Trà chiều

The Edge of Heaven: Bên rìa của hạnh phúc

Published

on

The Edge of Heaven có cấu trúc chia làm ba phần như ba chương trong tiểu thuyết, với mỗi phần bắt đầu bằng một tiêu đề trên phông nền đen. Tiêu đề ba phần lần lượt là: Yeter’s death, Lotte’s death, The Edge of Heaven.

Ở hai phần đầu, cách đặt tên đã tiết lộ cho người xem biết về cái chết của hai nhân vật trong câu chuyện. Fatih đã tự tước đi sự khám phá của khán giả về cái kết của nhân vật, tước đi sự hồi hộp theo dõi bằng cách cho họ biết trước diễn biến quan trọng nhất trong phần đó. Vì vậy, khán giả xem phim sẽ có cái nhìn của Chúa trởi (phim được kể theo lối omniscient narrator) – khán giả không chỉ biết hết tất cả những điều nhân vật này không biết về nhân vật kia, mà thậm chí còn biết trước kết cục. Tuy điều này không khiến người xem hồi hộp nhưng tạo được cho họ nỗi buồn bởi lẽ lúc họ dần yêu mến nhân vật, dần hiểu hơn về nhân vật cũng là lúc người xem biết họ sắp chết.

Cái chết của những sinh thể nhỏ nhoi

Thưởng thức The Edge of Heaven, khán giả được trải qua cung bậc cảm xúc khác biệt so với những phim thông thường. Ban đầu, thông tin về cái chết của nhân vật không khiến người xem có bất kì cảm xúc nào vì chưa kịp biết về người đó (Yeter, Lotte). Người chết cũng không phải là người đầu tiên xuất hiện trong phần phim về họ mà là một người khác có liên quan đến họ (Ali, Ayten). Chúng ta dần biết về người chết thông qua mối quan hệ với người kia, và rồi chúng ta hiểu họ như một cá thể độc lập; thế nhưng, ngay giây phút ta yêu mến họ nhất thì họ chết. Điều này cũng giống như tình yêu: khi kết thúc ngay thời điểm nồng nàn nhất sẽ khiến ta day dứt, vấn vương mãi.

Một trong những chủ đề chính của phim là cái chết, hay cụ thể hơn là cái chết vô nghĩa. Điều đó không có nghĩa là những cái chết trong phim vô nghĩa, mà là những tình huống dẫn đến cái chết trong phim đều vô nghĩa, nhân vật không đáng phải chết và vào khoảnh khắc cuối cùng, họ đã chết như một sinh thể tầm thường nhất, nhỏ nhoi nhất. Fatih không thể hiện sự xót thương dành cho họ thông qua các góc máy hay âm nhạc, tiết tấu phim. Vào cảnh họ chết, mọi việc diễn ra rất nhanh và bình thường. Ở cảnh Yeter chết, người xem không thấy bà ngã và bị đập đầu như thế nào, chúng ta chỉ nghe một âm thanh lớn, khi camera cho thấy hình ảnh Yeter nằm trên sàn nhà, đó chỉ là một cảnh toàn bình thường như góc nhìn khách quan lạnh lùng vốn dĩ của thực tế. Fatih không cho người xem thấy bất kỳ khung hình cận cảnh đầy cảm xúc nào về cái chết của bà. Tương tự như thế, cái chết của Charlotte cũng vậy. Chúng ta chỉ nhìn thấy hình ảnh đứa trẻ bắn súng, tiếng súng nổ, khuôn mặt đám trẻ ngỡ ngàng, chúng bỏ chạy. Và sau đó, ta thấy cảnh toàn nơi Lotte nằm xuống một góc hẻm vắng.

