Việc nuôi dưỡng thói quen đọc sách cho trẻ nhỏ là mối quan tâm lớn của nhiều bậc phụ huynh, bởi độ tuổi từ 0 - 6 là giai đoạn vàng các bé bắt đầu phát triển về mặt nhận thức, cảm xúc và ngôn ngữ từ thế giới xung quanh. Chính vì thế, để tạo điều kiện cho bé tiếp xúc với sách từ sớm thì sách thiếu nhi - cụ thể là sách tranh - chính là trợ thủ đắc lực của các bậc phụ huynh.

Với những hình ảnh sống động, màu sắc rực rỡ đi kèm với những câu chuyện đơn giản và dễ hiểu, sách tranh sẽ giúp trẻ nhỏ gieo mầm thói quen đọc sách, nuôi dưỡng sự yêu thích với sách từ nhỏ. Cùng với đó, trẻ sẽ được kích thích trí tưởng tượng bay xa, khả năng tư duy độc lập, học cách phản hồi và nhận biết cảm xúc qua hành vi ứng xử đời thường, đồng thời rèn luyện thêm về ngôn ngữ một cách tự nhiên qua việc lắng nghe và tương tác cùng cha mẹ trong giờ đọc sách. Đặc biệt, việc cùng nhau đọc sách còn mang lại những khoảnh khắc gắn kết đầy ấm áp, giúp cha mẹ thấu hiểu con hơn và tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Vì thế, sách tranh không chỉ là món đồ giải trí đơn thuần mà còn là một phương tiện giáo dục hiệu quả cho trẻ mà phụ huynh nào cũng nên có trên kệ sách nhà mình.

Hiểu được điều đó, Bookish xin được giới thiệu đến phụ huynh một số combo sách tranh đặc sắc, được chia theo từng độ tuổi cụ thể từ 0 đến 6 tuổi, giúp việc lựa chọn sách cho bé trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.

SÁCH TRANH DÀNH CHO BÉ TỪ 0 - 3 TUỔI

Ở độ tuổi từ 0 - 3, dù chưa thể tự tư duy độc lập nhưng đây là giai đoạn đầu đời mà trẻ luôn tò mò và hứng thú về thế giới xung quanh, từ đó thị giác, xúc giác và khả năng nhận diện hình ảnh phát triển mạnh mẽ. Vì vậy, sách tranh đóng vai trò như “chiếc cầu nối” đầu tiên giữa trẻ và thế giới. Những cuốn sách được thiết kế riêng cho các bé ở độ tuổi này thường ít chữ, nhiều hình và có yếu tố tương tác, nhằm giúp bé tạo nền tảng cho tư duy đa chiều, khả năng quan sát và phát triển cảm xúc.

Dưới đây là hai combo sách nổi bật, được nhiều phụ huynh lựa chọn khi bắt đầu cho bé làm quen với sách:

Combo Từ Điển Muôn Loài

Từ Điển Muôn Loài là bộ sách tranh dành cho trẻ sơ sinh và mầm non. Nội dung trong sách mở ra một hành trình kỳ thú, đưa bé khám phá thế giới động vật thông qua các hình ảnh minh họa dễ thương và đầy màu sắc sinh động kèm với những hình dán tương tác gần gũi.

Điểm nổi bật của bộ sách nằm ở sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố học tập và giải trí, mang lại trải nghiệm đọc sách đầy hứng thú cho trẻ. Các hình dán tương tác cho phép bé tự tay dán hình, chọn đúng các con vật theo gợi ý, giúp việc đọc trở thành một trò chơi học tập nhẹ nhàng. Nội dung được trình bày bằng từ ngữ đơn giản, dễ hiểu và có tính lặp lại cao, hỗ trợ bé ghi nhớ hiệu quả và phát triển ngôn ngữ tự nhiên. Không chỉ vậy, thiết kế bắt mắt với những trang màu sắc rực rỡ, hình ảnh sống động sẽ kích thích thị giác và tăng sự chú ý ngay từ những lần đầu tiếp xúc với bộ sách.

Bộ sách nhận được nhiều phản hồi tích cực từ các bậc phụ huynh. Nhiều người chia sẻ rằng sau khi mua sách về, các bé rất hào hứng khám phá hình ảnh ngộ nghĩnh, từ đó thêm yêu thích việc đọc và học hỏi về các loài vật xung quanh. Những nhận xét này cho thấy Từ Điển Muôn Loài không chỉ hấp dẫn về mặt hình ảnh, mà còn tạo ra môi trường tương tác hiệu quả, khuyến khích trẻ làm quen với sách và phát triển kỹ năng nhận biết, vận động.

Combo Tommy Cá Sấu Nhỏ

Tommy Cá Sấu Nhỏ là bộ sách tranh không lời gồm 5 tập, kể về những chuyến phiêu lưu đầy sáng tạo của chú cá sấu nhỏ hiếu động tên Tommy. Tác giả của bộ sách, Eddy Coubeaux, là một họa sĩ chuyên nghiệp người Bỉ, từng xuất bản nhiều tập truyện tranh tại Châu Âu. Với nét vẽ dí dỏm, sinh động và lối kể chuyện mở, Eddy mang đến một thế giới vừa gần gũi vừa đầy bất ngờ cho các độc giả nhí.

