Radio sách

“Together We Read – Đọc Sách Tháng Ba”: 7 tác phẩm sống xanh hay nhất năm 2024

Published

on

Khi bạn biết rằng cây cũng biết đau, cũng có ký ức, và cây ba mẹ sống cùng con cái, thì bạn không còn có thể chặt chúng và phá vỡ cuộc sống của chúng bằng những cỗ máy to lớn nữa!

Top 7 tác phẩm xứng đáng theo vào tủ sách sống xanh hay nhất năm 2024 do Phương Nam Book phát hành, thôi thúc chúng ta suy ngẫm lại những gì đã được coi là hiển nhiên, khuyến khích chúng ta dùng tri kiến mỗi lần tiếp xúc với thiên nhiên, dùng sự tử tế để đối đãi với cây cối, xây dựng một mối quan hệ mà trong đó, các bên đều có lợi.

Mỗi quyển sách sống xanh là một tác phẩm hay, ngoài việc cung cấp cho người đọc những kiến thức về khía cạnh sinh học của cây, mà còn đánh thức sự đồng cảm của mỗi chúng ta, chưa bao giờ chúng ta thấy bản thân con người và cây cối lại có nhiều điểm tương đồng với nhau như thế.

Khát khao cây cỏ I Michael Pollan

Dưới ngòi bút cô đọng, trang nhã của Michael Pollan, quyển sách Khát khao cây cỏ (Phương Nam Book, NXB Thế Giới) đã trình bày các kiến thức khoa học chuyên sâu và những tham khảo đa ngành sống động. Tất cả đều góp phần soi sáng quan điểm cốt lõi của ông, đó là con người và thiên nhiên luôn với gắn nhau trong sự tiến hóa chung của dòng chảy lịch sử tự nhiên. 


Tác phẩm Khát khao cây cỏ mang tầm nhìn bao quát, nêu bật quá trình đồng tiến hóa của chúng ta đã len lỏi vào thiên nhiên. Bốn ham muốn của con người đó là vị ngọt trong câu chuyện về cây táo, yêu cái đẹp thể hiện qua hoa tulip, ham muốn sự say sưa (thoát tục) ẩn chứa trong cây cần sa, khả năng kiểm soát qua cây khoai tây. Đọc những lời văn của Michael Pollan, bạn sẽ cảm nhận rằng, cây cối không chỉ là giống loài của rừng rậm hoang sơ, nó còn gần gũi, điều khiển xúc cảm của con người. 

Tác giả Michael Pollan. Ảnh: azcentral

Đọc chậm rãi những trang viết của Michael Pollan, bạn tự khắc nhận ra rằng, cây cối cũng có đặc điểm tự chữa lành. Mỗi chiếc lá héo tàn rụng đi thì cũng là lúc một chiếc lá mới tiếp tục đâm chồi. Vòng đời sự sống của cây cối cứ thế tiếp diễn. Để từ đây, chúng ta học được bài học về sự kiên trì, vượt qua khó khăn để tồn tại, phát triển. Và còn nhiều điều để học hỏi từ những người anh em lớn của mình, từ cây cối, rừng rậm, côn trùng, muôn thú và trên hết là từ Đất Mẹ của chúng ta.

Khúc hát của cây I David George Haskell

David George Haskell là giáo sư đại học chuyên ngành sinh vật học và môi trường tại Tennessee, Mỹ. Là một nhà sinh vật học nhưng có tâm hồn nghệ sĩ, ông đã dung hòa hai phẩm tính đó trong những tác phẩm viết về thực vật. Độc giả có thể nhận ra điều này trong tác phẩm Khúc hát của cây – Câu chuyện về sự kết nối tuyệt vời của tự nhiên.

Cây cối không chỉ là giống loài của rừng rậm hoang sơ, nó còn gần gũi với loài người bằng cuộc hóa thân thành những đồ vật thiết yếu. Gỗ từ một thân cây nơi rừng sâu được lấy làm đàn. Bàn tay người nghệ sĩ đã quyện bản đàn của thiên nhiên và tâm hồn của mình để trình tấu những khúc nhạc cho những ai không nghe ra khúc hát của cây. 

Do đó mà David George Haskell kết luận: “Chúng ta không thể đứng ngoài lề bản nhạc cuộc sống. Âm nhạc này làm nên chúng ta, đó là bản chất của chúng ta […]. Đạo đức con người phải là một loại bổn phận, thứ mệnh lệnh khiến cho mọi thứ trở nên cấp bách hơn”. 

Niên lịch miền gió cát I Aldo Leopold

Sách Niên lịch miền gió cát là ghi chép của Aldo Leopold – nhà sinh thái học hoang dã – về các con người tôn trọng thiên nhiên. Sách gồm ba phần. Phần một là quan sát sinh vật thay đổi theo từng tháng tại trang trại ở Wisconsin. Phần hai là ghi chép hành trình khám phá đời sống hoang dã của ông trong 40 năm. Phần cuối là nhận định về việc bảo tồn thiên nhiên.

