Trích đăng

Trích đăng “Những cảnh đời tỉnh lẻ – Tuổi thơ” (J. M. Coetzee)

Bộ ba tác phẩm hợp thành “Những cảnh đời tỉnh lẻ” như một bức chân dung buồn bã pha lẫn khôi hài về cuộc đời của một nghệ sĩ, người luôn phải xoay trở để tìm ra hướng đi của riêng mình giữa các mối quan hệ trong giới học thuật và chính trường Cape Town sục sôi dưới chế độ Apartheid.

Published

on

Trích từ: Những cảnh đời tỉnh lẻ – Tuổi thơ

Tác giả: J. M. Coetzee

Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book

Tái bản: tháng 6.2020

Giới thiệu tác phẩm: Những cảnh đời tỉnh lẻ – Tuổi thơ

Từ xưa đến nay không có nhiều nhà văn vừa được giới phê bình khen ngợi lại vừa chinh phục được đông đảo độc giả. J. M. Coetzee nằm trong số đó. Tuy nhiên, tác giả Nam Phi này hiếm khi nói về bản thân mình, cho đến khi Tuổi thơ được xuất bản vào năm 1997, hé mở những hồi ức chân thực về sự khởi đầu của nhà văn trẻ với lối tự thuật bậc thầy. Tiếp theo đó là những năm tháng dịu dàng và mãnh liệt của Tuổi trẻ và cách kể chuyện hài hước, khác thường ở Mùa hè.

Bộ ba tác phẩm hợp thành Những cảnh đời tỉnh lẻ như một bức chân dung buồn bã pha lẫn khôi hài về cuộc đời của một nghệ sĩ, người luôn phải xoay trở để tìm ra hướng đi của riêng mình giữa các mối quan hệ trong giới học thuật và chính trường Cape Town sục sôi dưới chế độ Apartheid.

Trong đó, Những cảnh đời tỉnh lẻ – Tuổi thơ là bản miêu tả sâu sắc và cực kỳ thuyết phục về một thời thơ ấu ở Nam Phi với lối kể chuyện mộc mạc và tiết chế như những bình nguyên bằng phẳng ở Karoo – nơi đã tạo nên bối cảnh cho câu chuyện.

*

Lời người dịch

Một cậu bé da trắng sinh ra ở Nam Phi, sống những ngày thơ bé giữa một bên là chế độ Apartheid chớm hình thành, một bên là những tương giao hồn nhiên với những con người đại diện cho chủng tộc bị coi rẻ. Một đứa con của hai nền văn hóa: dòng dõi Afrikan – hậu duệ của những người da trắng chiếm lĩnh và lập nên nhà nước Nam Phi từ bao đời trước – và nền giáo dục hướng về Anh quốc. Một thanh niên mộng thành nghệ sĩ, nhưng lại trở thành lập trình viên máy tính. Một người Nam Phi xem miền đất gắn liền với tổ tiên là một phần cốt lõi của chính mình, đồng thời lại tin rằng mình chẳng có tư cách kế thừa miền đất đó. John Coetzee, nhân vật chính của cuốn sách này, hội tụ nơi mình bao mối mâu thuẫn.

Qua các tên gọi và gốc gác, qua các chi tiết tương đồng với đời thực, ta dễ dàng có cảm tưởng đây là câu chuyện cuộc đời của chính nhà văn – J. M. Coetzee, chủ nhân của giải Nobel Văn chương 2003 và những tác phẩm soi chiếu xã hội Nam Phi đầy rẫy xung đột sắc tộc.

Thế nhưng, không thể gọi Scenes from Provincial Life – Những cảnh đời tỉnh lẻ –là hồi ký hay tự truyện của J. M. Coetzee.

Ta không thường thấy người viết tự truyện nói về mình ở ngôi thứ ba. Ta không thường thấy họ tập trung mô tả chính mình theo chiều hướng đáng phê phán, có khi đến mức thiếu phẩm cách như J. M. Coetzee đã làm. Quan trọng hơn hết, ta chắc chắn không có tự truyện nào tiếp diễn đến tận khi nhân vật chính đã chết, chỉ còn hiện diện trong lời kể của những người đã từng quen biết mình.

Không tuân theo lối kể chuyện truyền thống, cũng chẳng bị giới hạn vào một lối kể đơn nhất, Những cảnh đời tỉnh lẻ là một tác phẩm tự sự đa chiều. Ở chiều kích nổi trội nhất, bao trùm cả phần 1 Boyhood Tuổi thơ và phần 2 Youth Tuổi trẻ, tác phẩm được trình bày hoàn toàn từ điểm nhìn của John Coetzee, ngôi thứ ba, thì hiện tại, tựa hồ những quan sát được thảo ra trong thời gian thực – như thể người kể chuyện đang đồng hành cùng John từ đời sống đến nội tâm, như thể có một phần linh hồn trong John đang tách ra một góc và quan sát chính bản thân mình. Chiều kích thứ hai, bắt đầu với phần 3 Summertime Mùa hè, vẫn với ngôi thứ ba và thì hiện tại, là những trang nhật ký của John, đi kèm ngày tháng và những lời tự vấn, tự nhắc nhở mình. Và chiều kích cuối cùng, cũng trong Mùa hè, dưới hình hài những cuộc phỏng vấn, là các đối thoại song phương và hồi ức – đối thoại về John, hồi ức về John, khi con người ấy không còn ở thế gian.

Nếu cần phải dựa vào một từ ngữ để nắm bắt bản chất tác phẩm khi đọc, ta có thể nhìn nhận Những cảnh đời tỉnh lẻ một cách giản dị là tiểu thuyết tự thuật. Một tiểu thuyết đầy màu sắc tự thuật. J. M. Coetzee vẫn luôn đưa yếu tố tự thuật vào những tác phẩm của mình, nhưng có thể nói phải đến Những cảnh đời tỉnh lẻ, khía cạnh này mới nổi bật hẳn lên, và phô bày đậm đà dấu ấn riêng của tâm hồn tự thuật. Vẫn ngòi bút súc tích, nhưng cảm xúc không còn kìm nén, lời văn không còn dè dặt, như ta từng thấy qua những Disgrace – Ruồng bỏ, Life and Times of Michael K – Cuộc đời và thời đại của Michael K. Tâm hồn ấy phô bày trái tim mình ra khắp trang viết, từ những lý tưởng cao vời, những khát vọng cháy bỏng, đến những bí mật đê hèn, những suy tư nghiệt ngã.

Quý độc giả sẽ dễ dàng thắc mắc: Vì sao Những cảnh đời tỉnh lẻ, một tác phẩm đậm tính tự thuật, lại chuyển hướng ở phần Mùa hè, theo những chiều kích hoàn toàn khác lúc ban đầu? Hẳn là có nhiều hơn một nguyên do đằng sau nghệ thuật kể chuyện ấy, những nguyên do mà chỉ một đôi dòng ở đây không thể nào khai phá hết. Điều quan trọng là, với lối kể ấy, câu chuyện đã vượt hẳn ra ngoài khuôn khổ thế giới của John Coetzee, mở rộng thành một bức tranh hợp từ nhiều mảnh đời, và một lần nữa cho thấy sự đa chiều của nó, ở bình diện tâm lý. Rồi khi những cá tính và số phận đã dự phần vào cuộc đời John phô bày chính mình, ta thấy, bằng cách này hay cách khác, vì lẽ này hay lẽ khác, họ đều là những kẻ dị biệt – hoặc họ đứng ngoài xu thế chung của cộng đồng mình, hoặc họ lạc lõng giữa đất nước mà mình đang sống. Và nổi lên từ câu chuyện của những kẻ dị biệt ấy là đời sống chính trị và xã hội bất ổn của Nam Phi những năm 1940, 1960 và 1970, đất nước Nam Phi mà lúc bấy giờ cũng chính là một quốc gia dị biệt so với phần còn lại của thế giới.

Bằng cách ấy, từ không gian tự thuật hư cấu tưởng chừng riêng tư, J. M. Coetzee khơi mở dần những vấn đề chung của dân tộc, của đất nước, của từng thế giới vi mô mà nhân vật chính và các nhân vật phụ góp mặt vào: thế giới học đường với đòn roi và những kẻ bắt nạt; thế giới nhà nông đầy niềm vui thuần phác lẫn hiện thực tàn nhẫn; thế giới xám xịt của những lập trình viên máy tính; thế giới bấp bênh về đời sống lẫn tâm tư của tuổi trẻ chập chững tìm chỗ đứng cho chính mình; thế giới của những người nhập cư lao đao giữa một nền văn hóa mới… Nam Phi và Anh quốc có thể là những vùng đất xa xôi với chúng ta, độc giả Việt Nam, nhưng những vấn đề của con người mà nhà văn chạm tới, chúng ta có thể nhìn thấy trên chính đất nước mình, xã hội mình, và đôi khi trong đời sống của mình nữa.

