Vật lý có lẽ là nỗi ám ảnh của rất nhiều thế hệ học sinh, và chắc cũng không ít bạn cho rằng nó là môn học vô vị, nhàm chán hay thậm chí là khó hiểu và đáng sợ. Nhưng theo tôi, vật lý cũng như bao môn học khác – nó có điểm thú vị của riêng nó. Mong rằng sau khi đọc bài viết, tôi có thể thay đổi chút ít cái nhìn của bạn về bộ môn này. Mà các bạn yên tâm đi, hôm nay chúng ta sẽ chẳng nói gì về tính toán cả đâu.

Vật lý là bộ môn khoa học tự nhiên chú trọng về thực nghiệm, lí thuyết và tính toán. Nhưng thông qua cơ duyên nào đó, hay vì do bản chất của ngành khoa học này là nghiên cứu về thế giới xung quanh, mà một số định luật vật lý lại tình cờ mang những ý nghĩa nhân văn sâu sắc và có thể ứng dụng vào cả đời sống xã hội của con người. Sau đây sẽ là một số bài học không ngờ đến về cuộc sống, khi bạn nhìn nhận định luật của nhà vật lý thiên tài Newton qua một lăng kính, một góc nhìn có phần khác lạ một chút.

*

Định luật I Newton:

Định luật này nói rằng, một vật nếu không chịu tác dụng của bất cứ lực nào hoặc tất cả các lực tác dụng lên vật đã tự triệt tiêu lẫn nhau (hợp lực bằng không) thì một vật đang đứng yên sẽ tiếp tục đứng yên, một vật đang chuyển động thẳng đều sẽ tiếp tục chuyển động thẳng đều.

Chỉ qua vài câu thôi, nhưng tôi vừa mô tả cho bạn một bản chất cơ bản của bản thân bạn, của tôi và của cả vũ trụ này nữa. Đó chính là mọi vật trên thế gian này đều muốn bảo toàn trạng thái hiện tại của nó.

Một viên đá nằm trên mặt đất, nếu không ai động vào nó, nếu không có gió thổi vào nó; nếu không có côn trùng, vi khuẩn, nấm mốc đến đục khoét thì viên đá đó chắc chắn sẽ nằm yên tại đó hàng triệu, hàng tỷ năm. Điều này nghe qua thì có đôi chút vô lí nhỉ? Nhiều điều kiện đến thế thì làm gì có hòn đá nào đáp ứng được, đúng không? Bạn nói cũng không hẳn sai đâu, một viên đá nằm mãi mãi ở một chỗ thì đúng là gần như không thể trong cái thế giới vận động không ngừng này của chúng ta. Nhưng liệu bạn có biết, trên cái hành tinh đầy biến động này, nơi mà qua hàng triệu năm, đáy biển cổ đại có thể bị vỏ Trái Đất đẩy lên thành ngọn núi khổng lồ cao hàng ngàn mét; nơi một vùng biển, một vùng nhiệt đới ẩm ướt khi xưa giờ lại hóa thành sa mạc Sahara rộng lớn và khô cằn, ấy thế mà vẫn tồn tại những hòn đá mong manh nằm yên và còn nguyên vẹn suốt hàng triệu năm. Đó là những hoá thạch cổ đại, những hòn đá chứa di tích của những sinh vật đã sống cách đây từ rất lâu, rất lâu rồi. Những hòn đá hoá thạch này, chúng chôn mình sâu trong đất đá, trốn tránh khỏi thế giới hiện thực đầy biến động để rồi sau hàng triệu năm, chúng vẫn chỉ là những hòn đá vô tri vô giác, suốt hàng triệu năm mà cũng chẳng đổi thay gì cả.

Bạn cũng như vậy đấy, nếu cứ sống khép mình mà trốn tránh khỏi thế giới, nếu cứ ở yên đấy chờ cơ hội đến với mình thì dù có bao lâu nữa trôi qua, bạn cũng sẽ chẳng có chút tiến bộ nào so với ngày hôm nay đâu, cũng sẽ giống như hòn hoá thạch kia mãi chẳng thay đổi được gì cả, mãi mãi cứ tiếp tục đứng yên, đứng yên và đứng yên. Như một di tích từ một quá khứ xa xăm nào đó, cứ nằm đấy mãi không chịu thay đổi.

Một vật khi đã đứng yên thì nó tiếp tục đứng yên để bảo tồn cái trạng thái ù lì, bị động, lười biếng của bản thân. Vì đó là bản chất của vạn vật trên thế giới này, và cả trong vũ trụ rộng lớn bao la này. Bảo toàn trạng thái hiện tại chính là lý tưởng của vạn vật.

Nhưng khoan đã nào, liệu các bạn có đang thắc mắc, rằng nếu như mọi vật đang đứng yên đều muốn tiếp tục đứng yên, vậy thì tại sao mọi thứ xung quanh chúng ta, mọi thứ trong thế giới của chúng ta đều cứ như là đang không ngừng vận động. Bạn có đang băn khoăn về điều này không? Quả đúng là một nghịch lí phải không nào?

