Trà chiều

Truyền thống tặng quà dịp Giáng Sinh: Một “phát minh” của ngành xuất bản sách

Sự hòa hợp hiếm hoi giữa tính đồng bộ và tính linh hoạt khiến sách in trở thành món hàng tặng hoàn hảo.

Published

on

HOW THE BOOK BUSINESS INVENTED MODERN GIFT-GIVING

Michael Bourne

Dân phương Tây ai cũng từng trải qua tình huống sau: Đêm nay là Giáng Sinh, và bạn đang trù tính quà tặng cho những cái tên cuối cùng trong danh sách. Có lẽ bạn cần một món quà để tặng cho gã sếp khó-chiều. Hoặc cho cậu cháu trai ba tuổi bạn chưa từng gặp mặt. Hoặc cho gã bạn trai mới của mẹ bạn – người mà bạn ước giá như mình không bao giờ phải gặp mặt. Hoặc có lẽ cho cả ba. Bạn lần mò trên mạng và lùng sục trong khu mua sắm. Bạn cân nhắc qua những hộp thủy tinh tại cửa hàng trang sức, thử nghiệm những thiết bị mới toanh tại phòng triển lãm công nghệ, nhưng bạn vẫn tắc tị và chẳng biết nên tặng cái chi.

Và đột nhiên bạn nhớ ra: Ồ, dĩ nhiên rồi, mình có thể đến nhà sách mà.

Nếu bạn cũng đang trải qua tình huống này trong mùa lễ hội cuối năm, lùng sục những giá sách tại nhà sách địa phương để tìm kiếm quà tặng, bạn có thể ít nhiều cảm thấy chút an ủi khi biết rằng, mình đang dự phần vào một truyền thống mang tính thương mại có lịch sử đến gần hai trăm năm.

Hóa ra, sách không chỉ là một trong những món quà Giáng Sinh đầu tiên được sản xuất đại trà; ngành kinh doanh sách còn đóng vai trò trung tâm trong việc biến Giáng Sinh trở thành một ngày lễ được thương mại hóa như ngày nay. Stephen Nissenbaum viết trong cuốn sách lịch sử xã hội The Battle for Christmas (tạm dịch: Cuộc chiến vì Giáng Sinh) rằng “Ngành xuất bản và bên bán sách là những người đi đầu trong việc tận dụng – và phát triển – mậu dịch Giáng Sinh. Và sách đi đầu trong công cuộc thương mại hóa Giáng Sinh; trong những ngày đầu, sách chiếm đến quá nửa trong hạng mục hàng hóa được quảng cáo với tư cách quà Noel.”

Bắt đầu từ những năm 1820, khi Giáng Sinh vẫn chủ yếu là một ngày kỷ niệm tôn giáo và yến tiệc, những nhà xuất bản đã tiên phong đưa ra ý tưởng lựa chọn hàng hóa sản xuất đại trà để làm quà tặng, phát minh ra một thể loại sách hoàn toàn mới là Gift Book (Sách Tặng), ra đời để tặng những người thân thương trong dịp Giáng Sinh. Gift Book thường là tuyển tập thơ, truyện hư cấu, tiểu luận và tranh vẽ, nội dung từng tập được đo ni đóng giày để thu hút một nhóm đối tượng nhất định. Nissenbaum viết, “Gift Book luôn sẵn có ở mọi mức giá và dành cho từng nhóm khách hàng mục tiêu tưởng tượng được – nhóm nhân khẩu học, tôn giáo, chính trị, và văn hóa. Có Gift Book dành cho trẻ em (thậm chí là bé trai và bé gái riêng biệt), trai trẻ, bà mẹ, những người ủng hộ sự dân chủ kiểu Andrew Jackson, người ủng hộ phái trung dung và bãi nô, thậm chí là khách hàng thành viên của các câu lạc bộ thoát y.”

Vào thời điểm bấy giờ, cái ý tưởng tặng quà không phải là đồ handmade thực sự quá mới mẻ và lạ lẫm, đến mức những nhà xuất bản Gift Book phải in mục “gửi tặng” đặc biệt tại trang sách đầu tiên để người mua có thể cá nhân quá món quà với một câu đề tặng, khẳng định cuốn sách dành cho ai và lý do nó được tặng. Nissenbaum ghi chú tỉnh bơ, “Có thể nói, Gift Book là đại diện cho sự ‘thương mại hoá lòng thành.’”

“Có thể nói, Gift Book là đại diện cho sự ‘thương mại hoá lòng thành.’”

