tôi đã nói gì sai sao? Anh đang lo lớp sơn xe sẽ bị trầy sao?

Vừa qua một dãy nhà, chúng tôi tấp vào lề đường bên cạnh một người đàn ông đang phun thuốc trừ sâu từ chiếc can đeo trên lưng cho luống súp lơ của mình. Naha xuống xe và ông tắt vòi phun. Một mắt bị đục. Ba người đàn ông khác đi loanh quanh đó. Aritra lắng nghe. Không có gì để báo cáo. Đã một thời gian họ không nhìn thấy con báo nữa.

Chúng tôi lái xe tiếp. Chúng tôi đi ngang qua một tháp canh các đội chống săn trộm thường sử dụng. Naha yêu cầu Ashok dừng lại để anh có thể leo lên và bắt được tín hiệu tốt hơn. Aritra bảo tôi ở lại trong xe với anh.

Naha bước xuống cầu thang của tòa tháp và quay lại xe. Anh bảo rằng chúng tôi hiện chỉ cách con báo 300m.

Chúng tôi cho xe đi tiếp. Đường cụt dẫn đến một con sông rộng. Naha lại bước ra ngoài. Anh đi dọc bờ sông đầy cát, tay cầm ăng-ten phía trên như ngọn đuốc. Phía bên kia, một nhóm đàn ông đang ngâm mình trong nước sâu đến thắt lưng để dọn sạch đám lục bình mọc um tùm.

Naha thò vào cửa sổ ô tô để cho biết rằng chúng tôi hiện đang cách con báo 150m. Tút-tút-tút-tút, có tín hiệu. Chúng tôi không thể đến gần hơn vì “con mèo” to xác đang ở bên kia sông. Anh chỉ tay. “Ngay sát phía trên những người đó.”

Gần đó không có cây cầu nào nên chúng tôi quay lại. Trên vài dặm cuối của chuyến đi, Ashok phá vỡ sự im lặng của mình. Anh và Naha nói chuyện bằng tiếng Hindi. Sau khi Ashok thả chúng tôi xuống, tôi hỏi Naha họ đã nói gì.

“Cha anh ấy đã bị báo hoa mai giết chết.”

Cha anh đi nhặt củi. Không thấy cha về, Ashok, lúc đó mới 12 tuổi đã cùng vài người bạn đi tìm. Họ tìm thấy ông, vẫn còn sống, dưới lòng sông. Giống nơi những người đàn ông khi nãy làm việc, cách con báo vài chục mét. “Họ đưa ông đến bệnh viện,” Naha nói, “nhưng ông không qua khỏi. Ông bị thương quá nhiều. Mắt, và mọi chỗ. Hẳn ông đã bị tấn công tới tấp”.

Ashok sẽ không làm tài xế chặng tiếp theo và như vậy là tốt nhất. Chúng tôi đang hướng về Pauri Garhwal, điểm nóng có nhiều vụ tấn công của báo hoa mai. Không phải kiểu chạm trán diễn ra trên đồn điền trà khi công nhân bất thình lình nhìn thấy con báo ngủ dưới gốc cây. Đó là những vụ rình rập, giết người được thực hiện có chủ ý.

Đọc bài viết

Trích đăng

Dòng dõi đại quý tộc – Trích “Chiến Tranh Hoa Hồng Giữa Lancaster Và York”

Published

on

Trích từ: Chiến Tranh Hoa Hồng Giữa Lancaster Và York - Cuộc Chiến Vương Quyền Anh Quốc

Tác giả: Alison Weir

Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book

Phát hành: tháng 12.2024

Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

./.

DÒNG DÕI ĐẠI QUÝ TỘC

Kể từ năm 1154, nước Anh nằm dưới quyền cai trị của nhà Plantagenet và việc kế vị ngai vàng đã diễn ra khá êm ả từ cha sang trưởng nam hoặc từ anh sang em trai. Các vị vua nhà Plantagenet, những người theo truyền thuyết được cho là hậu duệ của Quỷ vương, hầu hết là những người năng động và là những nhà lãnh đạo lỗi lạc, mạnh mẽ, hiếu chiến, dũng cảm, công bằng và khôn ngoan. Họ có chung những đặc điểm nổi bật là mũi khoằm, tóc hung và tính khí dữ tợn.

Edward III (1327-1377) là vị vua điển hình của nhà Plantagenet – cao lớn, kiêu hãnh, oai nghiêm và khôi ngô với nét mặt như tạc, mái tóc dài và bộ râu dài. Sinh năm 1312, ông mới chỉ mười bốn tuổi khi vua cha, Edward II, bị phế truất và sát hại, và đến năm mười tám tuổi, ông đã đích thân nắm quyền kiểm soát nước Anh.

