Trà chiều

Gặp gỡ BGK cuộc thi “Con thương áo Blouse”: Cùng nhìn lại hành trình đáng nhớ

Bookish.vn có cuộc trò chuyện thân tình, gần gũi cùng các giám khảo của cuộc thi “Con thương chiếc áo Blouse”. Tất cả ngồi lại ngẫm nghĩ về hành trình đã qua, chia sẻ những điều đáng nhớ nhất về cuộc thi, các thí sinh nhí cũng như về đất nước thời đại dịch.

Published

on


Vợ chồng tác giả Phạm Công Luận – Đặng Nguyễn Đông Vy

Vì sao anh/ chị quyết định trở thành giám khảo chấm giải cuộc thi này?

Chúng tôi cộng tác với CHIR và cả Phương Nam nên khi Ban tổ chức ngỏ ý thì chúng tôi nhận lời ngay. Chúng tôi thấy cuộc thi là ý hay để thể hiện sự cảm thông và biết ơn đối với các nhân viên y tế đồng thời cũng là một hoạt động khuyến khích trẻ em tham gia những hoạt động lành mạnh trong thời gian giãn cách: đọc sách – viết – vẽ. Tôi luôn mong các bạn nhỏ mạnh dạn bày tỏ cảm xúc thực và suy nghĩ riêng của mình.

Sau hai tháng tổ chức, cuộc thi đã nhận được số lượng bài dự thi phong phú về độ dài bài viết, hình thức trình bày… Anh/ chị có thể nhận xét chung về chất lượng bài dự thi?

Cuộc thi diễn ra ngay trong thời điểm dịch lan rộng và diễn biến phức tạp ở Sài Gòn và thực sự thì trong thời gian vừa qua các anh chị nhân viên y tế đối mặt với nhiều vấn đề khẩn thiết, thậm chí không đủ thời gian liên lạc với gia đình con cái. Vì vậy số lượng bài dự thi nhận được cũng đã vượt mong đợi của chúng tôi. Không dễ có một nhận xét chung về chất lượng bài dự thi, vì vừa viết vừa vẽ, lại có sự chênh lệch tuổi. Có nhiều tranh vẽ rất tốt nhưng ngoài độ tuổi quy định. Hoặc bài viết của một bạn 7 tuổi và 15 tuổi rõ ràng có những sắc thái khác nhau. Các bạn nhỏ bộc lộ cảm xúc nhiều hơn còn các bạn lớn suy tư nhiều hơn, đồng thời khuôn mẫu hơn.

Một số tiêu chí chấm giải mà anh/ chị đặt ra cho hình thức viết thư và vẽ tranh?

Trong khi chấm điểm, các giám khảo cố gắng cân bằng giữa các tiêu chí mang tính kỹ năng hoặc năng khiếu với khả năng diễn đạt cảm xúc tương ứng ở từng lứa tuổi. Nhưng dù sao các giám khảo cũng chỉ đánh giá bài thi với cái nhìn từ bên ngoài. Vì vậy, tôi nghĩ kết quả tốt đẹp nhất của cuộc thi là chính người thân của các bé cảm nhận được tình cảm của con, cháu mình.

Những bài thi đã khắc họa lại những góc nhìn, câu chuyện vô cùng đa dạng của các cô cậu bé “con em nhà bác sĩ” trên cả nước: vui có, buồn có, cảm động có. Anh/ chị có ấn tượng đặc biệt với bài thi nào không?

Các giải thưởng là kết quả chấm thi của nhiều giám khảo và cuộc thi nào cũng có những tiêu chí cơ bản. Nhưng trong thực tế, bài viết khiến tôi cảm động có thể là bài không đoạt giải. Đó có thể là một hình vẽ nguệch ngoạc, hoặc vài chữ viết tay của bé. Nó không khớp với các tiêu chí chấm thi nhưng làm tôi cảm động. Sự kết nối này mang tính riêng tư. Kiểu như, bài văn tả mẹ vụng về của con tôi không đạt điểm cao ở trường, nhưng đó là vẫn món quà quý giá nhất đối với tôi. Vì thế, tôi mừng là Ban tổ chức đã rất hào phóng khi tặng quà cho tất cả các bài dự thi. Đó cũng là lý do chúng tôi quyết định tặng thêm cuốn sách cây nhà lá vườn “Chú bé Thất Sơn” cho tất cả các bài dự thi.

Là một người sống tại Sài Gòn và viết rất nhiều cuốn sách về Sài Gòn, anh/ chị có dự đoán gì về nhịp sống Sài Gòn hoặc những đổi thay đến với thành phố sau dịch bệnh?

Tôi nghĩ, Sài Gòn sẽ vượt qua dịch bệnh, như đã vượt qua nhiều biến cố khác trước đây, bởi vì mỗi người chúng ta đều đang cố gắng theo cách của mình. Chúng ta cũng mở rộng khả năng hợp tác và kết nối với nhau kể cả trong thời gian giãn cách.