Đến những năm 1860, khi hàng hóa sản xuất hàng loạt trở nên phổ biến hơn, mục đề tặng hóa ra lỗi thời, và ngày nay chẳng ai thèm xuất bản những tuyển tập văn chương dành riêng cho lễ hội nữa. Nhưng sách tặng Giáng Sinh vẫn là rường cột trong ngành xuất bản hiện đại, lý do tương tự như việc Gift Book trở nên phổ biến trong hai thế kỷ trước. Sách là hàng hóa nhỏ nhẹ, giá cả mềm, sản xuất đại trà với kích thước và hình dạng tương đương, tuy nhiên, bởi vì mỗi tựa sách là độc nhất, người tặng có thể chọn một cuốn sách phù hợp với gu thưởng thức của bất kỳ ai nằm trong danh sách tặng quà của mình. Sự hòa hợp hiếm hoi giữa tính đồng bộ và tính linh hoạt khiến sách in trở thành món hàng tặng hoàn hảo, phát biểu từ quan điểm thương mại.

Nhưng bí mật thực sự làm nên sự phổ biến trường tồn của sách trong dịp Giáng Sinh chính là cách sách đã giải quyết gọn gàng phương trình cảm xúc phức tạp nằm tại trọng tâm hành vi tặng quà. Bất cứ một món quà Giáng Sinh thành công nào cũng đưa cho người nhận một cái gì đó mà người ấy muốn, nhưng quà tặng cũng đồng thời có vai trò như bằng chứng hữu hình, minh chứng cho mối gắn kết cảm xúc giữa người tặng và người nhận.

“Sự hòa hợp hiếm hoi giữa tính đồng bộ và tính linh hoạt khiến sách in trở thành món hàng tặng hoàn hảo, phát biểu từ quan điểm thương mại.”

Thử ví dụ xem nào, bạn là bà nội có cậu cháu trai mơ ước trở thành nhà thiết kế thời trang. Bạn có thể mua quần áo cho cậu bé, nhưng bạn không chỉ cần biết số đo của cậu, bạn cần phải am hiểu gu thời trang của cậu – cái gì ngầu, cái gì không – và đây là điều mà đa số mọi người, không chỉ riêng các bà nội, khó khăn lắm mới phân biệt được.

Bạn có thể tặng cho cậu bé một phiếu mua hàng có thể sử dụng tại cửa hàng thời trang, và có thể đây là điều mà cậu bé muốn, nhưng theo tiêu chuẩn quà tặng thì món này quá đỗi bàng quan. Ý nghĩa của nó là “Bà yêu cháu, nhưng bà không hiểu cháu lắm. Tiền đây.” Nhưng sau một chuyến du ngoạn đến nhà sách, bạn có thể mua cuốn tiểu sử của nhà thiết kế cậu bé yêu thích, cùng với một vài sách về hoa văn thêu may và phiếu mua hàng dùng tại một cửa tiệm vải. Ở trang trong, bạn còn có thể cá nhân hóa quà tặng bằng dòng ghi chú, “Ngày nào đó trong tương lai, bà biết cả thế giới thời trang sẽ đọc những cuốn sách viết về cháu.”

Nhân đôi những viễn cảnh này qua những tập hợp người rộng lớn và đa dạng trên danh sách tặng quà của hầu hết mọi người trong ngày Giáng Sinh, bạn sẽ hiểu vì sao sách vẫn là một món quà Giáng Sinh phổ biến. Trong một nhà sách, bạn có thể tìm thấy quà cho bất kỳ ai: người dì cựu-rocker ngầu tại Seattle (Carrie Brownstein vừa ra mắt cuốn tiểu sử mới, Hunger Makes Me A Modern Girl (tạm dịch: Cơn đói làm nên cô gái hiện đại trong tôi), ngay mùa thu này); người họ hàng muốn trở thành nhà văn (tác phẩm 900 trang của Garth Risk Hallberg vừa nhận được các review tốt); bạn gái mới của anh trai bạn – người mà bạn hầu như chẳng biết chút gì, ngoại trừ chuyện chị ấy nướng bánh torte hạnh nhân siêu ngon (The Baking Bible (tạm dịch: Thánh kinh nướng bánh) của Rose Levy Beranbaum có vẻ ngon lành), và một đám cháu trai cháu gái tuổi đến trường (Percy Jackson của Rick Riordan không thể là lựa chọn sai được).