Thông qua thể văn xuôi đậm chất hóm hỉnh kết hợp yếu tố lịch sử, khoa học, Leopold truyền tải ý nghĩa về mối liên hệ giữa con người với môi trường, hy vọng độc giả yêu, tôn trọng thiên nhiên. Ông đề ra đạo đức môi trường tự nhiên (land ethic): “Một hành động là đúng đắn là khi hướng tới bảo tồn tính toàn vẹn, ổn định của cộng đồng sinh vật”. 

Leopold viết trong Niên lịch miền gió cát rằng: “Con người sẽ có ý thức bảo tồn khi tiếp xúc, hiểu, cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên”. Khi sống gần các sinh, thực vật, mỗi người sẽ hình thành đạo đức – cơ chế tự kiểm duyệt trước khi hành động tổn hại môi trường. Con người cần khám phá, kết nối với tự nhiên để có lòng yêu thương, quan tâm thế giới tạo hóa ban tặng.

Mùa xuân vắng lặng I Rachel Carson

Cuốn sách Mùa xuân vắng lặng của nhà sinh học, tác giả Rachel Carson, là lời cảnh tỉnh cho con người trước hiểm họa ô nhiễm hóa chất và nâng cao nhận thức xã hội về mối nguy hại từ thuốc trừ sâu.

Trong quá trình viết, Rachel Carson liên hệ với nhiều nhà khoa học để làm rõ tác hại của DDT để đưa ra những bằng chứng thuyết phục. Cách DDT thâm nhập vào chuỗi thức ăn và tích tụ trong mỡ động vật, bao gồm cả con người, sẽ gây ra các tổn hại di truyền và bệnh tật như ung thư.

Các loài chim gánh hậu quả nặng nề, đặc biệt là đại bàng đầu trắng, biểu tượng của nước Mỹ, vì thuốc DDT làm vỏ trứng trở nên mỏng hơn. Tựa đề Mùa xuân vắng lặng xuất phát từ những mô tả về viễn cảnh khi mọi loài chim hót trong mùa xuân đều biến mất vì DDT. Đó là một ẩn dụ về cách con người có thể hủy hoại môi trường.

Người trồng rừng I Jean Giono

Người trồng rừng (tác giả Jean Giono), xuất bản năm 1953, là câu chuyện dành cho thiếu nhi song mang sức nặng vượt thời gian. Quyển sách “tiên tri” về tình hình biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng hiện nay cùng lời kêu gọi chưa bao giờ là cũ: hãy chung tay cứu lấy môi trường. Câu chuyện sau đó được dịch ra nhiều thứ tiếng và gây được phong trào tái tạo rừng mạnh mẽ ở khắp nơi.

Chỉ dưới 4.000 chữ, sách kể câu chuyện về những nỗ lực đơn độc của người chăn cừu nhằm tái tạo lại một khu vực hoang vắng ở chân núi Alps trong nửa đầu thế kỷ 20. Câu chuyện của người chăn cừu trải qua hai cuộc chiến tranh thế giới và kéo dài nửa thế kỷ đẫm máu nhất trong lịch sử nhân loại. Mặc cho những hỗn loạn của cuộc chiến, người đàn ông chăn cừu Elzéard Bouffier lặng lẽ gieo trồng hạt giống mỗi ngày trên vùng đất cằn cỗi ở chân núi Alps. Ông âm thầm trồng cây ngày này qua ngày khác mà không mưu cầu được ghi công hay đền đáp. Để rồi nhiều năm sau trở về, vùng đất “chỉ thấy có sa mạc” trở thành một khu rừng với cây cối xum xuê, suối chảy trở lại, đồng cỏ cũng bắt đầu xuất hiện, và quan trọng nhất, người ta bắt đầu thấy được sự sống hiện diện trên mảnh đất.

Jean Giono (1895-1970) được tôn vinh là một trong những nhà văn vĩ đại nhất của văn học Pháp thế kỷ 20. Ông là tác giả của hơn 30 cuốn tiểu thuyết, một số truyện ngắn, tiểu luận, thơ ca, kịch bản phim và kịch. Trong một cuộc phỏng vấn trước khi ông qua đời, ông cho biết : “Quyển sách không mang lại cho tôi một xu nào, và đó là lý do nó hoàn thành sứ mệnh khi tồn tại.”

Jean Giono từ chối nhận tiền bản quyền cho câu chuyện, ông giải thích rằng mục đích của ông khi viết Người trồng rừng là khuyến khích mọi người yêu cây và tạo cảm hứng trồng cây. Trong những năm cuối đời, Giono được vinh danh với giải thưởng văn học Prince Rainier of Monaco năm 1953, trao cho những thành tựu cả đời của ông.

Khu rừng trong chai I Huỳnh Trọng Khang

Khu rừng trong chai kể về hành trình phiêu lưu của An An từ khi nhận được hạt giống lạ. Mang theo giấc mơ về cây đậu thần khổng lồ, An An gieo hạt vào một cái chai thủy tinh. Trong thế giới bao bọc khép kín, hạt giống lặng lẽ nảy mầm, sinh sôi tạo nên cả khu rừng. Thế rồi gần cả thế kỷ trôi qua, khu rừng trong chai dần rơi vào quên lãng, màu xanh của cây cỏ cũng dần mất đi, giờ đây chỉ còn trơ trọi những tòa nhà chọc trời, khói bụi độc hại. Trái đất chìm trong biển nước ngập mặn, liệu con người sẽ tiếp tục tồn tại như thế nào? Và liệu khu rừng năm xưa trong chiếc chai nhỏ bé sẽ xảy ra điều gì kì diệu?

