Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm – tiểu thuyết đầu tay của nhà thơ Lê Thị Diễm Thúy – là một tác phẩm tràn ngập thi tính: thi tính trong văn phong, trong cách lựa chọn điểm nhìn để kể chuyện, trong cấu trúc truyện, trong những hình ảnh liên tưởng bất ngờ và thú vị.

Có lẽ, chính sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa văn xuôi và thơ là lí do khiến cho tác phẩm này khi vừa ra đời trên văn đàn quốc tế đã gặt hái được nhiều giải thưởng uy tín như: Guggenheim Fellowship (2004), USA Fellowship (2008). Bài viết này sẽ tập trung đi sâu vào phân tích những nét độc đáo trong nghệ thuật kể chuyện của Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm.  

Tâm tư nhân vật hiện rõ từ những chi tiết nhỏ nhất

Nghệ thuật miêu tả nhân vật trong Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm rất đặc sắc. Đôi khi chỉ bằng cách miêu tả vài đặc điểm nhận dạng của nhân vật mà tác giả dường như khắc họa được cả con người, tâm tư của họ; điển hình là trong cảnh miêu tả chiếc chìa khóa của nhân vật bác Mel.

“Tại sân bay, khi bác Mel tiến lại gần, chúng tôi nghe thấy tiếng xủng xoẻng mơ hồ: thắt lưng bác đeo lủng lẳng một xâu đầy những chìa khóa vàng với bạc. Nó đung đưa và kêu xủng xoẻng bên hông bác theo mỗi bước chân. Đối với bác Mel, xâu chìa khóa là một thứ mới mẻ. Bác gầy gò và cao lêu nghêu, trong khi xâu chìa khóa lại nom phì nộn, đầy uy quyền. Bác tóm lấy xâu chìa khóa đút vào túi quần, bắt chúng nằm im trong giây lát.”

Có thể thấy, đây là một cảnh miêu tả đậm tính điện ảnh. Giả sử Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm được chuyển thể thành phim, đoạn văn này sẽ là một cảnh quay cận, đặc tả vào chiếc chìa khóa. Lê Thị Diễm Thúy rất biết cách chọn lọc chi tiết đắt giá để mô tả nhân vật. Không cần phải tả đầy đủ những chi tiết về họ như khuôn mặt, quần áo, giọng nói; ở đây, cô chỉ chọn vóc dáng của bác Mel để tạo ra tương quan đối lập thú vị với chiếc chìa khóa – một đồ vật vốn có kích cỡ nhỏ hơn hẳn một con người – vậy mà ở đây, chiếc chìa khóa thì to lớn còn con người lại nhỏ bé. Qua đồ vật một người sở hữu, cách họ tương tác với đồ vật cũng nói lên nhiều điều về chính con người họ. Đoạn văn này khiến người đọc có thể cảm nhận một sự phô trương quyền lực thầm lặng của bác Mel thông qua xâu chìa khóa đó; nhưng mặt khác, chính chi tiết này cũng lột tả được sự tự ti trong tâm lí nhân vật, như thể là khi bác Mel không có xâu chìa khóa đó, bác sẽ không có gì khác để tự tin về mình.

Tiếp theo, hãy cùng khảo sát một đoạn văn miêu tả giọng nói của Ba:

“Giọng Ba dội từ dưới sâu lên như tiếng ếch nhái rỉ rả nơi đáy giếng. Giọng Ba như tiếng nước chảy qua ống sáo sậy đang ngân nga một giai điệu não nề. Mà chất giọng sầu não ấy lúc nào cũng đặt ra câu hỏi rồi lại tự trả lời. Nó tuôn ra và sau đó chạy vào. Nó là tiếng lòng Ba trào dâng rồi lại lắng xuống. Khi lắng nghe giọng Ba, tôi trông thấy những con tàu đang dập dềnh quanh tâm trí ông. Những con thuyền chật ních người đang cố gắng cập vào bến bờ nào đó.”