*


Gặp gỡ bác sĩ Lan Viên – trưởng dự án Áo Blouse Màu

Các bức tranh, lời nhắn của các bé đã và đang tiếp thêm nhiều động lực cho các nhân viên y tế ở tiền tuyến. Những đồng nghiệp xung quanh chị phản ứng như thế nào với cuộc thi? Có câu chuyện/ lời nhận xét nào khiến chị nhớ nhất không?

Sau khi bài của các con được đăng trên bookisk.vn, mình có hỏi thăm và phỏng vấn một số đồng nghiệp là người thân của các con, mọi người đều cho rằng cảm thấy vô cùng xúc động và thương, cũng có người nhận ra nhiều điều về cảm xúc, về mong ước đơn giản của con mà trước giờ mãi lo toan và chưa nhận ra, và đây cũng là dịp để các con được bày tỏ suy nghĩ của mình về nghề y, nghề của ba mẹ mình. Cuộc thi là cầu nối  nhân văn để các gia đình y tế xích lại gần nhau, để hiểu, để thương và để động viên nhau vượt qua gian khó.

Một câu chuyện vui vui hoặc cảm động xoay quanh những nhân viên y tế trong quá trình tổ chức Con thương chiếc áo Blouse? (Ví dụ: mẹ bận quá không biết con có viết bài…)

Có kha khá các câu chuyện vui và xúc động xung quanh cuộc thi, nhưng điều mình ấn tượng nhất là khi đọc bức thư gửi cho ba của một bạn nhỏ, mình cảm thấy cảm nhận của con thật sâu sắc khi con không chỉ quan tâm đến người thân của mình mà còn quan tâm đến những gì đang diễn ra quanh con một cách tinh tế và sâu sắc, khi phỏng vấn cô bé viết thư cho ba của mình, hỏi vì sao con lại có thể viết bức thư cảm động như thế, cô bé đã trả lời “vì con viết thư bằng trái tim của con” và cô bé ấy còn ước mong mai mốt sẽ được làm bác sĩ giống ba của mình nữa. Hay hình ảnh người bố với hai hàng nước mắt chảy dài khi đọc đến đoạn “Gia đình em đã lâu lắm rồi chưa ăn cơm cùng nhau” vì chợt nhớ, chợt thương, chợt giật mình vì lâu nay không để ý đến cảm xúc của con

Thông qua cuộc thi này, chị kì vọng sẽ lan tỏa những giá trị tích cực nào trong cộng đồng y tế nói riêng và xã hội chung nói chung?

Thông qua cuộc thi, cả CHIR và đồng tổ chức – Nhà sách Phương Nam đều mong muốn san sẻ gánh nặng nơi tiền tuyến, “bạn chăm sóc người dân, chúng tôi chăm sóc bạn và gia đình bạn” là thông điệp chương trình Áo Blouse Màu của CHIR luôn hướng tới. Thông qua việc các con bày tỏ suy nghĩ của các con về nghề y, những tình yêu thương của mình dành cho người thân, chương trình tin rằng nó là một món quà, một sự động viên vô giá dành cho tuyến đầu. Hơn nữa, thông qua chương trình, chúng tôi không chỉ mong muốn giúp các con có “Hè vui – Hè ý nghĩa – Hè an toàn”, hơn hết, chúng tôi mong muốn nuôi nấng tình yêu đọc sách trong các con để các con có thể làm giàu kiến thức, vốn sống của mình và nuôi nấng ước mơ của các con thông qua các trang sách.

*


Trò chuyện cùng chị Tú Khuyên – Trưởng bộ phận Thiết kế – Mỹ thuật Phương Nam Book

Qua những nét vẽ ngây ngô nhưng chân thành của các thí sinh, chị có cảm nhận thế nào về suy nghĩ và tình cảm của các bạn nhỏ? Cũng như điều đọng lại trong chị sau khi cuộc thi khép lại là gì?

Thế giới của trẻ con luôn sinh động, phong phú, đầy sắc màu và vẽ tranh là thứ ngôn ngữ không lời có thể giúp con trẻ cất lên tiếng nói, suy nghĩ và tình cảm của mình. Nếu để ý các chi tiết nhỏ trong tranh, chúng ta sẽ thấy được cách tư duy rất khác nhau ở mỗi bạn và điều này khiến tôi trân trọng. Các bạn nhỏ đã hiểu được vai trò của mình cũng như cảm thông cho nhiệm vụ của ba mẹ, người thân,… chung sức cùng đất nước. Tôi thấy vui và hạnh phúc khi được đồng hành cùng cuộc thi này.

Từng làm giám khảo nhiều cuộc thi vẽ – sáng tạo, chị thấy Con thương chiếc áo Blouse có điểm gì khác/ nổi bật so với những cuộc thi còn lại?