Dĩ nhiên, những giám đốc xuất bản và giám đốc bán hàng tại nhà sách nắm rõ điều này và đưa ra những kế hoạch tỉ mẩn trong mùa Giáng Sinh – một trong những mùa vụ bội thu nhất. Tại Powell’s Books ở Portland (Oregon) – một trong những nhà sách độc lập lớn nhất nước, doanh thu trong tháng Mười Hai gấp đôi mức trung bình những tháng còn lại, và ngày bận rộn nhất trong năm là ngày 22 hoặc 23 tháng Mười Hai, theo như Miriam Sontz, CEO của Powell’s. Đối với cả ngành, gần một phần tư doanh thu sách cả năm diễn ra trong tháng Mười Một và Mười Hai (Richard Rhorer, phó chủ biên tại Simon & Schuster trích dẫn số liệu từ Neilsen BookScan).

Nhân viên bán hàng Shawn Donley từng làm việc tại nhà sách Powell’s trong 14 năm. Anh tận mắt chứng kiến những cuộc tranh cướp mua quà Giáng Sinh hàng năm. Donley, người từng giám sát việc thu mua sách mới trong cửa hàng, nói “Thời điểm càng gần tới Giáng Sinh, bạn có thể cảm nhận sự tuyệt vọng cũng tới gần. Bạn có thể nhìn thấy điều đó trong mắt mọi người. Khi nhà sách mở cửa vào đêm Giáng Sinh, đó cũng là khi tâm bão đến. Mọi người chạy loạn xạ trong nhà sách, phát điên lên. Họ cứ chộp lấy bất cứ thứ gì.”

Để tận dụng đám đông lễ hội, nhà xuất bản phải sẵn sàng ra mắt sách mới từ những tác giả tên tuổi nhất ngay mùa Giáng Sinh (bắt đầu vào tháng Mười và kết thúc vào tháng Mười Một trong thế giới xuất bản); trong thời điểm này, không gian bán lẻ tiêu điểm trong đa số cửa hàng đều đã bị chiếm chỗ. Hầu như không có sách mới được phát hành trong tháng Mười Hai. Rhorer giải thích, “Chúng tôi phụ thuộc vào bên bình sách và phía truyền thông để thông báo cho khách hàng rằng có một cuốn sách mới vừa ra mắt, nhưng trong mùa lễ hội mọi người thường bị xao nhãng. Họ phải đi mua sắm, tiệc tùng, ăn tối, du lịch cùng gia đình, và thường rất khó để nắm bắt được sự tập trung của mọi người trong tháng này.”

Nhưng nếu dòng lũ người mua sắm Giáng Sinh nâng những con thuyền văn chương, ngành xuất bản biết rằng có một số sách bán chạy hơn hẳn những cuốn còn lại trong mùa lễ hội. Ví dụ, theo như Donley, 70 phần trăm tất cả sách nấu ăn đều được xuất bản trong quý cuối cùng trong năm hay trong mùa Giáng Sinh. Sách minh họa trưng bàn café cũng đồng thời là sách bán chạy, cũng như sách hài hước và sách dành cho trẻ em.

Tất cả những dòng sách trên, nói theo cách nào đó, là phiên bản đương đại của Gift Book thế kỷ 19, là những bản trích yếu với ngoại hình đẹp đẽ chứa đầy những thông tin giải trí và hữu dụng nhắm đến một phân khúc khách hàng tuyển chọn kỹ càng trong danh sách người nhận quà thường gặp. Cộng thêm một phần đề tặng, nêu ra sách dành cho ai và vì sao, bạn vừa du hành ngược về 1825.

Không phải sách nào cũng có thể làm quà tặng, và dĩ nhiên, những người trong ngành kinh doanh biết rằng một số dòng sách bán chạy lâu năm thường có xu hướng đi xuống trong mùa lễ hội. Ví dụ, sách ăn kiêng thường ì trệ trên kệ trong tháng Mười Hai, cũng như đa số sách self-help và đầu sách tài chính cá nhân. Rhorer nói, “Chẳng ai thích một món quà bảo rằng, ‘Đây, thu xếp lại đời sống tài chính của bạn cho ra hồn đi.’”

Sau mùa lễ hội, doanh thu bán hàng tại nhà sách một lần nữa tăng lên, nhưng bây giờ khách hàng đi mua sách cho chính mình, thường với phiếu mua hàng họ được tặng. Một vài năm trước đây, khi Kindle và iPad vẫn là những thứ mới mẻ, mọi người tặng cho nhau những thiết bị này và nhà xuất bản chứng kiến doanh thu bán hàng trực tuyến có bước tăng đột phá trong tháng sau Giáng Sinh, khi độc giả tải sách xuống thiết bị mới của họ. Xu hướng này có vẻ giảm dần khi thị trường thiết bị đọc trở nên bão hòa, nhưng tại Powell’s – địa điểm bán cả sách mới và sách cũ, doanh thu sách mới tăng trước mùa lễ hội và giảm sau đó. Donley giải thích, “Khi bạn mua sách cho ai đó làm quà, bạn không muốn tặng họ sách dùng rồi. Sau Giáng Sinh, khi người ta bước vào cửa hàng với phiếu mua hàng, họ mua cho chính mình, và như thế doanh thu sách cũ lại tăng lên.”