Chỉ trong một đoạn văn ngắn miêu tả giọng nói, Lê Thị Diễm Thúy đã thết đãi cho độc giả nhiều hình ảnh so sánh hợp lí, liên tưởng thú vị bất ngờ. Đoạn văn này có thể xem như một thước phim montage chuyển nhanh nhiều cảnh: khởi đầu từ giọng nói, cho đến kết thúc ở khung cảnh con thuyền chật ních. Trong quá trình đó, tác giả đã chuyển từ đặc tả âm thanh sang đặc tả hình ảnh và hình ảnh đó lại chất chứa nhiều tâm tư, nỗi niềm trong kiếp sống lênh đênh của nhân vật với biết bao hình ảnh ùa về: đèn pin rọi, tiếng ếch nhái, đáy giếng, tiếng nước chảy, ống sáo sậy, giai điệu não nề, con thuyền, bến bờ.

Dưới đây là một đoạn văn khác, tiếp tục để minh họa thêm cho nghệ thuật so sánh với những liên tưởng chuyển cảnh bất ngờ của Lê Thị Diễm Thúy:

“Tôi mang đĩa về bàn và đặt nó lại phía bên trên chồng thư và biên lai tiền thuê nhà. Nó đè xuống đám giấy tờ như cách mái đầu nặng trĩu suy tư của Ba đè xuống gối mỗi đêm và kéo ông vào những cơn ác mộng, trong khi điều ông mong mỏi chỉ là một giấc mơ ngọt ngào và hạnh phúc như vị que kem mít.”

Đôi khi, sự chuyển cảnh bất ngờ của tác giả còn đi kèm với sự hài hước như trong câu văn sau đây:

“Người lớn bàn về công việc, xe cộ, những món đang bán ngoài cửa hàng, đứa bé mới sinh đã lớn thêm bao nhiêu và liệu chủ nhà có thay chiếc máy giặt hỏng hay lại cố sửa, dù rằng – như một cô đã nhắc để mọi người nhớ – lần cuối ông cố sửa, nó đã nhảy chồm chồm như một con ngựa đang nổi khùng.”

Bàn chân cũng là đối tượng thi vị để tác giả thực hiện phép so sánh:

“Khi Má nhìn vào bàn chân trần của Ba, bà thấy mười chiếc tàu đánh cá chia làm hai nhóm, mỗi nhóm gồm năm chiếc. Trong mỗi nhóm, chiếc tàu thứ hai mạo hiểm tiến về trước, dẫn dắt những chiếc khác. Bà sẽ trèo lên đứng trên cây, bấu chặt ngón chân vào cành cây và nhìn xuống những ngón chân ông. Bà bảo ông đứng trong vũng bùn. Ở đó, bà tưởng tượng những gì mình đang thấy là mười chiếc tàu nhỏ bị dòng nước đen bao quanh, một đội thuyền mành du hành trong bóng tối.”

Một ánh nhìn tĩnh lặng qua vai cũng gợi mở những hình ảnh thơ:

“Ông sẽ nhìn qua vai người ta như thể quan sát những đám mây bão đang tụ lại ở đường chân trời. Không níu mây lại cũng không mời chúng tiến lên, mắt ông đơn thuần chỉ ngắm nghía khi chúng lại gần. Hơn một lần tôi thấy những người đang nói chuyện với ông quay lại để xem có thứ gì ở đằng sau mình.”   

Sự im lặng cũng là một đối tượng để Lê Thị Diễm Thúy triển khai phép so sánh:

“Năm tôi rời nhà, vào các tối cha con tôi hay ngồi ở bàn bếp và chuyền qua chuyền lại sự im lặng, như một làn khói.”

Cả trong hành động ném đồ vật cũng có chất thơ:

“Má đang ở trong bếp, bà đã xé khung lưới khỏi cửa sổ và đang làm vung vãi vỉa hè với nào là chén, đĩa, cốc, bát ăn cơm. Bà liệng chúng ra ngoài như những con chim lướt qua bầu trời mà không có nơi nào cụ thể để đi, cho đến khi chúng rơi loảng xoảng.”

Và động tác cởi áo cũng không đơn thuần là một hành động trong chuỗi sinh hoạt thường nhật mà chất chứa bao tâm tư:

“Ông nóng lòng để lột phăng quần áo, rũ bỏ chúng cùng toàn bộ cuộc chiến và những năm tháng kể từ đó, như rũ bỏ một lớp da vô dụng.”