“Con thương chiếc áo Blouse” là một cuộc thi khá đặc biệt đối với tôi. Đặc biệt không chỉ ở đối tượng cuộc thi dành riêng cho các bạn nhỏ có người thân đang làm việc trong ngành Y tế, mà còn là cuộc thi diễn ra ở thời điểm đất nước bước vào giai đoạn chống dịch Covid-19 vô cùng thử thách. Qua những bức tranh, các bạn không chỉ gửi gắm tâm tình của mình đến những người thân yêu mà còn là lời động viên, cổ vũ, tiếp thêm sức mạnh cho các cô chú, anh chị là đồng nghiệp của họ. Đây chắc chắn là liều thuốc tinh thần vô giá giúp họ giảm đi phần nào áp lực.

Chị có đặc biệt ấn tượng với bài thi vẽ nào nhất không? Vì sao?

Tôi khá ấn tượng với bài dự thi của Nguyễn Hồng Hoài Diệp, bức tranh ngập tràn sắc xanh hy vọng cùng ngôi sao vàng Việt Nam, chứa đựng thông điệp rất rõ ràng và ý nghĩa. Hoài Diệp biết cách thể hiện suy nghĩ của mình khi vẽ ra những hành động có thể chung tay góp sức phòng chống dịch Covid-19, với bố cục chắc chắn và màu sắc hài hòa.

Một bài dự thi khác tôi cũng ấn tượng không kém là tranh vẽ của Vũ Thị Ngọc Anh, bạn vẽ rất đẹp và có chiều sâu, thật tiếc khi bạn không có được giải thưởng cao vì nằm ngoài độ tuổi của Nhóm A (nhóm thi vẽ).

*


Chị Hoàng Phương – Giám đốc Marketing Nhà Sách Phương Nam

Vì sao Nhà Sách Phương Nam tham gia tổ chức cuộc thì này? Và vì sao lại chỉ dành cho đối tượng là con em của nhân viên y tế mà không mở rộng áp dụng cho tất cả các trẻ em?

Trong suốt gần 40 năm hoạt động, Nhà Sách Phương Nam đã thực hiện nhiều chương dành cho cộng đồng như tặng sách cho thư viện trường, tặng sách cho các chiến sĩ hải đảo xa xôi, các quân khu, lữ đoàn, tặng sách và đồ dùng học tập cho hàng ngàn trẻ em có hoàn cảnh khó khăn ở miền Trung.

Khi những làn sóng Covid-19 liên tiếp đổ ập vào Việt Nam, các nhân viên y tế là lực lượng tiên phong chống dịch, họ đã để lại gia đình, người thân để xông pha nơi tuyến đầu. Tôi còn nhớ có bài dự thi, trong đó bé có cả ba mẹ đều làm ngành y, bé viết “đã mấy tuần ba đi trực liên tục ở cơ quan không về, mẹ cũng đi làm”, bài khác thì “Gia đình em đã lâu lắm rồi chưa ăn cơm cùng nhau”.

Qua chương trình, chúng tôi muốn bày tỏ sự biết ơn đến đội ngũ nhân viên y tế vì những cống hiến của họ trong cuộc chiến chống đại dịch Covid-19, cũng là một lời nhắn nhủ đến các nhân viên y tế là xã hội quan tâm đến họ.

Điều gì làm chị ấn tượng nhất từ cuộc thi?

Phải nói là học được thì đúng hơn. Qua cuộc thi, tôi thấy các bé từ 5, 6 tuổi cũng đã phần nào hiểu về đại dịch, về công việc của ba mẹ, người thân mình khi là nhân viên y tế trong đại dịch. Tôi nghĩ trẻ con dù nhỏ như thế nào đi nữa đều nhạy cảm với những chuyện đang diễn ra xung quanh chúng, và chúng có những cảm xúc, những suy nghĩ rất riêng mà nhiều khi người lớn chúng ta sẽ bất ngờ khi biết được. Sự nhạy cảm của các bé, tôi không biết là tốt hay không tốt, nhưng cũng là một cái gì đó giúp cảnh tỉnh người lớn chúng ta cần quan tâm nhiều hơn đến cảm giác, suy nghĩ của con trẻ.

Và Nhà Sách Phương Nam sẽ tiếp tục có những hoạt động ý nghĩa cho con em NVYT trong thời gian sắp tới?

Chắc chắn rồi. Mà không chỉ dành riêng cho con em nhân viên y tế, chúng tôi sẽ triển khai có nhiều hoạt động dành cho các đối tượng trẻ em nói chung, vừa tạo ra sân chơi bổ ích dành cho các em, vừa để lan tỏa niềm vui đọc sách. Qua các chương trình chúng tôi đã đang và sẽ tổ chức, chúng tôi hi vọng có ngày càng nhiều em biết đến sách, tìm đọc sách và coi sách như một phần không thể thiếu của mình.