Vì vậy, Giáng Sinh này, nếu bạn thấy mình đang chọn sách minh họa bàn café tặng cho người thân yêu hoặc bộ boxset Dr. Seuss cho thành viên mới nhất trong gia đình, hãy nhớ rằng bạn đang tham dự một truyền thống thương mại tồn tại từ những ngày đầu tiên của lễ hội Giáng Sinh hiện đại.

Hết.

Aki-ten dịch.

Bài viết gốc được thực hiện bởi Michael Bourne, đăng tại Literary Hub.

Trà chiều

Vũ Đằng kết đôi cùng “nàng Kiều” Trình Mỹ Duyên trong Chợ Tết Tình Quê

Published

on

By

Nam diễn viên Vũ Đằng sẽ sánh đôi cùng “nàng Kiều” Trình Mỹ Duyên trong bộ phim phát sóng vào ngày mùng một Tết nguyên đán Ất Tỵ.

Chợ Tết Tình Quê là câu chuyện tình cảm của một đôi bạn trẻ diễn ra trong những ngày giáp Tết Ất Tỵ ở cù lao An Bình (tỉnh Vĩnh Long). Gia Bảo (Vũ Đằng đóng) là một chàng công tử chính hiệu, chán chường cuộc sống xa hoa, xô bồ nơi phố thị cũng như muốn thoát khỏi sự kìm kẹp của mẹ, Bảo bỏ nhà đi bụi vào một buổi chiều tháng chạp. Anh xuôi về miền Tây sông nước, nơi có làng nghề gốm đỏ, làm nhang, trồng trái cây, hoa kiểng để tìm lại những ký ức thời thơ ấu, khi gia đình còn trọn vẹn. Tình cờ gặp được Vũ Nghi (Trình Mỹ Duyên), Bảo choáng váng và thậm chí ghét bỏ, nhiều lần cản trở, gây tai họa cho cô vì hiểu lầm cô là người thực dụng, lợi dụng tình nghĩa của bà con dưới quê để kiếm danh.

Vũ Nghi vốn là người sinh ra ở cù lao An Bình. Cô mồ côi cha mẹ, sống với người cậu từ bé nên tính cách cứng cỏi, đạt giải một hoa khôi nhưng từ chối mọi sự săn đón của các đại gia mà muốn đi lên từ thực lực. Vũ Nghi hoạt động như một hot streamer trên mạng xã hội, sở hữu những trang cá nhân có lượt theo dõi khủng. Chương trình thực tế 100 nghề của cô nhận được nhiều sự quan tâm của công chúng, trong đó có những tập quảng bá về ngành nghề truyền thống cũng như du lịch sinh thái ở quê hương Vĩnh Long. Hoàn cảnh đưa đẩy cả hai thành cặp đôi “oan gia ngõ hẹn”, ban đầu là ghét nhau, sau dần dần cảm mến rồi tiến tới tình yêu.

Bên cạnh chuyện tình của cặp trai tài gái sắc Gia Bảo – Vũ Nghi, đạo diễn Quách Khoa Nam và biên kịch Phan Ngọc Diễm Hân còn dẫn dắt khán giả màn ảnh nhỏ tham quan cù lao An Bình cũng như những miền quê xinh đẹp, trù phú của tỉnh Vĩnh Long. Người xem sẽ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp bình dị của làng nghề gốm đỏ, làm nhang, những làng hoa Tết sum suê, vườn trái cây trĩu quả… Không khí của phim diễn ra trong những ngày giáp Tết, thời khắc mùa Xuân hiện hữu đẹp nhất với những màu sắc, mùi vị đặc trưng của xứ Nam Bộ.