“Khu rừng trong chai” sẽ giúp trẻ nhỏ bảo vệ môi trường. Ảnh: NXB

Dạo bước đến Khu rừng trong chai cùng An An, độc giả không chỉ có thể khám phá vẻ đẹp muôn màu, mà còn là sức sống mãnh liệt của tự nhiên, dù bị giam hãm, lãng quên hay hủy hoại đến thế nào vẫn kiên cường gieo mầm hy vọng cho hành tinh xanh mãi.

Khu rừng trong chai được viết với kết cấu vòng tròn, thể hiện sự quay ngược thời gian về mặt ý niệm mang lại nhiều cảm xúc: trẻ thơ trở thành người lớn; và rồi, người lớn quay về thời thơ trẻ, như được sống lại lần nữa với hạt giống trong tay, quên đi bộn bề, hòa vào thiên nhiên. Bên cạnh việc xây dựng nội dung, nhà văn Huỳnh Trọng Khang và họa sĩ Nguyễn Nhân còn có ý tưởng rất tốt trong việc xây dựng tính điện ảnh cho truyện.

Những thiên thần của người gác rừng I Phương Huyền

Những thiên thần của người gác rừng là câu chuyện thiếu nhi chứa nhiều thông điệp về tình yêu thương, bảo vệ môi trường. Tác phẩm xoay quanh chuyến nghỉ hè nơi miền quê của cô bé Mi cùng các người bạn thú nhồi bông – Mèo Cà Chua và Bọt Biển. Ở lần dạo chơi ở bìa rừng, cả ba lạc bước đến một thế giới cổ tích kỳ lạ, nơi có những thiên thần bảo vệ rừng, rừng kẹo đủ màu, dòng sông si rô dâu, cỏ cây, hoa lá, chim muông đều biết nói và hát rất hay. 

Song chuyến phiêu lưu sau đó đưa nhóm bạn đến một nơi khác lạ: khu rừng chết chóc, dòng sông bẩn thỉu đầy rác, đàn cá không còn cất tiếng hát… Hình ảnh tương phản về khu rừng bí mật kỳ diệu và khu rừng bị ô nhiễm nặng nề trên thực tế khiến các nhân vật dần hiểu ra con người đã tàn phá thiên nhiên thế nào.

Những thiên thần của người gác rừng được tác giả Phương Huyền lấy cảm hứng từ chính con gái của mình, khi cô quan sát con trong sinh hoạt thường nhật, nhìn con trò chuyện với thú bông. Con gái nữ nhà văn trở thành “người bạn đồng sáng tạo” với mẹ. Phương Huyền chia sẻ: “Chúng tôi có những lúc làm việc cùng nhau khi con trong vai trò người biên tập. Tôi đọc, con sửa; tôi kể, con góp ý; tôi bí, con khơi nguồn… Cuốn sách này được hình thành như thế, bằng tất cả tình yêu tôi dành cho con, cho những cô, cậu bé trên cuộc đời”.

Từ ngày 01/03/2024 đến 31/3/2024, tại Nhà Sách Phương Nam sẽ diễn ra hội sách tháng Ba, chủ đề “Together We Read – Đọc Sách Tháng Ba” với nhiều ưu đãi và chương trình hấp dẫn. Cụ thể, những tựa sách Phương Nam Book và NXB Trẻ sẽ được giảm giá từ 10% đến 50% trên toàn hệ thống Nhà Sách Phương Nam và website nhasachphuongnam.com.

“Together We Read – Đọc Sách Tháng Ba”, Nhà Sách Phương Nam ưu đãi cực sốc lên đến 50%

Rất nhiều tựa sách nổi bật và mới ra mắt sẽ được giảm giá từ 10% để bạn đọc tha hồ rinh về nhà nhâm nhi. Đặc biệt, nhiều tựa sách hay của Phương Nam Book và NXB Trẻ với giá ưu đãi từ 10 – 50%. Các bạn tranh thủ cơ hội này để sở hữu những cuốn sách hay mà bạn chờ đợi bấy lâu nay. Những tựa sách hồi ký – bút ký, chân dung nhân vật, biên khảo thú vị tái xuất ở hội sách như: tuyển tập Sài Gòn Chuyện đời của phố (nhà báo Phạm Công Luận), combo sách hay của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, những tựa sách thiếu nhi nổi bật của nhà văn Phương Huyền, sách Sài Gòn – Gia Định – Chợ Lớn: Ký ức rực rỡ (Sách đạt Giải thưởng Sách Quốc gia 2023)…


Các bạn tranh thủ săn sale sớm các tựa sách Phương Nam Book và NXB Trẻ, đồng thời, bạn tham gia chương trình để nhận vô vàn mã giảm giá lên đến 50k, nhận quà ngẫu nhiên khi mua sách và cùng rất rất nhiều chương trình ưu đãi “Together We Read – Đọc Sách Tháng Ba” siêu hấp dẫn: 