Chất thơ ủi an những phận đời trôi dạt

Văn phong của Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm có tính thơ và nhịp điệu phong phú. Ta có thể xem xét cách tác giả khai mở câu chuyện ở một trong những đoạn văn đầu tiên: dù cô chỉ đơn thuần miêu tả hành trình mà những con người xa lạ cùng nhau trải qua trên các phương tiện khác nhau nhưng thi tính dường như vẫn ẩn đâu đó dưới bề mặt hiện thực khắc nghiệt. Đoạn văn này đã trình hiện thật sinh động khung cảnh, dáng vẻ của nhân vật lẫn âm thanh.

“Chúng tôi cùng nhau bước vào các ô cửa quay ở mấy sân bay và lên xuống vài bận máy bay. Máy bay nhấc chúng tôi lên cao bên trên Thái Bình Dương. Nắm chặt tay nhau, chúng tôi di chuyển xuyên qua mây, các múi giờ và những quầng không khí hình thù ma quái. Bên kia đại dương, chúng tôi cùng nhau băng qua cơn mưa bóng mây rồi trèo lên một chiếc ô tô. Chúng tôi được chở ngang qua những con phố xa lạ rực rỡ ánh đèn, và xuống xe tại vỉa hè phía trước một căn nhà tối om. Chúng tôi cùng nhau leo lên năm bậc thang so le cao thấp trong cơn mưa như trút rồi bước qua cửa vào trong nhà.”

Trong Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm, Lê Thị Diễm Thúy còn tái hiện lại một trò chơi vừa thơ mộng vừa cô đơn, buồn bã của nhân vật “tôi”: trò chơi với những con thú thủy tinh và con bướm màu nâu vàng nằm trong dĩa thủy tinh.

“Tôi thấy con bướm màu nâu vàng vẫn nằm trên bàn bác Mel như trước, bên trong đĩa thủy tinh dày phía trên chồng thư và biên lai tiền thuê nhà. Khi nhấc đĩa lên, tôi thấy con bướm bị kẹt trong một vũng thạch màu vàng. Dù đã lật qua lật lại đĩa thủy tinh, tôi vẫn không tìm ra chỗ con bướm đã bay vào hay có thể thoát lại ra ngoài. Tôi giơ chiếc đĩa lên tai và lắng nghe. Thoạt tiên, tôi chỉ nghe thấy độc tiếng thở của chính mình, nhưng rồi tôi nghe một tiếng sột soạt mơ hồ, như tiếng đôi cánh chạm vào một ô kính cửa sổ. Tiếng sột soạt là một bài hát thầm thì. Đó là cách con bướm giao tiếp và tôi nghĩ mình hiểu được.”

Trong mắt trẻ thơ, họa tiết hình bướm dùng để trang trí lại là một con bướm thật bị mắc kẹt. Thay vì chạm vào lớp da của bướm, đứa bé chỉ có thể chạm vào mặt kính lạnh. Đây là một trò chơi mang nhiều ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng, đau đến nhói lòng. Đứa trẻ đã cô đơn đến mức phải chơi với con bướm trong dĩa – một con bướm được thổi hồn vào đời sống thuần túy bằng trí tưởng tượng. Cô bé đã luôn nghĩ rằng con bướm còn sống và chỉ bị mắc kẹt trong dĩa thủy tinh.

Ngoài con bướm màu nâu vàng, trong phòng của bác Mel còn có những con thú thủy tinh khác, chủ yếu là ngựa. Hãy thử đọc cách mà Lê Thị Diễm Thúy tả về đám thú thủy tinh trong mắt của cô gái bé nhỏ. Dường như, các con thú đó cũng là hiện thân cho sự đơn độc của cô bé nơi đất khách quê nhà khi không có bạn bè để vui chơi, và bị giam cầm trong một vài không gian cố định.