Bộ sách không chỉ gây ấn tượng về mặt thẩm mỹ mà còn mang lại nhiều lợi ích nổi bật cho sự phát triển toàn diện của trẻ nhỏ. Nhờ việc không có lời thoại, trẻ được khuyến khích tự kể chuyện theo cách riêng, từ đó phát triển trí tưởng tượng và tư duy hình ảnh một cách linh hoạt. Đồng thời, đây cũng là cơ hội để cha mẹ cùng con tương tác, đặt câu hỏi, tạo nên những giờ kể chuyện thú vị và đầy gắn kết. Những chuyến phiêu lưu của Tommy cũng nhẹ nhàng lồng ghép các giá trị giáo dục mềm như tình bạn, tinh thần khám phá và sự sáng tạo – những bài học quý giá cho trẻ trong giai đoạn phát triển đầu đời.

Nhiều phụ huynh đánh giá cao bộ truyện vì khả năng khơi gợi trí tưởng tượng, phát triển tư duy độc lập và nuôi dưỡng niềm yêu thích kể chuyện cho trẻ. Với những khung truyện màu sắc, sinh động và phần thoại bỏ trống, Tommy Cá Sấu Nhỏ không chỉ là một bộ sách tranh giải trí mà còn là công cụ giáo dục trực quan, vừa học vừa chơi vô cùng bổ ích.

Sách tranh cho bé từ 0-3 tuổi không cần quá nhiều chữ hay có nội dung phức tạp. Điều quan trọng nhất là tạo nên môi trường đọc sách thú vị, gần gũi và mang tính khám phá để nuôi dưỡng tình yêu sách từ những bước đầu tiên. Hai combo sách trên chính là lựa chọn tuyệt vời để mở đầu hành trình ấy cho trẻ nhỏ.

SÁCH TRANH DÀNH CHO BÉ TỪ 3 - 6 TUỔI

Từ 3 đến 6 tuổi là giai đoạn trẻ bắt đầu khám phá thế giới bằng khả năng ngôn ngữ, cảm xúc và tư duy độc lập. Ở độ tuổi này, trẻ không chỉ bị thu hút bởi hình ảnh mà còn bắt đầu quan tâm đến những câu chuyện, nhân vật và bài học ẩn sau mỗi trang sách. Những sách tranh cho bé 3-6 tuổi không chỉ dừng lại ở chức năng giải trí, mà còn trở thành công cụ giáo dục hiệu quả: nuôi dưỡng trí tưởng tượng, dạy trẻ cách nhận biết cảm xúc, giao tiếp và giải quyết các tình huống thường nhật.

Nếu bạn đang tìm kiếm những phương pháp giáo dục cảm xúc cho trẻ hoặc dạy kỹ năng sống, dưới đây là các tựa sách đáng cân nhắc:

Combo Cùng Bé Lớn Khôn – Berry và Dolly

Berry và Dolly là bộ sách thiếu nhi nổi tiếng của Hungary, nằm trong series BOGYÓ ÉS BABÓCA do nữ tác giả Bartos Erika viết lời và minh họa. Bộ truyện đã được chuyển thể thành phim hoạt hình vào năm 2010 và nhanh chóng trở thành người bạn thân thiết với nhiều em nhỏ trên toàn thế giới.

Nội dung xoay quanh những câu chuyện đời thường của đôi bạn thân là cậu bé ốc sên Berry và cô bé bọ rùa Dolly trong những năm tháng mẫu giáo. Những niềm vui, mâu thuẫn nhỏ, sự buồn bã hay sẻ chia đều được tác giả truyền tải qua lăng kính trong trẻo, giản dị và gần gũi với tâm lý trẻ nhỏ. Ngoài ra, bộ sách còn khéo léo đưa vào các chủ đề “khó nói” như sự đố kỵ, sợ hãi, ăn năn hay mất mát, từ đó gửi gắm những bài học nhẹ nhàng về cảm xúc, kỹ năng sống và cách ứng xử với người xung quanh.

Đây là điểm nổi bật của bộ sách Berry và Dolly khi kết hợp hài hòa giữa hình ảnh minh họa tươi sáng cùng với nội dung giáo dục về cảm xúc, phù hợp với lứa tuổi mẫu giáo. Đồng thời, các nhân vật được khắc họa dễ thương, gần gũi, giúp trẻ dễ dàng đồng cảm và hình thành kỹ năng giải quyết vấn đề qua từng tình huống cụ thể. Qua đó, bộ sách cũng góp phần phát triển trí tưởng tượng và trí thông minh cảm xúc (EQ) cho trẻ thông qua trải nghiệm đọc phong phú.

Combo Thỏ Nhí Ham Học Hỏi (song ngữ Việt – Anh)

Tiếp nối thành công từ bộ truyện thiếu nhi Tommy Cá Sấu Nhỏ, họa sĩ Eddy Coubeaux trở lại với loạt truyện mới đầy thú vị và giàu sáng tạo mang tên Thỏ Nhí Ham Học Hỏi. Nhân vật chính Thỏ Nhí là một người bạn mới đáng yêu, luôn háo hức khám phá thế giới xung quanh thông qua những trải nghiệm gần gũi và không kém phần thú vị.