  • Đặc biệt mức giảm áp dụng luôn cho tất cả các thể loại hot, bán chạy, sách mới,…
  • Mã giảm giá đến 50k khi mua online tại www.nhasachphuongnam.com
  • Miễn phí vận chuyển cho đơn hàng từ 350k tại nhasachphuongnam.com
  • Vòng quay trúng thưởng các e-voucher 100% khi mua tại hệ thống Nhà sách Phương Nam.
  • Chương trình áp dụng toàn hệ thống Nhà Sách Phương Nam trên toàn quốc.
  • Thời gian diễn ra chương trình: Từ 01.03.2024 – 31.03.2024.

Chuyện người cầm bút

Tác giả gốc Việt Viet Thanh Nguyen nhận thêm giải thưởng văn học

Giải thưởng Thành tựu Văn học Kenyon Review vừa công bố sẽ trao giải năm 2025 cho nhà văn gốc Việt Viet Thanh Nguyen.

Published

on

Trên website chính thức, Kenyon Review công bố Giải thưởng Thành tựu Văn học năm 2025 sẽ trao cho tác giả Viet Thanh Nguyen. Lễ trao giải diễn ra vào ngày 7/11 tại New York.

Giải thưởng này "tôn vinh những văn nghiệp xuất sắc, ghi nhận những cá nhân có tầm ảnh hưởng và quan trọng đã định hình nền văn học Mỹ".

Nhà văn Viet Thanh Nguyen (Nguyễn Việt Thanh) sinh năm 1971 tại Buôn Ma Thuột. Ông đến Mỹ cùng gia đình vào năm 1975 và sinh sống tại Pennsylvania, sau đó chuyển đến California. Hiện ông đang là giáo sư tại Đại học Nam California, đồng thời là học giả, nhà văn, diễn giả... Ông cũng sáng lập và đồng điều hành The Diasporic Vietnamese Artists Network (Mạng lưới nghệ sĩ Việt Nam hải ngoại). Ngoài ra, ông là thành viên Hội đồng giải thưởng Pulitzer và là giám khảo của các giải thưởng văn học quan trọng khác tại Mỹ.

Tiểu thuyết đầu tay The Sympathizer (2015) của ông thắng giải Pulitzer năm 2016 hạng mục tác phẩm hư cấu, đã được HBO chuyển thể thành loạt phim truyền hình ngắn tập… Một số tác phẩm khác của ông là Người tị nạn (2017), The Committed (2021, phần tiếp theo của The Sympathizer). Ông là chủ biên cuốn Kẻ ly hương - tuyển tập gồm tác phẩm của 17 tác giả từ nhiều nước như Mexico, Bosnia, Iran, Afghanistan, Ukraine, Hungary, Chile, Ethiopia, Việt Nam, kể lại câu chuyện nhập cư của mình.

Ông từng nhận học bổng từ Quỹ Guggenheim và MacArthur. Một số sáng tác gần đây nhất của ông là A Man of Two Faces: A Memoir, A History, A Memorial; To Save and to Destroy: Writing as an Other...

Thành lập năm 2002, Giải thưởng Thành tựu Văn học Kenyon Review hướng đến vinh danh những cây bút có sự nghiệp xuất sắc, đã định hình văn học Mỹ bằng tầm nhìn, trí tưởng tượng và phong cách nghệ thuật độc đáo trong sáng tác. Giải được trao hàng năm tại đêm gala gây quỹ tại New York City, với mục đích hỗ trợ học bổng và quỹ nội bộ của Kenyon Review.

Một số tác giả nổi bật từng đoạt giải: năm 2005 Umberto Eco (Lịch sử cái đẹp, Tên của đóa hồng, Số không), năm 2007 Margaret Atwood (Chuyện người tùy nữ), năm 2012 Elie Wiesel (Đêm).

Theo ZNews

Đọc bài viết

Top sách hay

Soi mình trong mắt muôn loài: 4 cuốn sách buộc con người định nghĩa lại mối quan hệ với thế giới tự nhiên

Bạn có biết, một nàng chim di vằn có thể học hỏi cách kén chồng từ “hội chị em”? Một con bạch tuộc có thể đọc vị con người qua làn da chạm? Hay hải ly, loài gặm nhấm nhỏ bé bị săn lùng đến mức gần như tuyệt chủng thực ra lại là kỹ sư thủy lợi vĩ đại, giúp ngăn chặn lũ lụt và cháy rừng? Và khi trật tự của con người va chạm với bản năng sinh tồn của tự nhiên, ai mới thực sự là kẻ phạm luật?

Published

on

Trong một thế giới mà con người thường tự đặt mình ở vị trí trung tâm, khoa học hiện đại đang dần vén màn, hé lộ những điều kinh ngạc về đời sống nội tâm, trí tuệ và cấu trúc xã hội phức tạp của những sinh vật cùng chia sẻ mái nhà Trái Đất. Chúng không chỉ tồn tại một cách thụ động, mà còn biết tư duy, cảm nhận và cùng kiến tạo nên hành tinh này.