Những vòng tròn dao động vô hình của số phận

The Edge of Heaven không có một nhân vật chính chủ đạo. Nếu dựa trên lí thuyết tạm gọi là nhân vật xuất hiện đầu tiên và cuối cùng dẫn dắt bộ phim thì có lẽ nhân vật chính là con trai của ông Ali. Anh xuất hiện đầu phim khi đang trên đường chạy đi tìm bố, nhưng lúc đó khán giả không biết mục đích của anh là gì, chúng ta chỉ thấy cảnh toàn ở một trạm xăng có tiệm tạp hóa phía sau. Anh mua đồ ăn và nghe giai điệu một bản nhạc. Chủ tiệm kể cho anh nghe về người ca sĩ đang hát, anh ta đã bị mắc bệnh ung thư và chết sớm. Sau đó, câu chuyện chuyển hướng sang Ali. Cuối phim, ta bắt gặp lại hình ảnh anh đang chạy xe và đến cửa tiệm tạp hóa như đầu phim: lúc này, chúng ta đã biết mục đích của anh là đi tìm bố. Cảnh cuối cùng của phim là cảnh anh ngồi trầm tư bên bờ biển, chờ đợi bố trở về. Nhưng anh chỉ là một trong những người dẫn dắt xuyên suốt câu chuyện chứ không nắm vai trò chủ động, có những khi anh biến mất. Vì vậy, xét theo vai trò và mục tiêu của nhân vật, có thể nói cả sáu nhân vật đều là nhân vật chính trong phim. Điểm hay của phim là ở chỗ một nhân vật có thể là nhân vật chính trong phần này nhưng đồng thời lại là nhân vật phụ trong phần khác, và ngược lại. Điều này cũng giống như cuộc sống thực tế vốn không phân chính phụ. Sự tài tình của Fatih nằm ở việc trong một thời lượng giới hạn của phim, nội dung kịch bản đã khắc họa rõ nét chân dung của sáu nhân vật, không có một nhân vật nào được miêu tả hời hợt. Khán giả có thể cảm nhận nỗi đau, vấn đề riêng của từng người nhưng đồng thời vẫn bị cuốn hút vào mạch truyện chính rất hấp dẫn.

Phim điện ảnh xây dựng cốt truyện đa tuyến không phải là hiếm, chúng ta có những phim như: Babel, Crash, Love actually. Đó đều là những phim đa tuyến truyện với nhiều nhân vật chính khác nhau. Tuy nhiên, The Edge of Heaven lại có đôi chút đặc biệt: phim vừa có thể xem là đa tuyến, vừa có thể xem là đơn tuyến vì thực chất bộ phim có một mạch truyện chính và câu chuyện riêng lẻ về cuộc đời của từng nhân vật đều xoay quanh mạch truyện chính đó. Bộ phim gợi nhớ đến cấu trúc phim Pulp Fiction của Quentin Taratino với thủ pháp click: nghĩa là từng sự kiện trong phim như những thư mục trên máy tính; khi ta đang theo dõi cốt truyện chính có một tình tiết, một nhân vật ta không hiểu, ta tìm kiếm dữ liệu, click vào thư mục của người đó trên máy tính để tìm hiểu; sau đó, ta tắt đi thư mục ấy và lại tiếp tục theo dõi mạch truyện chính (đây là những diễn giải của đạo diễn Phan Gia Nhật Linh). Về một điểm nào đó, The Edge of Heaven cũng tương tự như thế: tuy con trai Ali xuất hiện đầu tiên nhưng ban đầu, người xem biết rõ nhất là về ông Ali; thông qua ông, Yeter xuất hiện và chúng ta chưa hiểu rõ về con người Yeter, bộ phim dần chuyển sang góc nhìn của Yeter cho đến khi bà chết ở phần đầu tiên. Thông qua Yeter, chúng ta biết được bà có một người con gái. Con trai Ali vì muốn hoàn thành tâm nguyện của bà đã đi tìm cô nhưng anh không tìm ra. Mở đầu phần hai của phim là Lotte’s death, chúng ta được giới thiệu về Ayten – con gái của Yeter. Sau đó, Yeter gặp Charlotte, phim dần chuyển sang góc nhìn của Charlotte. Khi Charlotte mất, phim lại chuyển sang góc nhìn của mẹ Charlotte. Mẹ Charlotte gặp con trai Ali để biết về những ngày cuối cùng của Charlotte ở Thổ Nhĩ Kỳ. Cuối cùng, phim lại chuyển góc nhìn về con trai Ali. Vẫn là kiểu cấu trúc vòng tròn quen thuộc nhưng đã được đạo diễn biến thể sáng tạo: trong vòng tròn lớn của sự lặp lại, có rất nhiều vòng tròn nhỏ đan xen, tựa như những vòng tròn cùng nhau lan tỏa trên mặt nước bị dao động bởi thứ xung lực vô hình nào đó của số phận.

