Book trailer

Biên niên sử về khủng long – Từ tiến hóa tới diệt vong

Published

on

Với lối kể chuyện đầy cuốn hút, “Biên niên sử về khủng long” (Phương Nam Book phát hành) của nhà sinh vật học người Mỹ Steve Brusatte– đã thuật lại sống động lịch sử tiến hóa đáng kinh ngạc của thế giới khủng long.

Qua những nghiên cứu và phát hiện mới về khủng long, chúng ta lại biết thêm nhiều điều bí ẩn về gốc gác, sự phát triển ngoạn mục đến lạ lùng, hay khoảng thời gian loài sinh vật này tuyệt chủng do biến cố địa chất, để rồi cuối cùng là những di tích còn lại cho hậu thế.

Những mẩu hóa thạch kể chuyện quá khứ xa xưa

Trước khi hồi chuông báo tử vang lên, khủng long đã thống trị thế giới suốt hơn 150 triệu năm, trải qua những gian khổ trong quá trình tiến hóa để có được kích thước khổng lồ, khả năng trao đổi chất nhanh chóng… Nhưng rồi chỉ trong tích tắc, bầy đàn hùng mạnh này lại “kết thúc” và “biến mất” khỏi Trái đất, để lại vô số hóa thạch bị chôn vùi được tìm thấy sau này.

Thông qua những câu chuyện trong Biên niên sử về khủng long, tác giả Steve Brusatte – nhà nghiên cứu cổ sinh vật học thuộc thế hệ 8x –  đã đem đến cho độc giả lời giải đáp thỏa đáng về những sự kiện xảy ra khi loài khủng long biến mất, cũng như cách Trái đất tự chữa lành. Công cuộc này bắt đầu từ việc tác giả đi tìm những mẩu hóa thạch. Steve Brusatte cho biết: “Những mẩu hóa thạch có giá trị đặc biệt bởi nhờ nó, ta biết được các loài tuyệt chủng đã tương tác với nhau ra sao; di chuyển, tìm kiếm thức ăn như thế nào; thậm chí là cả nơi cư ngụ và cách thức sinh sản. Vì vậy, tôi đặc biệt quan tâm đến hóa thạch của khủng long và những loài động vật xuất hiện trước đó”.


Ở đoạn mở đầu của Biên niên sử về khủng long, Steve Brusatte đã giải thích cho độc giả hiểu rõ hơn những khái niệm về hóa thạch trong bối cảnh hiện tại, đồng thời anh cũng trình bày những suy tư được gợi mở khi cùng thầy cô và đồng nghiệp khám phá, nghiên cứu về những bộ xương khủng long bị vùi sâu dưới đất.

Đối với một nhà cổ sinh vật học, hóa thạch là bằng chứng không thể thiếu trong việc nghiên cứu khoa học; bởi lẽ, đây là những ghi chép duy nhất về sự sống và tiến hóa của các loài sinh vật đã tuyệt chủng. Các vết hóa thạch có thể là: vết chân, tay, đuôi mà khủng long cùng những động vật khác để lại trên bùn, cát khi săn bắt, kiếm ăn, lẩn trốn, giao phối, tương tác và đi lại mỗi ngày.

Với sự nghiên cứu tỉ mỉ của tác giả Steve Brusatte, độc giả sẽ biết thêm nhiều thông tin về các loài khủng long qua những miêu tả ngắn gọn, dễ hiểu. Những cái tên khủng long đem đến sự tò mò, thú vị cho người đọc có thể kể đến là: Khủng long Edmontosaurus (Khủng long mỏ vịt), Iguanodon (Khủng long răng kỳ nhông), Tyrannosaurus (Khủng long bạo chúa), Velociraptor (Khủng long có cánh)…


Ở những chương đầu tiên, Biên niên sử về khủng long là chuỗi câu chuyện xen kẽ giữa công việc nghiên cứu và ước mơ của Steve Brusatte; thông qua đó, người đọc có thể cảm nhận được tác giả đã xem việc gắn bó với ngành cổ sinh vật học như một lẽ sống. Từ thời thơ ấu, Steve Brusatte đã đam mê tìm hiểu kiến thức về khủng long khi sở hữu bộ sưu tập đá và thần tượng Paul Sereno – một nhà cổ sinh vật học. Và đến tuổi trưởng thành, với những kiến thức  đã được tiếp thu từ thế hệ đi trước, anh lại dấn thân lang bạt khắp mọi miền trên thế giới, đến những nơi như: mỏ đá Ba Lan, các bãi triều ở Scotland trong thời tiết giá lạnh, những tòa lâu đài ở Transylvania, hay các vùng hẻo lánh tại Brazil, hoặc ở Hell Creek (miền Tây Bắc Mỹ)… để đào xương khủng long, làm việc cùng những đồng nghiệp quốc tế và đặt tên cho hơn 15 loài mới, trong đó có khủng long “Pinocchio rex” (Qianzhousaurus) và Zhenyuanlong.

Chuỗi ngày tồi tệ cho hành tinh của loài người khi khủng long biến mất

Trong Biên niên sử về khủng long, có một sự kiện đóng vai trò bản lề cho toàn bộ tác phẩm, đó là thời điểm kỷ Phấn Trắng kết thúc bằng một tiếng nổ dữ dội, đặt dấu chấm hết cho loài khủng long. Khủng long sống trong ba niên đại địa chất gồm kỷ Tam Điệp, kỷ Jura, kỷ Phấn Trắng (thường được gọi chung là Đại Trung Sinh – Mesozoic). Trong đó, hai thời kỳ đầu chính là thời khủng long phát triển rực rỡ nhất, để rồi vào cuối giai đoạn kỷ Phấn Trắng, chúng đã hoàn toàn tuyệt chủng.