Bộ sách mang đến nhiều lợi ích thiết thực cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Trước hết, sách được trình bày dưới dạng song ngữ Anh - Việt, giúp trẻ bước đầu làm quen với tiếng Anh thông qua những câu chuyện nhẹ nhàng, tạo nền tảng ngoại ngữ từ sớm một cách tự nhiên. Bên cạnh đó, nội dung sách được xây dựng xoay quanh những tình huống đầy tính khám phá như vẽ tranh, làm bánh, bay liệng trên bầu trời, giúp kích thích trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo ở trẻ. Và mỗi câu chuyện đều lồng ghép những bài học ý nghĩa về kỹ năng học hỏi, tinh thần làm việc nhóm và cách vượt qua thử thách, từ đó nuôi dưỡng tinh thần chủ động và khả năng thích ứng trong cuộc sống hàng ngày.

Combo Tủ sách Chồi Non

Tủ Sách Chồi Non là bộ sách thiếu nhi đặc biệt dành cho trẻ trong độ tuổi mầm non, mang đến niềm vui đọc sách và đồng hành cùng tuổi thơ của bé qua những câu chuyện nhẹ nhàng, gần gũi mà giàu tính giáo dục. Sách được chấp bút bởi những tác giả nổi tiếng từng chạm đến trái tim của biết bao em nhỏ, và cả những người lớn đã từng là trẻ con.

Bộ sách là sự kết hợp tinh tế giữa nội dung sâu sắc và hình minh họa sinh động. Với nét vẽ hiện đại, tươi sáng từ các họa sĩ trẻ yêu sách tranh góp phần kích thích trí tưởng tượng, đưa các em bước vào thế giới đầy màu sắc của cảm xúc và khám phá. Không chỉ dừng lại ở những câu chuyện đơn thuần, mỗi trang sách còn khơi gợi lòng biết ơn, tình cảm gia đình và những giá trị nhân văn sâu sắc, đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng cảm xúc và phát triển nhân cách cho trẻ trong giai đoạn đầu đời.

Combo Công Chúa Áo Đen

Công Chúa Áo Đen là bộ truyện tranh đặc biệt dành cho những bé gái yêu thích hình mẫu công chúa hiện đại không chỉ dịu dàng mà còn dũng cảm, năng động và độc lập. Thay vì hình tượng quen thuộc “công chúa chờ được giải cứu”, bộ sách mở ra thế giới của những nàng công chúa biết hành động, tự quyết định vận mệnh và lên tiếng bảo vệ điều đúng đắn.

Bộ truyện ghi điểm nhờ phá vỡ khuôn mẫu truyền thống, mang đến hình ảnh cô công chúa bản lĩnh, độc lập và đầy cá tính. Được sáng tác bởi bộ đôi tác giả Shannon & Dean Hale và minh họa bởi họa sĩ gốc Việt LeUyen Pham – người từng đoạt giải thưởng Newbery Honor, truyện không chỉ hấp dẫn về mặt hình ảnh mà còn sâu sắc trong nội dung. Mỗi tập truyện đều xoay quanh hình mẫu nhân vật nữ truyền cảm hứng được đại diện bởi công chúa Mộc Lan, mang đến thông điệp tích cực về sự tự tin và lòng dũng cảm – những phẩm chất cần thiết cho trẻ trong quá trình hình thành nhân cách và khám phá bản thân.

Đây là lựa chọn lý tưởng cho các bé yêu thích phiêu lưu, hành động, và mong muốn tìm thấy hình mẫu truyền cảm hứng trong chính các nhân vật mình yêu mến.

Combo Trường Học Khủng Long

Nếu bé nhà bạn yêu thích thế giới khủng long và đang chuẩn bị bước vào môi trường học tập đầu tiên, Trường Học Khủng Long chắc chắn sẽ là người bạn đồng hành lý tưởng. Bộ sách tranh vui nhộn gồm 5 tập, xoay quanh những tình huống hài hước, gần gũi tại lớp học của những “học sinh khủng long” đáng yêu. Qua từng câu chuyện, trẻ không chỉ bật cười vì những trò tinh nghịch của các nhân vật mà còn học được cách ứng xử, hợp tác và giải quyết vấn đề trong môi trường tập thể.

Trường Học Khủng Long không chỉ hấp dẫn bởi nét vẽ tươi vui mà còn ghi điểm nhờ những bài học tinh tế được lồng ghép trong từng câu chuyện cụ thể. Chẳng hạn, ở tập truyện "Diplo Ơi, Cậu Là Người Hùng", trẻ được học về lòng dũng cảm và sự tử tế thông qua hình ảnh chú khủng long Diplo dù bị trêu chọc vẫn âm thầm giúp đỡ bạn bè. Hay trong tập "Bạn Thân Là Vậy Đó, Tricé" giúp trẻ nhận diện những cảm xúc mâu thuẫn trong tình bạn và học cách giải quyết khéo léo.

Thông qua từng câu chuyện, bộ sách không chỉ khơi gợi sự thích thú khi đọc mà còn là công cụ hỗ trợ phụ huynh dạy con những kỹ năng ứng xử và cảm xúc đầu đời một cách tự nhiên.

Từ sách tranh giáo dục cảm xúc đến những câu chuyện hài hước, phiêu lưu sáng tạo, mỗi combo sách trên không chỉ đơn thuần giúp bé giải trí mà còn khơi dậy nhiều bài học quý giá về tình bạn, sự sẻ chia và niềm yêu thích học hỏi. Việc lựa chọn sách tranh cho bé từ 3-6 tuổi không chỉ là mua một cuốn truyện – đó là đầu tư cho hành trình phát triển tâm hồn và tư duy của trẻ.