“Con bướm khóc nhè từng có thời bay lượn, nhưng bọn thú thủy tinh xếp cạnh nhau trên những ngăn tủ trưng bày của bác Mel chưa từng được chạy đi đâu cả. Chúng chưa từng có những móng guốc dày và nặng, loại có thể hất tung bụi và để lại vết hằn sâu hoắm trên những bờ sông ngập bùn. Chúng chưa từng đá bất cứ thứ gì hay cắn bất kỳ ai, dù chỉ để đùa vui. Chúng chưa từng cọ người vào thân cây hay lăn trên mặt đất với bốn chân quất vào không khí. Bọn chúng có những cái chân mà tôi có thể nhìn xuyên qua và những cái miệng thủy tinh nhỏ chưa từng hé ra để ăn hay uống. Bọn chúng chưa từng ngủ và chân chưa từng cong xuống. Bờm chúng cứng đờ. Một cơn gió nhẹ nhất cũng có thể xô chúng nghiêng ngả và trừ phi tôi sắp xếp lại, nếu không chúng vẫn sẽ nằm mãi như thế. Chúng là những con vật ngớ ngẩn nhất mà tôi từng gặp. Chúng thậm chí còn không biết mình đang bỏ lỡ những thứ gì.”

Chính vì nghĩ như thế, cô bé đã mở tủ kính để cho thú bên trong có thể hít thở; tuy nhiên, cái cô nhận được chỉ là sự thờ ơ, bất động của đồ vật vô tri:

“Bọn thú thủy tinh không chớp mắt. Chúng không hề cười. Chúng không bao giờ nhướng một bên mày hay nghiêng đầu khi lắng nghe. Chúng không gật đầu đồng tình hay giậm chân xuống đất phản đối. Chúng không đặt câu hỏi. Chúng dường như không muốn biết bất cứ thứ gì. Tôi trở nên chán ngấy việc nói chuyện với chúng và cảm thấy rằng nếu bị phơi dưới nắng quá lâu, chúng có thể vỡ tan. Tôi đóng lại cửa chiếc tủ kính trưng bày với bọn thú thủy tinh đang nhìn về phía trước. Chúng không hề nhớ tôi là ai. Khi tôi trốn trong khoảng trống nhỏ giữa chiếc tủ và bức tường, chúng không một lần quay đầu lại hay ấn mặt vào cửa tủ kính để tìm tôi. Các chú không biết rằng không phải con bướm, mà đúng hơn là bọn thú thủy tinh mới không có hồn vía.”

Nhưng trước khi có trò chơi kì lạ với những con thú thủy tinh và con bướm màu nâu vàng nằm trong dĩa thủy tinh, cô bé đã có một trò chơi khác cũng cô độc không kém:

“Tôi bắt đầu chơi với trần nhà cái trò mà tôi từng chơi với bầu trời lúc nằm trong tàu đánh cá lênh đênh trên biển. Hồi đó, tôi tưởng tất cả những người và những thứ tôi nhung nhớ đều đang trôi lơ lửng phía sau bầu trời. Trò chơi liên quan đến việc tìm kiếm một đường may nối trên trời, một sợi chỉ mà tôi có thể rút. Tôi tự nhủ nếu có thể tìm ra sợi chỉ và chú mục vào nó đủ mãnh liệt, thì tôi có thể xé toạc bầu trời và rồi Má, anh trai, ông ngoại, đôi dép tông, những vỏ sò tôi yêu thích, tất thảy sẽ rơi xuống chỗ tôi.”

Và khi không có thú thủy tinh lẫn con bướm mắc kẹt trong dĩa, cô bé lại chơi trò chơi với chính đôi tay của mình:

“Ban đêm, tôi quan sát hình dáng tay mình thay đổi liên tục trong bóng tối. Đây là năm ngón tay. Tôi làm thành quả đấm. Tôi làm miệng con chim đang đói. Tôi làm cây kéo. Tôi giơ bàn tay ra trước mặt. Nó là trang giấy, bức tranh. Tôi rụt nó về, trở nó qua một bên rồi trở ngược lại. Nó trở thành trang giấy khác, bức tranh khác. Nó là cánh cửa. Tôi mở và đóng nó lại. Có một cái bản lề cót két. Tôi liếm mặt bên ngón út và mọi thứ yên lặng trở lại. Hai ngón tay trong không khí là bàn chân đang chạy lên đồi. Tay tôi cong về sau là một cú lặn sâu xuống nước.”

Có thể thấy, Lê Thị Diễm Thúy đã tài tình như thế nào khi chỉ đơn thuần miêu tả lại cảnh đứa bé chơi với đôi bàn tay của mình trong bóng đêm nhưng đoạn văn cũng tràn đầy những hình ảnh liên tưởng bất ngờ và âm thanh sống động; chuỗi thanh sắc nối liền nhau tạo ra thi tính cho cảnh miêu tả.

