Chuyện người cầm bút

Tùng Lam và những suy tư về quá trình dịch “Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm”

Còn biết chơi đùa nghĩa là không cô đơn. Khoảnh khắc cô bé ngừng chơi khi vừa lớn lên mới chính là lúc cô đơn ập đến. Không còn ai lắng nghe cô, ngay cả những người bạn vô tri vô giác; thế giới mất đi lớp màn lung linh của trí tưởng tượng và phơi ra những gì trần trụi nhất.

Published

on

Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm – tiểu thuyết đầu tay của nhà thơ Lê Thị Diễm Thúy về đề tài đời sống người Việt thời hậu chiến trong quá trình hội nhập tại đất Mỹ – là một tác phẩm giàu chất thơ với nhiều suy tư, có thể gây không ít khó khăn cho bất kì ai muốn chuyển ngữ. Chính vì thế, Bookish đã có cuộc trò chuyện với dịch giả Tùng Lam – người chuyển ngữ tiểu thuyết Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm sang tiếng Việt – để độc giả hiểu rõ hơn câu chuyện hậu trường của người dịch khi làm việc với tác phẩm này, cũng như những quan niệm về dịch thuật nói chung.

Trong quá trình dịch tác phẩm Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm sang tiếng Việt, bạn có gặp phải khó khăn nào không?

Không. Tôi chả gặp khó khăn nào. Tôi chỉ mở file dịch ra, ngủ vài ba giấc dậy là mọi thứ tự đâu vào đấy. Uớc gì tôi có thể trả lời như thế.

Với tôi, chuyện dịch dọt, dù là một cuốn tiểu thuyết như Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm hay một cuốn non-fiction tưởng đơn giản, đều khó. Cái khó không nằm cụ thể trong một đoạn văn, hình ảnh mà nó nghênh đón người dịch ngay từ câu đầu tiên, chữ đầu tiên – cho đến hết cuốn sách. Tôi cảm giác hành động dịch là quá trình giải mã liên tục các con chữ.

Bình thường, khi chúng ta giải quyết được một vấn đề, não sẽ bắn pháo bông các hormone tạo cảm giác dễ chịu. Con người đa số đều nghiện ngập cảm giác này. Và tôi ngờ rằng dịch giả là đám nghiện nặng nhất, chính thế mà họ lao vào đánh vật liên miên với chữ để nhận lại phần thưởng sinh hóa. Nếu không, ai dại gì đâm đầu vào cái nghề bèo bọt này?

Nói riêng về cái khó trong lúc dịch Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm, đó là chọn giọng. Sách được kể qua lời một thuyền nhân theo chân cha đến Mỹ lúc 6 tuổi cho đến khi cô 16 tuổi. Làm sao diễn tả được sự ngây thơ của một cô bé thích trò chuyện với đồ vật nhưng đã già trước tuổi vì sớm lìa quê hương, vì thấy cha hằng đêm nhỏ nước mắt trên xứ lạ nhưng “chẳng ích lợi gì”? Làm sao diễn tả được cái giọng cứng cỏi nhưng đầy âu sầu của cô thiếu nữ lớn lên chứng kiến cuộc đời bế tắc của cha mẹ – hai kẻ ngoại cuộc trên đất Mỹ, và cuộc đời ấy, có thể lắm, cũng là của cô?

Tôi không biết mình đã thành công bao nhiêu phần trăm trong việc chọn giọng này, đáp án có lẽ nhường lại cho người đọc.

Dịch giả Tùng Lam

Có những từ hoặc cụm từ đặc biệt nào trong bản gốc khiến bạn gặp thử thách khi dịch mà bạn muốn chia sẻ không? Ví dụ như, có một cụm từ hay một câu văn có thể hiểu theo hai hay nhiều nghĩa.

Tôi thấy Lê Thị Diễm Thúy không phải người thích chơi đùa với chữ theo kiểu bày ra một mâm tú hụ các trò chơi chữ có thể hiểu theo nhiều cách. Sự đa nghĩa của tác phẩm được thể hiện trên bình diện toàn văn bản, thay vì trên đơn vị từ/cụm từ. Duy có tựa đề của phần 2 tác giả đặt là “Palm”, vừa có nghĩa “lòng bàn tay”, vừa có nghĩa “cây cọ”.

Trong tòa chung cư gia đình nhân vật tôi sống ở Mỹ có một hồ bơi. Mẩu biển cả bé tẹo này là lời gợi nhắc cả gia đình về đại dương quê hương nơi làng chài ven biển họ đã bỏ lại sau lưng. Tuy nhiên, một hôm, người chủ nhà đã cho lấp hồ bơi và đem đến một vật được quấn kín bằng bọc nilon đen – bên trong là một cây cọ non thấp tè. Còn lòng bàn tay mình là thứ nhân vật tôi hay ngắm nhìn trong bóng tối. Qua cái nhìn trân trân của cô, những đường chỉ tay trong lòng bàn tay hóa thành dòng sông, đường hầm, con mương, rễ cây.

Tôi dịch “Palm” thành “Lòng bàn tay và cây cọ” nhưng không ngừng băn khoăn về ý nghĩa tác giả gửi gắm trong từ ngữ này. Có khi nào tác giả muốn nói: Cái vật được đem đến đặt giữa nơi từng là hồ bơi, khi mở ra, là một lòng bàn tay? Hay khi nhân vật tôi trân trân nhìn lòng bàn tay mình trong bóng tối, cô thấy, nó hóa ra là một cây cọ? Ý tác giả có phải thế không, tôi không biết.