Mỗi giai đoạn phát triển của trẻ đều đi kèm với những nhu cầu, khả năng tiếp nhận và cách học hỏi rất khác nhau. Chính vì vậy, việc lựa chọn sách phù hợp với độ tuổi không chỉ giúp trẻ cảm thấy hứng thú khi đọc, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng trí tuệ, cảm xúc và kỹ năng xã hội ngay từ những năm đầu đời.

Một cuốn sách phù hợp sẽ mở ra cánh cửa của trí tưởng tượng, khơi gợi sự tò mò và dạy trẻ những bài học nhỏ bé nhưng đầy ý nghĩa. Và quan trọng hơn cả, sách không chỉ là “người thầy đầu tiên”, mà còn có thể trở thành “người bạn đồng hành” cùng cha mẹ trong hành trình lớn lên của con.

Gợi ý nhỏ dành cho phụ huynh, hãy dành thời gian đọc sách cùng con mỗi ngày – đặt câu hỏi, gợi mở câu chuyện, để giờ đọc sách không chỉ là hoạt động học tập, mà còn là thời gian gắn bó, sẻ chia đầy yêu thương giữa các thành viên trong gia đình.

Quý Nghĩa

Trong không gian văn hóa Nhật Bản, hiếm có khái niệm nào lại thấm đẫm linh hồn dân tộc như mono no aware – cảm xúc mẫn cảm trước vẻ đẹp mong manh của vạn vật, và sự buồn bã dịu dàng trước sự tàn phai không tránh khỏi. Nhưng điều đáng chú ý là ẩn sau cảm xúc mang tính thẩm mỹ ấy lại là một cái nhìn rất gần với tinh thần Phật giáo – nơi mọi vật đều là vô thường, là khổ, là vô ngã. Tinh thần này không chỉ xuất hiện trong thơ cổ hay nghệ thuật truyền thống, mà còn hiện diện sâu sắc trong những tác phẩm văn học hiện đại – đặc biệt là nơi những nhà văn sống vào thời đại rối loạn như Dazai Osamu, Mori Ōgai hay Higuchi Ichiyō.

Trong bài viết này, Bookish sẽ đi sâu phân tích năm tác phẩm: Thất lạc cõi người, Tà dương, Nữ sinh (Dazai Osamu), Nhạn (Mori Ōgai), và Một mùa thơ dại (Higuchi Ichiyō) – để thấy rõ cách mà mono no aware hòa quyện với tinh thần Phật giáo, trở thành một kiểu thức mỹ học mang chiều sâu triết lý, không phải của sự tuyệt vọng, mà là của cái nhìn tỉnh thức trước lẽ vô thường của đời người.

Mono no aware – từ mỹ học đến minh triết

Trước hết, cần hiểu mono no aware không chỉ là một cảm thức thẩm mỹ, mà còn là một lối nhìn thế giới. Nó xuất phát từ việc ý thức được rằng mọi vật đều sẽ tàn phai, và từ đó khơi lên một cảm xúc buồn dịu, mềm mại, nhưng không hề bi lụy. Đây cũng chính là một biểu hiện văn hóa của tư tưởng vô thường (anicca) trong Phật giáo – rằng mọi hiện tượng đều sinh diệt, không gì trường cửu. Nhưng khác với thái độ tiêu cực hoặc trốn chạy, mono no aware khuyến khích con người chấp nhận, yêu thương, và sống sâu sắc trong khoảnh khắc hiện tại.

Chính vì thế, khi phân tích những nhân vật văn học chìm đắm trong u hoài, cô đơn, hoặc cảm giác tách biệt với thế giới, ta không nên vội gán cho họ một màu sắc bi quan tuyệt đối. Trái lại, trong sự đổ vỡ và tha hóa ấy, vẫn có những khoảnh khắc tỉnh thức, nơi cái đẹp của sự sống lặng lẽ hiện ra, dù chỉ trong một khoảnh khắc phù du.

Dazai Osamu – Trong cái chết là sự thấu hiểu cuộc sống

1. Thất lạc cõi người – Khi “vô thường” trở thành định mệnh

Nhân vật Yozo trong Thất lạc cõi người là hiện thân của một linh hồn lạc lối, sống giữa lo sợ bị phơi bày và khát vọng được yêu thương. Cuộc đời của Yozo như một chuỗi tan rã kéo dài – từ sự giả vờ vui tươi, đến những lần tự tử thất bại, đến cảnh cuối cùng bị tống vào nhà thương điên. Nhưng chính trong sự tan rã ấy, cái nhìn mono no aware hiện ra một cách rõ rệt: sự chấp nhận rằng Yozo không thể “hòa nhập” không phải là một lời phán xét, mà là một cách Dazai cho nhân vật được tồn tại đúng như bản thể mong manh của mình.

Câu văn nổi tiếng: “Bây giờ tôi đã trở thành một con người mất quyền làm người” không chỉ là lời tuyệt vọng, mà còn là một sự tỉnh thức. Yozo – kẻ đã chạm đáy cuộc đời – cuối cùng lại là người thấu hiểu rõ nhất bản chất vô thường, vô ngã của nhân dạng. Anh là kẻ nhìn thấu sự rỗng không trong cấu trúc xã hội, đạo đức, nhân cách. Dazai không tô điểm, không rao giảng, chỉ để nhân vật tồn tại trong đổ vỡ, và chính ở đó mà ý niệm Phật giáo được vang lên như một dư âm lặng lẽ: cái tôi không thực có, và khổ đau là lẽ tự nhiên.