Chùm sách khoa học thường thức dưới đây, gồm Chim chóc chưa bao giờ ngốc, Tâm tư của bạch tuộc, Đế chế hải ly  Fuzz - Khi tự nhiên phạm luật, là bốn lăng kính đặc sắc soi chiếu vào thế giới động vật kỳ diệu. Mỗi cuốn sách vừa là lời mời, vừa là lời nhắc nhở để chúng ta học cách chung sống với thiên nhiên một cách khiêm tốn và hài hòa hơn.

Bộ ba chân dung loài: Khi khoa học phá tan định kiến

Động vật là giống loài vô tri, vô cảm ư? Hoàn toàn không. Ba cuốn sách đầu tiên sẽ chứng minh điều ngược lại, mở ra cuộc đối thoại sống động với ba loài vật phi thường, những đại diện xuất chúng của ba vương quốc: không trung, đại dương và đất liền.

Với Chim chóc chưa bao giờ ngốc, tác giả Jennifer Ackerman thực hiện một sứ mệnh đầy tham vọng – “giải oan” cho một giống loài thường bị đánh giá thấp. Cụm từ "não chim" từ lâu đã trở thành một lời miệt thị cho sự ngốc nghếch. Tuy vậy, bằng những nghiên cứu sâu rộng, Ackerman đã khắc họa loài chim như những thiên tài ẩn sau lớp lông vũ: quạ New Caledonia biết chế tạo và sử dụng công cụ phức tạp để kiếm ăn; giẻ cùi bụi miền Tây ghi nhớ chính xác hàng trăm nơi cất trữ thức ăn và biết ưu tiên đào trước những loại sắp hỏng; còn một cặp chim bạn đời có thể song ca hoàn hảo để giữ vững mối gắn kết đôi lứa. Không dừng lại ở việc liệt kê tập tính loài, tác giả còn đào sâu vào cấu trúc thần kinh học, chỉ ra mật độ neuron dày đặc bên trong khối óc nhỏ bé giúp chim xử lý thông tin nhanh chóng và hiệu quả. Đọc xong cuốn sách, bạn sẽ không thể nhìn những sinh vật bay lượn quanh mình như cũ được nữa.

Nếu chim chóc khiến ta phải xét lại định kiến về trí tuệ, thì Tâm tư của bạch tuộc lại mở ra một thế giới sâu thẳm hơn, nơi cảm xúc và ý thức hiện hữu trong một sinh thể xa lạ đến mức tưởng như đến từ hành tinh khác. Với ba trái tim, máu màu xanh và bộ não quấn quanh cổ họng, bạch tuộc là hiện thân của điều kỳ dị trong tự nhiên, nhưng cũng là minh chứng sống động cho khả năng kết nối vượt mọi ranh giới loài. Sy Montgomery bước vào Thủy cung Boston không phải với tư cách nhà nghiên cứu, mà như một người bạn. Những cuộc gặp gỡ giữa bà và bốn cá thể bạch tuộc Athena, Octavia, Kali và Karma là hành trình giàu cảm xúc, nơi cái chạm của xúc tu trở thành thứ ngôn ngữ tinh tế hơn mọi lời nói. Không cố gắng chứng minh rằng bạch tuộc “giống con người”, cuốn sách lựa chọn cách lắng nghe sự khác biệt bằng tất cả sự tôn trọng và cởi mở. Tâm tư của bạch tuộc không đơn thuần là một công trình khoa học, mà còn là lời tự sự đầy rung động của cá nhân tác giả về thiên nhiên, con người và cách chúng ta sống cùng nhau.

Hoàn thiện bộ ba chân dung là Đế chế hải ly, một khúc tráng ca về người hùng thầm lặng của hệ sinh thái. Trong suốt lịch sử tồn tại, con người chưa bao giờ thôi tin rằng mình là kiến trúc sư duy nhất có quyền kiểm soát, can thiệp và định hình mọi cảnh quan. Nhưng nhà báo môi trường Ben Goldfarb sẽ khiến bạn nghĩ lại, cúi mình và thán phục một loài gặm nhấm đang lặng lẽ hàn gắn thiên nhiên tốt hơn bất kỳ ai trong chúng ta. Bằng việc xây đập, hải ly tạo ra ao hồ và những vùng ngập nước trù phú, làm chậm dòng chảy, ngăn chặn lũ lụt và hạn hán, chống xói mòn và cháy rừng, từ đó nuôi dưỡng sự sống cho vô số loài khác. Đế chế hải ly là bản giao hưởng của sinh thái học, khoa học và triết học, nơi lời giải cho khủng hoảng môi trường không phải là kiểm soát nhiều hơn, mà là học cách khiêm tốn hơn và cộng tác với thiên nhiên.

Khi thiên nhiên phản kháng: Ai phạm luật ai?