*

Cảm ơn ban giám khảo đã dành thời gian trò chuyện cùng Bookish.vn. Cuộc thi “Con thương chiếc áo Blouse” được hy vọng sẽ tạo nên làn sóng lan tỏa yêu thương từ hậu phương gửi đến tiền tuyến, nhắc chúng ta nhớ về những giá trị tốt đẹp của tình thân, tình đồng bào ngay trong thời điểm khó khăn.

Hết.

Trà chiều

Văn hóa đọc tại Việt Nam: Hành trình tỉnh thức trong thời đại mất tập trung

Khi cả thế giới đang quay cuồng trong cơn lốc của tốc độ, của công nghệ số và mạng xã hội, văn hóa đọc – vốn là một hoạt động tĩnh tại, cô độc và đòi hỏi sự kiên nhẫn – bỗng trở thành hiện tượng lạ giữa đời sống hiện đại.

Published

on

Một cú chạm màn hình có thể đưa bạn tới bất kỳ đâu: từ buổi hòa nhạc ở Vienna đến một bữa ăn đường phố ở Bangkok, từ những khoảnh khắc riêng tư của người xa lạ đến bản tin thời sự lúc rạng đông. Nhưng càng dễ dàng kết nối, chúng ta lại càng khó khăn trong việc lắng nghe chính mình. 

Và trong cuộc hành trình ấy, đọc sách - hành động tưởng như đã cũ kỹ, đang âm thầm trở lại như một nơi trú ẩn cuối cùng của tâm hồn hiện đại.

Văn hóa đọc không chỉ là việc “đọc sách”

Văn hóa đọc không nên được định nghĩa đơn giản chỉ là hành vi tiếp nhận văn bản in ấn, cần phải nhìn nó như là một cấu trúc hệ giá trị, nơi người đọc không chỉ tiêu thụ thông tin, mà còn tương tác với tri thức, phản tư, và từ đó tạo ra tầng sâu văn hóa cá nhân. Nên hiểu đọc là một hành vi văn hóa, không chỉ là kỹ năng.

Thế nhưng, tại Việt Nam, hành vi đọc nhiều khi bị giản lược thành “hoạt động học thuộc”. Cái gốc của việc đọc để hiểu mình và hiểu thế giới vẫn còn mờ nhạt trong đời sống học đường lẫn đời sống đô thị.

Chúng ta từng được dạy rằng đọc là để biết nhiều hơn. Nhưng biết không đồng nghĩa với hiểu. “Biết” là quá trình tiếp nhận và lưu trữ dữ liệu dưới dạng thông tin. “Hiểu” vượt lên trên điều đó - nó đòi hỏi sự tham gia của trải nghiệm cá nhân, khả năng phân tích, đồng cảm và cả những va chạm nội tâm. Một tác phẩm có giá trị không chỉ cung cấp tri thức ngoại tại, mà còn tạo điều kiện cho chủ thể tiếp nhận được soi chiếu, phản tỉnh từ đó nhận diện những lớp ẩn sâu của bản thể qua hình ảnh của người khác trong trang sách. 

Khi một đứa trẻ đọc Những tấm lòng cao cả, em sẽ không chỉ học đạo đức, mà bắt đầu cảm nhận được trái tim nhân loại. Khi một thiếu niên lần đầu đọc Người xa lạ của Camus, cậu ấy có thể không lý giải nổi thế giới, nhưng sẽ bắt đầu đặt câu hỏi về nó và về chính mình.

Vấn đề không nằm ở việc thiếu sách, mà thiếu “thái độ văn hóa” với sách

Mặc dù Việt Nam có hơn 30.000 đầu sách xuất bản mỗi năm (theo Cục Xuất bản), thế nhưng lượng sách bán ra tập trung chủ yếu ở thể loại giải trí, ngôn tình, self-help, còn các dòng sách triết học, văn hóa, nhân văn… chiếm tỷ lệ nhỏ hơn. Ta không thiếu sách, ta thiếu một nền tảng thẩm mỹ và nhân văn để lựa chọn sách một cách có chủ đích.

Nguyên nhân không chỉ nằm ở thời đại số làm thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin, mà còn nằm ở cách giáo dục về đọc sách. Tại nhiều trường học, việc đọc vẫn gắn liền với hình thức kiểm tra, chấm điểm, làm bài văn nghị luận sách giáo khoa - điều khiến đọc sách trở thành một “nghĩa vụ” hơn là một hành trình khám phá. Gia đình, các bậc phụ huynh còn chưa thực sự nghiên cứu và đặt mối quan tâm lớn lao cho việc giáo dục con trẻ dẫn đến việc các em phụ thuộc quá nhiều vào các thiết bị công nghệ. 

Nhưng tín hiệu đáng mừng là trong những năm gần đây, chúng ta chứng kiến sự nở rộ của các phong trào đọc sách tự phát, không phải từ chỉ đạo hành chính, mà từ những con người đang đi tìm lại bản thân giữa cơn hỗn loạn của thông tin.