2. Tà dương – Cái đẹp cuối cùng trong tàn phai

Mono no aware trong Tà dương không nằm ở cốt truyện, mà ở giọng văn – một thứ u buồn chảy như ánh chiều tà. Gia đình quý tộc đang tàn lụi dần, mẹ mất, em trai trượt dốc vì chủ nghĩa hư vô, còn Kazuko - người con gái – cố vùng vẫy để tự mình sống. Nhưng trong tất cả, Dazai vẫn dành những khoảnh khắc đầy thi vị: ánh nắng cuối chiều, một bông hoa quỳnh nở lúc đêm khuya, một mảnh thư gửi tình nhân trong hy vọng mong manh.

Những chi tiết ấy – như một đóa hoa nở rộ ngay trước khi tàn – chính là hình ảnh tiêu biểu cho tinh thần mono no aware. Chúng không phủ nhận đau khổ, nhưng cũng không để nó che khuất hoàn toàn cái đẹp của kiếp người. Dazai, trong Tà dương, chạm gần hơn với từ bi và vô thường của Phật giáo: con người yếu đuối, nhưng cũng vì thế mà họ trở nên đáng yêu, đáng thương, và đáng được cứu chuộc.

3. Nữ sinh – Ý thức nữ tính và khoảnh khắc hiện tại

Khác với hai tiểu thuyết trên, Nữ sinh là một dạng nhật ký văn học, ghi lại những cảm xúc vụn vặt, rất nữ tính, của một cô gái tuổi mới lớn. Nhưng chính trong cái vụn vặt ấy lại hiện ra tinh thần mono no aware một cách rõ ràng: mỗi buổi sáng đi học, mỗi lần mưa rơi, mỗi cơn gió nhẹ thổi qua, đều được cô gái ghi lại như một điều thiêng liêng.

Cô gái trong Nữ sinh không hiểu được cuộc đời, không lý giải được bản thân, nhưng cô cảm nhận được cái đẹp trong hiện tại. Những điều cô viết ra không để phân tích, mà để giữ lại khoảnh khắc – một kiểu hành động rất gần với thiền quán (mindfulness). Ở đây, ta thấy tinh thần Phật giáo không còn là lý thuyết, mà là cảm nhận trực tiếp từ chính thân - tâm con người – điều mà Dazai đã diễn đạt một cách tự nhiên, không cần gượng ép.

Mori Ōgai – Cái nhìn tĩnh lặng trước chia lìa

Nhạn – Một cánh chim lặng lẽ giữa kiếp người

Nhạn là truyện ngắn kể về Otama – một phụ nữ trẻ, làm lẽ cho một người đàn ông giàu có, sống trong cô đơn. Nàng đem lòng yêu Okada, một sinh viên nghèo trọ gần nhà, nhưng tình cảm đó lặng lẽ, tuyệt vọng, và rồi lụi tàn khi Okada rời đi. Không có bi kịch ầm ĩ, không có xung đột gay gắt – chỉ là một cái nhìn lặng lẽ về một mối tình không thành.

Tựa đề “Nhạn” – loài chim di cư – là một ẩn dụ hoàn hảo cho tinh thần mono no aware: con chim đến rồi đi, tình cảm đến rồi tàn, tất cả chỉ như cơn gió thoảng. Nhưng điều khiến Nhạn gần với Phật giáo là thái độ của Otama: nàng không oán trách, không níu kéo, mà chấp nhận trong tĩnh lặng. Nàng không được “giải thoát” theo nghĩa tôn giáo, nhưng lại thể hiện một phẩm chất từ bi – biết yêu mà không chiếm hữu, biết đau mà không gây khổ cho ai.

Giọng văn của Mori Ōgai tiết chế đến mức cực độ, gần như thiền định – không để cảm xúc tràn lấp câu chữ. Chính sự tiết chế ấy làm tăng hiệu ứng aware: cảm giác xót xa vì những gì không thể nói ra, không thể giữ lại, chỉ còn ngân vọng như tiếng nhạn bay qua bầu trời vắng.

Higuchi Ichiyō – Cái đẹp của tuổi thơ và sự trượt dốc

Một mùa thơ dại – Trẻ thơ cũng biết buồn

Tác phẩm của Higuchi Ichiyō thường xoay quanh những thiếu nữ nghèo, sống ở rìa xã hội, giữa thời kỳ Minh Trị chuyển giao. Trong Một mùa thơ dại, nhân vật Nobu – một cô bé mới lớn – bắt đầu cảm nhận những rung động đầu đời, những đau khổ mơ hồ, và sự chia lìa mà chính cô cũng chưa hiểu rõ.

Ichiyō không miêu tả những bi kịch lớn, mà dừng lại ở những cảm xúc thoảng qua: một lần bị mẹ trách oan, một lần nhìn bạn thân xa cách, một lần đứng dưới mưa không biết vì sao mình khóc. Những tình tiết ấy nhỏ bé, nhưng lại mang đậm tinh thần mono no aware, vì chúng nắm bắt được sự trượt nhẹ của tâm hồn – từ vô tư đến hoài nghi, từ thơ dại đến tổn thương.

Phật giáo hiện diện nơi đây như một bóng mờ: không phải là giáo lý, mà là sự thức tỉnh về bản chất khổ đau của đời người, bắt đầu từ rất sớm. Nhưng Ichiyō không viết để than vãn – bà viết để giữ lại những khoảnh khắc đó, như thể nếu ta chăm chú nhìn đủ lâu, ta sẽ thấy được cái đẹp dịu dàng trong cả những giây phút buồn nhất.