Ba gia đình với những nỗi đau cần hàn gắn

Phim gồm sáu nhân vật và chúng ta có thể chia làm ba cặp gia đình: Ali và con trai (1), Yeter và Ayten (2), mẹ của Charlotte và Charlotte (3). Trong ba cặp này thì có hai cái chết đã diễn ra ở cặp (2) và (3) mà người trực tiếp/gián tiếp gây ra nguyên nhân cái chết nằm ở cặp (1) và (2). Trong đó, nếu xét cặp (2), ta sẽ thấy đây là cặp thú vị nhất vì cặp này vừa có nạn nhân, vừa có kẻ gây hại: nếu như Yeter là nạn nhân của Ali thuộc cặp (1) thì Ayten lại là kẻ gây hại cho Charlotte thuộc cặp (3). Ngoài ra, cặp (1) có thể gọi là cặp có hung thủ; trong khi đó, cặp (3) chỉ có người bị hại là Charlotte và người chịu sự tổn hại là mẹ Charlotte. Như vậy, ta có thể thấy: cặp (1) nắm vai trò chủ động. Cặp (2) vừa nắm vai trò chủ động – bị động. Cặp (3) nắm vai trò bị động. Đương nhiên, đây chỉ là cách chia tương đối vì trong sự chủ động luôn có sự bị động và trong sự bị động cũng luôn có sự chủ động – đó là sự chủ động lựa chọn sự bị động. Sở dĩ, con trai của Ali nắm được hai điểm quan trọng của bộ phim, xuất hiện ở cảnh đầu tiên và cảnh cuối khung hình vì anh đóng vai trò là người hàn gắn. Bằng sự nhạy cảm, tinh tế, thấu hiểu của mình, anh hàn gắn tất cả mọi người lại với nhau: đầu tiên, anh giúp Yeter bộc bạch về Ayten – phần nào khơi gợi sự liên kết giữa bà và con gái dù chỉ trong tâm trí; sau đó, anh gián tiếp giúp mẹ Charlotte hàn gắn với Ayten; cuối cùng, anh tự hàn gắn chính mình với bố.

Một trong những chủ đề của phim là tình cảm gia đình, không chỉ là mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái mà bằng cốt truyện nói về những sự tương ngộ ngẫu nhiên do định mệnh, bộ phim còn nói về luật nhân quả, về mối dây liên kết vô hình giữa những con người với nhau. Con trai Ali lắng nghe và phần nào xoa dịu nỗi đau cho Yeter nhưng rồi chính bố anh lại là người giết Yeter. Với tình thương dành cho Yeter cùng phần nào cảm giác có lẽ là muốn chuộc lại lỗi lầm cho bố, anh đã đi tìm Ayten. Trong phim, anh vẫn chưa gặp được Ayten nhưng việc tìm kiếm giúp anh gặp được Charlotte và mẹ của cô – mà Charlotte lại là người yêu của Ayten. Ngoài ra, chúng ta có thể thấy được sự bổ sung thật ấm áp, ý nghĩa trong phim như sau: Ayten mất mẹ nhưng cô không biết mình còn một người mẹ; trong khi đó, mẹ Charlotte mất con, bà cần một người con. Vì vậy, tôi cảm thấy ấm áp khi cuối cùng, mẹ Charlotte đã quyết định tha thứ cho Ayten. Bà ôm cô trong vòng tay như một người mẹ. Và con trai Ali cũng quyết định tha thứ cho ông. Anh ngồi trên bãi biển, nhìn mãi nơi xa chân trời chờ đợi ông trở về. Bộ phim nói về sự mất mát, những cái chết có vẻ như vô nghĩa, nhưng cuối phim lại là sự đoàn viên. Phim có sáu nhân vật chính và hai nhân vật đã chết, còn lại bốn nhân vật – bốn nhân vật đó lại vừa vặn có thể kết hợp trở thành hai gia đình. Như vậy, hai cái chết dường như không đáng có đó cũng ẩn chứa một ý nghĩa thật đặc biệt: cái chết không đơn thuần là sự chia ly giữa người chết và người sống, cái chết còn là sự hàn gắn giữa những người sống với nhau.

Trong những tuyến truyện của phim, bản thân tôi rất thích chuyện tình giữa Ayten và Charlotte. Vẻ ngoài của cả hai khiến tôi nhớ đến Blue is the warmest color; trong đó, Ayten là Adele, Charlotte là Emma. Nhưng khác với Blue is the warmest color, Ayten (Adele) lại là người nắm vai trò chủ động, người ở thế mạnh hơn; trong khi, Charlotte (Emma) lại là người nắm vai trò bị động, người ở thế yếu hơn và dường như cũng là người yêu nhiều hơn.