Khi nhận được kịch bản Chợ Tết Tình Quê, diễn viên Vũ Đằng  cảm thấy rất lo lắng vì nhân vật không có chút gì giống mình ở ngoài đời. “Với một thanh niên 28 tuổi thì ai lại không muốn thành công và được nhiều cô gái vây quanh nhưng Gia Bảo thì ngược lại, anh trốn tránh hết tất cả. Tuy nhiên, tôi đọc kỹ kịch bản, tìm cách thấu hiểu và cảm thông với nhân vật. Tôi đặt ra những câu hỏi “Tại sao?” và tìm cách giải đáp để làm dày lý lịch  để khi ra bối cảnh không còn khúc mắc với nhân vật” – anh chia sẻ. Tuy nhiên, đây không phải là điều làm khó Vũ Đằng mà chính việc hóa trang mới tạo cho anh nhiều trở ngại nhất trong quá trình thực hiện phim. Trước đó ít lâu, anh vừa hoàn thành một phim cổ trang, phải cạo đầu ba vá cho phù hợp nên sang Chợ Tết Tình Quê, Vũ Đằng không kịp để tóc trở lại bình thường, vậy nên ekip thực hiện quyết định cho anh đội tóc giả. Việc hóa trang tóc cho anh trước khi vào cảnh quay mất hơn một giờ, thêm nữa, thời tiết cũng khá nóng nên Vũ Đằng cũng không thực sự thoải mái với bộ tóc khi diễn. “Nó có thể rớt ra bất cứ lúc nào hoặc sai phom dáng nếu mình xoay đầu quá nhiều. Có một số cảnh nặng về tâm lý hay cần động tác hình thể nhiều thì buộc mình phải quên đi chuyện đội tóc giả để nhập tâm hơn. Nếu đội quá lâu thì bộ tóc cũng làm tôi cảm thấy đau đầu. Khi diễn những cảnh cuối cùng của phim, tôi thực sự thở phào nhẹ nhõm vì… được cởi hẳn và tạm biệt bộ tóc giả từ đây!”- anh dí dỏm.

Ngoài ra, phim còn có sự tham gia của các diễn viên: Quang Thái, Hoài An, Thanh Bình, Lê Trang…

Bộ phim do PNF sản xuất kéo dài 20 tập, phát sóng lúc 20h từ thứ hai đến thứ bảy hàng tuần trên kênh THVL1, khởi chiếu từ mùng 1 Tết nguyên đán Ất Tỵ (tức 29.01.2025)

Đọc bài viết

Trà chiều

“Hành trình Anh Hùng” ẩn trong Xứ Cát

Published

on

    Dựa trên công trình nổi tiếng Người hùng mang ngàn khuôn mặt của Joseph Campbell và các tương đồng trong lĩnh vực tâm lý học của Jung và Freud, tác giả Christopher Vogler đã cho độc giả một cái nhìn khác về cấu trúc tương đồng của hàng triệu câu chuyện từ cổ chí kim qua cuốn Hành trình người viết vừa được ra mắt.

Một cuốn sách quan trọng

       Cấu trúc nói trên xuất hiện từ các truyện cổ dân gian đến tiểu thuyết hiện đại, từ những bài đồng dao quen thuộc đến các bộ phim “làm mưa làm gió” tại Hollywood… Hành trình người viết không chỉ là một cuốn sách giúp ta nhận ra những rường mối quan trọng của nghệ thuật kể chuyện, mà song song đó còn là bài học để mỗi độc giả có được khả năng là một người viết.

       Vốn là một người tư vấn cốt truyện của Hollywood và đã kinh qua hàng nghìn kịch bản trong cuộc đời mình, Vogler có khả năng nhìn thấy những mối liên kết cũng như những điểm suy yếu trong các tác phẩm. Từ những đúc rút và kho kinh nghiệm bản thân có được, ông đã tạo nên cuốn sách vô cùng hấp dẫn. Để kiếm chứng điều đó, hãy thử lần ngược siêu phẩm Xứ cát chuyển thể tiểu thuyết khoa học viễn tưởng cùng tên của Frank Herbert do đạo diễn Denis Villeneuve thực hiện và so nó với những gì được tổng kết lại, để xem hành trình anh hùng của Vogler có giao điểm nào với Paul Atreides – người thanh niên đã làm nên những khoảnh khắc vô cùng chói lọi.