Nhờ sự sáng tạo về điểm nhìn và lối kể chuyện, Những cảnh đời tỉnh lẻ không chỉ là một bức tranh tinh tế về đời sống con người, mà còn là một phương thức giúp nhà văn mở lòng hơn, bộc bạch nhiều hơn với thế giới – với những ai quan tâm đến văn chương ông, những ai chưa từng đọc ông, và cả những ai không thích ông vì phong thái khép kín xa cách mà ông thể hiện trong những tác phẩm trước. John, dù là hiện thân bao nhiêu phần trăm của nhà văn, cũng phản chiếu lòng thành thật của một người cầm bút về những niềm tin, mơ ước và góc tối trong chính mình. Không gian tâm lý đa chiều trong tác phẩm, dù có bao nhiêu phần trăm là lấy từ đời thực, cũng phản chiếu ý nguyện nhìn nhận những góc khuất trong tâm hồn và thân phận con người, nhìn nhận sự phức tạp về thế giới quan và hoàn cảnh của mỗi người chúng ta, nhìn nhận sự đa dạng mà hạn chế trong góc nhìn của chúng ta về nhau. Như một nhân vật trong Mùa hè đã nói, “anh nên thận trọng với việc bỏ người ta vào những cái hộp nhỏ hẹp, gọn ghẽ, và dán nhãn lên đó”, J. M. Coetzee có lẽ cũng mong chúng ta thận trọng và đón nhận mọi người quanh mình bằng cái nhìn rộng mở.

Mối duyên của tôi với Những cảnh đời tỉnh lẻ bắt đầu từ nhiều năm trước khi tôi may mắn được dịch nó. Ngay những ngày đầu ấy, khi đọc Mùa hè, tôi đã tìm thấy niềm vui được tận hưởng cái đẹp của lối kể chuyện lạ thường, thẳng thắn, hóm hỉnh, vượt ra ngoài mọi khuôn khổ mình từng biết. Và ngay những ngày đầu ấy, tôi đã thấy mình đồng cảm với John, với thế giới tự thuật hư cấu của tác phẩm – qua những suy nghĩ và cảm xúc, những trải nghiệm đẹp đẽ lẫn đau thương của các nhân vật ấy, tôi nhận ra chính con người mình.

Tôi hy vọng rằng, qua bản dịch này, thế giới tâm lý đa chiều, nghệ thuật kể chuyện tài hoa và những bộc bạch chân tình của J. M. Coetzee cũng sẽ khơi dậy niềm vui, niềm đồng cảm sâu đậm nơi con tim các bạn.

Hương Châu

*

PHẦN 1
TUỔI THƠ

Họ sống trong một khu nhà ở quy hoạch1 nằm ngoài thị trấn Worcester, giữa tuyến đường ray và Quốc lộ. Các con đường trong khu nhà mang tên các loài cây, nhưng chẳng có bóng cây nào. Địa chỉ nhà họ là số 12 Đại lộ Cây Dương. Các nhà trong khu đều mới và giống hệt nhau. Chúng được dựng trên những lô đất sét đỏ rộng rãi, nơi chẳng có gì mọc lên, và được ngăn cách với nhau bằng hàng rào dây thép. Ở sân sau mỗi nhà đều có một căn nhà nhỏ gồm một phòng ở và một buồng vệ sinh. Tuy không có người giúp việc, họ gọi các không gian đó là “phòng người giúp việc” và “phòng vệ sinh của người giúp việc”. Họ lấy phòng người giúp việc làm kho chứa đồ: giấy báo, chai lọ rỗng, một chiếc ghế gãy, một tấm nệm xơ dừa cũ.

Cuối sân, họ bố trí một bãi thả gia cầm với ba con gà mái để lấy trứng. Nhưng lũ gà này chẳng sinh sôi. Nước mưa không thấm được vào bề mặt của đất sét, đọng thành từng vũng trên sân. Bãi gia cầm trở thành một bãi lầy bốc mùi kinh khiếp. Chân cẳng lũ gà sưng phồng lên gớm ghiếc, trông như da voi. Đau ốm, bực dọc, chúng thôi đẻ trứng. Mẹ hắn hỏi ý kiến chị gái bà ở Stellenbosch, và chị gái bà bảo lũ gà sẽ chỉ đẻ trứng lại khi nào lớp màng sừng dưới lưỡi chúng được cắt đi. Thế là mẹ hắn kẹp lần lượt từng con gà một vào giữa hai đầu gối, ấn vào diều chúng cho đến khi chúng há mỏ ra, rồi chọc mũi dao tỉa vào lưỡi chúng. Chúng quang quác và vùng vẫy, mắt lồi cả ra. Hắn rùng mình quay mặt đi. Hắn nghĩ đến cảnh mẹ quẳng thịt hầm lên kệ bếp và cắt miếng thịt thành từng khối vuông; hắn nghĩ đến những ngón tay bết máu của bà.

Các cửa hiệu gần nhất nằm cách nhà một dặm2, trên một con đường hiu quạnh có những hàng cây bạch đàn. Mắc kẹt trong khối nhà hình hộp giữa khu dân cư này, mẹ hắn chẳng có gì để làm cả ngày ngoài việc quét tước, dọn dẹp. Mỗi bận gió thổi, một lớp bụi sét màu hoàng thổ cuộn xoáy qua các khe cửa, len qua những kẽ nứt trên khung cửa sổ, dưới máng xối và những mối nối của trần nhà. Sau một trận bão kéo dài cả ngày, bụi đã phủ cao hàng tấc2 trên mặt tường chính diện.

Họ mua máy hút bụi. Sáng sáng, mẹ hắn kéo rê chiếc máy từ phòng này sang phòng kia, hút mớ bụi vào cái bụng rống ì ầm in hình một con yêu tinh3 đỏ mỉm cười búng mình lên như đang nhảy rào. Sao lại là một con yêu tinh?

Hắn chơi với cái máy hút bụi, xé vụn giấy ra và quan sát những mẩu giấy bay tung lên trước miệng vòi như lá cây trong gió. Hắn chĩa vòi vào một bầy kiến, hút chúng vào trong đến chết.

Ở Worcester có kiến, ruồi, dịch bọ chét. Worcester chỉ cách Cape Town4 chín mươi dặm, nhưng mọi thứ ở đây đều tồi hơn. Chân hắn có một quầng những vết cắn của bọ chét ngay trên rìa tất, và những đốm vảy do hắn gãi mà thành. Có những đêm hắn không ngủ được vì ngứa ngáy. Hắn không hiểu vì sao gia đình hắn phải rời Cape Town.

Mẹ hắn cũng bứt rứt. Bà nói, ước gì tôi có một con ngựa. Ít nhất thì tôi cũng được cưỡi nó dạo chơi trên thảo nguyên. Một con ngựa! Cha hắn thốt lên. Mình muốn làm phu nhân Godiva5 chắc?

Mẹ hắn không mua ngựa. Thay vào đó, chẳng hề báo trước, bà mua một chiếc xe đạp nữ, hàng cũ, sơn đen. Chiếc xe to và nặng đến nỗi khi hắn thử chạy nó trong sân nhà, hắn không vần nổi bàn đạp.

Mẹ hắn không biết chạy xe đạp; có lẽ bà cũng chẳng biết cưỡi ngựa nốt. Bà mua chiếc xe vì cho rằng điều khiển nó cũng đơn giản thôi. Giờ thì bà chẳng tìm được ai có thể dạy mình chạy xe.

Cha hắn không giấu được vẻ hả hê. Ông bảo, phụ nữ không chạy xe đạp. Mẹ hắn vẫn ngang ngạnh. Bà đáp, tôi sẽ không làm tù nhân trong cái nhà này. Tôi sẽ tự do.

Thoạt đầu hắn thấy thật là tuyệt khi mẹ có một chiếc xe đạp của riêng mình. Hắn thậm chí còn hình dung ra cảnh cả ba người, tức mẹ và hai anh em hắn, cùng đạp xe xuống Đại lộ Cây Dương. Nhưng giờ đây, khi nghe những lời bông đùa của cha, những lời mà mẹ chỉ biết đáp lại bằng sự im lặng bướng bỉnh, hắn bắt đầu dao động. Phụ nữ không chạy xe đạp: nếu cha hắn nói đúng thì sao? Nếu mẹ hắn không tìm được ai sẵn lòng dạy bà chạy xe, nếu chẳng bà nội trợ nào khác ở Reunion Park có xe đạp, thì có khi phụ nữ đúng ra không nên chạy xe đạp thật.