Năm 1328, Edward kết hôn với Philippa xứ Hainault, người đã sinh cho ông mười ba người con. Những vụ ngoại tình không thường xuyên của nhà vua không mấy ảnh hưởng đến cuộc hôn nhân hạnh phúc kéo dài bốn mươi năm này. Edward thừa hưởng tính khí nóng nảy khét tiếng của nhà Plantagenet, nhưng hoàng hậu đã cố gắng kiềm chế ông; trong một biến cố nổi tiếng vào năm 1347, bà đã ngăn cơn thịnh nộ của Edward để cứu mạng những tên trộm bị kết án ở Calais mà nhà vua bắt được sau một cuộc bao vây kéo dài.

Edward sống xa hoa trong các dinh thự hoàng gia mà ông đã mở rộng thêm, và triều đình của ông nổi tiếng với tinh thần hiệp sĩ. Edward đặc biệt sùng kính Thánh George, vị thánh bảo trợ của nước Anh, và đã thực hiện nhiều điều để thúc đẩy sự mộ đạo này. Năm 1348, ông lập ra tước vị cao nhất dành cho hiệp sĩ là Order of the Garter, để tôn vinh Thánh George.

Quan trọng hơn cả, Edward mong muốn giành được vinh quang bằng những chiến công lớn. Năm 1338, lo ngại Pháp xâm lược lãnh địa Aquitaine, trung tâm nghề buôn rượu phát đạt của nước Anh, ông tuyên bố nắm quyền nước Pháp, khẳng định mình là người thừa kế đích thực nhờ dòng dõi của người mẹ vốn là em gái vị vua cuối cùng của nhà Capet [vương triều cai trị nước Pháp từ 987 đến 1328]. Tuy nhiên, cổ luật Salic Franks vốn cấm phụ nữ kế vị hoặc truyền ngôi, và người Pháp đã trao vương miện cho em họ của Edward là Philip xứ Valois, người thừa kế nam của nhà Capet.

Việc Edward ghép biểu tượng hoa huệ của Pháp với con báo của Anh trên gia huy của mình đã dẫn đến cuộc xung đột mà sau này được gọi là Chiến tranh Trăm năm vì nó kéo dài liên tục trong hơn một thế kỷ. Dưới sự lãnh đạo của Edward, người Anh lúc đầu đã giành được một số thắng lợi: Sluys năm 1340, Crécy năm 1346 và Poitiers năm 1356. Đây là những trận chiến quan trọng đầu tiên mà các cung thủ người Anh thể hiện uy thế trước kỵ binh Pháp nặng nề giáp sắt. Tuy nhiên, những thành công ban đầu của người Anh không bền lâu, và vào năm 1360, Edward buộc phải trả lại một số vùng đất đã chiếm được theo các điều khoản của Hiệp ước Brétigny, kết thúc giai đoạn đầu của cuộc chiến tranh này. Khi Edward qua đời, ngoài lãnh địa Aquitaine, lãnh thổ trên đất Pháp của ông chỉ có năm thành trấn và vùng đất xung quanh Calais mang tên Pale.

Triều đại của Edward III chứng kiến nhiều thay đổi. Nghị viện được chia thành viện Quý tộc và viện Thứ dân, bắt đầu tổ chức những cuộc họp thường xuyên và khẳng định quyền lực của mình thông qua các biện pháp kiểm soát tài chính. Chức năng chính của Nghị viện vào thời kỳ này là biểu quyết việc đánh thuế, và về mặt này, không phải lúc nào Nghị viện cũng thuận theo ý muốn của nhà vua. Năm 1345, các pháp viện được thiết lập cố định tại London chứ không còn lưu động theo nhà vua khắp vương quốc nữa. Năm 1352, lần đầu tiên tội phản nghịch được đưa vào luật. Năm 1361, cơ quan Tư pháp Trị an (Justice of the Peace) được thành lập – trong đó những người có địa vị và uy tín tốt ở địa phương được bổ nhiệm làm thẩm phán (magistrate) – và một năm sau, tiếng Anh thay thế tiếng Pháp trở thành ngôn ngữ chính thức tại các pháp viện. Triều đại Edward cũng chứng kiến sự thịnh vượng của các tầng lớp thương nhân và sự khởi đầu của việc truyền bá giáo dục trong thường dân.