Lê Thị Diễm Thúy là một nhà thơ nên từ cấu trúc kể chuyện của tác phẩm này cho đến văn phong đều tràn ngập chất thơ. Chính vì vậy, người dịch tác phẩm này có lẽ không chỉ đối diện với việc phải dịch tác phẩm sao cho hay, giữ gần trọn vẹn tinh thần của văn bản gốc mà còn là làm sao để giữ được nhịp điệu và chất thơ trong câu văn. Đối với tôi, bản dịch Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm của bạn đã đáp ứng được tiêu chí vừa dịch hay vừa dịch ra được chất thơ. Có nhiều đoạn văn dịch rất bay bổng mà vẫn có vần điệu, nhịp điệu. Bạn đã làm cách nào để giải được bài toán dịch thuật đầy thách thức như thế trong Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm? Bạn có phải là một người yêu mến thơ và trước đây đã từng dịch thơ rồi nên mới cảm được chất thơ trong tiểu thuyết của Lê Thị Diễm Thúy và dịch tốt như thế không?

Tôi đọc thơ theo kiểu cầm chừng và chỉ có dịch thơ thẩn thôi.

Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm là một tác phẩm nặng suy tư và giàu chất thơ – hai yếu tố khiến tôi vô cùng tận hưởng quá trình dịch quyển sách này, vì tôi cũng là tạng ưa tư lự và bay bướm. Nhưng sẽ có những người thích lối hành văn thô ráp, chân phương hơn. Và tôi nghĩ cách viết nào cũng đặt ra thách thức cho người dịch.

Để chuyển tải bản dịch gần sát nhất với tinh thần bản gốc, tôi nghĩ dịch giả phải sở hữu một kho từ vựng biến hóa khôn lường, lúc đó dịch kiểu bay trên trời cũng được mà dịch kiểu đi dưới đất cũng xong. Phần đầu cuốn sách này, tôi được một dịch giả lâu năm góp ý tỉ mỉ về cách diễn đạt và dùng từ. Để dịch cụm “faceless and nameless”, cô đề xuất “vô nhân dạng, vô danh tính” làm tôi cứ xuýt xoa mãi. Làm sao có thể nghĩ được cách dịch hay tuyệt diệu như thế chứ.

Dịch giả Tùng Lam

Đề tài của cuốn tiểu thuyết này có lẽ sẽ không gần gũi với phần lớn người trẻ sinh ra và lớn lên ở Việt Nam sau chiến tranh khi viết về đời sống người Việt tha hương. Là một người trẻ thuộc thế hệ 9x, làm sao bạn có thể hòa vào tâm tư, tình cảm, cũng như những chi tiết về đời sống của nhân vật để có thể dịch được Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm giàu cảm xúc như thế?

Thứ nhất, tôi nghĩ hầu hết người mê chữ đều có một sự nhạy cảm nhất định. Sự nhạy cảm đó cho phép họ đọc/nghe về hoàn cảnh của người khác và ngay lập tức nảy sinh đồng cảm, dù họ chưa từng sống qua hoàn cảnh đó bao giờ. Tôi nghĩ mình có chút nhạy cảm đó khi đọc Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm và những cuốn sách khác về thuyền nhân Việt Nam.

Thứ hai, dù không phải một người Việt tha hương nhưng tôi chia sẻ chút nào đó cảm giác ngoại cuộc của các nhân vật trong sách. Từng là một cô bé tỉnh lẻ lên thành phố trọ học, thời gian đầu tôi nếm đủ mùi chua chát vì sự khác biệt của mình: quần áo, chất giọng, lối suy nghĩ. Nỗi lạc loài khủng khiếp vì tự mình nhận thấy mình khác biệt và vì cái cách người khác nhìn mình làm tô đậm thêm sự khác biệt ấy: “Mày không thuộc về nơi này”.

Ngoài ra, một phần lớn trong Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm là hồi ức về ngôi nhà thơ ấu của nhân vật tôi ở một làng chài ven biển Việt Nam. Ngôi nhà đó, làng chài đó như bước thẳng ra từ trang sách để nhập vào ngôi nhà của tôi, làng chài của quê tôi ở một tỉnh miền Trung. Ngôi nhà lấm lem bụi đất với lũ gà chạy lục tục trong sân, những con tàu nằm dài trên bãi, thuyền câu mực với những ngọn đèn lấm chấm trong đêm, những người chết biển, những đám ma bên huyệt mộ đào sẵn, những vỏ sò, những con ốc… Tôi thấy tuổi thơ mình trong những trang sách này.

Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm có cấu trúc truyện kể theo lối phi tuyến tính, năm phần trong tiểu thuyết hầu như không phải theo kiểu mở đầu của phần sau tiếp nối kết thúc của phần trước về mặt sự kiện. Đôi khi, sự kết nối vẫn có nhưng lại nằm trong tâm thức mơ hồ của nhân vật; thậm chí, trong cùng một phần truyện, nhân vật có thể di chuyển tâm tư qua nhiều chiều không gian và thời gian khác nhau, lúc thì ở Việt Nam, lúc thì ở Mỹ; lúc thì ở giai đoạn tuổi thơ, lúc thì ở tuổi trưởng thành; lúc thì là câu chuyện về mối quan hệ giữa con gái và cha mẹ, lúc thì là hồi ức về chuyện tình giữa cha mẹ trong thời chiến. Mỗi một lần nhân vật dịch chuyển tâm tư như thế đều có sự khác biệt trong bối cảnh, thoại, văn mạch. Trong lúc dịch, bạn có thấy khó khăn khi phải di chuyển liên tục theo nhân vật như thế không? Có bao giờ bạn cảm thấy bị hụt hơi trong mạch tâm tư của nhân vật và làm cách nào, bạn tạo ra sự thống nhất cho cả một đoạn văn dịch, hay một phần truyện, hay rộng hơn là toàn bộ tiểu thuyết này?

Tôi nghĩ cấu trúc truyện đã mô phỏng thành công cấu trúc tâm lý tự nhiên của con người, vì chúng ta có bao giờ suy nghĩ một cách tuyến tính, đúng không? Tâm trí chúng ta như con khỉ chuyền cành liên tục, nhảy từ hiện tại về quá khứ đến tương lai, mừng vui rồi khấp khởi rồi tiếc nuối, nghĩ chuyện mình đến chuyện người, chuyện nhân tình thế thái.