Tác giả Steve Brusatte đã thuật lại chi tiết những giả thuyết về nguyên nhân khủng long tuyệt chủng. Trong đó, có một nguyên nhân đáng chú ý là vụ va chạm giữa tiểu hành tinh với Trái đất ngoài khơi Mexico ở cuối kỷ Phấn Trắng cách đây 66 triệu năm. Từ đó, Steve Brusatte đưa ra nhận định rằng:“Sau vụ va chạm của tiểu hành tinh, có lẽ không còn thế lực nào có thể định đoạt được số phận của khủng long… Trước đó, khủng long đã có cơ hội vươn lên sau khi những ngọn núi lửa khủng khiếp cách đây 250 triệu năm gần như quét sạch mọi loài trên Trái đất. Và giờ thời thế đã thay đổi, những con T. rex, Triceratops, những con khủng long cổ dài… đã biến mất. Đế chế khủng long tuy đã kết thúc nhưng chúng vẫn tồn tại mãi mãi”.


Thông qua những cuộc khảo cứu, Biên niên sử về khủng long đã trở thành một bản tường thuật phong phú, sống động với nhiều chi tiết chằng chịt được tô đậm bằng những phát hiện mới từ chính tác giả. Từ các bằng chứng hóa thạch, Steve Brusatte đã vẽ ra một bức tranh toàn diện về sự sống và tiến hóa của các loài khủng long theo trình tự tuyến tính qua từng chương: Khủng long xuất hiện, Khủng long trỗi dậy, Khủng long trở thành một thế lực, Khủng long cất cánh, Khủng long biến mất…

Tác phẩm Biên niên sử về khủng longdễkhiếnngười đọc nhớ đến series Công viên kỷ Jura của đạo diễn Steven Spielberg bởi lối kể chuyện hấp dẫn đến mức một khi đã lật sách, độc giả sẽ không dễ dàng buông xuống vì đã bị cuốn theo những diễn biến mới khi Steve Brusatte tìm ra những mẫu vật như: xương, răng, trứng, tổ, lông… của khủng long. Tác giả kể lại rằng: “Sau khi hoàn thành việc khai quật ở Homer, chúng tôi tiếp tục khảo sát hàng ngàn cây số mét vuông vùng đất khô cằn, đơn điệu bao quanh Ekalala, cố gắng bắt đầu thật sớm để tránh cái nóng kinh hoàng. Chúng tôi đã tìm thấy rất nhiều răng của các loài khủng long ăn thịt nhỏ hơn, gồm cả những con Dromaeosaurid có cánh giống với Velociraptor, cũng như răng của một loài khủng long to cỡ con ngựa có tên Troodon…”

Vì được tiếp cận những ghi chép hoàn chỉnh, người đọc sẽ có cảm giác như được cùng Steve Brusatte trở về quá khứ để tìm hiểu tường tận đủ mọi loại khủng long từng xuất hiện trên Trái đất như: khủng long ăn thịt, khủng long ăn cỏ, hay những loài khủng long lớn nhất, dài nhất và hung bạo nhất. Đồng thời, Biên niên sử về khủng longcũng nêu bật được sự bền bỉ của nhà cổ sinh vật học trẻ người Mỹ khi dành cả thanh xuân cho một hành trình nghiên cứu trường niên về sự tiến hóa đến diệt vong của loài khủng long. Đặc biệt là, anh không ngại gian khó để đến thực địa tại các vùng đất xấu trong lưu vực San Juan (New Mexico, Hoa Kỳ) để theo dấu những con T.rex và Triceratops.

Với hơn 300 trang sách và hàng trăm thông tin lôi cuốn, Biên niên sử về khủng long giúp người đọc khám phá vô vàn điều kỳ diệu về hành tinh của loài người thời tiền sử.

“Có lẽ đã có hàng tỷ con khủng long sinh sống khắp nơi trên thế giới, từ thung lũng Hell Creek đến các hòn đảo ở châu Âu, chúng đã thức dậy vào sáng ngày hôm ấy cách đây 66 triệu năm. Và rồi, chỉ trong tích tắc, theo đúng nghĩa đen, mọi thứ đã kết thúc”.


Thông qua tác phẩm Biên niên sử về khủng long, Steve Brusatte không chỉ tìm kiếm lời giải đáp về sự diệt vong của loài khủng long mà còn đặt ra những câu hỏi đáng suy tư về loài người: “Con người luôn tự tin về vị trí của mình trong thế giới tự nhiên, ngay cả khi những điều chúng ta đang làm khiến hành tinh này thay đổi nhanh chóng. Việc này khiến tôi thấy bất an. Có một ý nghĩ cứ lởn vởn trong tâm trí khi tôi rảo bước trên sa mạc khắc nghiệt ở New Mexico, khi nhìn cảnh hóa thạch của khủng long đột ngột phải nhường chỗ cho hóa thạch của Torrejonia và các loài động vật có vú khác. Đó là câu hỏi liệu những gì đã xảy ra với loài khủng long, có thể xảy ra với loài người chúng ta vào một lúc nào đó hay không?”

Trích đoạn

“Khủng long đã phát triển tốt trong giai đoạn áp cuối của kỷ Phấn Trắng. Sự đa dạng tổng thể của chúng – cả về số lượng loài lẫn sự khác biệt về giải phẫu học – là khá ổn định. Sự đa dạng này không hề giảm dần trong suốt hàng triệu triệu năm và cũng không tăng lên một cách rõ rệt.”

***

“Một ngôi sao chổi hay một tiểu hành tinh – chúng ta chưa thể chắc chắn về điều này – đã va chạm với Trái đất ngay tại khu vực bây giờ là Bán đảo Yucatán của Mexico. Vật thể này có kích thước khoảng 10 kilomet, tương đương với kích thước của núi Everest, di chuyển với tốc độ 108.000 km/h, nhanh hơn một trăm lần so với tốc độ của máy bay phản lực. Khi lao vào hành tinh chúng ta, nó tấn công bằng sức mạnh của hơn 100.000 tỷ tấn thuốc nổ TNT, tương đương với năng lượng tỏa ra từ hàng tỷ quả bom hạt nhân.”