Bên bờ nỗi đau nơi phi trường

Sân bay Thổ Nhĩ Kỳ cũng là một nhân vật đặc biệt trong phim: đó là nhân chứng khách quan cho hai cái chết. Khi Yeter chết, quan tài của bà được chuyển xuống từ máy bay Thổ Nhĩ Kỳ. Khi Lotte chết, quan tài của cô lại được chuyển lên máy bay Thổ Nhĩ Kỳ để trở về Đức. Tuy là hai chuyến hành trình khác nhau nhưng đều có điểm khởi hành hoặc điểm đến là sân bay Thổ Nhĩ Kỳ. Chi tiết này có lẽ cũng là một gợi ý để hiểu về tên phim The Edge of Heaven. Đối với Yeter, vì cuộc sống mưu sinh, bà phải rời Thổ Nhĩ Kỳ để đến Đức. Như vậy, Đức đã từng là thiên đường đối với bà. Nhưng rồi đến Đức và trải qua những cay đắng khi làm kiếp bán hoa, bà nhớ về Thổ Nhĩ Kỳ – nơi có con gái bà – khôn nguôi. Giờ đây với bà, Thổ Nhĩ Kỳ – quê hương xưa – mới chính là thiên đường. Và bà đã được trở về thiên đường của mình theo cách chẳng ai mong đợi. Đối với Charlotte, ngay từ đầu có lẽ nàng đã không xem Thổ Nhĩ Kỳ là thiên đường, nàng chỉ đến nơi đó với nguyện vọng gặp lại và giải thoát cho bạn gái của nàng. Và rồi nàng cũng đã được trở về nhà theo cách chẳng ai mong đợi.

Cả hai cảnh ở sân bay Thổ Nhĩ Kỳ đều xuất hiện trên khung hình bằng một cảnh long take, góc toàn – cái nhìn khách quan đến lạnh lùng nhưng đồng thời, khi kết thúc, những cảnh ấy lại trở thành góc nhìn chủ quan: cảnh quan tài Yeter di chuyển là từ góc nhìn của con trai Ali, cảnh quan tài Charlotte di chuyền là từ góc nhìn của mẹ Charlotte. Ở đây, góc máy khách quan vốn đã gây đau lòng cho người xem; nhưng Fatih đã cao tay hơn một bậc khi chuyển cảm giác từ góc máy khách quan sang chủ quan như thế lại càng khiến người xem xót xa hơn.

The Edge of Heaven – cái tên vừa gợi ra nỗi buồn, sự mất mát nhưng đồng thời dường như cũng có sự hàn gắn và bình yên. Ở ngay bờ rìa của thiên đường, vừa có niềm vui khi đã nhìn thấy thiên đường, vừa có nỗi buồn khi bước hụt đến thiên đường trong gang tấc.

Hoàng Đức Nhiên

Click to comment

Viết bình luận

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Trà chiều

Phim chiếu rạp dùng AI thay thế hoa hậu Thùy Tiên: Vô hồn hay cảm xúc?

Published

on

Chiều 4/8, buổi ra mắt phim "Chốt đơn!" diễn ra tại TP HCM. Tại sự kiện, ê-kíp chia sẻ: “Đạo diễn và nhà sản xuất đã tìm ra phương án để thay thế diễn viên chính, để bộ phim có thể được ra rạp. Chúng tôi đã sử dụng công nghệ AI để thay thế nữ chính”.

Trong phim, vai nữ chính Hoàng Linh (trước đó hoa hậu Thùy Tiên thể hiện) vẫn được giữ nguyên, song mặt của Thùy Tiên đã được can thiệp công nghệ AI để làm khác đi. Ngoài ra, ê-kíp cũng sử dụng giọng lồng tiếng để thay thế giọng của Thùy Tiên.