Một cấu trúc truyện như Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm tôi nghĩ có thể làm khó độc giả hơn là dịch giả nếu họ đọc không cẩn thận. Là người dịch, tôi có xa xỉ để nghiền ngẫm rất lâu một đoạn văn, nâng lên đặt xuống ý nghĩa của một hình ảnh cho đến khi thỏa mãn – do đó nhiều khả năng hiểu được ý đồ của tác giả.

Dù “nhảy cóc” qua nhiều chiều không gian và thời gian nhưng lời kể xuyên suốt sách thuộc về một nhân vật duy nhất, vì thế Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm vẫn “nhẹ đô” hơn rất nhiều so với, chẳng hạn, The Sound and the Fury của William Faulkner. Chuyện của Faulkner được kể từ ba điểm nhìn của ba anh em trong một gia đình, trong đó có một người tâm thần, vì thế không dễ tìm được sợi dây kết nối (dù có phần mơ hồ) như trong Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm. Tôi nghĩ nếu dịch cuốn của Faulkner, tôi chỉ có nước khóc thét.

Dịch giả Tùng Lam

Nhân vật “tôi” trong Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm có những trò chơi khá thơ mộng và cô đơn khi còn nhỏ như: trò chuyện với thú thủy tinh và con bướm mắc kẹt trong dĩa, nhìn bầu trời và tưởng tượng những hình ảnh, tự tạo hình với bàn tay của chính mình… Bạn có thể chia sẻ những trò chơi tuổi ấu thơ mà bạn yêu thích không? Và những trò chơi trong kí ức của bạn có chút cộng hưởng nào với trò chơi của nhân vật “tôi” khi bạn dịch không? Giả sử bạn có thể gặp nhân vật “tôi” khi cô bé còn nhỏ, và thậm chí ngay lúc cô bé đang chơi những trò chơi cô đơn đó, bạn có muốn nói hay chia sẻ điều gì với cô bé không? 

Lúc nhỏ tôi cũng hay chơi với bóng bàn tay mình trên vách tường, tạo hình bàn tay thành con thỏ, đại bàng… Mẹ luôn rầy tôi mỗi lúc tôi giỡn với bóng như thế. Trong Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm, nhân vật tôi cũng nhảy nhót với cái bóng của mình và bị má la. Người lớn luôn đầy những lời răn đe như thế đúng không?

Tôi cũng từng nói chuyện với chó, mèo, gấu bông và tưởng tượng đủ thứ quái gở trên đời. Tôi nghĩ hầu như đứa con nít nào cũng vậy. Nhưng vì đã đi qua thời trẻ nhỏ một thời gian, lúc ban đầu khi thấy nhân vật tôi chơi những trò như thế, tôi nghĩ cô bé cô đơn. Vì không được ai lắng nghe nên phải trò chuyện với đồ vật, vì thế giới thực quá tàn khốc nên phải chui vào vùng đất tưởng tượng.

Nhưng nghĩ lại tôi thấy mình nhầm. Còn biết chơi đùa nghĩa là không cô đơn. Khoảnh khắc cô bé ngừng chơi khi vừa lớn lên mới chính là lúc cô đơn ập đến. Không còn ai lắng nghe cô, ngay cả những người bạn vô tri vô giác; thế giới mất đi lớp màn lung linh của trí tưởng tượng và phơi ra những gì trần trụi nhất. Những người lớn bị tước khả năng chơi đùa và niềm hy vọng vào điều không tưởng mới chính là những kẻ cô đơn khủng khiếp.

Nếu bây giờ tôi gặp cô bé, tôi sẽ răn đe cô – như một người lớn chính hiệu: “Hãy chơi khi còn có thể đi”. Nhưng như vậy thì ác với một đứa con nít quá, phải không?

Một trong những chủ đề chính của Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm là hành trình truy tìm danh tính của mỗi người. Trong lúc dịch tác phẩm này, bản thân bạn có đối diện với cuộc truy tìm danh tính trong lĩnh vực mình yêu thích là văn chương, dịch thuật; hay xa hơn là trong cuộc đời không? Và nếu có, quá trình dịch Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm có phần nào giúp bạn tiệm cận hơn với câu trả lời bạn luôn mong mỏi tìm kiếm không?

Tôi nghĩ ai sống trên đời cũng đều trải qua hành trình truy tìm danh tính của chính mình, dù họ có nhận thức được hay không. Có những hành trình khốc liệt hơn những hành trình khác.

Danh tính của tôi gắn liền với con chữ: đọc-viết-dịch. Nhưng mới cách đây vài năm, tôi chưa biết dịch và viết cũng không ra gì. Lúc đó thấy khủng hoảng lắm, cảm giác mình chẳng có giá trị gì, chẳng biết làm gì. Nhưng nói gì thì nói, đây vẫn chỉ là cuộc truy tìm danh tính trong công việc. Có những người, như nhân vật trong bộ phim tài liệu Đi tìm Phong, phải đi tìm bản dạng giới của mình; nhân vật trong Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm đi tìm gốc gác, di sản, nơi mình thuộc về. Những cuộc truy tìm đó, tôi nghĩ, đắng đót nhọc nhằn hơn nhiều.

Bạn có thể chia sẻ với Bookish những dự định tương lai của bạn trong văn chương và dịch thuật không?

Tôi vẫn sẽ dịch đến chừng nào bị người đọc ném đá đến chết vì làm ra một thảm họa dịch thuật (hy vọng ngày đó không đến). Thường tôi không kén chọn, nhà xuất bản giao cuốn nào tôi dịch cuốn ấy, đúng theo kiểu “nhạc nào cũng nhảy, cuốn nào cũng chơi”. Tôi không mong kiếm chác tiền bạc hay danh tiếng trong ngành này, chỉ là càng thêm tuổi, tôi càng trở thành một người lớn chán ngắt, khó tìm thấy niềm vui trong đời. Và dịch thuật là một trong những điều hiếm hoi còn làm tôi thấy vui thú (bên cạnh chân gà ngâm xì dầu).