***

“Khi ấy tôi mới 19 tuổi và lần đầu tiên được trải nghiệm công việc đầy chất trinh thám là nhận diện các loài khủng long. Thật ngây ngấy quá đỗi. Tôi đã dành khoảng thời gian còn lại của mùa hè để xem xét kỹ lưỡng từng chiếc xương, đo đạc, chụp ảnh và so sánh xương của các loài khủng long khác.”

***

“Những con khủng long răng cá mập Carcharodontosaurus đã làm tôi mê mẩn. Chúng đã làm những việc mà chính lũ khủng long bạo chúa sẽ làm hàng chục triệu năm sau: Tăng kích thước cơ thể lên mức siêu to, trang bị vũ khí đi săn sắc bén, khủng bố mọi sinh vật bằng vị thế thống trị tuyệt đối trên đỉnh kim tự tháp thức ăn.”

Nhận xét của báo chí thế giới

“Một biên niên sử đưa người đọc vào chuyến khám phá ly kỳ ngược thời gian.”

National Geographic

“Cuốn sách cần-phải-có đối với các ‘fan’ hâm mộ loài bò sát cổ xưa sống trong thế giới đã bị diệt vong.”

 – Kirkus Reviews

“Brusatte đã khéo léo hồi sinh những bộ xương khủng long bằng việc chia sẻ  trải nghiệm cá nhân trong vai trò là một người săn hóa thạch trẻ tuổi cùng những con người mà anh đã gặp trong hành trình đó… Vẻ đẹp của cuốn sách còn nằm ở những câu chuyện về các nhà khoa học từng đào được những bộ xương này.” New York Time Book Review

“Đưa độc giả vào tour tham quan các hóa thạch mới cùng với những khám phá làm sáng tỏ câu chuyện tiến hóa của loài khủng long.” Science

“Cuốn sách sống động này đã giúp hồi sinh loài khủng long cho một thế hệ độc giả mới.” – The Times (London)

Về tác giả

Steve Brusatte – tác giả quyển sách “Biên niên sử về khủng long”

Steve Brusatte, sinh năm 1984, là nhà cổ sinh vật học người Mỹ chuyên theo đuổi và viết về khủng long. Anh lấy bằng Cử nhân tại Đại học Chicago, bằng Thạc sĩ Khoa học qua chương trình Học bổng Marshall tại Đại học Bristol, và cuối cùng lấy bằng Thạc sĩ Triết học và Tiến sĩ tại Đại học Columbia. Anh hiện giảng dạy ngành Cổ sinh vật học có xương sống tại Đại học Edinburgh, Scotland.

Brusatte đã đi khắp nơi trên thế giới, đào lên những bộ xương khủng long, làm việc cùng với nhiều đồng nghiệp quốc tế, đã đặt tên cho hơn 15 loài mới trong đó có khủng long ‘Pinocchio rex’ (Qianzhousaurus) và ‘Zhenyuanlong’. Anh từng viết một số sách cho thiếu nhi và người lớn, đáng chú ý nhất là sách khoa học thường thức Biên niên sử về khủng long (2018), được bình chọn là sách bán chạy nhất theo New York Times (USA), Sunday Times (UK), và Globe and Mail (Canada).

Book trailer

Giải mã hạnh phúc – Thoát khỏi “cạm bẫy” cuộc sống hiện đại bằng trí tuệ cổ đại

Là một trong những tác phẩm được đánh giá cao nhất của giáo sư tâm lý học Jonathan Haidt, Giải Mã Hạnh Phúc không đơn thuần luận bàn về khái niệm “hạnh phúc”. Sách là cuộc đối thoại giữa những chân lý cổ đại và các nghiên cứu khoa học hiện đại, nơi người đọc được mời gọi khám phá lại ý nghĩa đích thực của cuộc sống.

Published

on

Hạnh phúc, dù là mục tiêu phổ quát, lại thường được bàn đến như một khái niệm cảm tính, mơ hồ và thiên về trải nghiệm cá nhân. Trong sách Giải Mã Hạnh Phúc, Jonathan Haidt tiếp cận đề tài này bằng một hướng đi đặc biệt: ông tìm về những chân lý cổ xưa đã được lặp đi lặp lại xuyên thời gian – văn hóa, nhằm chiêm nghiệm và kiểm chứng bằng lăng kính của khoa học hiện đại.

Sách bàn về mười “Ý tưởng tuyệt vời nhất” – những nhận thức, châm ngôn hay triết lý từng xuất hiện từ Ấn Độ đến Hy Lạp cổ đại, từ Đức Phật đến Benjamin Franklin... Với mỗi ý tưởng, Haidt vừa thể hiện sự tôn trọng đối với trí tuệ cổ xưa vừa duy trì tinh thần biện chứng của một nhà khoa học: liệu điều này có còn đúng và phù hợp trong bối cảnh ngày nay?

Cái tôi chia đôi – Người cưỡi voi và Con voi (Rider & Elephant)

Một trong những ẩn dụ trung tâm và giàu sức gợi nhất trong Giải Mã Hạnh Phúc là hình ảnh người cưỡi voi (rider) và con voi (elephant), tượng trưng cho hai phần trong chính mỗi con người. Người cưỡi voi đại diện cho lý trí có ý thức, còn con voi là bản năng – cảm xúc – thói quen vận hành theo cơ chế tự động. Nếu người cưỡi không biết cách nương theo, thấu hiểu và dẫn dắt, con voi sẽ luôn thắng thế.

Ẩn dụ tương tự từng xuất hiện trong Phật giáo, triết học Hy Lạp và học thuyết Freud, được Haidt chuyển hóa thành một phiên bản dễ hiểu, giàu tính trực quan và được chứng thực bằng nghiên cứu tâm lý học hiện đại. Đây không chỉ là một hình ảnh minh họa cho tâm trí, mà là khởi điểm cho một quan niệm hạnh phúc đậm tính liên ngành: Hạnh phúc không đến từ việc áp chế bản thân bằng lý trí, mà từ việc học cách phối hợp giữa phần ý thức và phần vô thức của chính mình.

Bi kịch và nghịch cảnh là chất xúc tác phát triển nội tâm

Haidt mở đầu chương 7: Tác dụng của nghịch cảnh bằng một trích dẫn kinh điển của triết gia Friedrich Nietzsche: “Điều gì không giết chết tôi chỉ khiến tôi mạnh hơn.”