       Theo Vogler, nói thật gọn ghẽ thì hành trình anh hùng bắt đầu khi nhân vật chính được giới thiệu ở THẾ GIỚI BÌNH PHÀM nhận được TIẾNG GỌI PHIÊU LƯU. Ban đầu họ MIỄN CƯỠNG, thậm chí buông lời TỪ CHỐI, nhưng do nhận được sự khích lệ từ SƯ PHỤ để VƯỢT QUA RÀO CẢN ĐẦU TIÊN, mà họ đã tiến vào Thế Giới Đặc Biệt - nơi họ sẽ gặp các KHẢO THÍ, ĐỒNG MINH VÀ KẺ THÙ. Sau đó họ TIẾP CẬN HANG ĐỘNG TRONG CÙNG, vượt qua rào cản thứ hai, nơi phải chịu đựng KHỔ HÌNH. Họ vượt qua, chiếm lĩnh PHẦN THƯỞNG và bị truy đuổi trên ĐƯỜNG VỀ với Thế Giới Bình Phàm. Không dừng ở đó, họ vượt qua rào cản thứ ba, trải nghiệm HỒI SINH và được chính trải nghiệm đó biến đổi. Cuối cùng họ TRỞ VỀ CÙNG THẦN DƯỢC, cùng lợi ích hoặc kho báu có lợi cho Thế Giới Bình Phàm.

Hành trình người viết không chỉ là một cuốn sách giúp ta nhận ra những rường mối quan trọng của nghệ thuật kể chuyện, mà song song đó còn là bài học để mỗi độc giả có được khả năng là một người viết. Ảnh: N.M.

Chặng đường phân tích      

       Áp vào Xứ cát, THẾ GIỚI BÌNH PHÀM của chuỗi phim này bắt đầu ở một hành tinh cách xa Trái Đất - nơi mà mọi thứ đều như không tưởng với những tiến bộ liên hành tinh và những thực thể vô cùng kỳ dị. Ở đó Công tước Leto của Gia tộc Atreides – người cai trị hành tinh đại dương Caladan - là nhân vật chính và nổi bật nhất. Nơi ông cai trị là phiên bản khác của một Trái Đất ngay bây giờ đây, với cây xanh bao phủ tươi tốt, với biển cả vỗ sóng và bầu không khí vô cùng trong lành. Về mặt chính trị, nhà Atreides được cư dân vô cùng ủng hộ vì mang đến sự bình yên và cân bằng. Sơ lược qua những nét này, có thể thấy Herbert (và cả Villeneuve) đã làm rất tốt trong việc xây dựng bối cảnh có tính đối lập liền ngay sau đó, để nhân vật chính bước vào hành trình của bản thân mình.

THẾ GIỚI BÌNH PHÀM của chuỗi phim này bắt đầu ở một hành tinh cách xa Trái Đất, nơi mọi thứ tươi tốt bất ngờ. Ảnh: Screen Rant

       Như đã nói trên, TIẾNG GỌI PHIÊU LƯU nhanh chóng xuất hiện khi Hoàng đế Shaddam của toàn đế chế nhanh chóng bí mật liên minh với nhà Harkonnen nhằm tránh khỏi sự uy hiếp mà rất có thể trong tương lai gần Leto sẽ tự đạt được. Vậy là một cuộc tàn sát được lên kế hoạch. Thoạt nhìn, có thể thấy Herbert dùng một motif vô cùng thân quen trong các sử thi từ cổ chí kim, khi đó là tranh giành quyền lực, đấu đá lẫn nhau. Và để tạo ra 2 phe kình chống, ông cho một bên lăng kính tích cực, còn phía còn lại tiến hành liên minh, và cũng vì thế mà thế trận ấy nhanh chóng cân bằng. Ta thấy điều này trong rất nhiều nơi, từ Tam quốc diễn nghĩa đến Con ngựa thành Troy, từ bộ Shogun đến bộ Taiko…Một điểm chung khác là sự báo hiệu cho câu chuyện dịch chuyển, khi người cha Leto nhanh chóng mất mạng để Paul Atreides – người con trai cả - sẽ thay bản thân bảo vệ gia đình, trả thù cho điều đã mất. Do đó mà Paul quyết định lên đường.

Herbert dùng một motif vô cùng thân quen trong các sử thi từ cổ chí kim, khi đó là tranh giành quyền lực, đấu đá lẫn nhau. Ảnh: LA Times

       Ở đây ta có thể thấy có những cổ mẫu vô cùng truyền thống được Herbert sử dụng. Trong đó Paul là anh hùng bị động – một người được đặt vào tình thế không thể khác hơn, và suốt hành trình sau đó từng bước học hỏi sẽ khiến cho anh dần dần chủ động. Đối diện trước trọng trách đặt lên bản thân, Paul dường như không có được động lực nào – một điều cũng là một chặng đường khác trên hành trình anh hùng. Rất may mẹ anh – Lệnh bà Jessica – người vừa là SƯ PHỤ, vừa là ĐỒNG MINH nhưng cũng có khi là kẻ ĐEO MẶT NẠ và cả BÓNG ĐÊM đã nâng đỡ anh và hướng anh theo con đường đúng đắn. Quê nhà tan tác trong khi bản thân thì bị truy sát, anh sớm VƯỢT QUA RÀO CẢN ĐẦU TIÊN để giữ được mạng sống nhờ vào những cận thần trung thành với mình. Hành trình này dễ thấy không quá phức tạp, và Herbert sẽ lại dồn nhiều sức hơn ở phía sau.