Đáng chú ý, sự phát triển của nền tảng số cũng không còn là lực cản, mà đang dần trở thành đòn bẩy cho việc tiếp cận sách: audio book, book podcast, nền tảng chia sẻ tóm tắt sách hay các cộng đồng đọc sách online đang lan tỏa mạnh mẽ. Sách không còn là một vật thể bất động mà trở thành dòng chảy đồng hành với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, âm thanh và cảm xúc.

Tất cả đang làm sống lại một giá trị xưa cũ: sự tĩnh lặng nội tâm. Đọc sách giờ đây không chỉ là tiếp nhận thông tin, mà là một hành động phản kháng với sự phân tán, ồn ào, và tiêu dùng giải trí mang tính chất "mì ăn liền".

Văn hóa đọc trong thời đại “siêu dữ liệu”

Thách thức lớn nhất với văn hóa đọc trong thời đại kỹ thuật số không phải là sự biến mất của sách giấy, mà là sự thoái hóa khả năng tập trung, năng lực phản tư và thái độ nghiêm túc của con người với tri thức. Chúng ta sống trong thời đại mà nội dung có thể bị tiêu thụ như thức ăn nhanh, nơi mọi người “đọc để phản ứng”, thay vì “đọc để cảm nghiệm”. Bởi vậy, chọn đọc - nhất là đọc sâu, đọc chậm giờ đây không chỉ là một lựa chọn mang tính trí tuệ, mà còn là một cách gìn giữ bản thân trước sự xao nhãng của thế giới hiện đại.

Đọc là kháng cự lại tốc độ. Là từ chối cái dễ. Là chọn cái sâu - dù biết nó chậm.

Văn hóa đọc giờ đây không chỉ là sách, mà còn là cách ta sống. Không chỉ là hành động cá nhân. Nó phản ánh cả một văn hóa. Một đất nước biết trân trọng sách là một đất nước không dễ bị lãng quên ký ức. Một thế hệ đọc sách là một thế hệ có nội lực.

Ở Việt Nam, từng có một thế kỷ mà sách được đọc bằng ánh đèn dầu, được chép tay, được truyền tay như những báu vật. Sách đi qua chiến tranh, qua đói nghèo, qua đạn bom, nhưng vẫn sống. Vấn đề của hôm nay không phải là thiếu sách, mà là quá nhiều thứ giành giật tâm trí ta khỏi sách.

Vấn đề sâu xa hơn: ta không còn coi đọc là một phần của việc sống đẹp. Thế giới đang dần lãng quên sự im lặng, sự chậm rãi, sự suy tư. Trong truyền thống tư tưởng phương Đông, đọc không phải là phương tiện để đạt được cái bên ngoài, mà là trở về với cái bên trong. Từ thời Lão - Trang, việc học, việc đọc vốn gắn liền với sự tĩnh tại của tâm. Đọc là tu thân. Đọc là dưỡng khí. Đọc là hành động đi ngược lại với sự xao động của đời sống, để khơi mở “minh tâm kiến tánh”, thấy lại chân diện mục của chính mình. 

Ngày xưa, các nho sĩ khi đọc sách thường đặt một bát nước trong veo bên cạnh, để “nếu tâm xao động thì nước đục” như một cách tự phản tỉnh. Người đọc không chỉ là kẻ truy cầu tri thức, mà còn là người gìn giữ đạo lý, tiết tháo và sự lặng thầm bền bỉ của văn hóa.

Trong thời đại siêu kết nối hiện nay, nghịch lý lớn nhất là con người càng lúc càng rỗng hơn giữa vô số dữ liệu. Chúng ta “biết” rất nhiều thứ nhưng lại hiểu rất ít điều, và càng ít sống sâu. Văn hóa đọc nếu được xem là một hệ sinh thái văn hóa bền vững - chính là cơ chế tự phòng vệ của trí tuệ trước sự tha hóa của thị hiếu và tốc độ.

Bởi vì đọc không chỉ là để “biết”, mà để nghi ngờ cái mình biết. Không chỉ để “giỏi lên”, mà để hiểu mình và hiểu người hơn. Và không chỉ để có tri thức, mà để trở nên người hơn trong thế giới ngày càng thiếu vắng chất người. 

Đọc - tự bản thân nó là một hành động kháng cự lại sự lãng quên, sự cạn mỏng và cả sự dễ dãi. Nó khơi mở lại điều tưởng như đã mất: một chiều sâu văn hóa không thể số hóa, không thể sao chép, thứ văn hóa được chưng cất từ mỗi lần lật trang, từ mỗi khoảnh khắc im lặng tự đối diện chính mình. Để được sống với một trái tim có lớp lang. 

Và nếu phải chọn một hành động lặng lẽ nào đó để định nghĩa tinh thần của một dân tộc đang muốn trở mình từ bên trong, thì đó hẳn phải là: đọc sách.