Tác giả không phủ nhận, nhưng soi rọi lại phát biểu dưới ánh sáng của tâm lý học hiện đại và chứng PTSD (rối loạn căng thẳng sau sang chấn), để chỉ ra rằng: nghịch cảnh không tự động giúp ta trưởng thành. Trên thực tế, có những mất mát khiến con người đổ gãy không thể hồi phục, nếu thiếu sự hỗ trợ đúng cách hoặc “quá liều”.

Dù vậy, ông cũng chỉ ra một điều thú vị từng được các nhà tư tưởng cổ đại Đông-Tây và các nhà nghiên cứu tâm lý ngày nay đồng ghi nhận: nghịch cảnh “đủ liều” và đúng lúc, có thể trở thành giai đoạn tái cấu trúc nội tâm, giúp con người nhận diện lại bản thân và làm mới hệ giá trị sống. Haidt xem đó là quá trình tái thiết sau chấn thương, rằng nếu có cơ hội suy tư, kết nối và điều chỉnh, con người có thể bước ra khỏi nỗi đau với một bản ngã bền vững hơn.

Hạnh phúc đến từ điểm giữa hai thái cực

Haidt không cổ vũ lối sống phụ thuộc vào ngoại cảnh, nhưng ông cũng không đồng tình với tuyên ngôn: chỉ cần thay đổi tư duy, cuộc sống sẽ thay đổi. Từ cổ chí kim, nhiều hệ tư tưởng lớn đều cổ vũ con người “tìm hạnh phúc từ nội tâm”. Song, Haidt cho rằng: niềm tin này, nếu tuyệt đối hóa, có thể trở thành áp lực.

Dưới ánh sáng tâm lý học thực nghiệm, Haidt nhấn mạnh: hạnh phúc không chỉ phụ thuộc vào cách ta suy nghĩ, mà còn bị chi phối bởi bối cảnh xã hội, mối quan hệ, hoàn cảnh kinh tế, sức khỏe thể chất… Sau đó, qua hành trình khảo cứu xuyên suốt các “Ý tưởng Tuyệt vời nhất” từ triết học Hy Lạp, đạo Phật, Do Thái giáo, Khổng giáo, huyền học… Haidt đúc kết một suy tư:

“Tôi muốn gợi ý rằng giả thuyết hạnh phúc có thể được mở rộng - lúc này - thành một công thức âm-dương: hạnh phúc đến từ bên trong, và hạnh phúc cũng đến từ bên ngoài.”

Hạnh phúc không phải là cảm giác an lạc thuần túy, cũng không phải là sự sung túc vật chất, mà là sự hài hòa giữa nhu cầu nội tâm và điều kiện xã hội. Không chỉ “đủ đầy”, con người còn cần cảm giác được sống gắn kết, có ý nghĩa và đóng góp cho giá trị lớn lao hơn chính mình.

Đồng thời, từ những phát hiện và bàn luận về sự cân bằng, Haidt cũng khuyến khích độc giả học cách mở rộng tư duy – tâm hồn để trung dung đón nhận những niềm tin cá nhân dẫu có khác biệt, nhưng đều hướng con người đến một lẽ sống tốt đẹp và có ý nghĩa đối với họ.

Giải Mã Hạnh Phúc không phải là một cẩm nang tự lực cổ vũ nghĩ tích cực bằng mọi giá, cũng không phải là một tác phẩm triết học trừu tượng. Đây là một bản giao hưởng giữa trí tuệ cổ đại và khoa học hiện đại, giữa các luồng tư tưởng Đông-Tây có sức ảnh hưởng vĩ đại. Jonathan Haidt viết cuốn sách này như một nhà nghiên cứu, nhưng cũng như một người học trò đang dò đường giữa rừng triết lý sống. Ông dành sách cho những ai hoài nghi nhưng vẫn cởi mở – những người không hài lòng với các lời khuyên sáo rỗng, nhưng vẫn tin vào khả năng làm chủ cuộc đời bằng hiểu biết sâu sắc hơn.

Trích đoạn

“Ai cũng đã nghe qua ‘điều gì không giết được ta sẽ càng khiến ta mạnh mẽ hơn’, nhưng đó là một sự khái quát thái quá và nguy hiểm. Có rất nhiều thứ không giết chết bạn nhưng sẽ gây tổn hại cho bạn cả đời.”

(trích Lời giới thiệu)

“Người cưỡi voi có thể nhìn xa hơn vào tương lai, có thể học hỏi được những thông tin giá trị bằng cách nói chuyện với những người cưỡi voi khác hoặc đọc bản đồ, nhưng người cưỡi voi không thể ra lệnh cho con voi làm điều gì mà nó không muốn.”

(trích Chương Một: Cái tôi chia đôi)

“Hạnh phúc không phải là thứ mà bạn có thể tìm thấy, có được hoặc đạt được một cách trực tiếp. Bạn phải có được các điều kiện phù hợp và sau đó chờ đợi. Một số điều kiện đó nằm trong bạn, chẳng hạn như sự gắn kết thống nhất giữa các phần và cấp độ trong tính cách của bạn. Các điều kiện khác yêu cầu mối quan hệ với những thứ bên ngoài bạn: giống như cây cối cần mặt trời, nước và đất tốt để phát triển, con người cũng cần tình yêu, công việc và sự kết nối với một điều gì đó lớn lao hơn.”