Một mình trong sân sau, mẹ hắn nỗ lực tự học cách chạy xe. Bà vươn thẳng chân ra hai bên và đẩy xe lăn bánh xuống con dốc hướng về bãi thả gà. Chiếc xe chao nghiêng và chững lại. Vì xe không có sườn ngang, bà không bị ngã mà chỉ lắc lư lảo đảo một cách ngớ ngẩn trong khi vẫn siết chặt tay lái.

Hắn ngoảnh lòng đi với mẹ. Tối đó, hắn tham gia vào màn nhạo báng của cha. Hắn ý thức rõ về sự phản bội này. Giờ thì mẹ hắn chỉ còn một mình.

Tuy nhiên, bà vẫn tự học được cách chạy xe, dù là chạy loạng choạng không vững, phải gắng gồng để xoay trở bộ giò dĩa nặng nề.

Sáng sáng bà lại khởi hành đi thám hiểm Worcester, khi hắn đã đến trường. Duy chỉ một lần hắn thoáng thấy bà đạp xe qua. Bà mặc áo kiểu trắng và váy sẫm màu. Bà đang đạp về cuối Đại lộ Cây Dương, hướng về nhà. Tóc bà tung bay trong gió. Trông bà trẻ như một thiếu nữ, thanh tân và huyền bí.

Hễ trông thấy chiếc xe đạp đen nặng nề dựa vào vách tường là cha hắn lại giở giọng bông đùa. Trong những câu đùa ấy thường có hình ảnh các công dân Worcester bỏ ngang công việc, đứng hết dậy mà há hốc mồm trước người thiếu phụ vất vả đạp xe qua. Họ gọi ơi ới, chế nhạo bà: Trap! Trap! Đạp đi!6 Những câu đùa chẳng buồn cười tí nào, tuy hắn và cha luôn cùng phá ra cười sau đó. Về phần mẹ, bà không bao giờ đối đáp lại. Bà không giỏi khoản đó. “Cứ cười nếu thích,” bà nói.

Rồi một ngày kia, không lời giải thích, bà thôi chạy xe đạp. Chẳng bao lâu sau chiếc xe biến mất. Chẳng ai nói lời nào, nhưng hắn biết rằng bà đã bị đánh bại, đã bị đặt trở lại vị trí của bà, và rằng hắn phải gánh một phần trách nhiệm. Hắn tự hứa với chính mình: một ngày nào đó mình sẽ đền bù cho mẹ.

Ký ức về mẹ trên chiếc xe đạp không rời khỏi hắn. Bà đạp hướng về đầu Đại lộ Cây Dương, vùng thoát khỏi hắn, vùng thoát về phía khát vọng của riêng bà. Hắn không muốn bà đi. Hắn không muốn bà mang khát vọng cho riêng mình. Hắn muốn bà luôn luôn ở trong ngôi nhà này, đợi chờ hắn khi hắn trở về. Hắn không thường cùng cha lập bè phái để chống lại mẹ: xu hướng chung của hắn là lập bè phái cùng mẹ chống lại cha. Nhưng trong trường hợp này, hắn thuộc về cánh đàn ông.

*

Hắn không sẻ chia gì với mẹ. Hắn giấu kín bưng cuộc sống trường lớp của mình, hắn giấu bà thật kín. Bà sẽ không biết chút gì, hắn quyết vậy, trừ những gì hiện ra trên bản báo cáo học tập hằng quý không tì vết của hắn. Hắn sẽ luôn đứng đầu lớp. Hạnh kiểm của hắn sẽ luôn đạt loại Giỏi, tiến độ của hắn sẽ luôn đạt loại Xuất Sắc. Chừng nào bản báo cáo còn hoàn hảo, bà sẽ không có quyền truy vấn gì. Đó là bản giao kèo hắn tự lập ra trong đầu mình.

Một chuyện xảy ra ở trường là bọn nam sinh bị đánh đòn. Nó xảy ra hằng ngày. Bọn chúng bị bắt khom mình xuống, tay chạm ngón chân, và bị quất roi.

Hắn có đứa bạn học cùng lớp Ba tên Rob Hart, một đứa mà thầy cô đặc biệt thích đánh đòn. Giáo viên lớp Ba là cô Oosthuizen, một phụ nữ dễ kích động với mái tóc nhuộm bằng bột lá móng. Không rõ từ đâu mà cha mẹ hắn biết đến cô dưới cái tên Marie Oosthuizen: cô có tham gia trình diễn trên sân khấu, và chưa từng lấy chồng. Hiển nhiên là cô có cuộc sống bên ngoài trường học, nhưng hắn không hình dung ra nổi. Hắn không hình dung nổi bất kỳ một giáo viên nào có cuộc sống bên ngoài trường học.

Cô Oosthuizen nổi cơn thịnh nộ, gọi Rob Hart ra khỏi chỗ ngồi, bắt cậu ta khom mình, và quất vào mông cậu ta. Những đòn tiếp nối nhau thật nhanh, cái roi gần như không có đủ thời gian để nảy lên nữa. Khi cô Oosthuizen đã đánh xong, mặt Rob Hart đỏ bừng. Nhưng cậu ta không khóc; thật ra thì có khi cậu đỏ mặt chỉ vì phải khom mình. Cô Oosthuizen, trái lại, ngực phập phồng và trông như sắp trào nước mắt – nước mắt cùng những thứ tuôn trào khác nữa.

Sau những đợt phát cuồng vô kiểm soát mê muội này, cả lớp học nín lặng, và cứ thế nín lặng đến lúc chuông reo.

Cô Oosthuizen chẳng bao giờ thành công trong việc làm Rob Hart khóc; có lẽ đó là lý do vì sao cô nổi cơn thịnh nộ với cậu như vậy và đánh cậu mạnh nhường ấy, mạnh hơn bất kỳ ai khác. Rob Hart là đứa con trai lớn tuổi nhất lớp, hơn hắn gần hai tuổi (hắn là đứa nhỏ nhất); hắn có cảm giác giữa Rob Hart và cô Oosthuizen đang diễn ra điều gì đó mà hắn không được phép biết.

Rob Hart cao ráo và điển trai theo kiểu ta-đây-bấtchấp7. Mặc dù Rob Hart không thông minh và có thể còn có nguy cơ ở lại lớp, hắn bị cậu ta cuốn hút. Rob Hart thuộc về một thế giới mà hắn chưa tìm ra cách nào bước chân vào được: thế giới của tình dục và đòn roi.

Về phía hắn, hắn không hề muốn bị cô Oosthuizen hay bất kỳ ai khác đánh đập. Chỉ riêng ý tưởng bị đánh thôi đã khiến hắn quằn quại vì hổ thẹn rồi. Chẳng có gì mà hắn sẽ không làm để bảo vệ mình khỏi cảnh đó. Ở khía cạnh này hắn không bình thường, và hắn biết vậy. Hắn sinh ra trong một gia đình đáng hổ thẹn và không bình thường, trong đó chẳng những trẻ con không bị đánh, mà người lớn còn gọi nhau bằng tên riêng, chẳng ai đi nhà thờ và ngày nào mọi người cũng mang giày.

Mỗi giáo viên ở trường, dù là nam hay nữ, đều có một cái roi và được tự do sử dụng nó. Mỗi cái roi mang một nhân cách, một cá tính, mà đám con trai biết và không ngừng bàn đến. Với tinh thần am hiểu, bọn nó cân đo cá tính của những cái roi và hạng mức đau đớn mà chúng mang lại, so sánh kỹ thuật tay và cổ tay của những vị giáo viên sử dụng chúng. Chẳng ai nói đến nỗi hổ thẹn khi bị gọi lên, bị bắt cúi mình và bị đánh vào mông.

Vì chẳng có kinh nghiệm gì của riêng mình, hắn không tham gia vào những cuộc chuyện trò này được. Tuy nhiên, hắn biết sự đau đớn không phải là điều cần xét đến nhất. Nếu những đứa con trai khác chịu được đau đớn, thì hắn, người có sức mạnh ý chí lớn hơn rất nhiều, cũng chịu được. Thứ mà hắn sẽ không chịu đựng được là sự hổ thẹn. Hắn sợ rằng nỗi hổ thẹn sẽ tồi tệ và làm thoái chí đến mức hắn sẽ bám chặt vào bàn mà từ chối đi lên khi bị gọi. Và chính hành động đó sẽ là một nỗi hổ thẹn lớn hơn nữa: nó sẽ làm hắn bị tách biệt, đặt những đứa con trai khác vào thế chống lại hắn. Nếu có bao giờ hắn bị gọi lên đánh đòn, đó sẽ là một cảnh tượng tủi nhục đến mức hắn sẽ không đời nào quay lại trường học được nữa; và cuối cùng sẽ chẳng có cách nào thoát khỏi nó ngoài việc tự sát.

