Phía sau trang sách

Harry Potter, cái chết và chủ đề văn học sâu sắc đáng ngạc nhiên

Chúng ta có xu hướng nghĩ về “Harry Potter” như một niềm vui được thoát ly khỏi thực tại, nhưng bộ truyện của J.K. Rowling cũng đồng thời tạo dựng nên một chủ đề vô cùng sâu sắc.

Published

on

HARRY POTTER AND THE SURPRISINGLY POIGNANT LITERARY THEME
J. Andrew Deman

Harry Potter là hiện tượng văn học của thế kỷ trước, và trong khi xã hội chúng ta không gặp khó khăn gì trong việc tôn vinh tác phẩm của J.K. Rowling, cộng đồng văn học lại có phần chậm rãi hơn trong việc thấu hiểu chính xác thông điệp của bộ truyện. Chúng ta có xu hướng nghĩ về Harry Potter như một niềm vui được thoát ly khỏi thực tại để đến với một thế giới mới lạ, nhưng Rowling cũng tài tình xây dựng một chủ đề sâu sắc, có nhiều điểm chung với vở bi kịch Vua Lear. Chủ đề này nằm ở cốt lõi của thế giới phù thủy, phản ánh trực tiếp thực tại phổ quát của loài người: Cuộc đấu tranh để chấp nhận thực tế rằng ai rồi cũng sẽ chết.

Dĩ nhiên, cái chết là một tác động vô cùng lớn lao trong Harry Potter. Cái chết khởi nguồn xung đột cốt lõi của bộ truyện; cái chết leo thang trong mỗi trang sách; cái chết tạo ra vũ khí để Harry có thể đánh bại Voldemort; và cái chết giải quyết cuộc xung đột cuối cùng khi cái chết của Voldemort chính là kết thúc của cuộc chiến. Cái chết tái diễn trong suốt bộ truyện, nhưng sự tái diễn vốn không đủ để tạo thành một chủ đề. Nhà lý luận văn học Roger Fowler diễn giải: “Một chủ đề luôn luôn là một vấn đề, nhưng một vấn đề không phải lúc nào cũng là một chủ đề. Một chủ đề không thường được coi là nguồn cơn của một tác phẩm nghệ thuật, mà là một nhánh vấn đề được gián tiếp thể hiện thông qua sự tái diễn của một số sự kiện, hình ảnh hoặc biểu tượng. Chúng ta nắm bắt chủ đề bằng cách suy luận – đó là sự phân tích những hình tượng và biểu tượng, chứ không phải định lượng chúng.”

Do đó, một chủ đề là một quan điểm dễ nắm bắt xuất hiện từ mô thức của sự tái diễn – một sự khẳng định, nếu bạn cho là vậy, mà chúng ta nhận thức được thông qua sự lặp lại tăng tiến và những biểu tượng liên quan.

Vậy, tất cả những cái chết này đóng vai trò gì trong bộ truyện Harry Potter?

Cái chết trong Potter

Trong cuộc phiêu lưu đầu tiên của mình, Harry bị cám dỗ bởi “Hòn đá Phù thuỷ” huyền thoại. Kết thúc phần truyện này, lý do duy nhất khiến Harry lấy được viên đá từ Tấm Gương Ảo Ảnh là vì cậu không muốn sử dụng nó. Nhờ đó, cậu lập tức thiết lập vị thế đối lập với Voldemort, kẻ tuyệt vọng tìm kiếm hòn đá để đạt được thứ mà nhân mã Firenze miêu tả là “sống dở – một kiếp sống bị nguyền rủa”.

Khi nghe điều này, Harry thắc mắc: “Nhưng ai lại tuyệt vọng dữ vậy? Nếu bị nguyền rủa suốt đời thì thà chết phứt còn hơn,” từ đó ta thấy được quan điểm cá nhân của Harry về sự lựa chọn của Voldemort. Chính thầy Dumbledore cũng đã củng cố quan điểm của Harry ở đoạn cuối phần truyện, bằng cách nói với Harry rằng “nói cho cùng thì đối với một đầu óc tổ chức tốt, cái chết cũng giống như một cuộc phiêu lưu vĩ đại khác.” Nếu chúng ta ghép những chi tiết này lại với nhau, chủ đề cái chết mà Rowling sử dụng hoàn toàn được trình bày trong cuốn sách đầu tiên.