(trích Chương Mười: Hạnh phúc đến từ điểm giữa hai thái cực)

Nhận xét của báo chí

“Một quyển sách hướng dẫn mới mẻ, nghiêm túc và truyền động lực để ta sống mỗi ngày một tốt hơn.” – Tạp chí Library Journal

“Mỗi trang của quyền sách này đều ẩn chứa những viên ngọc quý là những hiểu biết sâu sắc về một cuộc sống tươi đẹp và nơi bạn có thể tìm thấy nó." – William Damon, tác giả The Moral Child

“Bằng bút pháp tài tình, Jonathan Haidt cho chúng ta thấy sự kết nối sâu sắc đang tồn tại giữa những nghiên cứu tâm lý tiên tiến và sự thông thái của những bộ óc xa xưa. Chúng ta hứng khởi khi thấy được tâm lý học hiện đại đã giúp giải đáp cho những câu hỏi căn cơ và dai dẳng nhất của cuộc sống như thế nào.” – Barry Schwartz, Đại học Swarthmore, tác giả quyển The Paradox of Choice: Why More Is Less

Trên nền tảng Goodreads, Giải Mã Hạnh Phúc nhận được đánh giá trung bình 4.03/5 với hơn 43.000 lượt bình chọn từ độc giả toàn cầu.

Về tác giả

Jonathan Haidt là giáo sư dự bị bộ môn tâm lý học tại Đại học Virginia. Hiện ông đang là chuyên gia tâm lý học xã hội, Trường Kinh doanh Stern, Đại học New York. Những nghiên cứu của ông xoay quanh cơ sở cảm xúc của luân lý và những cách thức mà luân lý biến đổi giữa các nền văn hóa, bao gồm nền văn hóa của phe tự do và phe bảo thủ.

Đọc bài viết

Giới thiệu sách

4 bài học rút ra từ Giải Mã Hạnh Phúc – Jonathan Haidt

Thoát khỏi “cạm bẫy” cuộc sống hiện đại bằng trí tuệ cổ đại.

Published

on

Làm sao để có được hạnh phúc? Đây là chủ đề đã gây tranh cãi muôn thuở giữa khoa học và tôn giáo, từ cổ đại đến hiện đại. Mỗi bên đều có lập luận riêng và chúng thường mâu thuẫn lẫn nhau. Trong cuốn sách Giải Mã Hạnh Phúc, Jonathan Haidt, một chuyên gia tâm lý học xã hội và giáo sư người Mỹ, đã đi tìm lời giải cho câu hỏi này. Giải Mã Hạnh Phúc là một cuốn sách thực tiễn gồm 10 bài học, mỗi chương xoay quanh một chủ đề khác nhau từ tình yêu, công việc đến tôn giáo. Trong chương kết, Haidt kết hợp tất cả các bài học lại để đưa ra giả thuyết cuối cùng.

Nhìn chung, đây là một cuốn sách sâu sắc và bổ ích. Giống như soạn giáo trình cho môn tâm lý học, Haidt trình bày tất cả các lập luận của mình và củng cố chúng bằng nghiên cứu và trích dẫn. Dù giả thuyết cuối cùng rất đơn giản, tôi vẫn khuyên bạn nên đọc kỹ từng bài học để hiểu đầy đủ ý nghĩa của nó.

Chấm điểm: 4.75/5

Những ai nên đọc cuốn sách này: Người muốn thấu hiểu tường tận và đạt được hạnh phúc.

Bài học số 1: Không thể theo đuổi hạnh phúc

Như câu nói “dục tốc bất đạt”, càng cố gắng theo đuổi hạnh phúc thì càng khó lòng đạt được nó. Đây là một triết lý quý giá được đúc kết từ trí tuệ cổ xưa, song chủ nghĩa tiêu dùng hiện đại lại đang cố gắng khắc sâu những điều trái ngược vào tâm trí mọi người. Các quảng cáo tràn ngập những thông điệp ngầm rằng bạn có thể mua được hạnh phúc bằng tiền bạc hoặc danh vọng. Có thể việc mua quần áo hàng hiệu và xe hơi sang trọng sẽ khiến bạn vui, nhưng cảm giác đó không kéo dài lâu. Theo nguyên lý thích nghi, mọi người có xu hướng đánh giá quá cao cảm xúc trong tương lai và cảm giác hạnh phúc ban đầu sẽ trở lại mức bình thường sau vài tháng. Nói cách khác, nếu bạn nghĩ mình sẽ hạnh phúc sau khi mua đôi giày thể thao hằng mong muốn thì bạn đã đúng. Nhưng bạn sẽ trở lại mức độ hạnh phúc ban đầu chỉ sau một thời gian ngắn.

Tình yêu cũng giống vậy. Có hai dạng tình cảm: tình yêu say đắm và tình yêu đồng hành. Tình yêu say đắm khiến tim chúng ta lạc nhịp, thường được khắc họa trên phim ảnh và trong nghệ thuật. Tuy nhiên, sau vài tháng, tình yêu say đắm sẽ giảm dần và chuyển hóa thành tình yêu đồng hành, khi nửa kia trở thành bạn thân và gia đình của bạn. Văn hóa đại chúng tôn vinh tình yêu say đắm hơn hẳn tình yêu đồng hành bởi nó kịch tính hơn, nhưng nếu chỉ mải đeo đuổi loại tình cảm đó thì bạn sẽ phải thường xuyên dấn thân vào các mối quan hệ mới và không bao giờ tìm được tình yêu đích thực, bởi đó cũng là một dạng tình yêu đồng hành.

Có hai loại hưởng thụ khác nhau: khoái lạc và hài lòng. Khoái lạc là “những cảm giác hào hứng có các thành phần giác quan rõ ràng và cảm xúc mạnh mẽ”, chẳng hạn như tình yêu say đắm và chủ nghĩa tiêu dùng, trong khi đó sự hài lòng phát sinh từ hoạt động. Cái trước có thể bị nuông chiều, lạm dụng và nhanh chóng phai nhạt, trong khi cái sau tạo ra hạnh phúc bẩm sinh. Chủ nghĩa tiêu dùng khuyến khích mọi người theo đuổi thú vui bằng cách gắn kết cảm xúc với từng món đồ. Cách tốt nhất để thoát khỏi vòng luẩn quẩn không hồi kết này là tập trung vào trải nghiệm thay vì vật chất và thử sức với những hoạt động nằm trong khả năng của bạn. Cái sau sẽ được thảo luận chi tiết trong bài học tiếp theo.