Khi văn học là thiền quán

Từ những tác phẩm kể trên, ta có thể nhận thấy rằng mono no aware không chỉ là một thái độ thẩm mỹ, mà còn là một lối sống, một cách nhìn thế giới – rất gần với tinh thần Phật giáo. Nó không biện hộ cho sự yếu đuối hay khổ đau, mà chỉ đơn giản nói rằng: đời là vậy – và nếu ta đủ tinh tế, ta có thể thấy được vẻ đẹp ngay cả trong sự mất mát.

Cả Dazai, Mori Ōgai, lẫn Ichiyō đều không giảng đạo, không kêu gọi vượt thoát, mà để nhân vật của họ ở lại trong cõi khổ, và chính trong sự ở lại ấy mà hiện ra vẻ đẹp nhân văn sâu xa. Họ không cho ta con đường giải thoát, nhưng cho ta cái nhìn biết thương – biết xót xa, biết im lặng, biết yêu những gì đang tàn phai.

Và đó chính là lý do vì sao văn học Nhật Bản – dù viết về những điều nhỏ bé, vụn vặt, thậm chí là tuyệt vọng – vẫn khiến người đọc thấy được một niềm an ủi mơ hồ: vì cái khổ đã được thấu hiểu, và cái đẹp vẫn còn trong từng hơi thở cuối cùng.

Hải Đăng

Gửi Sài Gòn những tháng năm tuổi trẻ…

Hiromi Kawakami hẳn là một cái tên chưa mấy quen thuộc với độc giả Việt Nam. Ngoài một truyện ngắn “Chuột chũi” được dịch và giới thiệu trong tuyển tập truyện ngắn Nhật Bản hiện đại “Trăng cười”(*) thì hầu như không còn gì nữa. Nhắc đến văn học Nhật Bản, người ta chỉ nhớ đến Akutagawa Ryunosuke, Kawabata Yasunari, Dazai Osamu, Mishima Yukio và các tác giả hiện đại khác như Murakami Haruki, Murakami Ryu và Yoshimoto Banana… mà thôi. Điều đó thật là đáng tiếc vì Nhật Bản còn rất nhiều các nhà văn xuất sắc, đặc biệt là các nhà văn nữ mà một trong số đó là Hiromi Kawakami.

(*) Tuyển tập truyện ngắn Nhật Bản hiện đại, Nhiều tác giả, Hoàng Long tuyển chọn và dịch, Nxb Văn học và Công ty sách Phương Nam, 2016

Trong các nhà văn nữ Nhật Bản hiện đại, chúng ta thấy cả Banana và Kawakami đều tinh tế dịu dàng và sắc sảo. Và chủ đề chính của hai tác gia này cũng là về tình yêu và nỗi cô đơn. Tuy đôi khi Kawakami lại viết về thân phận con người dưới góc nhìn khác khiến ta liên tưởng đến Kafka.

Như truyện “Chuột chũi” của nàng khiến ta nhớ đến “Hang ổ” của Kafka vậy. Lấy góc nhìn từ một con chuột đi thu lượm những con người vô dụng mất hết sức sống về hang ổ của mình, truyện tràn ngập yếu tố huyễn tưởng để mỉa mai về cuộc sống và bản chất con người. Nếu nói rằng nghệ thuật “dĩ huyễn độ chân” thì truyện ngắn này đã thực hiện được điều này gần như hoàn hảo. Qua góc nhìn của loài chuột chũi, loài người mới kỳ lạ, nhỏ bé, đáng thương, thường mất đi khí lực sống và sẵn sàng tự sát bất cứ lúc nào. Nhà văn nữ Rieko Matsuura đã nhận xét về tác phẩm của Kawakami:“Với Hiromi Kawakami, thế giới thường nhật diễn ra trơn trụi và buồn tẻ, nhưng nó sẵn sàng chuyển hóa tức khắc thành một thế giới khác, nơi mà con người trở thành những con vật, bị ám ảnh bởi sự gia tăng số lượng những kẻ đến sau, chúng ta có thể ví von đó như là một dạng âm bản của ”Alice ở xứ sở diệu kỳ”. Sự huyễn tưởng được đẩy lên tối đa bằng tất cả những yếu tố của cuốn truyện, từ kết cấu cho tới phong cách, từ những phép ẩn dụ cho tới kỹ thuật sử dụng các ký tự. Tất cả đều được lựa chọn một cách tỷ mỷ và tinh tế”. (*)

(*) Rieko Matsuura, Các nhà văn nữ Nhật Bản, một cuộc đảo chiều tinh tế, Dương Thắng dịch.

Tuy ít được độc giả Việt Nam biết đến nhưng Kawakami rất nổi tiếng, không chỉ riêng ở Nhật Bản. Nàng nhận được cả giải thưởng văn học Akutagawa và Tanizaki. Tác phẩm của nàng được dựng thành phim và được dịch ra mười lăm ngôn ngữ trên thế giới.

“Chiếc cặp” là quyển tiểu thuyết đầu tiên của Hiromi được dịch ra Việt ngữ (*). Không như các tác phẩm huyễn tưởng khác của Kawakami, “Chiếc cặp” viết về đời sống thường nhật. Tác phẩm này đạt giải Tanizaki năm 2001.