Sau đây là lí giải của tôi, sở dĩ mọi thứ xung quanh ta đều có vẻ đang không ngừng vận động trong khi bản chất của chúng lại là luôn muốn bảo toàn trạng thái là vì một trong hai lí do sau:

Lí do thứ nhất, trạng thái ban đầu của chúng đã là “chuyển động” nên chúng muốn tiếp tục bảo toàn trạng thái này. Một người từ lúc còn nhỏ đã siêng năng chăm chỉ, ngày nào cũng được mẹ gọi dậy thật sớm, thì đến lúc trưởng thành, người này hẳn vẫn sẽ cứ tiếp tục siêng năng chăm chỉ, ngày nào cũng sẽ dậy thật sớm như năm xưa dù không có mẹ gọi dậy nữa. Cả Trái Đất của chúng ta cũng vậy, ngày từ lúc được tạo thành nó đã chuyển động quay vòng xung quanh Mặt Trời rồi, nên đến tận ngày nay – 4,5 tỷ năm sau khi được sinh ra – Trái Đất vẫn cứ thế, vẫn còn quay quanh Mặt Trời. Trong vật lý, người ta có một tên gọi cho hiện tượng xuất hiện trong hai ví dụ trên – hiện tượng các vật muốn tiếp tục bảo toàn trạng thái hiện tại, đó là quán tính. Định luật I Newton còn được gọi là định luật quán tính, cũng chính vì lí do này.

Lí do thứ hai, trong vật lý có hai yếu tố khiến cho một vật đang đứng yên sẽ không thể tiếp tục đứng yên, một vật đang chuyển động thẳng đều sẽ không thể tiếp tục chuyển động thẳng đều, khiến cho vạn vật phải không ngừng vận động, không thể bảo toàn được trạng thái hiện tại, đó là ngoại lực và nội lực.

Nội lực là các yếu tố bên trong. Nếu muốn cuộc sống của bản thân thay đổi, nếu muốn bản thân mình cũng “vận động” không ngừng, thì dùng chính sức lực tự thân là một cách. Sử dụng chính ý chí, nghị lực và năng lực của bản thân để thay đổi cuộc sống, thay đổi thế giới của chính mình.

Việc này nói thì dễ nhưng làm thì lại rất khó, vì nếu muốn tạo ra một thay đổi thật sự, “nội lực” của bạn phải thật sự đủ mạnh. Có đủ sức mạnh ý chí từ bên trong để thay đổi đã là khó, nhưng có đủ quyết tâm để duy trì ý chí đó lại càng khó khăn hơn gấp bội phần. Sức mạnh ý chí vốn không phải là một tài nguyên vô tận, nó sẽ hao mòn dần theo năm tháng. Mỗi ngày tôi sẽ chạy bộ 10km – một lời hứa ai cũng làm được, nhưng có bao nhiêu người đủ ý chí để thực hiện điều đó được một ngày, bao nhiêu người sẽ thực hiện điều đó được ba ngày, một tuần, một tháng, một năm rồi xuyên suốt những năm tháng còn lại của cuộc đời. Ý chí không phải là thứ ai cũng có và những người có khả năng duy trì sức mạnh ý chí suốt một thời gian dài lại càng hiếm hơn.

Vậy nên, nếu như bạn muốn dựa vào “nội lực” của bản thân để thay đổi cuộc sống của mình từ “đứng yên” sang “chuyển động” thì hãy dồn thật nhiều ý chí ngay từ lúc ban đầu, nhưng đừng dùng nó để duy trì một trạng thái “chuyển động” tạm bợ nào đó, vì khi ý chí của bạn cạn kiệt, “chuyển động” kia sẽ dừng lại và cuộc sống của bạn sẽ trở về với trạng thái đứng yên ban đầu. Việc bạn cần làm là hãy dồn thật nhiều công sức để biến trạng thái “đứng yên” của bản thân thành một “chuyển động thẳng đều”. Vì một vật chuyển động thẳng đều sẽ tiếp tục chuyển động thẳng đều, một vật đã quen với chuyển động sẽ tiếp tục chuyển động, vì nó đã có quán tính, vì quán tính của nó lúc này là một quán tính chuyển động. Có nghĩa là nếu như bạn muốn thay đổi cuộc sống của bản thân, hãy dồn thật nhiều quyết tâm để hình thành những thói quen sẽ tạo nên cuộc sống mới đó. Vì thói quen thì không cần nguồn nhiên liệu là sức mạnh ý chí để vận hành. Đây là một cuộc đua với thời gian, cuộc đua dùng ý chí để hình thành thói quen trước khi ý chí bị cạn kiệt. Một khi thói quen đã được hình thành thì bạn đã có “quán tính chuyển động”, bạn đã phần nào “chuyển động thẳng đều”, mọi thứ đã đi vào quỹ đạo. Khi ấy, hẳn là việc tiếp tục “chuyển động không ngừng” cũng sẽ dễ như việc Trái Đất dù không cần làm gì nhiều vẫn có thể quay quanh Mặt Trời suốt hàng tỷ năm.