Sau khi đã say sưa chiêm ngưỡng trí tuệ, tâm tư và quyền năng của các loài, độc giả sẽ được kéo trở lại mặt đất, một cách hài hước và sắc bén với Fuzz - Khi thiên nhiên phạm luật của tác giả Mary Roach. Bằng giọng văn châm biếm đặc trưng, bà đặt ra một câu hỏi oái oăm: Vậy chuyện gì sẽ xảy ra khi những sinh vật thông minh và đáng yêu... đột nhập vào nhà bạn, phá hoại mùa màng, hay thậm chí tấn công con người?

Cuốn sách là một chuyến phiêu lưu vào vùng giao tranh kỳ lạ giữa luật lệ của nhân loại và bản năng của tự nhiên. Roach không ngồi yên trong phòng để viết. Bà xông vào thực địa như một thám tử, điều tra các "vụ án": gấu đen liên tục xâm nhập gia cư bất hợp pháp ở Aspen, báo hoa mai "sát nhân hàng loạt" ở một ngôi làng Ấn Độ, hay đàn chim bị coi là "kẻ phá hoại nông sản". Qua đó, bà phơi bày sự phức tạp và đôi khi nực cười trong nỗ lực của con người nhằm quản lý tự nhiên như…tội phạm. Cuốn sách không kết tội bất kỳ loài nào. Thay vào đó, nó chỉ ra rằng động vật hoang dã thường chỉ phản ứng trong tuyệt vọng, khi môi trường sống của chúng bị con người xâm lấn hay biến đổi. Kết hợp giữa điều tra khoa học, quan sát xã hội và hài hước rất Mỹ, cuốn sách không đưa ra câu trả lời cuối cùng, nhưng gợi mở một chân lý đơn giản: muốn chung sống với tự nhiên, luật lệ không thể chỉ đến từ một phía.

Tái định vị con người trong thế giới tự nhiên

Từ trí tuệ ẩn sau lớp lông vũ đến cảm xúc lan truyền qua làn da bạch tuộc, từ tài năng tái thiết thầm lặng của hải ly đến sự phản kháng bản năng của gấu, báo và chim trời – mỗi loài đều lên tiếng theo cách riêng của mình. Những trang sách tưởng chỉ kể chuyện muôn loài, hóa ra lại là hành trình soi chiếu vào chính tâm trí con người: về vị trí của chúng ta trên Trái Đất, và về tương lai mà ta muốn cùng đi tới, không chỉ với nhau mà với cả những người hàng xóm động vật mà từ nay ta đã học được cách để lắng nghe.

Hoàng Thảo

Đọc bài viết

Chuyện người cầm bút

Cuộc tẩu thoát táo bạo: Hành trình một nhân viên ngân hàng Mỹ giải cứu 113 thường dân Việt Nam

Published

on

Đầu tháng 4 năm 1975, khi toán lính Mỹ cuối cùng rút khỏi Việt Nam, các giám đốc điều hành cấp cao của Ngân hàng Chase Manhattan Bank đã đặt lên vai Ralph White, vốn là một nhân viên cấp dưới làm việc tại chi nhánh Bangkok, một nhiệm vụ đầy thách thức: sơ tán 53 nhân viên người Việt đang làm việc tại chi nhánh Sài Gòn. Và như độc giả có thể thấy ở trang bìa của cuốn sách "Rời khỏi Sài Gòn", ông đã thành công hoàn thành nhiệm vụ ấy. Thế nhưng bấy nhiêu là không đủ để lột tả hết những rào cản to lớn mà ông phải đối mặt, cũng như những giải pháp thông minh, thậm chí gây đứng tim cho người đọc. Trong bài phỏng vấn đăng trên The Christian Science Monitor vào năm 2023, tác giả Ralph White có một số chia sẻ về cuốn sách với phóng viên Erin Douglass, cộng tác viên của Monitor. Nội dung buổi phỏng vấn đã được tác giả gốc biên tập đôi chút để rõ ràng hơn và đảm bảo độ dài phù hợp. 

Nhiệm vụ thành công dường như là nhờ vào những hành động mang tính quyết định của ông, và một trong số đó là dám đứng lên nhận lãnh trách nhiệm với sinh mạng của những con người ấy. Ông có đồng ý với nhận xét này không, và bên cạnh việc đứng lên chịu trách nhiệm, thì còn hành động nào khác mà ông cho là mang tính quyết định đối với thành công này?

Tôi nghĩ là có. Tôi thường nghe người ta nhắc đến “sự kiên trì”, có lẽ đó cũng là một yếu tố góp phần làm nên thành công của chuyến đi. Khi ấy tôi chỉ mới tốt nghiệp trung học được 10 năm, đã vậy còn thiếu chín chắn so với độ tuổi của mình. Lúc ấy tôi đang phiêu bạt, đi đây đi đó khắp Đông Nam Á, rồi bất chợt, bánh răng lịch sử xoay chuyển, khiến tôi ngỡ ngàng. 

Tôi nghĩ rằng những viên chức ngoại giao đứng về phía tôi – ông Shep Lowman, viên chức chính trị tại Đại sứ quán Mỹ [ở Sài Gòn] và ông Ken Moorefield, lúc bấy giờ đang là trợ lý của đại sứ tại Trung tâm Kiểm soát Sơ tán (ECC), hai người họ là những nhân tố không thể thiếu đối với thành công của tôi. Còn cả Đại tá [William] Madison tại Văn phòng Tùy viên Quốc phòng (Defense Attaché Office) nữa. Những con người ấy chính là yếu tố chính tạo nên thành công của hành trình.