Ngọc Trâm

Đọc bài viết

Trà chiều

Vẻ đẹp từ những cuộc đời bình thường

Không cần phải nổi bật, bạn vẫn có thể sống một đời ý nghĩa.

Published

on

Làm người bình thường giờ đây bị ngầm hiểu là một thất bại trong một thế giới say mê những con người xuất chúng. Từ những giải vàng trong các trường tiểu học đến danh hiệu “nhân viên xuất sắc của tháng”; từ những tấm hình, thước phim được chọn lựa kĩ càng để đăng trên Instagram đến cuộc đua trở thành “phiên bản rực rỡ nhất của chính mình”, văn hóa của chúng ta không ngừng nâng cao chuẩn mực cho những tính từ “thành công”, “xứng đáng” hoặc thậm chí là “đủ”. Nhưng liên tục chạy đua để trở thành người xuất chúng liệu có khiến chúng ta hạnh phúc hơn hay chỉ đang gieo thêm lo âu, mặc cảm và đứt gãy trong kết nối giữa người với người?

Ẩn giấu trong những cuộc đời không mấy nổi bật vẫn tồn tại sự bình yên sâu lắng, đích đến đáng quý, thậm chí là vẻ đẹp đáng tôn vinh. Có lẽ đã đến lúc ta nên giành lại chân lý ấy - rằng không cần rực rỡ để sống một đời đáng sống.

Những chuẩn mực ngày càng leo cao

Ngay cả trẻ con giờ đây cũng không thoát khỏi chuỗi dài những kì vọng từ gia đình và xã hội. Trước kia, thời chúng ta đi học, “trung bình” được coi là nền tảng để phấn đấu, không có gì đáng xấu hổ. Nhưng nhìn xem, lũ trẻ bây giờ đang bị áp lực phải trở thành những người có thành tựu từ khi còn chưa học được cách chơi đùa vô tư. Giành được điểm A vẫn bị coi là chưa đủ tốt nếu chúng không mang thêm giải thưởng, tham gia hoạt động ngoại khóa và trong vai những người dẫn dắt, lãnh đạo đội nhóm. Những rào chắn vô hình không ngừng cao lên, vì thế chẳng ngạc nhiên khi những sinh viên mới bước vào ngưỡng cửa đại học hay thị trường lao động đã kiệt sức thay vì hạnh phúc. 

Mạng xã hội chỉ đổ thêm dầu vào lửa, đốt cháy cuộc đua kì vọng ấy hơn. Không dừng lại ở việc lướt xem những khoảnh khắc rực rỡ của người khác, chúng ta bắt đầu so sánh với cuộc đời chưa được đánh bóng của bản thân. Đọc được câu chuyện về những bạn trẻ 22 tuổi khởi nghiệp, đi du lịch vòng quanh thế giới, tự sắm nhà riêng - ta cảm thấy mình tụt lại vì mỗi ngày chỉ dậy đi làm và thanh toán hóa đơn. Những điều ấy trước kia từng được coi là phi thường, nay bỗng hóa tiêu chuẩn tối thiểu.

Ngay cả trong đời sống riêng, áp lực vẫn len lỏi. Ta phải là những người yêu lý tưởng, cha mẹ dịu dàng, giỏi chăm sóc bản thân và công dân đầy chánh niệm - tốt nhất là xong hết trước 9 giờ sáng. Người ta truyền nhau một quan niệm hiện đại, rằng: bạn đang lãng phí tiềm năng nếu không tối ưu từng giây phút của cuộc đời mình.

Nhưng nếu tiềm năng không phải là một chiếc thang để leo, mà là một không gian để ta an trú thì sao?

Phẩm giá ẩn sau lựa chọn một đời an yên

Hãy đổi cách ta kể câu chuyện. Sẽ ra sao nếu một cuộc sống “tầm trung” lại chính là một công việc đủ nuôi sống bản thân, những mối quan hệ đầy yêu thương, và một mái nhà rộn tiếng cười xen lẫn tiếng bát đũa? Không phải thứ để ta trốn chạy khi nhắc đến, mà là điều đáng để gìn giữ và trân trọng đúng không?

Thật tuyệt khi bạn xuất hiện trên mạng xã hội với những khoảnh khắc như vậy, dù cho chẳng có lời tán dương nào. Chúng ta vẫn luôn cần một người bạn chân thành, một người lạ biết cảm thông, và một đồng nghiệp đáng tin cậy. Những vai trò ấy hiếm khi xuất hiện trên mạng xã hội, nhưng chúng là sợi chỉ âm thầm dệt nên kết cấu bền chặt của xã hội -  điều mà danh vọng và tiền bạc đôi khi không thể làm được.

Hãy nghĩ về những giáo viên, lao công, y tá, tài xế, đầu bếp, điều dưỡng - những con người mà công việc thầm lặng của họ vẫn đang giữ cho thế giới vận hành. Họ có thể không bao giờ được gọi tên rộng rãi, nhưng công sức của họ chạm đến cuộc sống của biết bao người. Những tên gọi nghề nghiệp nghe có vẻ “bình thường”, nhưng những gì họ làm được thì không hề nhỏ bé.