Vua Edward là nhà bảo trợ hàng đầu cho giới họa sĩ, văn sĩ và kiến trúc sư. Nguồn gốc của lối kiến trúc trực giao kiểu Anh (Perpendicular) có thể bắt nguồn từ triều đại này. Đây cũng là thời kỳ xuất hiện những tên tuổi tiên phong của nền văn học Anh như nhà thơ Richard Rolle, Geoffrey Chaucer, John Gower và William Langland. Trường ca Piers Plowman của Langland là bản cáo trạng về sự áp bức mà người nghèo phải gánh chịu sau đại dịch Cái Chết Đen, và về Alice Perrers, người tình tham lam khét tiếng đã thao túng Edward trong những năm tháng cuối đời.

Edward qua đời năm 1377. Khuôn mặt tượng gỗ, được rước trong tang lễ nhà vua hiện vẫn được lưu giữ ở tu viện Westminster, chính là chiếc mặt nạ đắp theo gương mặt Edward lúc băng hà, và qua khóe miệng xệ xuống ta có thể thấy được tác động của cơn đột quỵ khiến nhà vua qua đời.

Edward III có mười ba người con, trong đó có năm người con trai trưởng thành. Ông đã lo liệu cho họ bằng cách liên hôn với những nữ thừa kế người Anh và sau đó phong các con trai làm những công tước đầu tiên của nước Anh. Nhờ đó, ông đã tạo ra dòng dõi những đại quý tộc quyền lực có huyết thống hoàng gia, với những hậu duệ về sau sẽ tham gia vào cuộc chiến tranh đoạt ngai vàng.

Edward thường bị chỉ trích vì đã ban cho các con trai mình quá nhiều quyền lực, nhưng vào thời đó, nhà vua đương nhiên sẽ phải dùng hết khả năng của mình lo liệu và chu cấp đầy đủ để các con ông có thể duy trì những cơ ngơi và đội ngũ tùy tùng xứng đáng với địa vị hoàng gia của họ. Trong cuộc đời Edward, việc ông để các con của mình liên kết hôn với giới quý tộc cấp cao và nhờ vậy bảo đảm cho họ có được khối tài sản thừa kế đáng kể, đồng thời mở rộng thế lực hoàng gia, được coi là một công cuộc rất thành công. Năm 1377, viên Đổng lý đã nói ở phiên họp Nghị viện cuối cùng của Edward về lòng yêu thương và tin cậy trong hoàng tộc rằng “không vị vua Thiên Chúa giáo nào có được những người con trai như đức vua đã có. Nhờ ngài và các con trai của ngài, vương quốc này đã được cách tân, rạng danh và giàu có hơn bao giờ hết”.

Con trai cả, Edward xứ Woodstock, từ thế kỷ 16 đã nổi tiếng với biệt danh Vương tử Đen. Mới mười sáu tuổi, ông hoàng này đã được phong tước hiệp sĩ tại Crécy, và nhờ những chiến tích lừng lẫy trong mười năm tiếp theo, ông nổi tiếng là hiệp sĩ tài giỏi nhất trong các nước Thiên Chúa giáo. Biệt danh của ông có thể xuất phát từ bộ giáp phục màu đen hoặc, có lẽ đúng hơn, là do tính khí hung tợn của ông. Những năm về sau, do đau yếu triền miên, ông đã làm hoen ố danh tiếng của mình khi ra lệnh tiến hành vụ thảm sát tai tiếng những công dân vô tội ở Limoges. Ông qua đời trước vua cha vào năm 1376, để lại một người thừa kế, cậu bé Richard chín tuổi ở Bordeaux, người sẽ kế vị ông nội vào năm 1377 với vương hiệu Richard II. Một trong những điều trớ trêu của lịch sử là người kế vị vua Edward III lắm con nhiều cháu lại không có hậu duệ nào, một tình huống đã gián tiếp dẫn đến Chiến tranh Hoa hồng nửa thế kỷ sau.

Đọc bài viết

Trích đăng

Lancaster và York: Giai đoạn đầu của Chiến tranh Hoa hồng

Published

on

Trích từ: Chiến Tranh Hoa Hồng Giữa Lancaster Và York - Cuộc Chiến Vương Quyền Anh Quốc

Tác giả: Alison Weir

Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book

Phát hành: tháng 12.2024

Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

./.