Về phần tôi, tôi sẽ dùng từ “bướng”. Khi ai đó cố gắng ngăn tôi làm điều gì đó mà tôi nghĩ tôi có thể làm, thì tôi sẽ tìm cách làm cho bằng được. Bởi vậy tôi cứ ráng xoay xở đủ đường với đại sứ quán và Tùy viên Quốc phòng (Defense Attaché). Một yếu tố khác nữa đơn giản là sự may mắn tuyệt đối. Trong cuốn sách, đã hai lần tôi đề cập đến việc mọi thứ đã có thể diễn ra theo một kịch bản hoàn toàn khác. Ngay từ đầu, nếu họ chọn anh chàng đầu tiên được giao nhiệm vụ này, anh ta rất có thể sẽ chỉ sơ tán được bốn nhân viên [ngân hàng] rồi coi như đó là thành tựu gì lớn lao lắm. Nhưng không, họ đã chọn tôi.

Một trong những điểm nổi bật trong cuốn sách "Rời khỏi Sài Gòn" chính là khả năng quan sát vô cùng sắc sảo của ông. Ông có thể chia sẻ câu chuyện về “đám mây bụi” giăng khắp Sài Gòn không?

Bốn năm trước sự kiện đó, tôi đã làm việc ở Việt Nam với tư cách là một thường dân, tôi làm cho tờ American Express, nhưng lúc ấy tôi sống và làm việc ở Tây Nguyên. Dạo đó, tôi có ghé Sài Gòn một vài lần, và mặc dù nhiều con đường đã được tráng nhựa, nhưng sẽ luôn có một đám mây bụi dày giăng mắc khắp đường phố Sài Gòn. Khi tôi trở lại vào bốn năm sau, tức khoảng 18 tháng sau khi Hiệp định Paris được ký kết và quân đội Mỹ rút khỏi Việt Nam, đám mây bụi đó đã hạ xuống nhiều [chỉ đến độ mắt cá chân]. Trong mắt tôi, hình ảnh đó cũng như một con chó không sủa vậy. Bởi một thứ gì đó đã biến mất khỏi Sài Gòn. Thứ đó tất nhiên, chính sự hiện diện của quân đội Mỹ. 

Ông đã phát triển một mối quan hệ hợp tác thú vị với Nga, một cô gái bán hoa trẻ, có anh trai có liên hệ với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ông thấy ở Nga có điểm gì đặc biệt?

Chúng tôi gặp nhau trong một hoàn cảnh thật bi thảm; tôi cảm thấy rất tiếc cho cô ấy. Tôi có thói quen như vầy: Tôi sẽ trả tiền cho những cô gái bán hoa để họ dạy tiếng cho tôi. Tôi đã làm vậy ở Thái Lan, ở Việt Nam và cả những nơi khác. (Nhưng tôi chưa bao giờ làm kiểu "bóc bánh trả tiền" kia đâu.) Đó là một cách học tiếng khá tiết kiệm. Đó là ý định ban đầu khi tôi tìm đến cô ấy. Rồi tôi bắt đầu nhận ra rằng dưới vẻ ngoài gai góc, Nga lại là một người khá lanh lợi và ngọt ngào.

Ông từng có dịp được ngồi trong chiếc Lincoln Continental bóng bẩy của ông Tùy viên Thương mại đại sứ quán (Embassy’s Commercial Attaché). Và cảm giác mất kết nối với thế giới bên ngoài khi ngồi trong con xe đó, dưới ngòi bút của ông, đã thật sự gợi lên nhiều suy tưởng. Liệu ông có thể chia sẻ thêm với các độc giả về khoảnh khắc ấy không?

Khi đi bộ, anh sẽ chú ý được rất nhiều chi tiết xung quanh. Khi đi xe đạp, anh sẽ bắt đầu bỏ lỡ một vài chi tiết. Rồi, khi đi xe hơi, anh sẽ thôi chú ý những chi tiết, nhưng từ trong xe hơi thì vẫn nhìn rõ được bên ngoài, và anh hoàn toàn có thể hạ kính xe xuống để quan sát. Nhưng nếu chiếc xe hơi anh đang đi là một chiếc xe hầm hố chẳng khác gì xe tăng – bọc thép, được trang bị kính chống đạn, còn được lắp điều hòa – thì chắc chắn, anh chẳng thể ý thức được những gì đang xảy ra ngoài kia đâu. Bởi khi mọi âm thanh xung quanh bị dập tắt, thì những suy nghĩ của anh sẽ hướng vào bên trong nhiều hơn bên ngoài. 