(*) Hiromi Kawakami, Chiếc cặp, Bảo Khanh dịch, Nxb Phụ nữ, 2019.

Một câu chuyện tình của hai người không còn trẻ

“Chiếc cặp” là chuyện tình giữa hai người trung niên, giữa thầy và trò. Một “Vòng tay học trò” phiên bản nữ. Các chương sách đặt như thơ gợi nhớ đến kiệt tác “Tiếng rền của núi”, “Ngàn cánh hạc” của Kawabata. Những tựa đề của các chương sách như “Thưởng hoa”, “Hái nấm”, “Chớp xuân”, “Trên đảo”, “Bãi bùn và giấc mơ kỳ lạ”…thơ mộng như những bài haiku và còn rất nhiều những bài haiku xen lẫn khiến ta tưởng mình lạc vào một không gian xa xưa nhưng vẫn giữ được tâm tình hiện đại. Sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại luôn là điểm mạnh của người Nhật Bản. “Mặt trăng và những viên pin”. Đó là chương mở đầu tác phẩm. Tsukiko, ba mươi bảy tuổi tình cờ gặp lại người thầy dạy mình môn ngữ văn thời trung học tại một quán rượu quen. Khi được thầy mời về nhà, Tsukiko phát hiện thầy có một sở thích kỳ lạ, sưu tầm những viên pin cũ. Hay đúng hơn là không nỡ vứt đi. Những viên pin còn chút ít năng lượng cuối cùng, lóe lên khi dùng máy thử. “Dấu hiệu bé nhỏ nhất của sự sống”, dù cuối cùng “chúng cũng tê liệt cả thôi”. Cũng như khởi đầu mối tình với Tsukiko là năng lượng sống cuối cùng của Sensei (先生), tức là “tiên sinh”, tên gọi kính trọng dành cho người lớn tuổi hay giáo viên của mình. Như chiếc que diêm một lần thắp sáng trong đêm, nuôi dài thêm chút tin yêu rồi cuối cùng tịch liêu chìm khuất nhưng cũng đủ mang theo chút hành trang kỷ niệm của đoạn đường cuối cùng.

Cả truyện là những cơn say. Ta đều biết là say tình. Nhưng Kawakami không nhắc đến điều đó. Cả Tsukiko là Sensei cũng không bao giờ thừa nhận về tình yêu dành cho nhau đến tận phút cuối cùng. “Tiếng yêu chưa lần nói mà đường yêu chân đã bước vào rồi” (Trúc Phương). Kawakami chỉ viết về những cơn say rượu. Không gian hẹn hò kéo dài từ quán bar này đến quán rượu kia. Dường như hai nhân vật chính lúc nào cũng phảng phất men say. Vì ai cũng biết đây chỉ là những khoảnh khắc ngắn ngủi và có thể luôn là lần cuối cùng. Đối với Sensei mà nói, tâm tình của ông thật giống một câu nhạc của Trúc Phương “Ta bước chậm vào đường yêu, nên hay ưu tư thật nhiều, đôi khi hỏi lòng chuyện lâu dài yêu có vui không, mình cho nhau thời gian trắng đó, buồn hay vui đời xui bất chợt đâu ngờ”. Thời gian xin dành cho em trong cơn say, xin gục ngã dưới lớp rêu ngà huyền hoặc của ái tình. Và qua đó những tinh tế trong văn hóa ẩm thực của người Nhật được khắc họa lên rõ nét. Chúng ta biết rằng nấm Nhật ngon nhất không phải chỉ có matsutake mà còn có nấm iguchi vị khá mặn hay nấm shimeji murasaki có thể nướng ngay tại chỗ và thưởng thức. Tất nhiên rồi, cùng với rượu sake.

Tiểu thuyết, hay nói đơn giản là văn chương, thú vị hơn sách lịch sử. Vì không chỉ miêu tả văn hóa, diễn biến thời cuộc, ta còn hiểu được cả tâm tư của con người thời đại đó. Dù cách xa không và thời gian nhưng những tâm tình có thể đồng điệu một cách đáng kinh ngạc khi chúng ta cùng chung thân phận loay hoay tìm kiếm ảo ảnh trên đường mưa gió hồng trần.

Không phải ngẫu nhiên mà truyện Genji được xem là cẩm nang để hiểu về cuộc sống cung đình thời Heian và Genji, dù là hình mẫu giả tưởng vẫn được tác giả Sakaiya Taichi chọn làm một trong 12 người sáng lập ra nước Nhật(*) như là một chính khách thanh nhã mẫu mực và đầy chất quý tộc thời Heian.

(*) Sakaiya Taichi, Mười hai người lập ra nước Nhật, Đặng Lương Mô dịch, Nxb Chính trị quốc gia, tái bản 2017.

Ái tình hay ảo ảnh hư không?

Trong tác phẩm “Chiếc cặp”, sự biến chuyển tinh tế trong tình yêu của hai con người từng trải qua mưa gió với những cung bậc thăng trầm được gợi tả giữa một không gian đầy hương vị sake, thơ haiku, đi ngắm pháo hoa, hái nấm, thưởng trăng…Nếu chỉ đọc những quyển sách nghiên cứu lịch sử Nhật Bản hiện đại, chúng ta sẽ chẳng bao giờ biết được những sự tủi thân, giận hờn của những phận người nhỏ nhé. Như cơn ghen tuông biến thành hồn ma bóp cổ tình địch của phu nhân Rokujo trong truyện Genji hay cơn ghen đằm thắm dịu dàng của Tsukiko khiến nàng như thể một cô gái mới lớn đầy bướng bỉnh trong “Chiếc cặp”. Những chi tiết đó khiến ta cảm thấy thú vị và đồng cảm. Trong nhân vật nhiều khi phản chiếu chính bản thân chúng ta.