Cảm ơn Tùng Lam vì đã dành thời gian cho một cuộc chia sẻ sâu với Bookish. Chúc bạn luôn thành công, hạnh phúc trên con đường tương lai.

Chuyện người cầm bút

Băng: Hành trình lạc lối trong thế giới hậu tận thế

Published

on

By

Tiểu thuyết Băng của tác giả Anna Kavan là một câu chuyện giả tưởng độc đáo, kể về mối tình tay ba tuyệt vọng đan xen với bối cảnh hậu tận thế ảm đạm do thảm họa sinh thái và chính trị gây ra.

Băng không tuân theo lối kể chuyện truyền thống. Thay vào đó, Kavan sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ và biểu tượng để dẫn dắt người đọc vào thế giới nội tâm của các nhân vật. Cuốn sách mang đến cho người đọc trải nghiệm đầy ám ảnh, khơi gợi những suy tư về bản chất con người và tương lai của thế giới. Để giúp độc giả hiểu rõ hơn về Băng, Bookish đã có cuộc phỏng vấn với Tâm Anh – dịch giả của quyển sách. 

Băng là một tác phẩm không viết theo lối tuyến tính thông thường. Điều này có khiến bạn gặp phải khó khăn nào trong quá trình dịch tác phẩm sang tiếng Việt không? Nếu có thì bạn đã vượt qua được bằng cách nào?

Khó khăn lớn nhất là ban đầu chính mình cũng thấy tương đối hoang mang, không nắm bắt được câu chuyện. Đến khoảng một phần ba sách rồi nhưng mình không thực sự hiểu tác giả muốn nói về điều gì. Thật tình cờ, khoảng thời gian ấy mình tham dự một buổi giao lưu trực tuyến với dịch giả Trần Nguyên của tác phẩm Bà Dalloway. Trong phần thảo luận, dịch giả An Lý đặt một câu hỏi liên quan đến bút pháp unreliable narrator, tạm dịch là người kể chuyện không đáng tin cậy. Lần đầu tiên mình nghe thấy khái niệm này, nhưng không cần viện đến định nghĩa hay tra cứu thêm, ngay khoảnh khắc đó trong đầu mình như reo vang “Eureka!” Đây chính là cách mình tiếp cận phần còn lại của tác phẩm. Mình không còn quá áp lực chú tâm vào việc lần theo một cốt truyện mạch lạc, mà tự đặt mình vào vị trí người lắng nghe một câu chuyện mơ hồ, đứt quãng, không nhân quả, không đầu cuối của nhân vật tường thuật dường như đã đạt đến đỉnh cao của thuật thao túng tâm lý ở chỗ anh ta đánh lừa được cả chính bản thân. Từ đây, mình đọc hiểu tác phẩm dễ dàng hơn và cảm giác thoải mái hơn với việc chuyển ngữ sang tiếng Việt. Dĩ nhiên đây chỉ là cách tiếp cận tác phẩm của riêng mình, và mình chắc chắn rằng còn rất nhiều cách phân tích Băng khác không chỉ của các nhà phê bình, nghiên cứu mà của từng độc giả. Nhưng điều mình đúc kết được là người dịch cần hiểu và có cảm giác thân thuộc với tác phẩm. 

Trong bức tranh hậu tận thế mà tác giả đã khắc họa, điều gì khiến bạn cảm thấy ấn tượng nhất? Đồng thời, có điều gì khiến bạn cảm thấy gần gũi với bối cảnh hiện đại ngày nay và lo sợ rằng viễn cảnh trong Băng cũng sẽ sớm xảy đến với nhân loại không?

Mình rất thích những đoạn mô tả “băng” trong tác phẩm, đây dường như là một nhân vật còn sinh động hơn “cô gái”. Tuy nhiên hiện tượng băng tràn đi khắp nơi có lẽ trái ngược với biến đổi khí hậu ngày nay – ấm lên toàn cầu dẫn đến băng tan. Dẫu vậy, mình nghĩ chi tiết này trong sách và tình trạng biến đổi khí hậu thực tế chia sẻ nhiều điểm chung: tác động quy mô toàn cầu và sức ảnh hưởng đến mọi người, không ai tránh được, song chịu thiệt thòi nhất sẽ là những nhóm người yếu thế. Mình nghĩ tác giả cố tình chọn chi tiết ngược với thực tế để câu chuyện không bị trói buộc trong lớp nghĩa duy nhất về biến đổi khí hậu mà đa tầng nghĩa, giàu tính khái quát hơn.

Có lẽ viễn cảnh trong Băng sẽ không xảy ra, ít nhất là trong tương lai gần. Nhưng mình lo lắng rằng chúng ta sẽ không hành động kịp thời để ngăn chặn các thảm họa khí hậu mà khoa học đã cảnh báo nhiều thập kỷ qua.

Bạn tâm đắc nhất điều gì về văn phong của Anna Kavan, cũng như cách tác giả xây dựng câu chuyện?

Mình có cảm giác gắn bó và kết nối kỳ lạ với “cô gái” – nhân vật nữ được kể từ góc nhìn của người nam. Mình nghĩ ngôi kể và góc nhìn này đã khắc họa rất tốt cái theo mình cảm nhận là tính nam độc hại. Không khí vô định mất phương hướng ban đầu khiến mình chật vật về sau khi nghĩ lại, chính là điểm khiến cho tác phẩm hấp dẫn đối với mình – chỉ trong những lần đọc đi đọc lại và suy ngẫm về sau, mình mới càng hiểu hơn những điều mà trước đó chưa mảy may thoáng qua tâm trí mình.