GIỚI THIỆU

Trong quá trình hoàn tất tác phẩm trước, cuốn The Princes in the Tower, tôi nhận ra rằng ở phương diện nào đó, tôi chỉ mới kể một nửa câu chuyện. Lúc ấy tôi đang viết về giai đoạn cuối của cuộc chiến mang cái tên hoa mỹ là Chiến tranh Hoa hồng, một cuộc xung đột kéo dài hơn ba mươi năm, từ 1455 đến 1487. Trên thực tế, có đến hai cuộc Chiến tranh Hoa hồng; lần đầu kéo dài từ 1455 đến 1471, giữa hai gia tộc Lancaster và York, và lần sau từ 1483 đến 1487, giữa nhà York và nhà Tudor. Giai đoạn đầu của Chiến tranh Hoa hồng vốn chỉ được đề cập sơ lược trong The Princes in the Tower, cuốn sách mô tả khá chi tiết giai đoạn thứ hai của cuộc chiến này, thế nên tôi cảm thấy phần tiền truyện ấy vốn dĩ rất thú vị để viết tiếp. Vì vậy, cuốn sách này chính là câu chuyện xoay quanh hai gia tộc Lancaster và York thuộc giai đoạn đầu của Chiến tranh Hoa hồng.

Trong suốt quá trình nghiên cứu, tôi đã xem xét nhiều nguồn tài liệu, cả cổ xưa lẫn hiện đại, và tất cả những nguồn hiện đại hầu như đều chỉ tập trung vào các khía cạnh quân sự và thực tiễn về chủ đề tôi viết. Cuốn sách này đương nhiên sẽ đề cập đến những vấn đề đó, với khá nhiều đoạn đi sâu vào chi tiết, nhưng mục đích chính của tôi là khắc họa vai trò của con người trong lịch sử – những nhân vật có liên quan, những vai chính của một trong những mối hận thù kéo dài nhất và có sức hấp dẫn nhất lịch sử nước Anh.

Trung tâm của cuộc chiến phe phái đẫm máu này là hình ảnh đáng thương của nhà vua tâm thần bất ổn Henry VI, sự cai trị kém cỏi và trí lực thiểu năng của ông đã khiến chính trị rối ren, dân chúng ta thán, các đại quý tộc bất hòa với nhau, dẫn đến chiến loạn liên miên và một trận ác chiến tranh giành ngôi vua. Đối thủ chính của Henry là Richard Plantagenet, Công tước xứ York, người lẽ ra phải là vua, theo luật trưởng nam thừa kế thời đó. Sau cái chết của Công tước York, quyền thừa kế ngai vàng của ông được trao cho con trai, người về sau trở thành vua Edward IV, một bạo chúa háo sắc dẫn đến sự sụp đổ của nhà Lancaster.

Cuốn sách này cũng là câu chuyện về cuộc tranh đấu ác liệt và ngoan cường của một người phụ nữ vì quyền lợi của con trai mình. Bị kẻ thù buộc tội đã đem một đứa con hoang đặt vào chiếc nôi hoàng gia, vợ vua Henry – hoàng hậu Margaret xứ Anjou – đã đứng lên chiến đấu vì vương triều Lancaster trong suốt nhiều năm, chống lại những khó khăn dường như không thể vượt qua nổi để bảo vệ ngôi vua của chồng và con trai mình. Bản thân điều này rất đáng chú ý, vì bà là một người phụ nữ trong thế giới hung bạo của đàn ông, nơi hầu hết nữ giới đều bị coi là những món hàng hóa có thể trao tay, và không có tư cách tham chính.

Còn rất nhiều khuôn mặt người trong tấn tuồng phản trắc và xung đột sẽ diễn ra dưới đây. Con trai của Margaret, Edward xứ Lancaster, vốn tính hung bạo từ nhỏ, đã khiến những người cùng thời không khỏi bàng hoàng trước sự nhẫn tâm sớm bộc lộ của y. Richard Neville, Bá tước xứ Warwick – “Warwick Kẻ Buôn Vua” – là nguyên mẫu của dạng quyền thần hùng mạnh quá mức cuối thời Trung cổ, người đã dựng lên và phế truất các vị vua, thế nhưng lòng trung thành của ông ta, suy cho cùng, chỉ dành cho chính bản thân mình. Chiến tranh Hoa hồng không chỉ dẫn đến sự sụp đổ của một vương triều mà còn cả những đại quý tộc như Warwick.