Còn nếu bạn nghĩ bản thân sẽ không bao giờ có đủ ý chí để thay đổi (“nội lực” không đủ) thì vẫn còn một lựa chọn khác. Đó là ngoại lực – những yếu tố bên ngoài. Hãy tìm cho bản thân một ngoại lực để không ngừng nhắc nhở bản thân tiến lên phía trước, hay ít ra là một ngoại lực có thể thúc đẩy bạn mỗi khi ý chí đã bị hao mòn. Ngoại lực có thể là rất nhiều thứ, ví dụ như một người không ngừng nhắc nhở, phê bình bạn (dù sẽ có những lúc hơi phiền một chút nhưng đây là một cách vô cùng hiệu quả), một môi trường mới nơi những thách thức luôn đổ dồn về phía bạn. Còn nếu như không thể tìm được một người luôn ở cạnh và nhắc nhở bản thân thì bạn hãy trở thành người đó. Trong lúc ý chí còn đủ mạnh, hãy viết ra những việc phải làm, những thứ bạn muốn sửa đổi để tự nhắc nhở bản thân trong tương lai. Nhưng tuyệt đối phải luôn ghi nhớ rằng, bản thân trong tương lai này cũng chính là bạn chứ không phải một ai khác; việc bạn viết ra hôm nay sẽ do chính bạn thực hiện trong ngày mai, chứ không phải một đầy tớ thần kì nào đó sẽ hoàn thành mọi việc bạn giao phó.

Như đã nói ở trên, ý chí và quyết tâm là thứ sẽ hao mòn dần theo thời gian, khi đã quyết tâm thực hiện một việc lớn như thay đổi bản thân thì cuộc đua với thời gian cũng chính thức bắt đầu – cuộc đua hình thành những thói quen mới trước khi ý chí cạn kiệt. Nếu muốn có thêm chút ưu thế trong một cuộc đua như vậy, hãy tạo trước cho bản thân trong tương lai những nguồn ngoại lực để tiếp thêm sức mạnh. Hãy viết ra cho bản thân những lý do làm bạn muốn thay đổi và hãy vẽ tự vẽ ra viễn cảnh khi mà bạn đã thay đổi thành công. Để đến khi nào mỏi mệt khi lấy ra mà ngẫm lại, để nhớ xem vì sao bạn phải tiếp tục cố gắng: nếu cứ tiếp tục cuộc chiến với thời gian, với ý chí, những tương lai tốt đẹp nào sẽ chào đón bạn. Nếu những lời văn dông dài không hợp với bạn, hãy thử dùng một hình ảnh, một câu nói truyền cảm hứng, một báo thức trên điện thoại nhắc nhở bạn đi làm việc đúng giờ,… Bất cứ thứ gì cũng sẽ là một nguồn ngoại lực hiệu quả nếu nó có thể làm cho bạn gợi nhớ về động lực của bản thân để hướng đến tương lai.

*

Khi viết ra những định luật của mình, có lẽ Newton chỉ muốn mô tả một bản chất căn nguyên của vạn vật – quán tính – việc vạn vật luôn muốn bảo toàn trạng thái hiện tại. Nhưng phải chăng vì con người chúng ta dù có phức tạp đến đâu thì cũng chỉ là một vật thể nhỏ bé trong cái vũ trụ rộng lớn này, nên từ cơ thể đến suy nghĩ, thói quen rồi đến cả hành vi cũng đều có quán tính, cũng đều muốn bảo toàn trạng thái hiện tại.

Vậy, nếu con người ta muốn thoát khỏi trạng thái “đứng yên” của bản thân, mà chỉ có hai con đường để lựa chọn – ngoại lực và nội lực, ta nên chọn con đường nào?

Nội lực là lực từ bên trong. Ngoại lực là lực đến từ bên ngoài. Nếu bạn muốn cuộc sống thường ngày buồn chán của mình thay đổi, muốn xoá bỏ các thói quen xấu, hay muốn được quyền quyết định cái phần tương lai mơ hồ phía trước thì chỉ có hai cách: một là dùng chính sức mạnh và nghị lực nơi bản thân mình; hai là vay mượn sức mạnh từ thế giới xung quanh. Nhưng dù bạn có chọn cách nào đi nữa, hay thậm chí là phối hợp sử dụng cả hai cách trên, thì cũng hãy nhớ rằng thứ mà bạn đang cố thay đổi là chính bản thân mình, là “quán tính” của bản thân. Nếu “quán tính” hiện tại của bạn vẫn còn đang đứng yên chứ chưa chuyển động thẳng đều thì sớm muộn cũng có ngày nó quay về trạng thái đứng yên đấy nhé. Nếu như đó không phải là điều bạn muốn, vậy thì hãy cố gắng mà thay đổi đi.

Hết.

Stern

*

Bài viết có liên quan

Thật tâm mà nói, cổ tích là một dạng tiểu thuyết trinh thám

Tại sao ta không nên đọc mọi thứ và không nên tin mọi thứ ta đọc?

Ảo giác hay cái bẫy của thời gian