Dân mạng và những người đã xem phim đều tranh luận về việc AI trông giống hay khác Thùy Tiên

Song theo ghi nhận, vì can thiệp công nghệ AI nên hình ảnh của nữ chính tỏ ra thiếu tự nhiên. Biểu cảm nhân vật không mượt mà. Hạn chế này bộc lộ rất rõ ở những chuyển cảnh hay khi nhân vật thay đổi thái độ. Ngoài việc Hoàng Linh trông giống hay khác Thùy Tiên, hình ảnh AI còn gây tranh luận vì độ thật - giả, khả năng truyền tải cảm xúc, vô hồn hay gợi được sự đồng cảm? Đó cũng là lo ngại ban đầu của các đạo diễn cũng như nhiều khán giả.

Việc sử dụng AI để "đổi đầu", "thay mặt" diễn viên trong phim không chỉ đặt ra những tranh cãi về mặt kỹ thuật và cảm xúc, mà còn chạm đến những câu hỏi lớn hơn về đạo đức, quyền con người và vai trò của con người trong thế giới ngày càng bị chi phối bởi trí tuệ nhân tạo. Khi công nghệ có thể can thiệp vào hình ảnh, giọng nói, thậm chí là tạo ra một bản sao số hoàn hảo của một con người, ranh giới giữa thật và ảo đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Trong bối cảnh đó, việc tìm hiểu và trang bị kiến thức về AI không còn là điều xa vời dành riêng cho các chuyên gia công nghệ, mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu với mọi cá nhân trong xã hội hiện đại. Hai cuốn sách dưới đây có thể là khởi đầu lý tưởng:

EIGHT - 8 Cách Làm Chủ Trí Thông Minh Nhân Tạo

Cuốn sách cung cấp một cái nhìn thực tế, rõ ràng và gần gũi về cách AI đang dần ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của đời sống, từ công việc, giáo dục đến các mối quan hệ cá nhân. Lee Ji-sung đưa ra những lời khuyên giúp người đọc không bị tụt lại phía sau, đồng thời biết cách sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, chứ không phải đối thủ đáng sợ. Đây là cuốn sách dành cho bất kỳ ai đang cảm thấy lo lắng hoặc tò mò trước tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ.

2030 - Những Xu Hướng Lớn Sẽ Định Hình Thế Giới Tương Lai

Không chỉ dừng lại ở AI, 2030 phác họa một bức tranh toàn cảnh về tương lai: dân số già hóa, đô thị hoá cực đoan, phụ nữ nắm giữ vai trò kinh tế, v.v.. Xã hội ngày càng lớn, tiền kỹ thuật số thay thế tiền mặt, và tất nhiên AI hiện diện trong mọi mặt đời sống. Với góc nhìn liên ngành (xã hội học, kinh tế học, công nghệ), tác giả giúp người đọc hiểu được rằng thế giới đang chuyển động theo một logic mới, và ta cần chuẩn bị để thích nghi với logic ấy.

Đọc bài viết

Trà chiều

Sài Gòn – Hồi sinh từ ký ức, vươn mình đến tương lai

Từ ngày 1/7/2025, cái tên “Sài Gòn” chính thức trở lại trên bản đồ hành chính Việt Nam. Đây không phải là tên thành phố, mà là tên của một phường trung tâm thuộc TPHCM. Một sự thay đổi tưởng chừng kỹ thuật, hành chính, nhưng lại gợi lên những suy tư lớn hơn: về ký ức đô thị, về cách chúng ta gọi tên một vùng đất và về hướng đi của tương lai giữa dòng chảy đổi mới.

Published

on

Từ nay, người dân sẽ phải làm quen với những tên gọi mới, địa giới mới và cả cách quản lý mới. Nhưng giữa tất cả những đổi thay ấy, cái tên “Sài Gòn” không trở lại như một nỗi hoài niệm, mà như một sợi chỉ đỏ âm thầm nối liền ký ức và hiện tại: bền bỉ, lặng lẽ nhưng chưa từng đứt đoạn. Một cái tên chưa bao giờ mất đi trong tâm thức người dân, nay được trả về đúng vị trí của nó: chính danh và được ghi nhận.

Tên cũ hồi sinh, đô thị vươn mình

Không chỉ hiện diện trong ký ức của hàng triệu người dân, Sài Gòn còn là mạch nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều thế hệ người viết, người sáng tác. Trong đó, có thể kể đến tác giả Phạm Công Luận - một cây bút gắn bó lâu năm với Phương Nam Book và được xem là người dành trọn tâm huyết để viết về Sài Gòn. Gần như mỗi năm, ông lại cho ra đời một tác phẩm mới, nhưng điều đặc biệt là dù đã viết rất nhiều năm, rất nhiều sách, ông vẫn luôn tìm ra được những góc nhìn mới, tinh tế và giàu cảm xúc về vùng đất này.