“Hai lòng bàn tay tôi trong bóng tối: những ngón tay trái cảm nhận đường chỉ tay trong lòng tay phải; những ngón tay phải vươn đến chạm đường chỉ tay trong lòng tay trái; tới và lui như thế trong bóng tối. Tôi mất khá lâu để lần theo một đường chỉ tay trong tối, đến nỗi nó dường như dài ra và sâu thêm, rồi trở thành dòng sông, đường hầm, con mương hay rễ những cái cây mà Má bảo đang mọc trong bụng tôi. Nếu nó là cái cây, nó vẫn chưa đâm lá hay sai quả, chỉ độc một cái thân với những cành nhánh khẳng khiu. Nếu nó là con mương, chưa có ai từng trốn ở đó. Nó mới được đào và còn trống rỗng. Nếu nó là đường hầm, tôi không chắc nó đang dẫn đến đâu. Và nếu nó là dòng sông, tôi không biết nó sẽ chảy theo hướng nào để hoà vào biển cả. Đường chỉ tay này đang rơi khỏi mặt bên lòng bàn tay tôi hay dẫn thẳng hướng về lại chỗ tôi? Đôi khi tôi không cảm nhận được đường chỉ tay nào trên tay mình, và đó là lúc tôi tưởng tượng lòng bàn tay tôi chỉ tuyền là cát, sa mạc; không sông, không hầm, không mương, không cây cối; không có gì giữa cát và bầu trời ngoại trừ một vùng không gian bao la trơn nhẵn.”

Không còn nguyên bản, cuộc sống chỉ là thứ phái sinh

Bên cạnh những nỗi buồn, niềm cô độc nên thơ, “đặc sản” của Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm còn là những câu chuyện nhỏ, bình dị trong cuộc sống, đôi khi thiếu hẳn kịch tính nhưng lại khiến ta không thể dứt ra vì nhận thấy một phần nào đó của mình. Chẳng hạn như, đối thoại của hai mẹ con khi xem phim Trung Quốc có thể khiến người đọc khẽ mỉm cười vì sự hài hước, gần gũi.

“Cứ vào cuối tuần, má con tôi sẽ đi bộ đến rạp chiếu bóng Trung Quốc trên Đại lộ El Cajon để xem phim võ thuật. Chúng tôi đẩy các cửa kính quay và tôi sẽ chạy qua tấm thảm đỏ đến chỗ một người đàn ông nhỏ thó có đôi mắt chậm chạp ngồi trong quầy bán vé và mua hai vé bất kỳ. Chúng tôi xem những bộ phim anh hùng, cốt truyện của chúng lê thê và rối rắm đến nỗi Má nói chúng tôi có thể quay lại vào mỗi cuối tuần đến hết đời mà vẫn chưa xem hết.

Trong những bộ phim này, các chiến binh có thể bay lượn. Vận áo choàng với gươm đeo ngang lưng và tóc chảy dài đến chân, họ sẽ chỉ các ngón tay hoặc quay cổ tay theo những cách vô cùng công phu và lướt qua mái nhà hoặc bay thẳng lên cành cây. Không có nhiều thoại trong những bộ phim này. Các chiến binh không nhiều lời. Má nói đó không phải bản chất của họ. Để biểu lộ bản thân, họ sẽ cầm kiếm hoặc gậy tre nhọn xông vào nhau và gào thét.

Má bảo tôi rằng những vết sẹo thủy đậu trên người tôi thực ra là kim cương và ngày tôi gặp một cậu bé nhận ra điều này, tôi sẽ lấy cậu ta. Tôi bảo bà mình không muốn lấy chồng; điều tôi muốn là biết bay như những người trong phim. Bà nói: ‘Nghe này. Má nói với con bao nhiêu lần rồi? Người ta trông như đang bay nhưng thực ra từ đầu chí cuối họ được kéo bằng những sợi dây không nhìn thấy được.’ Tôi đáp lại mình không tin và bà nói: ‘Được rồi. Có thể những người đó,’ và bà chỉ tay sang bên kia đường đến chỗ rạp chiếu bóng Trung Quốc, ‘có thể họ đang bay thật. Nhưng đó là thời xa xưa rồi.’ Và bà sẽ luyến dài từ ‘thời xa xưa rồi’ để chúng nghe như bốn hòn đá đang nối tiếp nhau rơi xuống giếng.”

Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm còn miêu tả sâu sắc những khoảng cách tư tưởng giữa hai thế hệ thông qua việc tường thuật lại cụ thể những lời Má đã khuyên răn người con gái như thế nào:

“Lúc đó tôi không biết bơi nên Má dặn tôi không được bén mảng đến gần hồ bơi. Mùa hè đó, Má ném ra những lời răn đe khi tôi ngồi cạnh trong lúc bà làm việc. Liên quan đến hồ bơi, bà bảo tôi: ‘Nhìn con xem; con nhỏ thó như chuột nhắt. Nước sâu hơn con nghĩ nhiều.’ Liên quan đến xe hơi, bà bảo: ‘Chúng có thể cán con và cứ thế phóng đi.’ Liên quan đến kim khâu trên máy may, bà bảo: ‘Coi chừng mấy ngón tay; nó di chuyển nhanh hơn con chạy nhiều!’ Liên quan đến đám con trai, bà đe: ‘Bọn nó sẽ cố ép con làm chuyện đó’.”

Và tình yêu Má dành cho con được bày tỏ theo cách thật đơn giản, không cần những lời hoa mĩ:

“Sau khi bỏ nhà lang bạt, tôi chỉ gọi cho ba má vài lần để họ biết tôi vẫn ổn. Chúng tôi im lặng. Tôi lắng nghe tiếng bà thở. Rồi như thể tôi chưa từng gọi điện mà đã bước qua cửa chính và giờ đang đứng với bà trong bếp, Má hỏi tôi đã ăn gì chưa. Đây là một câu hỏi quen thuộc; nó là cách Má bày tỏ thay cho câu ‘Má yêu con’.”

Dù chỉ đơn thuần miêu tả những câu chuyện thường nhật trong cuộc sống; đôi khi Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm cũng có thể khiến người đọc đau lòng vì những chi tiết nhỏ. Chẳng hạn như, cách những người lạc loài phương xa nghĩ về hồ bơi:  

“Ba má không muốn tôi chơi đùa gần hồ bơi nhưng cả hai đều thích có hồ bơi trong sân. Má nói, chà, nó không phải biển nhưng mở cửa ra mà có chút nước nôi thì cũng thích.”

Lời nhận xét của Má về hồ bơi có phần nào đó giống như chính cuộc sống của họ, là một thứ phái sinh, không phải là nguyên bản, có vẻ gần giống nhưng thực ra không phải, chỉ là một tiêu bản thu nhỏ. Hồ bơi có thể xem như là tiêu bản của biển – một không gian nhân tạo thu hẹp hơn so với biển, và dù được cấu tạo dựa trên mục đích cho con người bơi lội, hồ bơi không bao giờ có thể trở thành biển, cũng giống như những con người ở đó.

Không chỉ có hồ bơi, ngôi nhà bỏ hoang trong truyện cũng là một tiêu bản đáng buồn khác. Tại nơi họ sinh sống, có một ngôi nhà bỏ hoang vì bị cháy vẫn còn sót lại những vật dụng cũ nửa dùng được, nửa hư hỏng như một tàn tích cho đời sống đã qua. Đó lại là ngôi nhà mà người dân xung quanh gọi là “nhà của bọn trẻ” vì bọn trẻ thường hay đến đây vui chơi. Trẻ em vốn được ví là “mầm non tương lai”, một đối tượng khiến người ta dễ nghĩ đến ngày mai, những gì tươi mới hơn là ngày hôm qua, những điều đã cũ. Vậy mà ở đây, bọn trẻ không có chỗ vui đùa, để rồi phải chơi với nhau trong một không gian xuống cấp, thuộc về thời quá vãng.

“Chúng tôi kéo tấm đệm bụi bặm ra giữa phòng khách và thay phiên nhau nhảy lên, giả vờ nó là bạt nhún lò xo có thể phóng chúng tôi qua các đại dương và vào vũ trụ nếu chúng tôi nhảy đủ mạnh. Chơi xong bạt nhún, chúng tôi nghía qua những tủ bếp rỗng và giả vờ tìm thấy khoai tây chiên, hamburger, gà rán và há miệng ngấu nghiến chúng ầm ĩ.”