Như những kẻ say lang thang trong một không gian nồng nàn hương vị sake, tình yêu cũng chỉ là một cơn say dài. Tình yêu thì cổ xưa nhưng vẫn luôn mới mẻ và hiện đại. Vì cho dù xã hội phát triển đến đâu, tâm lý và bản chất con người ngàn năm vẫn thế. Do đó, Genji và Tsukiko cũng là những mẫu người tình muôn thuở.

Và hạnh phúc cũng như thể là pháo hoa. Đó là tên gọi của những phút giây ngắn ngủi gần như là một ảo ảnh.

Chiếc cặp của Sensei là vật bất ly thân lúc nào ông cũng mang theo bên mình. Gánh nặng của quá khứ vô hình. Có lần Tsukiko đã hỏi Sensei “cứ như cả thế giới của Sensei được nhét đầy trong đó?”. Sensei đã gật đầu.

Và chiếc cặp đó chứa đựng những gì. Chỉ có sự trống không.

Sự trống không kia như một công án của Thiền Tông. Công án “Vô” hay một kiểu “Vô môn quan” tình ái. Cửa nào cho nàng và cửa nào cho ta? Biết đâu bước vào, chỗ nào đi ra? Có chút gì đáng giá hay cuối cùng nói như nhà văn Uehara trong tác phẩm “Tà dương”: “Con đường tình ái cất công đi lại biến thành một vở hài kịch”?

Khi chúng ta hàng ngày đi qua những nỗi niềm buốt giá, chút ấm áp trong tim mình có lẽ là thứ sưởi ấm duy nhất. Chiếc cặp là hành trang ước mơ, là gánh nặng của tuổi tác và ký ức đồng thời là nhắc nhở của chính mình ngày xưa. Gánh nặng ghê gớm nhất của cuộc đời lại rất vô hình và dường như trống rỗng.

Cái hay của chi tiết công án “chiếc cặp trống không” này là ở chỗ tùy theo trải nghiệm của độc giả với những căn cơ và độ tuổi khác nhau lại cảm nhận sức nặng của sự trống không này một khác. Có thể nhẹ như lông hồng mà cũng có thể nặng như núi Thái Sơn. Buông được thì nhẹ mà chấp quá thì nặng ngàn cân. Tình yêu cũng vốn dĩ là thứ không thể nào cân đo đong đếm được. Nó vừa là quà tặng vừa là  đòn trừng phạt cho những lữ khách mải miết trên nỗi đau đường trần.

Sau khi Sensei qua đời, và chiếc cặp được con trai ông chuyển giao lại cho Tsukiko. Khi đó, nàng mới cảm nhận được sức nặng của sự trống rỗng đó.

Trong suốt cuộc tình, nếu như ta có thể gọi như vậy, hai người chỉ lặng lẽ đi uống cùng nhau, trò chuyện và đi du lịch. Chỉ duy nhất một lần ôm nhau ngủ. Khoảng ba năm sau Sensei qua đời. Tsukiko còn lại một mình. Những tâm hồn hoang vu đó đã trở lại hoang vu.

Như bài thơ của Seihaku Irako mà Sensei có lần dạy cho Tsukiko “Trong nỗi cô đơn tôi trôi dạt lẻ loi trên đường dài, áo choàng tả tơi không ngăn gió lạnh, và đêm nay bầu trời sáng tỏ, càng khiến nỗi lòng đau bội phần hơn”.

Đã từng cô đơn và khi cảm thấy quen thuộc với nỗi cô đơn ấy, tình yêu đến bất ngờ  vuốt ve cho lòng ấm. Khi chưa kịp quen mùi, tình vỗ cánh bay xa. Cô đơn trở lại đau hơn vạn thuở.

Nhưng tình yêu ban cho con người niềm an ủi. Tuy chỉ một thời gian ngắn ngủi, và dấu tình yêu có vẻ như còn xa cách địa đàng nhưng sương khói tình đã hơn một lần dâng kín ngõ hồn hoang.

“Những đêm dài, tôi mở chiếc cặp của Sensei và nhìn vào bên trong, trống rỗng và hụt hẫng. Không có gì vương lại ngoài khoảng không tĩnh lặng muộn phiền”.

Một chiếc cặp di vật. Trống không. Nàng lấp đầy tâm tư và kỷ niệm của mình với Sensei vào đó. Chiếc cặp của tình yêu và hành trang kỷ niệm. Không gì có thể đong đếm và định giá được những nỗi niềm. Do đó, không có gì nhẹ hơn và nặng hơn hư không. Hư không cũng chính là ảo ảnh. Chúng ta đi tìm kiếm những ảo mộng tên gọi ước mơ, tình yêu. Nhưng cô đơn mới là thứ còn lại. Gánh nặng của ký ức đã được chuyển sang cho Tsukiko. Nhưng sống, xét đến cùng tận là việc tự an ủi mình, tự làm mình vui, còn lại ngoại vật tất thảy cứ vẫn sẽ mãi là ảo ảnh hư không.

Khi chúng ta còn lang thang trường mộng… có tên gọi cuộc đời.

Hoàng Long