Bài học số 2: Điều gì không giết được ta có thể sẽ khiến ta hạnh phúc hơn

Nghịch cảnh mang lại hạnh phúc, nhưng chỉ với một số người. Tại sao lại như vậy? Nhận thức của chúng ta về nghịch cảnh phần lớn được quyết định bởi phong cách tâm trạng - phản ánh xu hướng hạnh phúc hoặc chán nản. Những người đạt điểm cao về phong cách tâm trạng thường có xu hướng cảm nhận những cảm xúc tiêu cực như buồn bã hay sợ hãi, và ngược lại. Hơn nữa, cấu trúc gen đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành phong cách tâm trạng của chúng ta. Nói cách khác, khuynh hướng tiếp nhận các sự kiện tiêu cực của chúng ta phần lớn được quyết định ngay từ khi sinh ra.

Lý giải ý nghĩa là cách ta diễn giải các sự kiện, và phong cách tâm trạng ảnh hưởng đến quá trình này. Những người dễ trải nghiệm hạnh phúc hơn thường có cái nhìn lạc quan khi gặp nghịch cảnh và nhận ra mặt tích cực đến từ nó. Những người dễ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc tiêu cực sẽ coi nghịch cảnh là rào cản và cố gắng tránh né bằng mọi giá.

Có một số cách để tận dụng nghịch cảnh bất chấp khuynh hướng di truyền của chúng ta. Về phong cách tâm trạng, cách tốt nhất là thay đổi cách ta suy nghĩ. Ở phương Đông, thiền định được sử dụng để tách mình khỏi các tình huống. Ở phương Tây, liệu pháp trị liệu nhận thức hành vi được sử dụng để thiết lập lại não bộ nhằm thay đổi những suy nghĩ tiêu cực. Nuôi dạy con cái là cách tốt nhất để phát triển khả năng lý giải ý nghĩa. Cha mẹ có thể dạy con bằng cách nuôi dưỡng thái độ đúng đắn trước nghịch cảnh và để con tự mình đối mặt với thử thách khi trưởng thành.

Bài học số 3: Đấng Tối Cao

Hầu hết mọi người đều phải làm việc để kiếm sống trong suốt cuộc đời và nhiều người coi đó là một gánh nặng. Trong Giải Mã Hạnh Phúc, Haidt đề xuất ba quan điểm về công việc: một việc làm công ăn lương (phương tiện để kiếm tiền), một nghề nghiệp (phương tiện để thăng tiến và danh tiếng), hoặc một lời kêu gọi (là một phần của điều gì đó cao cả hơn). Những người coi công việc chỉ là một việc làm công ăn lương thường ít hạnh phúc nhất vì họ bị thúc đẩy bởi các yếu tố bên ngoài và không tạo ra sự hài lòng từ những gì mình làm. Những người coi công việc là nghề nghiệp thường coi làm việc như một cách để phát triển bản thân và sẵn sàng làm thêm giờ để đảm bảo thành quả. Những người coi công việc là lời kêu gọi thường hài lòng nhất với cuộc sống. Do đó, một sự nghiệp phù hợp với lời kêu gọi mang lại nhiều hạnh phúc nhất vì người ta vừa được thăng tiến trong sự nghiệp, vừa hoàn thành mục đích và sự thống nhất (coherence) của bản thân.

Ngoài ra, Haidt cũng đề cập đến tính thần thánh. Ông cho rằng hầu hết mọi người đều sống trong một thế giới 2 chiều: chiều ngang của sự gần gũi hoặc yêu thích và chiều dọc của thứ bậc hoặc địa vị. Haidt lập luận rằng tính thần thánh là chiều không gian thứ ba, được thể hiện qua cảm giác thăng hoa của con người, thường được khơi dậy bởi những trải nghiệm tôn giáo tập thể và những cảnh tượng hùng vĩ. Khác với những cảm xúc khác, cảm giác thăng hoa là một cảm giác bình yên và dễ chịu. Nó tạo ra hạnh phúc vì nó kết nối người ta với một điều gì đó vĩ đại hơn chính họ và thúc đẩy họ trở thành một con người tốt đẹp hơn. Tuy nhiên, trong xã hội phương Tây hiện đại, nhiều người cảm thấy cuộc sống của họ không trọn vẹn vì họ bị đối xử như những cá nhân riêng lẻ và thiếu vắng những trải nghiệm thiêng liêng.

Bài học số 4: Hạnh phúc đến từ điểm giữa hai thái cực

Nếu bạn đã đọc ba bài học trước, xin chúc mừng, bạn sẽ nắm được cốt lõi của giả thuyết này. Như đã trình bày trong các bài học trước, có rất nhiều yếu tố liên quan để đạt được hạnh phúc, từ sự gắn kết đến tính thần thánh, từ tình yêu đến nghịch cảnh. Tuy nhiên, theo bài học đầu tiên, chúng ta không thể đạt được hạnh phúc bằng cách liên tục theo đuổi nó. Vì vậy, đây là giả thuyết để giải mã hạnh phúc: Để đạt được hạnh phúc, bạn phải có được các điều kiện phù hợp và sau đó chờ đợi. Một số điều kiện đó nằm trong bạn, chẳng hạn như sự gắn kết thống nhất và mục đích, trong khi một số điều kiện khác nằm bên ngoài, chẳng hạn như tình yêu và công việc.

Lam dịch từ Medium

Đọc bài viết

Book trailer

Rời khỏi Sài Gòn – Hành trình một nhân viên ngân hàng đưa 113 thường dân rời đi vào tháng 4/1975

Trong những ngày tháng Tư nhiều biến động nhất của lịch sử, một nhân viên ngân hàng 27 tuổi đã thực hiện một nhiệm vụ tưởng chừng bất khả thi. Rời khỏi Sài Gòn – cuốn hồi ký chân thực, đầy kịch tích của Ralph White – là minh chứng sống động về sức mạnh của tình người và một quyết định nhân văn vượt lên trên mọi mệnh lệnh.