Từ Sài Gòn ngoảnh lại trăm năm, Hồi ức Phú Nhuận,đến Có một thời ở Chợ LớnMade in Sài Gòn - hai tác phẩm vừa được phát hành đầu năm nay, những trang viết của ông như một hành trình gom nhặt lại những ký ức xưa cũ về Sài Gòn. Chính những tác phẩm ấy là bằng chứng cho thấy: Sài Gòn không chỉ tồn tại trên bản đồ, mà sống động trong văn hóa, tâm tưởng và cả trong từng chi tiết đời sống hàng ngày của người dân.

Bởi vậy, khi cái tên “Sài Gòn” trở lại trong một vị trí hành chính cụ thể, đó không đơn thuần là sự phục dựng danh xưng, mà là sự thừa nhận giá trị văn hóa, tinh thần mà vùng đất này đã và đang mang trong mình. Nhưng câu chuyện không chỉ dừng ở ký ức hay bản sắc. Việc sáp nhập, thay đổi đơn vị hành chính lần này còn là một phần trong chiến lược cải tổ toàn diện, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, tinh gọn bộ máy và hướng đến một đô thị hiện đại.

Bởi vậy, mô hình hành chính mới không đơn thuần là tinh gọn bộ máy, mà còn là cơ hội để đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, hiện đại hóa quản lý, nâng cao chất lượng dịch vụ công và cuộc sống người dân. Đây là một phần trong chiến lược phát triển bền vững, toàn diện và hội nhập sâu rộng mà Việt Nam đang theo đuổi. Và để chiến lược đó đi vào thực tế, không thể thiếu sự góp sức của mỗi cá nhân - những người đang sống, làm việc, học tập và trực tiếp cảm nhận từng thay đổi nhỏ nhất trong đời sống hàng ngày.

Đổi mới không chỉ đến từ chính sách, mà bắt đầu từ chính chúng ta - những người kiến tạo nên diện mạo mới cho đô thị mỗi ngày.

Thế hệ trẻ giữ vai trò tiên phong trong hành trình đổi mới

Đổi mới không phải là khẩu hiệu treo tường, mà là từng hành động cụ thể mỗi ngày: một sinh viên chọn học thêm kỹ năng mềm; một kỹ sư chủ động cập nhật công nghệ mới; một giáo viên thay đổi cách giảng dạy để học sinh dễ tiếp cận tri thức hơn. Con đường học vấn không chỉ là hành trang cá nhân, mà còn là cách mỗi người góp phần xây dựng quốc gia trong thời đại tri thức. Như lời Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói: “Mỗi ngày làm việc là một ngày kiến tạo”. Và với người trẻ hôm nay, sự kiến tạo ấy chính là học tập, là tư duy phản biện, là sự dấn thân vào hành trình đổi mới - không chỉ để thay đổi bản thân, mà còn để thay đổi xã hội.

Những thay đổi ấy đang diễn ra ở khắp nơi: từ miền núi, hải đảo xa xôi đến các đô thị trung tâm hay những vùng sáp nhập mới. Và câu chuyện của Sài Gòn hôm nay - một địa danh cũ trở lại trong hình hài hành chính mới chỉ là một lát cắt trong bức tranh cải tổ rộng lớn mà cả nước đang cùng nhau vẽ nên.

Tên gọi có thể đổi. Địa giới có thể gộp. Nhưng khát vọng vươn lên, ý chí tự cường và tinh thần làm chủ vận mệnh thì vẫn còn nguyên vẹn, thậm chí mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Sài Gòn hôm nay đang bước vào một hành trình mới: hành trình của hiện đại, của tinh gọn, của đổi mới. Nhưng trên hết, đó là hành trình mà trong đó, người dân không chỉ là đối tượng của thay đổi, mà là chủ thể kiến tạo.

Một cái tên trở lại. Và cả một thời đại mới - bắt đầu.

Thùy Dương

Đọc bài viết

Trà chiều

Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam có gì khác các nước đồng văn?