Dịch giả Tâm Anh

Việc câu chuyện này không có một nhân vật nào được đặt tên mang lại cho bạn cảm giác gì khi dịch?

Cũng như lối kể không tuyến tính, đó là cảm giác mơ hồ mất định hướng. Và mình nghĩ đây là chủ đích của tác giả. Một người bạn của mình gần đây đọc sách cũng nói đến điểm này, và rằng bạn ấy cảm nhận như thể có hai nhân vật hóa ra chính là một (các bạn đọc sẽ rõ mình sợ tiết lộ mất).

Bạn có gặp phải những từ hoặc cụm từ nào trong bản gốc khiến bạn cân nhắc rất kỹ lưỡng khi dịch không? Ví dụ, có cụm từ hay câu văn nào có thể hiểu theo nhiều nghĩa hay không?

Có một điểm là xuyên suốt cuốn sách tác giả dùng rất nhiều tính từ “white” – trắng, tuy nhiên nếu chỉ dịch đơn thuần là “trắng” trong tiếng Việt thì đôi khi vừa không nhịp nhàng, thuận tai, lại vừa như thiếu đi nét nghĩa nào đó. Do đó trong một số trường hợp mình có cân nhắc và mượn đến một số sắc thái trắng trong tiếng Việt mà mình nghĩ là phù hợp để dịch tính từ “white”. Còn về cụm từ làm khó mình thì cũng có kha khá, đa số mình đều tham khảo nhiều từ điển Anh-Anh lẫn Anh-Việt để tìm nét nghĩa tương đương nhất. Rất nhiều chỗ tra theo từng từ đơn lẻ sẽ bị sai nghĩa, vì phải tra cứu đúng cả cụm từ (ngữ) mới ra nghĩa chính xác.

Một chia sẻ thực lòng là dịch cuốn này mình còn rất non tay nên bản dịch sau cuối trên tay độc giả hiện nay cũng có sự trợ giúp biên tập, hiệu đính của một dịch giả uy tín. Bản thân mình trong quá trình dịch đã tự học được rất nhiều và khi đối chiếu với bản thảo dịch đã biên tập lại càng học thêm được nhiều điều hơn. Mình hy vọng nhờ được biên tập kỹ lưỡng như vậy nên cuốn sách xuất bản là một bản dịch trọn vẹn, hoàn thiện, cho độc giả một trải nghiệm đọc xứng đáng.

Bạn có lời nhắn nhủ nào cho những ai muốn đọc/ sắp sửa đọc tác phẩm này không? Chẳng hạn như, trước khi đọc cần phải chuẩn bị một tâm thế ra sao để việc thưởng thức tác phẩm được diễn ra trọn vẹn nhất?

Mình nghĩ với hầu hết các tác phẩm chứ không riêng gì Băng, ta có thể cứ thế bắt đầu đọc và thả mình theo câu chuyện, nếu cần tra cứu thông tin bổ trợ thì tìm kiếm thêm sau. Tuy nhiên nếu cảm giác đọc mà hoang mang không hiểu, không nắm bắt được, mình thường sẽ tìm đến các bài viết, thường là các bình luận trên The New Yorker, The New York Times hoặc một trang gần gũi hơn, tổng hợp nhiều ý kiến như Goodreads, đọc qua một số ý chính về cách tiếp cận tác phẩm, sau đó thử áp dụng vào cuốn sách mình đang đọc. Với riêng Băng, mình nghĩ các bạn đừng quá chú trọng đến cốt truyện hay một thông điệp nào. Mình cảm giác chỉ đến khi đọc xong và ngẫm lại, đọc đi đọc lại nhiều lần nữa, trong mình mới ngờ ngợ được những gì tác giả muốn nói (với một độc giả là mình, còn với người khác có lẽ bà lại nói điều khác).

Cảm ơn Tâm Anh vì đã mang đến cho Bookish một buổi trò chuyện ý nghĩa. Chúc bạn luôn thành công và gặt hái nhiều thành tựu trong tương lai.

Đọc bài viết

Chuyện người cầm bút

Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi: Biến mất cũng có thể là một điều rất đẹp

Published

on

By

Nhà văn Nguyễn Hoàng Mai vừa ra mắt bạn đọc tập truyện ngắn Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi về chủ đề tình yêu và những nỗi trăn trở của người trẻ. Tác phẩm tạo nên sức hút riêng với lối văn trầm tĩnh, sâu lắng. Bookish đã có cuộc trò chuyện cùng nhà văn để giúp bạn đọc hiểu hơn về tác phẩm này.

Nguyễn Hoàng Mai là tác giả của hai tác phẩm đầy cảm xúc về tuổi trẻ: Đung đưa trên những đám mây (tiểu thuyết, 2018), Bây giờ mình đi đâu (tập truyện ngắn, 2019). Bên cạnh đó, cô còn là đồng dịch giả của tác phẩm nghiên cứu Sứ đoàn Iwakura viết về chuyến du khảo nhằm canh tân Nhật Bản thời Minh Trị, vừa được Phương Nam Book phát hành trong năm 2023.

Năm 2023 vừa qua có vẻ là một năm bội thu trong lĩnh vực văn chương với Mai. Bạn vừa ra mắt tác phẩm đồng dịch thuật là Sứ đoàn Iwakura vào tháng 7 thì đến cuối năm lại ra mắt tập truyện ngắn Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi vào ngày có số đôi đặc biệt là 12.12. Được biết, công việc của Mai ở Nhật cũng rất bận rộn; vậy bạn thu xếp thời gian ra sao để vẫn có thể vừa làm việc vừa sáng tác với năng lượng dồi dào như thế?