Bình thường không có nghĩa là tầm thường. Đó là sự biết đủ với những gì bạn có, thay vì liên tục đem so với những cuộc đời khác. Đó là việc bạn hiểu rằng mình không thất bại chỉ vì không xuất chúng - chỉ cần là một con người đã luôn là điều đặc biệt. 

Những đánh đổi phía sau niềm tin phải trở nên xuất chúng

Bị cuốn vào cuộc đua theo đuổi sự vĩ đại thường dẫn ta đến tình trạng kiệt sức, lo âu và cô đơn. Chủ nghĩa cầu toàn gây ra chứng tê liệt cảm xúc, còn việc so sánh khiến ta đánh mất niềm vui. Ai cũng có thể “trên mức trung bình” - rõ ràng về mặt thống kê quan niệm này sai. Ấy vậy mà xã hội vẫn tiếp tục bán giấc mơ ấy, và ta vẫn tiếp tục mua nó, rồi cảm thấy mình chưa bao giờ đủ.

Ở một góc độ khác, việc tôn vinh thành công thái quá cũng hình thành một tâm thức thiếu hoàn thiện: nếu chỉ có một vài người ở đỉnh cao, thì phần còn lại ắt phải là kẻ thua cuộc. Nhưng cuộc sống đâu phải là một bảng xếp hạng, nó là bức tranh khảm đầy những niềm vui nhỏ bé, những khoảnh khắc yên tĩnh, và những kết nối thành thật giữa con người với nhau.

Ta chỉ thực sự sống trong hiện tại khi ngừng đuổi theo những cột mốc tiếp theo. Ta có thể tìm thấy sự đủ đầy, không phải trong việc trở nên khác biệt, mà trong cảm giác được thuộc về gia đình, cộng đồng và chính bản thân mình.

Viết lại định nghĩa “cuộc đời ý nghĩa”

Định hình lại những gì là cốt lõi của cuộc sống đòi hỏi sự can đảm - nhất là trong nền văn hóa đầy rẫy phô trương. Nó đồng nghĩa với việc khước từ lối sống "cày cuốc", chọn thầm lặng thay vì tiếng tăm, chọn sống sâu thay vì sống gấp, chọn sống đúng với hệ giá trị riêng của bản thân thay vì đứng trên những tiếng vỗ tay hào nhoáng.

Một cuộc đời ý nghĩa không được xây nên từ giải thưởng hay thuật toán mà được dệt từ những cuộc trò chuyện chân thật, những thói quen bồi đắp nên chúng ta, những bữa cơm trong gian bếp, những bước đi chậm rãi, những cử chỉ tử tế nhỏ nhoi - và nghỉ ngơi mà không mang theo cảm giác tội lỗi.

Hà Nhi dịch từ Psychology Today

Đọc bài viết

Trà chiều

“Cạm bẫy tiện lợi” của AI

Published

on

Vào thứ Sáu ngay trước ngày khai mạc Hội sách Thiếu nhi Bologna, OpenAI đã tung ra công nghệ tạo hình ảnh mới tích hợp trong GPT-4o. Công nghệ này giới thiệu các khả năng đa phương thức tiên tiến, cho phép người dùng tạo ra những hình ảnh vô cùng chi tiết bằng nhiều phong cách nghệ thuật đa dạng. Gần như ngay lập tức, người dùng đã thử tạo hình ảnh theo phong cách thẩm mỹ đặc trưng của Studio Ghibli và thử nghiệm với nhiều phong cách minh họa sách thiếu nhi kinh điển. Độ chính xác của kết quả và khả năng bắt chước các họa sĩ minh họa nổi tiếng của công nghệ này đã thực sự gây sốc cho những người đang tề tựu tại Bologna.

Nổi bật trong các tiếng nói quan ngại về những bước tiến mới này là Nurgül Senefe, họa sĩ minh họa người Thổ Nhĩ Kỳ. Bà là nhà sáng lập của tổ chức vận động Illustrator’s Platform và Mạng lưới ZNN, một công ty đại diện tác giả và họa sĩ minh họa, đồng thời là Tổng Thư ký của Diễn đàn Họa sĩ Minh họa Châu Âu. Bà Senefe chia sẻ với tờ Publisher Weekly rằng, “sự lười biếng trong nhận thức” đang đe dọa khiến con người ngày càng phụ thuộc vào AI.

Bà Nurgül Senefe. Nguồn: Diễn đàn Họa sĩ Minh họa.

Từ kinh nghiệm điều hành một tổ chức với 400 nhân sự đang tận tâm bảo vệ quyền của họa sĩ minh họa và xây dựng những phương thức kinh doanh bền vững, bà Senefe cho rằng: “Điểm yếu lớn nhất của con người là cảm giác vui sướng đến từ sự tiện lợi mà AI mang đến”.