Published

on

Mỗi năm vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, Việt Nam và các nước đồng văn như Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản lại cùng nhau chào đón một dịp lễ truyền thống mang đậm dấu ấn văn hóa phương Đông: Tết Đoan Ngọ. Dù tên gọi và nghi lễ có phần khác biệt, ngày lễ này đều gắn liền với ý nghĩa thanh lọc cơ thể, xua đuổi bệnh tật và bảo vệ sức khỏe trong thời khắc giao mùa quan trọng của năm. Từ bữa cơm "diệt sâu bọ" của người Việt, tục uống rượu hùng hoàng ở Trung Quốc, đến gội đầu và xông hơi bằng thảo dược ở Hàn Quốc; Tết Đoan Ngọ không chỉ phản ánh đời sống tâm linh mà còn cho thấy sự giao thoa và phát triển đa dạng của các nền văn hóa Á Đông.

Nguồn gốc và tục lệ Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam

Ở nước ta, Tết Đoan Ngọ được dân gian gọi bằng một cái tên dân dã: Tết diệt sâu bọ vì người ta tin rằng khi ăn món đầu tiên trong ngày này thì sâu bọ, giun sán trong người sẽ bị chết hết. Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trần Ngọc Thêm, ngày Tết này của Việt Nam có nguồn gốc chung với các dân tộc Bách Việt sinh sống ở khu vực Nam Trung Hoa và Bắc Đông Dương. Đây là vùng canh tác lúa nước lâu đời, nơi khí hậu mùa hè nóng bức ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người. Tuy nhiên, nhờ vào kinh nghiệm quan sát thời tiết để canh tác, người dân nơi đây đã hình thành nên Tết Đoan Ngọ như một nghi lễ nhằm thích ứng và tận dụng quy luật tự nhiên trong chu kỳ khí hậu hàng năm. 

Đặc biệt hơn, đây còn là ngày mang tính biểu tượng của ngày giỗ Quốc Mẫu Âu Cơ - ngày vô cùng quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh của mỗi người dân Việt. Ca dao ông cha ta có câu: Tháng Năm ngày tết Đoan Dương/ Là ngày giỗ Mẹ Việt Thường Văn Lang.  

Theo truyền thống của dân tộc Việt, người dân ăn tết Đoan Ngọ bằng sự cúng lễ. Tại các làng xã có lễ thần tại đình, đền; ở thôn, xóm có cúng tại miếu còn trong mỗi gia đình, mâm cỗ được dâng lên tổ tiên. Vì đây là thời điểm tiết trời nắng gắt nhất trong năm (Cực Âm – tiết Hạ chí), nên các món ăn thường là đồ nguội, mát mang tính hàn. Những món không thể thiếu trong mâm cỗ cúng Tết Đoan Ngọ ở khắp 3 miền là rượu nếp (cơm rượu) và trái cây. Trái cây được chọn có hình tròn như vải, mận (miền Nam gọi là mận bắc), hạt sen (làm chè). 

Ngoài ra, ẩm thực Tết Đoan Ngọ cũng có nhiều điểm khác nhau ở 3 miền. Miền Bắc thường có bánh gio trên bàn cúng, từ Thanh Hóa vào đến Huế thường nấu xôi ăn với thịt vịt. Người dân từ Đà Nẵng đến Quảng Ngãi thường cho trẻ nhỏ vào vườn hái quả ăn, một số ít gia đình nấu xôi chè cúng lễ. Trong khi đó, người nông dân miền Nam thường đúc bánh lọt, nấu chè trôi nước và xôi gấc cúng tổ tiên rồi cả nhà quây quần cùng nhau ăn. Với tư duy tiếp biến làm mới cách chế biến, trang trí, phong vị các món chay truyền thống cùng mong muốn giao thoa ẩm thực 3 miền, bạn có thể tham khảo công thức món chè trôi nước tam sắc trong cuốn Thanh tịnh mâm cỗ Việt của hai tác giả Hồ Đắc Thiếu Anh Nguyễn Hồ Tiếu Anh.

Nguồn gốc và tục lệ Tết Đoan Ngọ ở Trung Quốc 

Khác với Việt Nam, ý nghĩa ngày tết Đoan Ngọ của người Trung Hoa gắn với tích về ông Khuất Nguyên nước Sở cuối thời chiến quốc. Là một nhà thơ và chính trị gia nước Sở, ông nổi tiếng vì lòng yêu nước và tài văn chương. Sau khi bị vu cáo và thất sủng, ông sống trong đau khổ và sáng tác thiên "Ly Tao" thể hiện nỗi lòng. Những ngày cuối đời, ông bị đày đến Giang Nam, rồi trong tuyệt vọng, đã tự vẫn bằng cách ôm đá nhảy xuống sông Mịch La. Theo truyền thuyết ấy, hàng năm người ta tổ chức ngày mồng 5 tháng 5 là ngày Tết Đoan Ngọ để tưởng nhớ ông. 