Paul và mẹ mình, thoạt nhìn, chính là 2 cổ mẫu anh hùng và sư phụ theo cấu trúc của Vogler. Ảnh: Den of Geek

       Chính khi bước vào THẾ GIỚI ĐẶC BIỆT - ở chiều rộng hơn là một cuộc sống không còn uy quyền của cha, không còn hành tinh Caladan mình vốn quen thuộc, anh đã gặp được những người bản địa Arrakis - những chiến binh thiện nghệ sống nơi sa mạc gọi là Fremen. Như vậy kể từ lúc này thì chặng thứ 2 của hành trình anh hùng chính thức bắt đầu. Cả Herbert và Villeneuve đều dành rất nhiều thời lượng cho giai đoạn này, để khắc ghi một hành tinh mới với loài sâu cát và quy luật sinh tồn ở thế giới mới, với các chi tiết như dịch nhầy sâu, với hương dược, với cách tạo nước và những con người mắt xanh biêng biếc có kỹ năng phi thường… Trong chương đoạn này, những cuộc KHẢO THÍ mà ĐỒNG MINH và KẺ THÙ liên tục xuất hiện cũng được diễn ra. Chẳng hạn KHẢO THÍ nằm ở chi tiết Paul phải chiến đấu với một người Fremen để chứng minh mình thuộc về nơi này trước khi được họ cứu giúp. Đối với những người bản địa, anh vừa là ĐỒNG MINH nhưng cũng là KẺ THÙ khi đã giết chết một trong số họ để mà bước tiếp.

Trận chiến của Paul trước một chiến binh Fremen chính là một cuộc KHẢO THÍ. Ảnh: Screen Rant

Những vòng lặp kép      

       Thế nhưng KHẢO THÍ không dừng ở đó, mà sau đấy liên tục là những bài học để cưỡi sâu cát, những trận oanh tạc vì phát hiện ra căn cứ bên dưới lòng đất của người Fremen… Chúng liên tục xuất hiện để thử thách Paul, để rồi cuối cùng anh được mọi người nhận ra chính là vị Thánh ghi trong sử sách toàn cõi ngân hà. Đa số thời lượng của phần 2 tương ứng với HANG ĐỘNG TRONG CÙNG – nơi anh chứng minh bản thân và giành được quyền vươn lên dẫn đầu. Ta thấy ở đây Herbert rất tài tình khi song song với những bước tiến về mặt quyền lực, thì cõi lòng Paul cũng chịu tra tấn trong những thay đổi của bản thân mình. Có thể nói tuy chặng đầu tiên của HÀNH TRÌNH ANH HÙNG đã gần hoàn thành xong với nhân vật này ở phía bên ngoài, nhưng thật ra một HÀNH TRÌNH ANH HÙNG khác cũng đang mở ra trong nội tâm anh, khi phải chứng kiến mục đích thật sự của mẹ anh – Lệnh bà Jessica, cuộc hôn phối với Công chúa của vua Shaddam và những biến động bên trong Chani.

Chani cũng là một nhân vật có hành trình anh hùng song song khác. Ảnh: Collider

       Khép lại 2 phần phim của Villeneuve, hiện Paul và Xứ cát đang dừng trước “trận đánh” quyết định để mang về PHẦN THƯỞNG và dần tiến đến HÀNH TRÌNH TRỞ VỀ. Tuy khép lại tại đây nhưng có thể thấy Xứ cát là bộ tác phẩm đậm tính sử thi mà mỗi nhân vật lại tự sở hữu một HÀNH TRÌNH ANH HÙNG riêng biệt. Ta thấy nó trong Chani mà “con đường” cô đi chính là tình cảm với Paul và trách nhiệm với cộng đồng Fremen của mình. Ta thấy nó trong Lệnh bà Jessica và tham vọng của bà với nhóm tôn giáo Bene Gesserit. Trong khi đó một nhân vật mới – em gái của Paul – cũng sắp xuất hiện. Và tuy chỉ mới nằm trong bụng mẹ nhưng nó cũng đang dần có những HÀNH TRÌNH ANH HÙNG nhất định, trong việc nhất tề chi phối và biến các nhân vật xung quanh mình trở nên phức tạp.