Mạng lưới ZNN hoạt động như một cầu nối trung gian giữa họa sĩ và bên đặt hàng, giúp thiết lập các quy chuẩn tối ưu cho ngành, đồng thời giám sát quy trình đặt hàng tác phẩm. Công việc của họ nay càng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết khi AI ngày một tác động mạnh mẽ đến lĩnh vực sáng tạo.

“Đặc biệt với trí tuệ nhân tạo, chúng tôi đang nỗ lực xây dựng một nền tảng để đại diện cho quyền lợi của họa sĩ minh họa”, bà Senefe cho biết.

Khi khảo sát các thành viên trong tổ chức, bà Senefe thường đưa ra một câu hỏi lấy ví dụ từ bộ phim Ma trận (The Matrix), hỏi họ sẽ chọn viên thuốc nào – đỏ hay xanh. “Mọi người đều nói, ‘Tôi sẽ chọn viên màu đỏ’, bà kể lại, dùng phép ẩn dụ này để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ chính mình “tỉnh táo nhận thức về những gì đang diễn ra hôm nay”.

Mối bận tâm hàng đầu của bà Senefe xoay quanh chính bản chất của con người. “Nếu bạn không ý thức được hành vi của mình, nó sẽ dần định hình nên tính cách của bạn.” Dù vấp phải sự phản đối từ nhiều chuyên gia sáng tạo – “Mọi người nói chúng ta không sử dụng AI tạo sinh, chúng ta chống lại nó”, bà vẫn quan sát thấy người ta tiếp tục thử nghiệm công nghệ này và ghi nhận rằng một số người cho biết nó “khá tiện lợi”.

Bà Senefe nhận định: Yếu tố tiện lợi này chính là mấu chốt của vấn đề. Bà cũng đưa ra các ví dụ tương tự trong đời thực. “Nếu bạn để ý, tôi chắc chắn bạn sẽ thấy ở ga tàu điện hoặc nhà ga xe lửa, mọi người xếp hàng dài hàng mét chỉ để đi thang cuốn, nhưng tại sao họ không leo thang bộ cơ chứ?” Các ví dụ khác bao gồm sự lệ thuộc của xã hội vào thức ăn nhanh, bất chấp những rủi ro sức khỏe đã được chứng minh, hay việc nhiều bậc cha mẹ dùng máy tính bảng làm "người giữ trẻ kiểu mới cho con” khi quá tải hay xao nhãng.

Họa sĩ Hayao Miyazaki, đồng sáng lập Studio Ghibli luôn thể hiện sự phản đối mạnh mẽ đối với AI trong sáng tạo. Trong bộ phim tài liệu Never - ending man: Hayao Miyazaki năm 2016, khi được giới thiệu về một dự án hoạt hình sử dụng AI, ông Hayao Miyazaki đã thẳng thừng chỉ trích công nghệ này. Ông gọi nó là "một sự xúc phạm đến cuộc sống" và nhấn mạnh rằng nghệ thuật không chỉ là kỹ thuật mà còn là cảm xúc, trải nghiệm và tinh thần con người.

Bà Senefe tỏ ra lo lắng về một khả năng trong tương lai, nơi những người làm sáng tạo cuối cùng sẽ phải “làm việc cho máy móc”, khi các nhà xuất bản có khả năng chọn AI thay vì sản phẩm của con người vì chúng “quá tiện lợi, rẻ, hiệu quả và nhanh chóng”.

“Dần dà, chúng ta sẽ quen xem cái ‘chưa đủ’ là đủ, ‘không đẹp’ là đẹp, ‘phi nghệ thuật’ là nghệ thuật. Điều này sẽ kéo tụt mặt bằng giá trị của nhận thức chung, hiểu biết và sự chấp nhận của xã hội, làm thay đổi cả một lĩnh vực mà chúng ta thậm chí không hề hay biết”.

Để mô tả quá trình bình thường hóa đáng lo ngại này, bà Senefe đã đặt hàng một bức tranh minh họa dựa trên ẩn dụ về con ếch trong nồi nước đang nóng dần lên, không nhận ra mối nguy hiểm đang cận kề. Bức tranh này đặt ra một câu hỏi nhức nhối: “Bạn sẽ dùng AI một cách có ý thức và để máy móc phục vụ cho bạn, hay bị AI thống trị và trở thành tay chân cho máy móc?”

“Thử thách lớn nhất của chúng ta trong cuộc đối đầu với AI chính là sự lười biếng trong nhận thức”, bà Senefe kết luận. Bà cho rằng, cũng như sự nghiện ngập và các thói quen độc hại khác, sự phụ thuộc vào AI có thể bén rễ từ từ và len lỏi vào đời sống một cách khó nhận biết nếu giới chuyên môn sáng tạo không duy trì cảnh giác.

Hoàng Thảo dịch từ Publishers Weekly

Đọc bài viết

Cafe sáng