Có thể thấy, mọi thứ diễn ra trong ngôi nhà hoang ấy là sự tưởng tượng giữa chốn điêu tàn. Ta luôn bắt gặp những cặp hình ảnh song trùng liên tục giữa thực tế và tưởng tượng, giữa một thứ phái sinh (tiêu bản mô phỏng) và nguyên bản. Trong đó, nguyên bản là thứ được thèm khát khi người ta chỉ có thể sống dựa trên những thứ được mô phỏng lại vốn nghèo nàn, ọp ẹp hơn qui mô của cái nguyên gốc: hồ bơi thay thế cho bãi biển, nhà hoang thay thế cho nhà ấm cúng. Dưới đây là một liệt kê sơ lược về những cặp hình ảnh giữa nguyên bản và tạo vật thường xuyên xuất hiện trong truyện:

• Hình tượng mô phỏng thú thủy tinh – thú thật.
• Bướm trong chiếc dĩa – bướm thực sự sống.
• Hồ bơi – biển.
• Người nhập cư – người bản địa.
• Nhà hoang – nhà ấm cúng.

Không dừng lại ở đó, cách cô bé phản ứng với cuộc cãi vã của bố mẹ cũng là sự tưởng tượng thầm lặng về một thứ nguyên bản rộng lớn so với thứ mô phỏng nhỏ bé khi cô ngâm mình trong bồn tắm và tưởng tượng đó là biển:

“Ba đi làm về muộn và say nhè. Vì lý do đó nên Má không muốn ông hôn mình. Nhưng sau đó, trong bóng tối, bà nổi điên vì ông say đến nỗi không thể hôn bà. ‘Miệng em đâu?’ ông hỏi. ‘Đó là vai,’ bà nói. ‘Miệng em đâu?’ ‘Đó là trán. Đó là vai còn lại.’ ‘Miệng em đâu?’ ‘Làm ơn đi ngủ giùm!’ bà nói và xoay lưng về phía ông.

Sáng hôm sau, bà sẽ không bước xuống giường để làm đồ ăn sáng cho ông, và tối đến bà làm khét đồ ăn. Khi ông hỏi: ‘Cái này nghĩa là sao?’ thì bà chỉ vào môi mình và nói: ‘Miệng tôi đây. Anh có mù không? Đây là miệng tôi. Không phải ở đây,’ bà nói, vỗ vào vai, ‘Hay ở đây,’ bà chỉ vào một bên đầu…

Khi họ di chuyển từ phòng này sang phòng kia, la hét và đập đồ, thì tôi nhốt mình trong phòng tắm, đổ nước đầy bồn, cởi đồ lót và trèo vào trong, giả vờ như mình đang ở trên biển vào ngày nóng nhất thế giới. Nơi biển cả, với cơ thể được nước mặn bao phủ hoàn toàn, tôi có thể lắng nghe họ và rồi không lắng nghe họ. Tôi có thể di chuyển người xuống dưới để những con sóng cuộn lấy tai mình và rồi di chuyển người lên trên, đầu nhô khỏi nước mặn và bắt được tiếng bà nói: ‘Hồi trước anh từng,’ rồi lại chui xuống nước, không có gì khác ngoài tiếng sóng vỗ và sau đó trồi lên lại để nghe ông nói: ‘Mệt mỏi quá’ hay ‘Anh làm gì được chứ’ và rồi khi nhúng đầu xuống, tôi nghe bà cắt lời ông: ‘Thôi quên đi.’ Và khi im lặng rợn người tràn đến, tôi sẽ đập tan nó bằng cách đổ thêm thật nhiều nước vào bồn.”

Vật lí hóa cái tên để tạo niềm thân thương

Cái tên là một trong những chủ đề quan trọng, được nhắc đến nhiều lần trong truyện dưới những hoàn cảnh, hình thức và tâm trạng khác nhau.

“Ông thường đi quanh nhà và lẩm bẩm đánh vần tên mình trong tiếng Anh.