Ở phần 2, Lệnh bà Jessica là một nhân vật vô cùng bí hiểm. Ảnh: Screen Rant

       Ngoài điều đó ra, Herbert cũng rất thành công trong việc “đeo mặt nạ” cho các nhân vật, để ta không thể lường trước đường đi nước bước của bản thân họ. Chẳng hạn phút trước Paul và Chani còn rất mặn mà, nhưng ngay sau đó mọi chuyện đổi khác khi anh chấp nhận lấy Công chúa như đại diện cho chiến thắng của mình. Lệnh bà Jessica cũng nằm trong “ngã ba” ấy, khi không ai biết một cách rõ ràng bà đang từng bước leo lên theo quyền lực của con trai mình, hay chính bà mới là kẻ thao túng tất cả, trả thù cho điều đã mất? Và nếu điều ấy là thật, hóa ra cổ mẫu anh hùng mà ta xác định ngay từ ban đầu đã đổi bản chất. Paul từ mẫu bị động chuyển sang chủ động với chính những gì mà mình học hỏi, nhưng nếu vai trò của mẹ anh lớn hơn, thì hóa ra Paul chỉ là một kiểu anh hùng xúc tác – người có vị trí là bàn đạp cho hình tượng khác bước lên vũ đài danh vọng. Áp chính lý thuyết của Vogler vào Xứ cát bản phim của Villeneuve, ta thấy vì sao mà tác phẩm này thành công vang dội trong các năm qua. Dù biết một cách khái quát đó là trùng trùng lớp lớp âm mưu, nhưng khi được phân tích dưới cổ mẫu và những điểm nút quan trọng của hành trình anh hùng, ta sẽ lại thấy những chi tiết này hiện ra phức tạp, gắn kết ra sao.

Ngô Minh

Đọc bài viết

Trà chiều

Sứ Đoàn Iwakura đạt Giải thưởng sách Quốc Gia 2024

Published

on

Giải thưởng Sách Quốc gia là giải thưởng do Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông, Hội Xuất bản Việt Nam tổ chức hàng năm, trao giải cho những cuốn sách (bộ sách) có giá trị nổi bật về nội dung tư tưởng, tri thức, thẩm mỹ nhằm tôn vinh tác giả, dịch giả, nhà khoa học và người làm công tác xuất bản.

Tối ngày 29.11.2024 tại lễ trao Giải thưởng Sách Quốc gia lần VII, tác phẩm Sứ Đoàn Iwakura - Chuyến Tây Du Khảo Cứu Nhằm Canh Tân Nhật Bản Thời Minh Trị (Ian Nish biên soạn, Nguyễn Hoàng Mai - Nguyên Tâm dịch) hân hạnh được vinh danh giải Khuyến khích.

Sứ Đoàn Iwakura là tác phẩm nghiên cứu tập hợp nhiều tư liệu giá trị, giúp độc giả hiểu rõ hơn về chuyến du khảo nhằm canh tân Nhật Bản thời Minh Trị dưới góc nhìn của người phương Tây. Để có một đường lối phát triển đất nước hoàn toàn mới, người Nhật đã khởi động chuyến công du gọi là Sứ mệnh Iwakura thăm Hoa Kỳ và nhiều nước châu Âu. Đây là một chuyến đi lịch sử có tầm quan trọng đến mức khi nhắc về Minh Trị Duy Tân, người ta lập tức nhớ đến chuyến đi này.

Sách dày 427 trang, gồm 11 chương tổng hợp các bài viết của Ian Nish và 12 chuyên gia trong lĩnh vực quan hệ quốc tế khu vực Nhật Bản và Đông Á. Tám chương đầu, độc giả sẽ cùng phái đoàn đi qua tám cường quốc từ Mỹ, Anh, Pháp, Bỉ, Đức, Nga, Thụy Điển và Italy. Bản ghi chép của những học giả góp phần tái hiện hành trình tìm kiếm “văn minh khai sáng” của sứ đoàn Iwakura tại trời Âu dưới góc nhìn của người phương Tây. Ba phần còn lại trong ấn phẩm là bài phân tích, nhận định của chuyên gia lịch sử, đánh giá tình hình nước Nhật sau chuyến công du.

Để hiểu thêm về một lát cắt lịch sử quan trọng của Nhật Bản, cũng như đọc thêm về chuyến đi được mệnh danh là “Chuyến công du lịch sử thay đổi nước Nhật”, mời bạn tìm đọc sách tại đây hoặc tại hệ thống các nhà sách Phương Nam trên toàn quốc.

Đọc bài viết

Cafe sáng