Cũng theo tích trên, sau khi Khuất Nguyên trầm mình xuống sông Mịch La, người dân Trung Quốc xưa đã tổ chức chèo thuyền ra cứu ông nhưng không thành. Từ đó, truyền thống đua thuyền rồng vào ngày Tết Đoan Ngọ ra đời để tưởng niệm ông. Ngoài ra, người Trung Quốc còn giữ nhiều phong tục đặc trưng trong dịp lễ này như đeo túi thơm để xua đuổi tà ma, hái thuốc, hái trà và tổ chức lễ hội rước rồng ở một số vùng dân tộc thiểu số như người Mèo.

Hoạt động đua thuyền rồng trong ngày Tết Đoan Ngọ

Về ẩm thực, người Trung Quốc ăn bánh ú (zongzi) với nhiều loại nhân tùy vùng như thịt, đậu xanh, long nhãn, trứng muối hay bột dẻ…và uống rượu hùng hoàng - một loại rượu có pha khoáng chất màu vàng, được tin là có thể xua đuổi sâu bọ và tà khí.

Nguồn gốc và tục lệ ở Hàn Quốc 

Còn tại xứ sở kim chi, ngày Tết Đoan Ngọ được biết đến với tên gọi Dano (단오) hay Surinal (수릿날). Ở đây, “Suri” có nghĩa là “Thần”, là “cao”, tức là vị thần tối cao, ám chỉ mặt trời. Tết Đoan Ngọ báo cho mọi người biết ánh nắng chói chang của mùa hè sắp lan tỏa khắp nơi, cây cối hoa màu cũng sắp tới thời điểm sinh trưởng tốt tươi nhất trong năm. Người ta tổ chức các hoạt động ăn chơi nhằm tượng trưng cho sức mạnh và sự cường tráng, cầu nguyện cho mùa màng bội thu không bị sâu bệnh phá hoại.

Phong tục tập quán truyền thống tiêu biểu nhất của Hàn Quốc trong ngày Tết Đoan Ngọ là đấu vật truyền thống Ssireum. Trước kia, người giành chiến thắng trên sân đấu vật thường được thưởng một con bê. Vào ngày Tết Đoan Ngọ xa xưa, phụ nữ thường kéo nhau ra suối gội đầu bằng nước lá cỏ Thạch Dương Bồ, rồi chơi đánh đu. Đến cả các cô gái đài các giới thượng lưu ngày thường chỉ quanh quẩn trong dinh thự, nhưng tới Tết Đoan Ngọ cũng được cha mẹ cho phép ra ngoài ngắm cảnh.

Bánh Suritteok và Yaktteok là hai loại bánh truyền thống làm từ gạo, các loại hạt và lá cây được người Hàn thưởng thức trong ngày 5/5 này. Nếu như bánh Suritteok chỉ đơn giản là chiếc bánh ngải cứu hình bánh xe thì những chiếc bánh Yaktteok đa dạng hơn khá nhiều. Cũng được làm từ gạo không dính nấu chín nhưng không phải với lá ngải cứu mà với các loại hạt khác nhau và tạo thành những hình dáng phong phú.

Như vậy, không chỉ là dịp đánh dấu bước chuyển quan trọng trong chu kỳ mùa vụ và thời tiết, Tết Đoan ngọ còn là tấm gương phản chiếu bản sắc văn hóa riêng của các quốc gia Á Đông. Dù cùng chung cội nguồn từ nền văn minh nông nghiệp lúa nước và chịu ảnh hưởng của triết lý phương Đông, mỗi dân tộc lại sáng tạo nên những phong tục, nghi lễ mang màu sắc riêng. Việc tiếp nối và gìn giữ các giá trị này không chỉ giúp mỗi dân tộc lưu giữ ký ức văn hóa truyền thống, mà còn góp phần tạo nên sự đa dạng và sâu sắc trong di sản tinh thần chung của khu vực.

Hà Nhi

Đọc bài viết

Cafe sáng