Sau này tôi mới xâu chuỗi mọi chuyện và ngộ ra rằng cái thứ đó [chiếc Continental] có thể là một phần nguyên nhân tại sao phía Mỹ mù tịt về tình hình bấy giờ, lẽ đương nhiên là ông đại sứ mù tịt, bởi ông ta lúc nào cũng ngồi trong chiếc xe đó. Nếu anh được cơm bưng nước rót tận miệng, vườn tược thì có người chăm lo, con cháu thì có người săn sóc, chó thì được dắt đi dạo, thứ gì cũng có người làm cho, còn anh chỉ việc lái chiếc Continental đi đó đây, hằng ngày ở trong những căn phòng hạng sang, thì làm sao mà anh có thể ý thức được về những gì đang xảy ra cơ chứ. Tôi nghĩ chắc cũng có những ông đại sứ sẽ đi lang thang vào văn phòng cấp thấp nhất và hỏi han kiểu: “Hôm nay có vấn đề gì không?” nhưng trong số đó không có [Đại sứ] Martin.

Đã gần 50 năm trôi qua kể từ cuộc sơ tán ấy. Trong số hơn một trăm thường dân Việt Nam mà ông đã giúp đỡ (và đã giúp đỡ ông), ông còn giữ liên lạc với những ai? 

Tính đến khi tôi hoàn thành bản thảo, hình như đầu năm 2020, tôi chưa liên lạc được với bất kỳ [đồng sự] người Việt nào. Tôi đã rất nỗ lực tìm kiếm, nhưng chẳng có kết quả gì. 

Rồi tính bướng của tôi nổi lên! Tôi tìm thấy sáu hội nhóm người Mỹ gốc Việt ở Mỹ. Mỗi hội đều có thư thông báo, và tất cả họ đều đang khao khát có một tin thật ấn tượng để đăng lên. Vì vậy tôi đã nhắn cho họ, nói rằng Ralph White, trước đây làm việc ở Ngân hàng Chase Manhattan Bank chi nhánh Sài Gòn, giờ đang tìm kiếm các đồng nghiệp cũ của mình. Tôi nhận được một cuộc điện thoại từ chủ tịch Hội người Mỹ gốc Việt tại New Jersey, anh Tony Nguyễn. Và anh ấy nói, “Này Ralph, tôi biết anh đã làm được những gì. Cha tôi bị bắt ở Sài Gòn sau mùa thu, sau đó ông ấy phải vào trại cải tạo lao động trên rừng trong suốt 10 năm. Người của anh đã suýt phải chịu cảnh tương tự... nhưng chính anh đã cứu họ. Tôi muốn mời anh đến tham dự Gala Tết Nguyên đán của hội chúng tôi.” 

Vậy nên tôi đã cùng bạn gái đến đó; về cơ bản chỗ đó là một phòng tập thể dục nối liền với một trung tâm sinh hoạt cộng đồng ở Piscataway, New Jersey. Theo như tôi nhớ, chúng tôi là những người da trắng duy nhất ở đó. Một người phụ nữ ngồi cạnh tôi và hỏi: “Anh đang làm gì ở đây? Anh có đi nhầm phòng không đấy?” Tôi chỉ đảo mắt bởi lời tôi sắp nói ra với cô ấy có lẽ sẽ nghe vô cùng ngớ ngẩn. “Tôi đang cố gắng tìm các cựu nhân viên của Ngân hàng Chase Manhattan Bank chi nhánh Sài Gòn.” Rồi cô ấy đáp, “Ồ, tôi biết một người làm ở chỗ Chase Saigon... đó đó, cô ấy là bạn thân tôi!” Thế là tin Ralph White xuất hiện cứ càng truyền càng xa, vì vậy tôi đã nhận được nhiều cuộc gọi từ Orlando và Houston và San Francisco ... tất cả đều đến từ những người khi xưa tôi từng quen biết. 

Ông có muốn chia sẻ gì thêm không?

Có một điều tôi không nhắc đến trong sách, và cả [Ken Moorefield] cũng chưa biết, đó là tôi đã đề cử ông ấy nhận Huân chương Tự do của Tổng thống. Đó là để tôn vinh sự dũng cảm của ông ấy với tư cách là người đứng đầu Trung tâm Kiểm soát Sơ tán, khi dám đưa 113 người của tôi – và tôi nghĩ là cả vài ngàn người xuất cảnh trái phép khác nữa – rời khỏi Sài Gòn. Sau này ông ấy lại tiếp tục làm đại sứ ở châu Phi. 

Kể từ sau khoảnh khắc ấy, ông đã ghé lại thăm Việt Nam lần nào chưa?

Tôi đang có kế hoạch về thăm Việt Nam. Cuối năm nay, tôi sẽ chọn một khoảng giữa mùa mưa và mùa nóng, để xem liệu tôi có thể lang bạt và ghé lại những chốn cũ không.

Thục Uyên dịch từ CSMonitor

Sách Rời Khỏi Sài Gòn là câu chuyện có thật và đầy cảm xúc của Ralph White – một nhân viên ngân hàng Mỹ đã liều mình vượt quyền để giải cứu 113 nhân viên và gia đình người Việt trong những ngày cuối cùng của Sài Gòn tháng 4/1975. Với giọng kể chân thành, hài hước và đầy nhân văn, cuốn sách là minh chứng cho lòng dũng cảm và tình người giữa thời khắc hỗn loạn của lịch sử.

Đọc bài viết

Cafe sáng