Đó chính là mối đe dọa. Đó chính là nguyên do hắn không bao giờ phát ra một tiếng động trong lớp. Đó chính là nguyên do hắn luôn ngăn nắp, luôn hoàn thành bài tập về nhà, luôn biết câu trả lời. Hắn không dám sơ suất. Nếu hắn sơ suất, hắn sẽ có nguy cơ bị đánh đòn; và dù có bị đánh hay có chống cự lại việc bị đánh, thì cũng thế thôi, hắn sẽ chết.

Điều lạ lùng là, chỉ cần một trận đòn thôi thì cái bùa chú kinh hoàng đã và đang kìm kẹp hắn sẽ bị phá vỡ. Hắn ý thức rõ điều này: nếu, bằng cách nào đó, hắn mau mau qua được trận đòn trước khi kịp cứng người lại mà kháng cự, nếu sự xâm phạm thể xác có thể hoàn tất nhanh chóng, bằng vũ lực, hắn sẽ thoát qua phía bên kia như một đứa con trai bình thường, góp mặt dễ dàng vào những cuộc tranh luận về giáo viên và các cây roi của họ cùng các cấp bậc và mùi vị đau đớn đầy phong phú mà chúng khơi ra. Nhưng hắn không thể nào tự mình nhảy qua cái rào cản ấy.

Hắn đổ lỗi cho mẹ vì đã không đánh hắn. Vừa lấy làm mừng rằng mình được mang giày, được mượn sách từ thư viện công cộng và nghỉ học khi bị cảm cúm – tất cả những điều tách biệt hắn khỏi bạn bè – hắn vừa giận mẹ vì đã không sinh ra những đứa con bình thường và đã không bắt chúng sống một cuộc đời bình thường. Cha hắn, nếu cha hắn nắm quyền kiểm soát, sẽ biến gia đình hắn thành bình thường. Cha hắn bình thường trong mọi mặt. Hắn biết ơn mẹ vì đã bảo vệ hắn khỏi sự bình thường của cha, cụ thể là, khỏi những cơn thịnh nộ xanh mắt thi thoảng và những lời đe dọa đánh đập hắn của ông. Đồng thời hắn giận mẹ vì đã biến hắn thành một thứ khác thường, một thứ cần được bảo vệ nếu phải tiếp tục sống.

Trong số những cái roi, cái của cô Oosthuizen không phải là cái cho hắn ấn tượng sâu sắc nhất. Cái dễ sợ nhất là của thầy Lategan dạy nghề mộc. Cái roi của thầy Lategan không dài và mềm dẻo như kiểu hầu hết giáo viên ưa thích. Nó ngắn, dày và mập, giống một cái gậy hay dùi cui hơn là roi. Theo lời đồn thì thầy Lategan chỉ dùng nó đánh bọn nam sinh lớn, rằng nó quá mức chịu đựng đối với đám con trai nhỏ. Theo lời đồn thì với cái roi của mình thầy Lategan đã làm cả những nam sinh trung học năm cuối phải thổn thức, nài nỉ xin tha, tè ra quần và tự bôi nhọ mình.

Thầy Lategan là một người đàn ông thấp bé có mái tóc tỉa sát dựng đứng và bộ ria mép. Thầy bị mất một ngón tay cái: một vết sẹo tím tái lấp gọn vào chỗ cụt ngón. Thầy Lategan ít khi mở miệng nói. Thầy luôn ở trong tâm trạng xa cách, bực bội, như thể việc dạy nghề mộc cho đám con trai nhỏ tuổi là một công việc dưới tầm của thầy mà thầy miễn cưỡng phải làm. Suốt phần lớn buổi học thầy đứng bên cửa sổ nhìn ra vuông sân trong lúc lũ con trai ngập ngừng đo đạc, cưa bào. Thỉnh thoảng thầy cầm cái roi mập bên mình, uể oải gõ lên ống quần trong lúc tư lự. Khi rảo quanh kiểm tra, thầy khinh khỉnh chỉ ra chỗ sai, rồi nhún vai một cái mà đi tiếp.

Bọn nam sinh được phép bông đùa với giáo viên về những cái roi của họ. Trong phạm trù này, những lời trêu ghẹo nhất định dành cho thầy cô được chấp nhận. “Bảo nó hát đi thầy!” Khi bọn trẻ nói thế, thầy Gouws liền vung cổ tay cho cái roi dài (cái roi dài nhất trường, tuy thầy Gouws chỉ là giáo viên lớp Năm) xé gió huýt lên.

Chẳng ai đùa với thầy Lategan. Thầy Lategan được kính sợ vì những gì thầy có thể làm bằng cái roi của mình, với những đứa con trai đã sắp thành đàn ông.

Khi cha hắn cùng anh em tụ tập ở nông trang vào mùa Giáng Sinh, những cuộc chuyện trò luôn xoay về thời học sinh của họ. Họ hồi tưởng về các giáo viên và những cái roi; họ nhớ lại những sáng mùa đông lạnh lẽo, khi cái roi làm nổi lên trên mông họ những lằn xanh tái và cảm giác nhức nhối còn vương vấn mấy ngày liền trong ký ức của da thịt. Lời lẽ của họ toát lên nỗi hoài cảm và nỗi sợ đầy khoan khoái. Hắn nghe say sưa nhưng giữ mình kín đáo hết mức có thể. Hắn không muốn họ quay sang hắn, trong một lúc ngưng nghỉ nào đó giữa cuộc chuyện trò, và hỏi về vị trí của cái roi trong đời hắn. Hắn chưa từng bị đánh, và lấy làm hổ thẹn sâu sắc về điều đó. Hắn không thể nói về những cái roi theo cách dễ dãi, am tường của những người đàn ông này.

Hắn có cảm giác mình bị hư hại. Hắn có cảm giác thứ gì đó, như một bức tường, một lớp màng ngăn, đang chầm chậm rách toạc ra bên trong hắn mọi lúc. Hắn cố giữ mình chắc chắn hết mức để hạn chế vết rách. Để hạn chế vết rách, không phải để ngăn nó lại: chẳng có gì ngăn nó được cả.


Chú thích:

  1. Nguyên văn: housing estate, một khu dân cư quy hoạch chung, gồm các nhà ở xây theo lối đồng bộ. (Tất cả các chú thích từ đây về sau là của người dịch biên soạn lại từ các nguồn tư liệu trên Internet.)
  2. Nguyên văn: mile, đơn vị đo chiều dài của Anh, cũng được sử dụng tại các nước thuộc địa cũ của Anh. Chín mươi dặm bằng xấp xỉ 145km. 2 Nguyên văn: inches, một trong các đơn vị đo lường được thiết lập và sử dụng dưới thời Đế chế Anh, bắt đầu từ năm 1825. Nước Anh từ 1995 đã chuyển sang lấy hệ mét làm hệ đo lường chính, nhưng inch vẫn được sử dụng ở nhiều nơi trên Vương quốc Anh, cũng như ở nhiều nước từng là thuộc địa Anh – cụ thể trong trường hợp này là Nam Phi. Một inch bằng 2,54cm.
  3. Nguyên văn: goblin, loài sinh vật kỳ dị thường xuất hiện trong văn học dân gian châu Âu, thường được mô tả là nhỏ thó, tinh ranh, mê châu báu, có phép thuật.
  4. Thủ đô Nam Phi.
  5. Nữ bá tước sống ở Anh vào thế kỷ 11. Theo một huyền thoại có từ thế kỷ 13, để thuyết phục chồng mình là bá tước Leofric giảm thuế cho người dân Coventry, phu nhân Godiva đã làm theo lời thách thức của chồng: khỏa thân cưỡi ngựa đi qua khắp các con đường của thị trấn.
  6. Trong cuốn sách này, Coetzee có sử dụng một số câu, từ bằng tiếng Afrikaans, một trong các ngôn ngữ chính thức của Nam Phi. Các câu, từ này được in nghiêng, với câu, từ tiếng Anh tương đương đi kèm ngay sau đó. Người dịch giữ nguyên phần tiếng Afrikaans và dịch phần tiếng Anh ra tiếng Việt. Trong trường hợp này, Trap là từ tiếng Afrikaans chỉ hành động ấn bàn đạp xe đạp, đi kèm với từ tiếng Anh “push” (ấn, đẩy) mà ở đây được dịch thoát ý là “Đạp đi!”
  7. Nguyên văn: devil-may-care, chỉ thái độ vô tư và bạt mạng.

Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

Click to comment

Viết bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

Trích đăng

Ngoài Covid, còn có những cuộc khủng hoảng thầm lặng khác

Ta mang khẩu trang để bảo vệ chính mình và người khác khỏi một con vi rút mà ta không thấy được. Nhưng còn tất cả những con vi rút vô hình khác mà ta cũng cần tránh thì sao?

Published

on

By

Trích từ: Hãy cùng ước mơ
Tác giả: Đức Giáo Hoàng Phanxicô

Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book
Phát hành: tháng 10.2022

Tôi thấy thời đại này giống như một cuộc tính sổ. Nó khiến tôi nghĩ tới điều mà Chúa Giêsu đã nói với Thánh Phêrô trong Phúc Âm Luca (Lc 22,31) – ma quỷ muốn sàng ông như sàng gạo. Bước vào cuộc khủng hoảng là để cho bản thân được sàng lọc. Các phạm trù và cách suy nghĩ của bạn bị lung lay, các giá trị ưu tiên và phong cách sống của bạn bị thách thức. Bạn bước qua một ngưỡng cửa, hoặc là do chính bạn chọn lựa, hoặc do hoàn cảnh đòi buộc; vì sẽ có những cuộc khủng hoảng, như những gì chúng ta đang phải trải qua đây, mà bạn không cách chi né tránh được.

Câu hỏi được đặt ra là liệu bạn có vượt qua cơn khủng hoảng này không, và nếu có thể, thì bằng cách nào? Quy luật cơ bản của một cuộc khủng hoảng là bạn sẽ không thoát khỏi nó mà không thay đổi gì. Khi bạn vượt qua thách đố, bạn hoặc sẽ trở nên tốt hơn hoặc là tệ đi; nhưng chắc chắn sẽ không còn là con người cũ nữa.

Chúng ta đang sống trong thời đại đầy những thử thách. Kinh Thánh nói về việc băng qua lửa để mô tả những thử thách như thế, có thử lửa mới biết bình thợ gốm (Hc 27,5). Chúng ta sẽ luôn gặp khó khăn trong cuộc sống, nhờ đó mà ta được lớn lên.

Đức Giáo Hoàng Phanxicô

Các thử thách trong cuộc sống sẽ giúp bạn bộc lộ trái tim mình: Trái tim bạn vững chãi thế nào, biết thương xót ra sao, và nó lớn hay nhỏ. Thường thường, trong những cảnh huống xã hội bình thường, bạn chẳng khi nào bộc lộ bản thân. Bạn cười, bạn nói những điều đúng đắn, và bạn bình an vô sự vượt qua các tình huống mà không phải thể hiện mình như chính-bạn-là. Nhưng khi bước vào khủng hoảng thì hoàn toàn trái ngược. Bạn phải chọn lựa. Và trong quá trình chọn lựa, bạn bộc lộ trái tim mình.

Hãy nghĩ về những gì xảy ra trong lịch sử. Khi trái tim bị thử thách, con người ta trở nên ý thức về điều khiến họ chùn bước. Họ cũng cảm nhận được sự hiện diện của Thiên Chúa, Đấng Trung Tín và hằng đáp lại tiếng than khóc của dân Người. Cuộc gặp gỡ sau đó mở ra một tương lai mới.

Hãy nghĩ về những gì chúng ta thấy trong đại dịch Covid-19. Kìa các vị tử đạo: Những người nam người nữ đã hy sinh mạng sống mình để phục vụ những ai cần họ nhất. Hãy nghĩ tới các nhân viên y tế, các y bác sĩ, những người chăm sóc, cũng như các vị tuyên úy và tất cả những ai đã chọn đồng hành với người khác trong nỗi đau của họ. Áp dụng các biện pháp phòng ngừa cần thiết, họ tìm cách hỗ trợ và an ủi người khác. Họ là chứng nhân của tình thân và sự dịu dàng. Đau lòng thay, nhiều người trong số họ đã ra đi. Để tôn vinh những gì họ đã làm chứng và nỗi đau của biết bao người, chúng ta phải xây dựng ngày mai bằng cách đi theo con đường mà họ đã thắp sáng.

Tuy nhiên – tôi nói điều này trong đau đớn và xấu hổ chúng ta cũng hãy nghĩ đến những người cho vay nóng, cho vay nặng lãi, kẻ đã xuất hiện trước cửa nhà của những người đang tuyệt vọng. Giả như họ có đưa tay ra thì cũng là để cho vay những khoản tiền không thể nào trả nổi, và những ai chấp nhận đề nghị đó cuối cùng sẽ trở thành con nợ vĩnh viễn. Đây là những người làm giàu trên nỗi khốn cùng của người khác.

Đức Giáo Hoàng Phanxicô

Trong thời điểm khủng hoảng, bạn sẽ bắt gặp cả điều tốt lẫn điều xấu: Người ta bộc lộ mình như chính-họ-là. Có những người quên mình phục vụ kẻ khó nghèo, cũng có những người làm giàu trên nỗi đau của người khác. Có những người bước ra để đến với tha nhân – bằng những cách thức mới đầy sáng tạo mà không cần rời khỏi nhà – trong khi số khác lại rút lui phía sau tấm áo phòng bị. Trái tim của ta vì thế mà tỏ lộ.

Không chỉ một vài cá nhân nào đó bị thử thách, mà là toàn thể nhân loại. Hãy nghĩ đến việc các chính phủ phải đưa ra chọn lựa trong đại dịch. Điều gì quan trọng hơn: Chăm sóc con người hay đảm bảo sự vận hành của hệ thống tài chính? Chăm lo cho người dân, hay thí mạng họ để đảm bảo lợi ích của thị trường chứng khoán? Tạm ngưng cỗ máy thịnh vượng, dù biết rằng điều này có thể ảnh hưởng đến nhiều người, nhưng phải chăng đó cũng chính là cách chúng ta có thể cứu sống nhiều mảnh đời? Có những trường hợp, chính phủ chọn bảo vệ nền kinh tế trước, có thể vì họ đã không hiểu mức độ trầm trọng của dịch bệnh, hoặc do họ thiếu nguồn lực. Những chính quyền này đã “thế chấp” người dân của họ. Khi chọn lựa như thế, thứ tự ưu tiên của họ bị thử thách và giá trị thật của họ cũng bị phơi bày.

Trong cơn khủng hoảng, luôn có điều cám dỗ ta rút lui. Tất nhiên, có những lúc chúng ta cần phải lùi lại vì lý do chiến thuật – như trong Kinh Thánh đề cập: “Rồi Israel rút về lều” (1 V 12,16) - nhưng có những tình huống mà rút lui không phải việc đúng đắn và cũng chẳng nhân văn. Chúa Giêsu đã làm rõ điều này trong dụ ngôn về người Samari nhân hậu. Khi thầy Lêvi và thầy tư tế bỏ lại người đàn ông bê bết máu vì bị băng cướp đánh nhừ tử, họ đang rút lui “theo chức năng”. Một hành động tuy hợp lý và đúng luật dạy, nhưng chẳng hợp tình người. Khi gặp thách đố, điều họ cố gắng bảo vệ là địa vị, vai trò và hình tượng của bản thân, chứ không phải vì người khác.

Trong một cuộc khủng hoảng, chủ nghĩa chức năng của ta bị lung lay, đó là lý do ta phải xem lại cũng như điều chỉnh vai trò và thói quen để biến mình thành những người tử tế hơn. Một cuộc khủng hoảng luôn đòi buộc toàn thể con người ta hiện diện, không cho phép ta thoái lui hay trở về với những đường lối và vai trò cũ. Hãy nghĩ về người Samari: Anh ta đã dừng lại, nâng đỡ người gặp nạn, đã hành động và bước vào thế giới của nạn nhân, đã đặt mình vào tình huống để chia sớt đau khổ với nạn nhân, rồi từ đó, tạo nên một tương lai mới.

Đức Giáo Hoàng Phanxicô

Hành động theo cách của người Samari trong cơn khủng hoảng nghĩa là để cho bản thân được tác động bởi những gì mà ta nhìn thấy, với ý thức rằng những khổ đau này sẽ biến đổi cuộc đời ta. Chúng ta, những người Kitô hữu, nói về điều này như là đón nhận và ôm lấy thập giá Đức Kitô. Với niềm xác tín rằng những gì sẽ xảy đến là cuộc sống mới, việc ôm lấy thập giá cho chúng ta can đảm để ngừng than vãn và dũng khí để ra đi phục vụ. Từ đó, chúng ta được biến đổi, và sự biến đổi này chỉ đến từ lòng trắc ẩn và sự phục vụ quên mình.