Published

on

Rời khỏi Sài Gòn, tác phẩm vừa được Phương Nam Book liên kết xuất bản, là một câu chuyện về lòng dũng cảm phi thường nảy sinh từ một con người bình thường, một lát cắt sống động về những ngày cuối cùng của cuộc chiến được kể lại từ góc nhìn của một người trong cuộc. Ralph White không được lệnh phải làm người hùng, nhưng đứng trước lằn ranh sinh tử của những người đồng sự, ông đã chọn làm điều đúng đắn, viết nên một trong những câu chuyện nhân văn và kịch tính nhất về những ngày tháng Tư năm 1975.

Người cứu tinh bất đắc dĩ giữa lòng đô thị rối ren

Khi Ralph White, một nhân viên ngân hàng trẻ tuổi của Chase Manhattan, nhận nhiệm vụ tạm thời chuyển từ chi nhánh Bangkok đến Sài Gòn vào giữa tháng 4 năm 1975, ông chỉ nghĩ đó là một cuộc phiêu lưu ngắn ngày. Nhiệm vụ chính thức của ông có hai phần mâu thuẫn: giữ cho chi nhánh Sài Gòn hoạt động càng lâu càng tốt để thể hiện sự ổn định, đồng thời chuẩn bị sơ tán cho vài nhân viên cấp cao người Việt khi tình hình trở nên không thể cứu vãn. Với tính cách của một thanh niên 27 tuổi đam mê phiêu lưu, thích lái máy bay và mô tô, White không phải là hình mẫu của một chiến lược gia dày dạn kinh nghiệm. Ông chỉ là một quân cờ được cấp trên cử đi, một người có thể hy sinh nếu mọi chuyện không thành.

Thế nhưng, Sài Gòn mà White đối mặt không giống như những gì ông được nghe kể. Ẩn sau vẻ ngoài dường như vẫn bình lặng của thành phố, không khí căng thẳng bao trùm khắp nơi. Đồng thời, những khó khăn từ phía đại sứ quán Mỹ khiến cho mọi kế hoạch sơ tán chính thức gần như bị đóng băng. White nhanh chóng nhận ra sự thật phũ phàng: những lời hứa hẹn từ Tòa Đại sứ chỉ là lời nói suông. Ông và các nhân viên của mình đang đơn độc.

Bước ngoặt quyết định đã đến khi một nữ nhân viên trẻ tuổi hỏi ông trong lúc tuyệt vọng rằng liệu họ có bị bỏ lại để rồi phải đối diện với cái chết hay không. Khoảnh khắc đó đã biến một nhiệm vụ công việc thành một sứ mệnh lương tâm. Không chút do dự, Ralph White hứa rằng ông sẽ không bỏ mọi người ở lại. Lời hứa đó đã ràng buộc số phận của ông với 113 con người, bao gồm toàn bộ nhân viên ngân hàng và gia đình họ. Từ một nhân viên ngân hàng vô danh, ông trở thành người bảo trợ bất đắc dĩ, gánh trên vai sinh mạng của cả một “gia đình” mà ông vừa mới “nhận nuôi”. Cuộc phiêu lưu đã kết thúc, nhường chỗ cho một cuộc chạy đua sinh tử.

Cuộc chạy đua với thời gian và bộ máy hành chính

Khi đã quyết định sẽ đưa tất cả mọi người đi, Ralph White lao vào một cuộc chiến thực sự, không phải với súng đạn, mà với sự thờ ơ của bộ máy hành chính và thời gian đang cạn dần. Trở ngại lớn nhất của ông chính là Tòa Đại sứ Mỹ. Đại sứ Graham Martin đã từ chối tiến hành một cuộc sơ tán quy mô lớn, cho rằng hành động đó sẽ gây hoảng loạn và làm suy sụp tinh thần chiến đấu. Chính sách chính thức chỉ cho phép sơ tán công dân Mỹ và những người Việt có mối quan hệ trực tiếp với người Mỹ. Các nhân viên của Chase Manhattan, vì là người Việt không có mối quan hệ trực tiếp, nên hoàn toàn không đủ điều kiện.

May mắn thay, giữa bộ máy hành chính cứng nhắc ấy, vẫn có những người tốt. White tình cờ khám phá ra một mạng lưới sơ tán bí mật, được vận hành bởi một nhóm nhỏ các nhân viên ngoại giao và quân sự Mỹ quả cảm. Họ hành động âm thầm sau lưng đại sứ, liều lĩnh cả sự nghiệp của mình để làm điều đúng đắn. Những cái tên như Shep Lowman và Kenneth Moorefield đã trở thành tia hy vọng le lói. Bên cạnh đó, nhờ vào sự nhanh nhạy, White đã tự xây dựng một mạng lưới thông tin của riêng mình. Ông kết bạn với Nga, một cô gái điếm 17 tuổi thông minh; nhờ đó, ông nhận được thông tin tình báo quý giá từ người anh trai của cô.

Đỉnh điểm của sự căng thẳng diễn ra tại Trung tâm Kiểm soát Sơ tán (ECC) ở sân bay Tân Sơn Nhất. Sau khi xoay xở để có được những chuyến xe buýt quân sự đưa người của mình vượt qua các trạm kiểm soát, White đối mặt với rào cản cuối cùng: giấy tờ. Không có giấy phép xuất cảnh, không có thị thực, 113 người của ông không thể lên máy bay. Trong khoảnh khắc quyết định, khi đối mặt với một vị phó lãnh sự, White đã đưa ra một câu trả lời táo bạo và đầy tính nhân văn. Khi được hỏi về mối quan hệ với những người này, ông khẳng định: “Họ là gia đình của tôi.” Ông cam kết chịu trách nhiệm tài chính và bảo trợ cho tất cả 113 người. Bằng sự quyết đoán và lòng chân thành không thể lay chuyển, ông đã thuyết phục được vị phó lãnh sự, biến một quy trình hành chính lạnh lùng thành một hành động cứu người. Đó là khoảnh khắc mà 113 nhân viên và người thân của họ chính thức trở thành gia đình của Ralph White.