Tôi đã cố gắng mô tả sâu sát các thành viên của hai gia tộc Lancaster và York như những con người thực sự, có thể nhận diện qua cá tính và điểm yếu của từng người, chứ không chỉ qua những cái tên trên cây gia phả rối rắm. Nhà Beaufort, những đứa con hoang của John xứ Gaunt, hống hách hệt như những ông hoàng trước triều đình và, theo một số người, trên chiếc giường của hoàng hậu. Nhà Tudor cũng là dòng dõi hoàng tộc đáng ngờ, và – giống như nhà Beaufort – trung thành hết mực với nhà Lancaster, gia tộc mà sau này họ nhận quyền thừa kế từ đó. Cuốn sách nhắc đến những vị vua – như Richard II loạn thần và ngông cuồng, kẻ soán ngôi Henry IV, triều đại của ông ta bị hủy hoại bởi các cuộc nổi loạn và bản thân ông thì bị bệnh tật hành hạ; hay chiến binh lạnh lùng Henry V, người hùng của dân chúng, người đã phán đoán sai chính sách đối ngoại dẫn đến đại họa cho con trai mình, Henry VI. Và những vị hoàng hậu: Katherine xứ Valois kiêu sa và vô luân, người tìm kiếm tình yêu với một cận vệ xứ Wales sau cái chết của chồng là vua Henry V; hay Elizabeth Wydville, với nhan sắc lạnh lùng che giấu lòng tham và sự tàn bạo. Bên cạnh những nhân vật này, câu chuyện của chúng ta còn tràn ngập những con người sinh động, bí ẩn hoặc bi thảm, từ Jack Cade khét tiếng, kẻ cầm đầu một cuộc dấy loạn, đến John Tiptoft tàn ác, Bá tước xứ Worcester; và từ rất nhiều lãnh chúa hùng mạnh cho đến hai cô con gái yếu đuối và xấu số của Warwick, Isabel và Anne Neville. Tất cả đều liên quan, bằng cách này hay cách khác, đến cuộc xung đột dữ dội này. Đây quả thực là trường đoạn lịch sử của các phe phái, nhưng chính những người tạo nên các phe phái đó đã khiến câu chuyện trở nên hấp dẫn đến vậy.

Lịch sử Chiến tranh Hoa hồng đã được thuật lại vô số lần bởi nhiều sử gia, nhưng ngày nay, hẳn sẽ không còn hợp thời nếu nhìn theo quan điểm của nhà Tudor mà cho rằng nguồn gốc của Chiến tranh Hoa hồng nằm ở việc phế truất Richard II, sự kiện xảy ra từ hơn năm mươi năm trước khi cuộc chiến này bùng nổ. Tuy nhiên, thực sự thì nguồn gốc của cuộc xung đột có thể truy ngược đến tận thời điểm đó; để hiểu được các nguyên nhân dẫn đến Chiến tranh Hoa hồng và di sản triều đại của các nhân vật chính, ta cần ngược lại xa hơn nữa, đến thời kỳ dòng dõi đại quý tộc mang dòng máu hoàng gia được sáng lập bởi vị vua nhiều con cái nhất của vương triều Plantagenet, Edward III. Do đó, cuốn sách này không chỉ thuật lại câu chuyện về Chiến tranh Hoa hồng mà còn bàn về hai nhà Lancaster và York cho đến năm 1471.

Những nguồn sử liệu về thời kỳ này rất ít ỏi và thường không mấy rõ ràng, tuy nhiên, chừng đó nghiên cứu đã được thực hiện trong hàng trăm năm qua cũng đủ để soi sáng đôi chút cho chúng ta về giai đoạn thường được gọi là thời chạng vạng của thế kỷ 15. Nhiều ngộ nhận đã bị loại bỏ, nhưng dù vậy cuộc xung đột vương triều phức tạp này vẫn khiến nhiều người nhầm lẫn. Mục đích xuyên suốt của tôi là loại bỏ sự nhầm lẫn đó và cố gắng trình bày câu chuyện theo trình tự thời gian, nhằm làm rõ các vấn đề về việc kế vị ngai vàng vào thời đại mà không có quy tắc thừa kế nhất định nào được áp dụng triệt để. Tôi cũng cố gắng khiến cho giai đoạn thế kỷ 15 này trở nên sống động bằng cách đưa vào càng nhiều càng tốt những chi tiết về đời sống đương thời trong chừng mực khuôn khổ số trang cho phép, nhằm khiến cho chủ đề này phù hợp với mọi độc giả, dù có chuyên môn học thuật hay không. Nhưng chủ yếu là tôi cố gắng thuật lại một câu chuyện phi thường và tàn khốc về những cuộc tranh giành quyền lực ngôi cao có can dự đến một số nhân vật lôi cuốn nhất trong lịch sử nước Anh.

Câu chuyện này bắt đầu vào năm 1400 với vụ sát hại một vị vua và kết thúc vào năm 1471 với vụ sát hại một vị vua khác. Vụ giết người được cho là kết quả trực tiếp từ vụ kia. Câu chuyện về những gì đã xảy ra từ năm 1400 đến năm 1471, vốn được thuật lại trong cuốn sách này, sẽ là lời hồi đáp cho câu hỏi: Như thế nào?

Alison Weir

Surrey

tháng Hai 1995

Đọc bài viết

Cafe sáng