Một số người đáp lại những khổ đau mà cơn khủng hoảng đem đến chỉ bằng cái nhún vai. Họ nói, “Thượng đế đã tạo dựng thế giới như thế, bản chất nó là vậy rồi”. Nhưng, nhìn nhận như thế là đã hiểu sai về công trình sáng tạo của Thiên Chúa, bởi đây là một tiến trình năng động, không phải tĩnh tại. Thế giới vẫn luôn được tạo dựng. Thánh Phaolô trong thư gửi giáo đoàn Rôma đã nói: Muôn loài thụ tạo cùng rên siết và quằn quại như sắp sinh nở (Rm 8,22). Thiên Chúa muốn cùng chúng ta, các cộng sự của Ngài, không ngừng dựng xây thế giới. Thiên Chúa đã mời gọi chúng ta cộng tác với Ngài ngay từ thuở ban đầu, trong mọi lúc, cả những thời khắc bình yên hay trong cơn khủng hoảng. Thiên Chúa không trao thế giới cho ta như một món đồ đã được đóng gói và niêm phong, rồi nói rằng: “Thế giới đây, hãy đón nhận”.

Trong sách Sáng Thế (Book of Genesis), Thiên Chúa ra lệnh cho Adam và Eva sinh sôi nảy nở cho đầy mặt đất. Nhân loại có nhiệm vụ thay đổi, xây dựng, làm chủ công trình sáng tạo theo nghĩa tích cực: sáng tạo từ nó và cùng với nó. Vì vậy, những gì sắp xảy đến không phụ thuộc vào các cơ chế vô hình hay một tương lai mà nhân loại chỉ là khán giả thụ động. Không, chúng ta là nhân vật chính, hay cụ thể hơn, là những người đồng sáng tạo. Khi Chúa bảo chúng ta ra đi và sinh sôi nảy nở để làm chủ Trái Đất, Ngài đang nói: Hãy là những người kiến tạo tương lai của chính mình.

Từ cuộc khủng hoảng này, chúng ta có thể trở nên tốt hơn hoặc tệ đi. Ta có thể trượt dài về sau, hoặc có thể tạo ra điều gì đó mới mẻ. Hiện tại, điều ta cần là cơ hội để thay đổi và tạo không gian cho những điều mới. Điều này tương tự điều Chúa phán với tiên tri Isaia: Hãy đến đây, ta cùng nhau tranh luận! Nếu con sẵn sàng lắng nghe, chúng ta sẽ có một tương lai tuyệt vời. Nhưng nếu con từ chối lắng nghe, con sẽ bị ăn gươm giáo (Is 1, 18-20).

Đức Giáo Hoàng Phanxicô

Có rất nhiều lưỡi gươm đang hòng tiêu diệt chúng ta.
Cuộc khủng hoảng Covid trông có vẻ đặc biệt vì nó ảnh hưởng đến toàn thể nhân loại, nhưng nó chỉ đặc biệt vì ta có thể nhìn thấy được. Trong khi có hàng ngàn cuộc khủng hoảng khác cũng thảm khốc không kém, nhưng đủ khuất tầm nhìn để nhiều người vờ như chúng chẳng hề hiện hữu. Chẳng hạn, hãy nghĩ về những cuộc chiến tranh diễn ra đó đây trên thế giới; về việc sản xuất và buôn bán vũ khí; về hàng trăm ngàn người tị nạn đang chạy trốn khỏi sự đói nghèo, thiếu thốn cơ hội; và cả biến đổi khí hậu. Những bi kịch này có vẻ xa vời với chúng ta, chúng chỉ là một phần của tin tức hằng ngày, và đáng buồn thay, nó không đủ sức để thúc đẩy ta thay đổi lịch trình và giá trị ưu tiên. Nhưng cũng như đại dịch Covid, những khủng hoảng này tác động đến toàn nhân loại.

Chỉ cần nhìn những con số trong ngân sách mà một quốc gia chi cho việc trang bị vũ khí thôi cũng đủ làm bạn lạnh người. Rồi hãy so sánh các số liệu trên với số liệu thống kê của UNICEF về số trẻ em không được đến trường, phải lên giường với cái bụng đói, khi đó, bạn sẽ hiểu được ai đang phải trả giá cho việc trang bị vũ khí. Trong bốn tháng đầu năm nay, có đến 3,7 triệu người chết vì đói. Và có bao nhiêu người chết vì chiến tranh? Chi phí quân sự hủy diệt loài người. Có thể nói đây là một chủng vi rút corona đáng sợ, nhưng vì không nhìn thấy các nạn nhân của nó nên chúng ta chẳng mấy để tâm.

Tương tự vậy, một số người không nhìn thấy được thế giới tự nhiên đang bị tàn phá. Chúng ta nghĩ rằng điều này sẽ không ảnh hưởng tới mình vì nó xảy ra tận đấu tận đâu. Nhưng rồi đột nhiên ta nhìn thấy, ta hiểu được: Một chiếc thuyền băng qua Bắc Cực lần đầu tiên, và ta nhận ra rằng những trận lũ lụt và cháy rừng ở đâu xa lại là một phần của cuộc khủng hoảng chung mà tất cả chúng ta đều phải đối mặt.

Hãy nhìn chúng ta lúc này: Ta mang khẩu trang để bảo vệ chính mình và người khác khỏi một con vi rút mà ta không thấy được. Nhưng còn tất cả những con vi rút vô hình khác mà ta cũng cần tránh thì sao? Chúng ta sẽ phải đối phó với những đại dịch tiềm ẩn của thế giới này bằng cách nào – đại dịch của đói nghèo, bạo lực và biến đổi khí hậu?

Đức Giáo Hoàng Phanxicô

Nếu muốn bước ra khỏi cuộc khủng hoảng này và bớt ích kỷ hơn so với khi bước vào, hãy để cho bản thân được lay động bởi nỗi đau của người khác. “Nơi nào có hiểm nguy, nơi đó cũng trổ sinh nguồn năng lượng cứu rỗi”. Câu thơ trong tác phẩm Hyperion của Friedrich Hölderlin như muốn nói với tôi rằng những hiểm nguy đe dọa chúng ta trong một cuộc khủng hoảng không phải là tất cả; luôn luôn có một lối ra. Đó chính là nguồn cảm hứng trong câu chuyện của loài người: Luôn có cách để ta thoát khỏi sự suy tàn. Con người phải hành động ngay trong chính những thách thức, cũng là nơi mà cánh cửa được mở ra. Câu nói ấy đã đồng hành với tôi trong nhiều thời điểm khác nhau của cuộc sống.

Đây là thời điểm để ta mơ lớn, để suy nghĩ lại các giá trị ưu tiên, những điều ta coi trọng, mong muốn và kiếm tìm, và cũng để cam kết hành động trong mỗi ngày sống vì những điều ta mơ ước. Điều tôi nghe được lúc này cũng giống những gì Thiên Chúa đã nói với tiên tri Isaia: Hãy đến đây, ta cùng nhau tranh luận! Chúng ta hãy dám ước mơ.

Thiên Chúa mời gọi ta dám sáng tạo những điều mới lạ. Chúng ta không thể trở về tình trạng tưởng chừng như yên ổn của hệ thống chính trị và kinh tế trước khủng hoảng. Chúng ta cần những nền kinh tế cho phép mọi người tiếp cận với thành quả của công trình sáng tạo cùng những nhu cầu thiết yếu trong cuộc sống: đất đai, nhà ở và công việc. Chúng ta cần những nền chính trị có thể hòa nhập và đối thoại với người nghèo, những người bị loại trừ và dễ bị tổn thương, giúp họ có tiếng nói trong các quyết định ảnh hưởng đến cuộc sống của họ. Chúng ta cần chậm lại, cân nhắc và thiết kế ra cách thức tốt hơn để có thể cùng nhau sống trên mặt đất này.

Đó là nhiệm vụ mà từng người chúng ta được mời gọi để cộng tác. Nhưng đây là thời điểm đặc biệt dành cho những con tim thao thức, sự thao thức lành mạnh thôi thúc ta hành động. Hơn bao giờ hết, các lý lẽ ngụy biện cho rằng chủ nghĩa cá nhân là nguyên lý vận hành xã hội đang bị phơi bày. Vậy đâu sẽ là nguyên tắc mới của chúng ta?