‘M-I-’

‘M-I-N-’

‘M-I-N-H’

Ông phát âm chữ ‘H’ như sự kết hợp giữa ‘ache’ và ‘ash’: ‘aycsh’. Ông sẽ chỉ tay vào không khí, như thể mỗi chữ cái đang thoáng xuất hiện trước mặt và lơ lửng một chốc trong lúc ông chờ chữ tiếp theo. Nhưng ông chưa kịp đánh vần trọn tên mình thì chữ cái đứng đằng trước chữ ông đang đánh vần đã mất dạng. Giống như một người mù lẩn quẩn trong căn phòng nhỏ, lùng tìm nhưng luôn bỏ qua cánh cửa dẫn ra hành lang, đường phố và ngoài trời, ông sẽ lặp đi lặp lại từng chữ cái trong tên mình, trong tiếng thều thào và ngắc ngứ hơn lần trước, cho đến khi ông không thể hoàn toàn tin đây chính là mình. Đây có phải những chữ cái không? Đây có phải tên ông không?”

Đôi khi, cái tên biến thành một thứ vật chất có thể chạm vào hoặc cảm nhận bằng xúc giác.

“Tôi đang băng qua đường thì người đàn ông gọi tôi, gọi tên tôi. Tôi để cái tên đó rơi thõng quanh mình, chưa từng một lần dính dấp đến tôi, thậm chí khi ông hét lên: “Đồ dối trá! Chú biết đó là con”. Tôi vẫn tiếp tục đi khi những âm tiết du dương trong chính cái tên mình rơi rụng xung quanh như những lưỡi lửa bị tắt ngấm khi chạm vào, không bao giờ bắt cháy.”

Đôi khi, cái tên trở thành một bài thơ kết tinh từ những gì ta yêu thương, yêu thương nhiều đến mức âm điệu cất lên khi gọi tên cũng trở thành thơ.

“Bà đang thầm thì tên ông và đây cũng là cách bà bày tỏ sự âu yếm với ông. Bà gọi tên ông, hết lần này đến lần khác: “Anh Minh, anh Minh”. Tên ông trở thành cái cây để bà áp người vào. Tiếng gọi thổi quanh họ như làn gió ấm và khi bà thốt ra tên chính mình, nó là nửa sau của câu thơ bắt đầu bằng tên ông. Bà thả tên mình như thả một viên sỏi xuống lòng giếng. Bà muốn mình được ông nhấn chìm: “Anh Minh, em My. Anh Minh, em My đây”.

Thơ đôi khi chỉ đơn giản là như thế. Và tình yêu đôi khi cũng đơn giản như thế – thầm lặng và dữ dội đến mức khi yêu, cả nắm sỏi bị người yêu ném vào cũng trở nên thơ mộng:

“Vì một nắm sỏi và tiểu sử yêng hùng của Ba, Má đã bỏ nhà đi và chưa thực sự trở về lần nào. Tưởng tượng một nắm sỏi. Tưởng tượng cái cảnh ông tùy tiện ném chúng vào bà khi bà đang cùng đám bạn gái đi học về. Ông làm vậy vì ông thích bà. Bọn con trai dớ dẩn như vậy đó, Má nói với tôi. Một nắm sỏi, ném trong cơn giận, trong niềm tuyệt vọng, trong nỗi hân hoan. Ba ném chúng trong tâm thế yêu đương. Má nói chúng chạm vào người bà như những nụ hôn ấm áp, những viên sỏi đó ông đã ôm giữ dưới ánh mặt trời. Những nụ hôn ấm áp trên đường cong của lưng bà, trượt xuống khuỷu cánh tay bà, sượt qua mắt cá chân và đáp xuống quanh chân bà trên cát bỏng.”

Và có lẽ, bằng chính động tác sáng tạo cuốn tiểu thuyết Gã du đãng chúng ta đang lùng kiếm, Lê Thị Diễm Thúy cũng đang làm công việc vật lí hóa những kỉ niệm thân thương trong miền kí ức để cô có thể mãi chạm vào nó bằng xúc giác khi lướt tay qua những trang sách; bằng thị giác khi nhìn những hình ảnh ùa về qua con chữ; bằng thính giác và bằng toàn bộ rung động trong tâm hồn phủ khắp châu thân khi mãi trìu mến gọi tên những người thân, những điều đã qua.

Hoàng Đức Nhiên