Thật ra hai tác phẩm được ra mắt vào năm nay Sứ đoàn Iwakura và tập truyện ngắn Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi đều là quả muộn của quá trình viết lách từ rất nhiều năm về trước. Việc tác phẩm ra mắt vào ngày có số đôi 12.12 tuy ngẫu nhiên nhưng trở thành điểm trùng hợp khá thú vị. Trong thời gian tôi viết Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi có những cột mốc đều gắn với con gắn liền với con số 12. Sau này tìm hiểu thì tôi mới biết khái niệm về “con số thiên thần” (Angel Number) 1212 nhằm mục đích dẫn lối đến sự mạnh mẽ dấn thân, tiến tới sự trưởng thành trong tâm thức, để sau này khi đối mặt với những sóng gió kinh khủng nhất cũng không thể làm bản thân gục ngã.

Công việc và cuộc sống ở Nhật cũng khá nhanh và bận rộn nhưng tôi luôn tìm kiếm một khoảng trời riêng, để tự do viết nên thế giới qua những trải nghiệm của chính mình. Thực ra quá trình viết cũng là quá trình tôi tự đối mặt với cảm xúc của mình, tìm ra con đường hướng tới sự an lành, bình yên trong tâm trí.

Nhân vật Mimi đã biến mất trong tiểu thuyết Đung đưa trên những đám mây, và trong tập truyện ngắn Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi vừa ra mắt của bạn cũng có rất nhiều nhân vật biến mất. Tại sao Mai không cho họ hiện hữu lâu hơn?

Thời gian viết tập truyện, tôi đã gặp một cô gái – có thể gọi là nàng thơ cũng được – người lúc nào cũng nói về sự biến mất của chính mình. Điều đó làm tôi suy nghĩ, ngẫu nhiên cũng đã chạm vào những điều trong tâm tư của chính tôi. Một người lúc nào cũng suy nghĩ sự biến mất có lẽ luôn luôn chiêm nghiệm về sự tồn tại của mình. Có lẽ họ là những người mà đã nếm trải quá nhiều về sự vô thường trong kiếp người, và cảm giác mất mát lần lượt những thứ quan trọng trong đời.

Nhân vật người mẫu Mộc Anh mang nhiều mâu thuẫn, vừa dự cảm được vừa rất sợ sự biến mất. Nhân vật tôi đã cho cô ấy thấy biến mất cũng có thể rất đẹp, không cần phải quá sợ hãi, vì cô ấy luôn có người một người hiểu mình ở bên cạnh. Biến mất cũng có thể hiểu về cách hình dung đến cái chết. Hành trình sống của mỗi người là hành trình đi về cái chết. Nghe có vẻ bi quan nhưng có lẽ, ai cũng phải đối mặt với cái chết – sự thật này – dù sớm hay muộn. Suy nghĩ về thời gian sống còn lại, giúp người ta có thể sống một cách đam mê, dũng cảm, chân thành hơn.

Vì biết chắc một ngày nào đó, mình sẽ biến mất nên có thể sống một cách rực rỡ. Mộc Anh là một nhân vật luôn phải đấu tranh giữa những cám dỗ cuộc sống phồn hoa, nhưng một ngày cô ấy đã thức tỉnh tìm đến Tokyo – vùng đất mà cô tin mình có thể được chữa lành. Thời khắc những cánh hoa anh đào rơi trở thành điều kỳ diệu, một khoảnh khắc cũng có thể trở nên vĩnh hằng trong tâm trí những người trẻ mơ mộng ấy.

Những truyện ngắn trong Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi lấy bối cảnh trải dài khắp các tỉnh thành ở nước Nhật. Bạn đã thực sự đi qua hết những địa điểm đề cập trong sách hay có nơi nào bạn chưa kịp đến và chỉ viết dựa trên sự hứng thú, nghiên cứu về nơi đó không? Trong các địa danh được đề cập trong sách, đâu là những nơi để lại cho Mai nhiều ấn tượng và kỉ niệm sâu sắc nhất?

Nhật Bản là quốc đảo có hình thể trải dài từ Bắc xuống Nam, gần giống như dáng hình của đất nước Việt Nam mình. Mỗi tỉnh thành của xứ sở này lại có những đặc sản riêng, màu sắc thiên nhiên, văn hóa lễ hội riêng biệt. Mỗi tỉnh thành như một nét vẽ, mảng màu kỳ diệu, hài hòa trong bức tranh tổng thể. Khi viết Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi, tôi đã có một chút tham vọng, muốn độc giả chỉ qua những trang sách, những con chữ, vẫn có thể cảm nhận bằng giác quan, hình dung nên những câu chuyện, cảnh sắc, trải nghiệm về những nơi chốn tôi từng đặt chân đến.

Trong những tỉnh thành đó, để lại ấn tượng sâu đậm nhất có lẽ là Tokyo và Kyoto, hai thành phố có vẻ đối lập như những tấm gương phản chiếu cho nhau về lịch sử, văn hóa, phong cảnh, tính cách con người. Nơi chứa đựng nhiều kỷ niệm mang màu sắc cá nhân nhất là Tokyo sôi động, nhiệt huyết, nơi tôi đã trải qua hơn 7 năm tuổi trẻ của chính mình. Nơi lưu giữ một phần trái tim, tâm hồn tôi lại là Kyoto trầm mặc, có khả năng thấm sâu vào lòng người như hơi rượu sake ngày mưa, như những trang sách tuyệt đẹp trong tiểu thuyết Cố Đô của Kawabata Yasunari.

Ở tập truyện ngắn lần này, Mai thể hiện sự trưởng thành khá rõ trong lối viết ở cách chọn bối cảnh và những nghiên cứu kĩ lưỡng về nghề nghiệp của nhân vật được thể hiện qua các chi tiết trong truyện. Bên cạnh đó, Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi còn có sự đa dạng về sắc thái tình yêu và những xu hướng tính dục khác nhau, không chỉ đơn thuần là tình yêu giữa hai người khác giới như nhiều tác phẩm khác trên thị trường hiện nay. Tại sao bạn lại có sự lựa chọn này?