Di sản của lòng nhân ái và sự quả cảm

Rời khỏi Sài Gòn vượt xa khuôn khổ của một cuốn hồi ký lịch sử thông thường. Sức hấp dẫn của tác phẩm không chỉ nằm ở câu chuyện phi thường mà còn ở giọng văn độc đáo của Ralph White – một giọng văn ngắn gọn, dứt khoát, pha lẫn sự châm biếm và dí dỏm. White không tự tô vẽ mình thành một người hùng hoàn hảo. Ông thẳng thắn kể về những lúc sợ hãi, những quyết định bốc đồng, và cả sự may mắn đến khó tin đã giúp ông thành công. Chính sự tự giễu và khiêm tốn này đã khiến ông trở thành một người kể chuyện đáng tin cậy, gần gũi, giúp độc giả có thể đồng cảm sâu sắc với hành trình của ông.

Cuốn sách còn là một minh chứng mạnh mẽ về di sản của lòng nhân ái và sự kết nối giữa người với người. Ralph White luôn khiêm tốn khi nói về vai trò của mình, ông nhấn mạnh rằng những người hùng thực sự là các nhân viên ngoại giao Mỹ đã liều mình giúp đỡ. Tuy nhiên, tình cảm mà ông dành cho 113 người mà ông đã cứu là không thể phủ nhận: “Tôi không có con cái, và 113 người được tôi bảo trợ vào ngày 24 và 25/4/1975 là gia đình duy nhất mà tôi từng có.” Mối liên kết đó không hề chấm dứt khi máy bay cất cánh. Nhiều người trong số họ đã tiếp tục làm việc cho Chase tại Mỹ và có một cuộc sống mới. Cuộc đời của Nga – cô gái được ông gửi đến sống cùng mẹ mình, tốt nghiệp trung học và đại học rồi trở thành giáo viên – chính là cái kết đẹp cho một câu chuyện đầy bão tố.

Rời khỏi Sài Gòn không chỉ mang đến góc nhìn cận cảnh về một giai đoạn lịch sử đầy biến động, mà còn là câu chuyện truyền cảm hứng về sức mạnh của một cá nhân. Tác phẩm của Ralph White là một lời nhắc nhở rằng lịch sử không chỉ được tạo dựng bởi những trận chiến hay những quyết định chính trị vĩ mô, mà còn được dệt nên từ vô số hành động quả cảm và đầy tình nhân ái của những con người bình thường.

Trích đoạn

“Ở Việt Nam, họ thường đứng trước tên. Hai người phụ nữ họ Nguyễn không có quan hệ họ hàng gì với nhau. Trong lần đến Việt Nam với vai trò là người phụ trách của American Express, tôi biết được rằng khoảng 40% người Việt sử dụng cái họ đó, dòng dõi của triều đại phong kiến cuối cùng. Nó được phát âm với một âm tiết duy nhất. Âm vị ng hiện diện trong tiếng Anh ở cuối các từ như running. Bí quyết để phát âm họ Nguyễn mở đầu bằng âm vị ng là gốc lưỡi chạm nhẹ lên vòm miệng. Hay đọc từ running câm và nâng đầu lưỡi lên trước khi phát âm. Cách đọc cũng tương tự với tên Nga, vốn là một trong những tên nữ phổ biến ở Việt Nam. Người Việt đánh giá cao việc một người Mỹ nỗ lực phát âm đúng tên họ. Họ đã quen với chuyện bị đọc sai tên.”

***

“Đó là một cái kén văn minh giữa bạo lực lan tràn và nỗi đau cộng hưởng từ chiến tranh; một khu rừng văn minh nho nhỏ với những chiếc bàn nằm rải rác giữa những cây chuối, hoa bụi và một vài cây đa non. Đồ ăn tại đó vừa bình dân vừa có phần cao cấp. Trải nghiệm của tôi chủ yếu là bữa sáng, với bánh sừng bò, cà phê Pháp và không gian lịch sử. Quán cà phê sân vườn tại Continental là một góc nhìn thoáng qua về thiên đường đầy cám dỗ mà ký ức không nỡ buông bỏ.”

***

“Tôi không có con cái, và 113 người được tôi bảo trợ vào ngày 24 và 25/4/1975 là gia đình duy nhất mà tôi từng có. Tôi không ngừng suy đoán cuộc sống của họ đã thay đổi như thế nào kể từ khi gặp tôi. Và cuộc sống của tôi đã biến chuyển ra sao kể từ khi gặp họ.”

Nhận xét của báo chí

“Những gì White khiêm tốn gọi là ‘15 phút tỏa sáng’ của mình chính là minh chứng cho lòng nhân đạo sâu sắc của ông… Đúng như những gì ông đã viết ‘Không chỉ là những người tị nạn, nhân viên, cộng sự, họ chính là gia đình tôi.’”

Publisher Weekly

“Một câu chuyện độc đáo, kịch tính về Chiến tranh Việt Nam... White đã thuật lại câu chuyện đầy cảm hứng của mình bằng sự dí dỏm, hào hoa, khiêm nhường và một cảm nhận đầy lôi cuốn về thời gian và địa điểm.”

Kirkus Reviews

“Một câu chuyện nghẹt thở, quá đỗi phi thường đến mức khó tin.”

OprahDaily.com

Về tác giả

Ralph White, một chuyên gia tài chính kiêm tác giả người Mỹ, người được giao nhiệm vụ đóng cửa Chi nhánh Chase tại Sài Gòn trong những ngày cuối cùng của mùa xuân năm 1975. Năm 1981, ông trở lại trụ sở chính của Chase tại New York để đảm nhận vai trò tại Phòng Kế hoạch Chiến lược Quốc tế và giữ chức Phó Chủ tịch tại đây. Sau khi hoàn thành chương trình MBA tại Đại học Columbia, ông tiếp tục phát triển sự nghiệp trong ngành tài chính, đồng thời thành lập Columbia Fiction Foundry, một cộng đồng viết văn dành cho cựu sinh viên Columbia. Hiện ông đang sinh sống tại New York và Litchfield, Connecticut.

Kodaki

Đọc bài viết

Cafe sáng