Chúng ta cần một nhóm những người biết rằng chúng ta cần nhau, những người có tinh thần trách nhiệm với người khác và với thế giới. Chúng ta cần cho thấy rằng việc sống tử tế, có niềm tin, và làm việc vì lợi ích chung là những mục tiêu tuyệt vời – điều đòi hỏi nơi ta lòng can đảm và nghị lực; trong khi sự hào nhoáng hời hợt và nhạo báng đời sống đạo đức chẳng giúp ích gì. Kỷ nguyên hiện đại, vốn đã phát huy sự bình đẳng và tự do như một xác quyết, giờ đây cần phải tập trung vào tình anh em bạn hữu với cùng chí hướng và sự bền bỉ để đương đầu với các thử thách phía trước. Tình anh em bạn hữu sẽ tạo điều kiện cho bình đẳng và tự do chiếm vị trí tương xứng trong bản giao hưởng cuộc sống.

Hàng triệu người đã tự hỏi mình và người khác rằng họ có thể tìm thấy Thiên Chúa ở đâu trong cuộc khủng hoảng này. Những gì hiện lên trong tâm trí tôi là sự đầy tràn. Tôi nghĩ tới những dòng sông lớn nhẹ nhàng vỗ bờ, một cách chậm rãi đến độ bạn khó lòng nhận ra, nhưng đến đúng thời điểm, chúng vỡ bờ và tràn ra. Trong xã hội chúng ta, lòng thương xót của Chúa cũng tuôn tràn như “thời khắc vỡ bờ”: Bùng nổ, phá vỡ mọi giới hạn truyền thống vốn cản trở nhiều người khỏi những gì họ xứng đáng được nhận, làm lung lay vai trò và cách suy nghĩ của ta. Sự đầy tràn ân sủng được tìm thấy nơi những đau khổ mà cuộc khủng hoảng này đã phơi bày, và trong cách đáp trả sáng tạo của hàng bao người.

Tôi thấy có rất nhiều tình thương chảy tràn giữa chúng ta. Nhiều con tim đã và đang phải chịu các thách đố. Cuộc khủng hoảng đã khơi dậy nơi nhiều người sự can đảm và lòng trắc ẩn mới. Một vài người trong số đó khi bị thách đố sàng lọc, đã đáp lại bằng khát khao kiến tạo lại thế giới; số khác thì quyết định giúp người thân cận đang gặp túng thiếu bằng các hành động thiết thực để họ có thể vượt qua nỗi đau.

Tôi tràn ngập hy vọng rằng chúng ta sẽ trở nên tốt hơn khi bước ra khỏi cuộc khủng hoảng này. Nhưng để làm được như thế, chúng ta cần phải quan sát kỹ càng, lựa chọn sáng suốt và hành động đúng đắn.

Hãy cùng nói về cách thức để làm điều đó. Hãy để cho lời Chúa phán với tiên tri Isaia cũng vang vọng trong ta: Hãy đến đây, ta cùng nhau tranh luận! Chúng ta hãy dám ước mơ.

– Còn tiếp –

Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

Đọc bài viết

Trích đăng

Tại sao “Tôi” phải tồn tại ngay từ đầu?

Cuộc sống trưởng thành là thỏa hiệp giữa việc được làm những điều bạn muốn và tuân theo chuẩn mực chung của xã hội, giữa cái “Tôi” là trung tâm vũ trụ và cái “Tôi” chỉ như một mắt xích nhỏ nhoi trong guồng máy xã hội khổng lồ.

Published

on

By

Trích từ: Metahuman – Siêu Nhân Loại
Tác giả: Deepak Chopra
Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book
Phát hành: tháng 12.2022

Có nhiều cách hiểu từ ảo tưởng. Xã hội không chấp nhận bất kỳ ai có ảo tưởng rằng những cá thể khác không quan trọng; chúng ta gọi đây là thói tự đại hoặc duy ngã. Nhưng ảo tưởng rằng tình yêu có thể chinh phục tất cả, niềm tin mà con người rất dễ lậm vào nếu đang say sưa trong men tình, là loại ảo tưởng ai cũng sẵn lòng sa chân. Vậy nên thật đau đớn khi tình yêu tan vỡ, nghĩa là mang hiện thực đến thế chỗ cho ảo tưởng.

Sự pha trộn giữa niềm vui và đau khổ tạo nên đặc trưng tiêu biểu của “Tôi”. Ở mặt tích cực, việc khám phá ra danh tính bản thân có thể khiến trẻ con vui sướng tột cùng. Nhưng chẳng lâu sau, “khủng hoảng tuổi lên hai” sẽ bắt đầu phô bày những dấu hiệu vị kỷ, khi trẻ biết khẳng định với thế giới, “Đây là tôi! Chú ý vào nhé. Tôi ở đây này!” Khủng hoảng tuổi lên hai là giai đoạn thách thức với các bậc cha mẹ bởi lối đòi hỏi vô lối của bản ngã, rất đáng ghét. Trên hết, hành vi này không thực tế. Bạn không thể tồn tại trong xã hội mà cứ đòi thế giới phải thường xuyên xoay quanh mình, thậm chí luôn luôn xoay quanh mình. Cuộc sống trưởng thành là thỏa hiệp giữa việc được làm những điều bạn muốn và tuân theo chuẩn mực chung của xã hội, giữa cái “Tôi” là trung tâm vũ trụ và cái “Tôi” chỉ như một mắt xích nhỏ nhoi trong guồng máy xã hội khổng lồ. Sự cân bằng rất khó đạt được, và vô số người đã rơi thẳng vào cái bẫy mặc cảm cá nhân, trong khi số ít còn lại giành quyền bước lên đàn áp luật chơi.

Các nhà tâm lý học dành cả sự nghiệp để chữa lành những cảm xúc bị hư hại của con người về Cái Tôi, nhưng trên hành trình siêu nhân, chúng ta phải đặt ra một câu hỏi cấp tiến hơn: Tại sao “Tôi” phải tồn tại ngay từ đầu? “Tôi” vẽ ra một cuộc đời sướng – khổ không thể tiên liệu. “Tôi” cách ly chúng ta khỏi thế giới và hạn chế những điều ta có thể cảm nhận, suy nghĩ, phát ngôn và hành động. Có phải chúng ta thường ngăn mình làm những chuyện bốc đồng bởi ý nghĩ tự động này – “Tôi không phải loại người làm chuyện X”? Chuyện X có thể là bất cứ gì, từ một trò chơi khăm vui vẻ đến phô trương thu nhập hay bỏ việc để đầu quân cho rạp xiếc. Mọi hạn chế do “Tôi” áp đặt đều vô nghĩa. Khuôn mẫu đó chỉ có ích cho những điều kiện xã hội đã lỗi thời. Khi chúng ta nhận ra “Tôi” chỉ là một mô hình tinh thần – và còn là một mô hình rất rung lắc – con đường thay đổi sẽ rộng mở. Một khi mô hình này mất đi sức mạnh cố hữu, chúng ta có thể quyết định hành động mà không còn phụ thuộc vào “Tôi”.

“Tôi” tồn tại để thuyết phục bạn rằng bạn là tạo vật của bầu thực tế ảo này, và việc vượt lên khỏi môi trường mô phỏng là không tưởng, cũng như một tấm ảnh không thể nhảy ra khỏi cái khung chứa nó được. Nguyên nhân khiến con người vướng víu trong ảo ảnh là vì chúng ta bị cái “Tôi” cùng mọi thứ “Tôi” đại diện trói chặt. Có rất nhiều việc phải làm để “Tôi” ngừng chi phối cuộc đời con người. Từ những ký ức đầu tiên của chúng ta về bản thân, “Tôi” đã là người bạn đồng hành thân cận nhất, và “Tôi” dành mọi khoảnh khắc tỉnh táo để bám lấy những trải nghiệm nó cho là đáng mơ ước, đồng thời loại bỏ các trải nghiệm khó chịu. “Tôi” không muốn từ bỏ sức mạnh chi phối chúng ta, vì lý do chính đáng. Có ai đó đặc biệt yêu thương bạn và chỉ riêng bạn khiến cuộc đời đáng sống hơn. Khi “Tôi” phai mờ, còn ai để ta yêu và được yêu nữa? Nhưng đó không phải nguy cơ duy nhất. Mọi điều con người suy nghĩ, phát ngôn và hành động đều nhằm mục đích khiến “Tôi” mạnh mẽ hơn, hạnh phúc hơn và tốt đẹp hơn. Vậy thì hành trình siêu nhân không thể thành công nếu không mang lại cho chúng ta những giá trị viên mãn hơn điều mà cái “Tôi” đang làm.

– Còn tiếp –

Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

Đọc bài viết

Trích đăng

Ảo tưởng giữa đời thường

Thế giới hữu hình gây khó chịu đến mức trẻ em và người lớn mới được chữa thị lực thường thích ngồi trong bóng tối để trấn an mình.