Thông qua chủ đề khá nhạy cảm của giới trẻ là tình dục và giới tính, tôi đã muốn khắc họa sâu hơn gương mặt muôn vẻ của Tình yêu và Thanh Xuân Tuổi trẻ những ngọt ngào, mới mẻ, mơ mộng, đầy khát khao khám phá thế giới.

Về tình yêu, tôi đã luôn hiểu đó là khái niệm diệu kỳ bắt nguồn từ bên trong vẫn luôn ở đấy, nguồn sống bao trùm, tràn ngập thế giới này. Tình yêu luôn thuần khiết, mang năng lượng chữa lành vượt qua những ranh giới như: giới tính, vật chất, tuổi tác, khoảng cách địa lý v.v... Tôi đã nghĩ như vậy, muốn đem thông điệp đó vào tác phẩm của mình. Chúng ta luôn có vô vàn tình yêu trong trái tim mình. Chúng ta có bản năng yêu thương, có thể cho đi tình yêu vô điều kiện miễn là trước tiên chúng ta biết chấp nhận và yêu thương bản thân vô điều kiện. Sau khi trải qua những tháng năm tuổi trẻ ở cả Việt Nam và xứ sở Mặt Trời Mọc, tôi đã suy nghĩ, chiêm nghiệm như vậy.

Sau tập truyện ngắn Tokyo và em – Khi cánh hoa anh đào rơi, trong năm 2024, Mai có ấp ủ những dự định sáng tác mới nào không?

Giai đoạn này, tôi vẫn đang dành thời gian lắng đọng, trau chuốt lại bản thảo tiểu thuyết viết từ năm 21 tuổi. Cùng với đó là dự án kết hợp cùng một ca sĩ nhạc sĩ Gen Z viết cuốn sách về âm nhạc đường phố với bối cảnh là những khu ổ chuột Sài Gòn, một câu chuyện rất thật, khắc họa những nhân vật trẻ, cá tính, nhiều vấp ngã nhưng luôn biết cách đứng lên đầy mạnh mẽ. Với tập truyện này tôi muốn thể nghiệm một chút thay đổi trong phong cách viết, gai góc, hài hước, gần gũi hơn nhưng nếu có thể chạm sâu vào trái tim những người trẻ, gieo trong họ một câu chuyện truyền cảm hứng về sự nỗ lực không ngừng nghỉ, rằng đừng bao giờ ngừng tin tưởng vào bản thân, đừng bao giờ dập tắt ngọn lửa đam mê khi còn trẻ.

Tận sâu trong tôi vẫn còn nhiều nguồn cảm hứng sáng tác, muốn viết thêm về Tokyo, kể những câu chuyện theo những cách khác nhau, nhưng có lẽ theo một tâm thế tỉnh thức hơn.

Cảm ơn Mai đã dành thời gian trò chuyện với Bookish, chúc bạn có một hành trình thật rực rỡ trong năm mới.

Đọc bài viết

Chuyện người cầm bút

Hạ Nhiên: Dịch “Trái tim thông tuệ” đã truyền cho tôi nhiều cảm hứng sống

Published

on

Trái tim thông tuệ (do Phương Nam Book phát hành) của tác giả Jack Kornfield là một tác phẩm đặc sắc khi ứng dụng tâm lý học Phật giáo để hướng dẫn người đọc cách tự chữa lành. Được nhiều bạn đọc đón nhận, tác phẩm đã tái bản lần thứ nhất vào năm 2023.

Để giúp độc giả hiểu rõ hơn về Trái tim thông tuệ, Bookish đã có cuộc phỏng vấn với dịch giả Hạ Nhiên về quá trình chuyển ngữ tác phẩm này.

Trái tim thông tuệ là góc nhìn của Jack Kornfiled – một tác giả phương Tây nổi tiếng – về tâm lý học Phật giáo của phương Đông. Có quan điểm nào của tác giả khiến bạn thấy thú vị vì đó là góc nhìn của người phương Tây về phương Đông không?

Thực ra, cuốn sách là sự kết hợp góc nhìn của cả Đông lẫn Tây. Jack Kornfield là tiến sĩ chuyên ngành tâm lý học và phương pháp trị liệu phương Tây. Đồng thời, nhiều năm tu tập ở các tu viện châu Á đã giúp ông thấm nhuần những giáo lý Phật giáo căn bản và thu về những trải nghiệm tâm linh quý giá. Ông cố gắng giải thích những kinh điển nhà Phật cho người dân phương Tây bằng cách thức gần gũi, dễ hiểu; dùng những quan điểm và thực hành Phật giáo này để khắc phục hạn chế của tâm lý học lâm sàng vốn tập trung vào bệnh lý và chữa trị bằng thuốc men, giúp chúng ta nhìn xuyên qua lớp vỏ tối tăm bên ngoài của những triệu chứng và tìm về bản chất thiêng liêng, cao đẹp của mình, bằng cách nâng cao hiểu biết, thực hành và rèn luyện nội tâm. Sự kết hợp ấy không chỉ giải quyết nhu cầu giúp người gặp khó khăn tâm lý trở lại bình thường, mà còn hơn cả thế, giúp họ thấu hiểu và nuôi dưỡng tiềm năng phát triển cao nhất của mình và góp phần thay đổi cuộc sống xung quanh.

Hạ Nhiên

Phân đoạn nào khiến bạn tâm đắc nhất khi dịch Trái tim thông tuệ? Bạn có thể chia sẻ lí do tại sao bạn thích phân đoạn đó không?

Có một câu trong sách mình rất thích và từng in ra dán ở bàn làm việc một thời gian dài. Đó là câu Ta thấy ngươi, Mara (nguyên văn: I see you, Mara). Ở đầu chương 14, tác giả kể lại quá trình học cách thấu hiểu, làm lành với nỗi sợ hãi và cơn giận của mình, những nỗi đau đã tích tụ trong ông suốt thời thơ ấu sống với người cha bạo hành. Từ trải nghiệm cá nhân sâu sắc ấy, ông viết:

“Tôi khám phá ra rằng tất cả chúng ta đều có bên trong mình một ngài thẩm phán và bồi thẩm đoàn nội tâm, Bức Màn Sắt và cảnh sát. Bên trong chúng ta cũng có Taliban và những chốn lưu vong. Đôi khi tôi cảm thấy mình như Đức Phật ngồi dưới gốc cây bồ đề, khi Ngài đối mặt với ma quỷ bên trong chính mình trong hình dạng của Mara.”

Tiếp đó, Jack Kornfield kể lại tích Đức Phật chiến thắng Mara trước khi thành đạo. Để ngăn cản Đức Phật thực hiện mục tiêu này, Mara đã lần lượt mang đến các thử thách cho Ngài, từ những người phụ nữ xinh đẹp nhất đến đội quân ma quỷ hung tợn. Mỗi lần như thế, Đức Phật chỉ ngồi im bất động, an trú trong tình yêu thương và lòng từ bi sâu sắc. Ngài nói “Ta thấy ngươi, Mara”, và mọi gươm đao biến thành cánh hoa rơi rụng dưới chân Ngài.

“Cuối cùng, Mara tấn công Đức Phật bằng sự nghi ngờ: ‘Ngươi nghĩ ngươi là ai? Ngươi có quyền gì để ngồi đây và tìm về giác ngộ?’. Lúc này, Đức Phật đặt một tay lên mặt đất và nói, ‘Đất là chứng nhân của ta’. Và với cử chỉ này của Ngài, nữ thần đất đã xuất hiện và làm chứng cho sự kiên nhẫn, cống hiến, tính trung thực, lòng từ bi, sự rộng lượng và trí huệ mà Đức Phật đã chuẩn bị nhiều đời kiếp để giác ngộ vào đêm nay. Từ mái tóc của nàng tuôn ra cơn lũ lụt cuốn trôi đi quân đội của Mara.”

Khi dịch nội dung này mình đã rất xúc động, đồng cảm và được truyền cảm hứng. Mình nhìn thấy bản thân trong đó, từng yếu ớt, bối rối trong sợ hãi và buồn giận, nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn một năng lực vô cùng mạnh mẽ – quyền tự do lựa chọn để vượt lên ngoại cảnh và đạt được bình yên trong tâm hồn.   

Hạ Nhiên

Trong quá trình dịch tác phẩm Trái tim thông tuệ, bạn có gặp phải khó khăn nào khi chuyển ngữ không? Bạn đã vượt qua bằng cách nào?

Vào thời điểm đó, Trái tim thông tuệ là cuốn sách nặng ký với mình, vì sách dày và đề tài tâm linh xa lạ đối với một người trẻ. Do đó, mình đã gặp không ít khó khăn trong việc tra cứu, diễn đạt và theo dõi xuyên suốt cả tác phẩm để đảm bảo tính thống nhất. Mình đã làm việc tập trung, nhiều giờ liền mỗi ngày. May mắn sao, nội dung sách lôi cuốn khiến mình quên đi mệt mỏi. Một điều đặc biệt nữa là mình đã thực hành rất nhiều bài tập trong sách. Việc này giúp mình hiểu sâu hơn tinh thần, thông điệp mà tác giả gửi gắm, cũng như tự kiểm chứng hiệu quả của các bài thực hành. Nó thật sự có hiệu quả đối với mình.

Mỗi người sẽ có một định nghĩa khác nhau về “trái tim thông tuệ”. Định nghĩa về “trái tim thông tuệ” của bạn là như thế nào? Định nghĩa đó có thay đổi gì so với trước và sau khi bạn dịch xong Trái tim thông tuệ không?

Trước khi dịch Trái tim thông tuệ, dù chưa có một khái niệm cụ thể nào, mình vẫn luôn cảm nhận được tiếng nói của trái tim. Trái tim là người bạn tốt, cổ động viên nhiệt thành và người tư vấn thông thái cho mình khi cần. Cuốn sách đã giúp mình củng cố cảm nhận này và đúc kết được rằng, trái tim thông tuệ là một trái tim hiền hòa, sáng tỏ về bản thân, cuộc sống và tràn đầy yêu thương. Mang trong mình một trái tim thông tuệ không có nghĩa là bạn yếu đuối, mà ngược lại, vô cùng mạnh mẽ, cởi mở và tự do. 

Khi biết tin Trái tim thông tuệ được tái bản, bạn có những suy nghĩ và cảm xúc như thế nào?

Mình rất hạnh phúc, biết ơn bạn đọc đã yêu quý tác phẩm. Đồng thời, mình cũng cảm ơn đội ngũ Phương Nam đã nỗ lực để cuốn sách tiếp tục được lưu hành. Trái tim thông tuệ đã giúp ích cho mình rất nhiều, và mình mong rằng nó cũng sẽ mang lại lợi lạc cho những ai đang cần đến.  

Thời gian tới, Hạ Nhiên có dự định tiếp tục dịch sách không? Bạn có thể chia sẻ những dự định sắp tới của mình trên con đường dịch thuật không?

Dịch thuật là một công việc ý nghĩa, đòi hỏi cả tâm lẫn tầm. Mình muốn dành thời gian để đọc và trau dồi nhiều hơn, để có thể mang lại những bản dịch giá trị cho mọi người trong tương lai.

Cảm ơn Hạ Nhiên vì đã dành thời gian cho một cuộc chia sẻ sâu với Bookish. Chúc bạn luôn có thật nhiều sức khỏe, thành công, hạnh phúc trên con đường tương lai.

Đọc bài viết

Cafe sáng