Published

on

By

Trích từ: Metahuman – Siêu Nhân Loại
Tác giả: Deepak Chopra
Đơn vị giữ bản quyền: Phương Nam Book
Phát hành: tháng 12.2022

Ai cũng đồng ý sống chân chạm đất tốt hơn là mơ mộng. Vậy nên hẳn sẽ là cú sốc với bạn nếu vỡ lẽ ra rằng bấy lâu nay mình vẫn sống trong ảo mộng. Bạn đã bám víu lấy khối ảo ảnh ấy ngay từ thời thơ ấu. Đến cả những người thực tế, lý trí nhất cũng thường xuyên đắm chìm trong ảo mộng. Tôi không chỉ bàn tới những ảo vọng hoang đường hay tưởng tượng dục tình, hoặc giấc mơ trở thành tỷ phú sau một đêm. Chẳng có gì bạn thấy thực chất như vậy cả. Tất cả đều là ảo ảnh từ chân tới đầu. Lấy điện thoại của bạn ra và xem bất cứ hình ảnh nào mới được lưu đi. Bức ảnh có chiều ngang vài centimet, bất kể là ảnh chụp Grand Canyon, con chuột hay vi trùng. Mắt bạn vẫn cách màn hình điện thoại một khoảng như nhau, nhưng bạn nhận biết Grand Canyon, con chuột và vi trùng với những kích thước hoàn toàn khác biệt. Bằng cách nào chúng ta có thể tự động điều chỉnh kích thước của hình ảnh trên màn hình vậy? Chẳng ai trả lời được, và tình hình càng bí ẩn hơn nếu bạn nhớ ra rằng võng mạc phía sau nhãn cầu là mặt cong và ảnh chiếu lên đó còn bị lộn ngược. Tại sao thế giới quanh ta lại không bị bóp méo như trong nhà gương cười? Bạn có thể nhún vai mà đẩy hết bí mật cho não bộ, cơ quan nhào nặn dữ liệu thô từ mắt và tạo thành bức tranh thế giới thực cho ta. Nhưng làm thế chỉ càng khiến ảo ảnh ăn sâu hơn. Khi nói mắt phản ứng với “ánh sáng thấy được”, ta đã bỏ qua sự thực là các hạt cơ bản của ánh sáng – photon – vốn không thể nhìn thấy bằng mắt thường. Photon không có độ sáng, độ bóng, màu sắc hay bất kỳ đặc tính nào liên hệ tới ánh sáng. Giống như bộ đếm Geiger nháy đèn liên tục khi phát hiện mức phóng xạ cao và ngược lại, võng mạc cũng “nhấp nháy” liên tục khi hàng triệu photon kích hoạt các tế bào nón và que trong nó, nếu mức sáng giảm xuống (tức là chuyển thành tối) sẽ nháy thưa dần đi. Dù sao thì mọi hình ảnh bạn nghĩ mình nhìn thấy đều đã được xử lý trong não, ở một vùng cụ thể có tên là vỏ não thị giác, nơi hoàn toàn tối. Một bóng đèn chớp làm chói mắt bạn khi đi vào não cũng tối như ánh mờ của những ngôi sao trên trời đêm mà thôi. Các tín hiệu truyền đến vỏ não thị giác không tạo ra hình ảnh, chưa nói tới ảnh 3-D. Bức ảnh bạn ghi lại để hình dung về thế giới thực ra là do não bạn thêu dệt nên. Tương tự, bốn giác quan còn lại cũng chỉ là những “nhấp nháy” trên bề mặt của các tế bào khác. Không ai giải thích được tại sao các dây thần kinh trong mũi lại biến sự bùng nổ của những phân tử đang trôi nổi thành hoa hồng thơm hay đống rác thối. Toàn bộ thế giới ba chiều được thiết lập bằng một ẩn số ma thuật, nhưng đó chắc chắn không phải là khung cảnh thật của hiện thực. Tất cả đều là sản phẩm của tâm trí.

Một nhà khoa học thần kinh sẽ chỉnh đốn tôi, khẳng định thế giới chúng ta nhận thức là sản phẩm của não bộ mới đúng. Song chỉ một vài ví dụ đơn giản cũng có thể lật đổ luận điểm ấy. Theo cơ chế của não bộ, những ký tự trên trang sách này chỉ là đốm đen, không khác gì mấy đốm mực bạn chấm đại ra bằng cọ vẽ. Trước khi bạn học đọc bảng chữ cái, các ký tự chỉ là những đốm đen vô nghĩa, chỉ khi bạn học xong chúng mới trở nên có ý nghĩa. Tuy nhiên về mặt xử lý thông tin, bộ não bạn hiện nay vẫn y như từ lúc ba tuổi trở đi. Tâm trí ta học cách đọc chữ, không phải bộ não. Tương tự vậy, bất cứ điều gì bạn thấy xung quanh – một cây du, thanh chocolate Bỉ, nhà thờ hay nghĩa trang – đều có ý nghĩa là bởi tâm trí đã gán ý nghĩa cho chúng. Một ví dụ khác: Khi trẻ em mù bẩm sinh được trị liệu y tế để có thể nhìn, các em sẽ lúng túng trước những điều mà chúng ta thấy bình thường. Kích thước con bò đằng xa ngang với một con mèo sát bên. Cầu thang trông như được vẽ trên tường; cái bóng là một mảng đen huyền bí cứ bám theo các em khắp nơi. Điều mà trẻ mù bẩm sinh đã bỏ lỡ – và cần bắt kịp – là đường cong lĩnh hội (the learning curve) mà ai ai cũng phải học để định hình hiện thực đời thường. (Thế giới hữu hình gây khó chịu đến mức trẻ em và người lớn mới được chữa thị lực thường thích ngồi trong bóng tối để trấn an mình.) Đường cong lĩnh hội cần thiết để bạn sống trong thế giới này, nhưng bạn cũng tự thích nghi theo những cách rất riêng và đáng ngạc nhiên. Hãy thử nhìn từ góc độ của bạn. Nếu bạn đang nằm trên giường và có ai đó chạm vai để đánh thức bạn, nhìn người đó không to bè ra với cái đầu nho nhỏ tít bên trên. Nhưng hãy nằm đúng vị trí ấy và thử chụp một bức ảnh, hiện thực sẽ bị bóc trần. Thân người ngang tầm mắt bạn trông to lớn lạ thường, trong khi cái đầu ở xa tầm mắt hơn lại nhỏ xíu. Tương tự vậy, khi bạn ngồi bên cạnh nói chuyện với một người, mũi anh ta như phổng hẳn lên, và nếu đối chiếu với ảnh chụp, đôi mắt anh ta trông còn to hơn bàn tay đang đặt trên đùi. Chúng ta tự động che đi hình thù thực tế của sự vật trong góc nhìn cá nhân, và biến đổi dữ liệu bằng năng lực tâm trí. Thông tin đến mắt chỉ cho thấy căn phòng bạn đang ngồi có những bức tường tụ vào nhau ở góc phòng, nhưng bạn biết căn phòng này hình vuông, vì vậy bạn nắn chỉnh dữ liệu cho khớp với hiểu biết đó. Bạn biết cái mũi nhỏ hơn bàn tay, thế nên ở đây cũng cần có sự điều chỉnh dữ liệu hợp lý. Sự thật gây sốc chính là mọi thứ bạn nhận thức đều đã được điều chỉnh. Các phân tử lơ lửng trong vườn được chuyển thành mùi hương. Các tần số rung động được chuyển thành âm thanh để bạn nghe thấy và định dạng. Không có lối thoát khỏi thế giới do tâm trí nhào nặn này. Đây vừa là vinh quang vừa là hiểm họa với nhân loại. Tản bộ trên đường phố London hai trăm năm trước, nhà thơ uyên bác William Blake cảm thán cho những điều trông thấy:

“Trên từng vết sẹo mặt người
Sẹo yếu nhược, sẹo khổ đau.
Trong tiếng nhân loại than van,
Tiếng ỉ ôi của bầy trẻ nhỏ,
Trong mọi âm thanh: mọi điều cấm kỵ,
Tôi nghe thấy gông cùm tâm trí.”

Đó là một khung cảnh đáng buồn, vậy mà vẫn tiếp diễn mãi tới tận ngày nay. Con người cứ loay hoay trong bể khổ và sóng gió với niềm tin sâu sắc rằng chúng ta đã được định trước số phận ấy. Sẽ không gì thay đổi cho đến ngày bạn chấp nhận là nếu tâm trí có thể tạo ra hiện thực thì cũng có thể phá hủy chúng.

- Còn tiếp -

Tác phẩm được trích đăng với sự đồng ý của Phương Nam Book.

Đọc bài viết

Cafe sáng