Ảnh: Jim Kay | Bloomsbury

Khi bộ sách tiếp tục, chính cái chết đã định hình sự phát triển nhân cách của Harry. Cái chết của Cedric tác động mạnh mẽ đến tâm lý Harry, cái chết của chú Sirius cho Harry thấy cái giá phải trả vì những sai lầm của mình và mức độ mà cái chết có thể thay đổi tương lai cậu. Dĩ nhiên, cái chết của cụ Dumbledore khiến Harry trở nên mất phương hướng và dễ bị tổn thương, buộc cậu phải trưởng thành để đối diện với một trách nhiệm cá nhân cao cả. Và đến tập truyện cuối cùng, cái chết của Harry tượng trưng cho nguồn sức mạnh lớn lao mà cậu được ban cho để vào khoảnh khắc cuối cùng đánh bại Voldemort, kẻ có điểm yếu được tạo ra từ chính những trường sinh linh giá, ma thuật đen tối được sử dụng để bảo vệ hắn và phải trả giá bằng những linh hồn sống.

Khi Harry bước đến cái chết của mình, Rowling viết: “Mỗi giây nó thở, mùi cỏ, làn không khí mát lạnh vuốt ve khuôn mặt nó, sao mà quý giá.” Trong khoảnh khắc này, khi Harry chấp nhận cái chết, cuộc sống bỗng chốc trở nên ngọt ngào, thậm chí là đẹp đẽ – một sự tương phản sắc nét với kiếp sống bị nguyền rủa mà Voldemort không thể thoát khỏi. Sự tương phản này một lần nữa là điểm mấu chốt của chủ đề cái chết mà Rowling khai thác. Voldemort là dấu hiệu của cái chết, hắn gieo rắc cái chết đến bất cứ nơi nào hắn đi qua, quân đội của hắn là những “Tử thần Thực Tử”, và một số khía cạnh trong hình tượng của hắn khiến người ta liên tưởng đến huyền thoại về Tử Thần.

Thật dễ dàng khi kết luận rằng Harry chỉ đơn giản là “chiến đấu với cái chết” trong loạt truyện, nhưng phải nói rằng vai trò đó thực sự được dành riêng cho chính Voldemort, cái tên dịch từ tiếng Pháp nghĩa là “cuộc trốn chạy khỏi cái chết” chứ không phải bản thân cái chết. Toàn bộ loạt truyện kể về một nhân vật phản diện vật lộn để phủ nhận cái chết, tương thích với một nhân vật chính diện đang trưởng thành để chấp nhận cái chết. Nếu điều này nghe có vẻ bi quan, Severus Snape sẽ đồng ý với bạn khi than thở rằng cụ Dumbledore “đã nuôi nó như nuôi heo chờ ngày mổ thịt.”

Ảnh: Jim Kay | Bloomsbury

Bất chấp sự phản đối trên, bản thân thầy Snape sẵn sàng chết vì lý do chính nghĩa, giống như James và Lilly, giống như Sirius, giống như Dumbledore và giống như tất cả những người đã bỏ mạng trong trận chiến Hogwarts. Ngay cả con cú tội nghiệp của Harry, Hedwig, cũng chọn cái chết để bảo vệ thứ mà nó yêu thương.

Khi được coi là một mô thức, chủ nghĩa anh hùng trong Harry Potter có nghĩa là chấp nhận cái chết. Ngược lại, việc chiến đấu chống lại cái chết tương tự như việc dùng cơn thịnh nộ để chống lại cuồng phong của Vua Lear, giống như Voldemort, bị giáng xuống thành một sự tồn tại bị nguyền rủa.

Một tiền lệ danh giá

Ý niệm về cái chết trong dòng văn học giả tưởng có vẻ khác thường đối với một thể loại văn học thường có mối liên hệ với chủ nghĩa thoát ly. Tuy nhiên, thực tế đi ngược lại, và chủ đề của Rowling rất thường gặp trong thể loại này. Chẳng hạn, J.R.R. Tolkien đã từng viết bài tiểu luận “Bàn về những câu chuyện thần tiên”, trong đó ông mô tả vai trò nổi bật của cái chết trong thể loại giả tưởng. Tolkien viết:

“Có rất ít bài học được truyền tải rõ ràng trong [dòng văn học giả tưởng] bằng gánh nặng của sự bất tử, hay nói chính xác hơn là cuộc đời vô tận, nơi mà những thứ chóng tàn rồi sẽ biến mất. Những câu chuyện cổ tích đặc biệt có xu hướng truyền tải những điều như vậy, từ ngày xưa và vẫn còn cho đến ngày nay.”

Đối với Tolkien, tiểu thuyết kì ảo là một thể loại thường xuyên bàn luận về chủ đề chết chóc, đồng thời cung cấp cho chúng ta “sự an ủi” nỗi sợ của ta với cái chết. Ông nói đến ví dụ của chính mình, tiên tộc của Trung Địa (Middle Earth), để cho thấy cách ông miêu tả sự bất tử là không ai mong muốn.

Tiên tộc trong tiểu thuyết của Tolkien không bao giờ phải chết – và kết quả là cuộc sống của họ rất khốn khổ. Mặc dù ít ác độc hơn Voldemort, nhưng bản chất sự tồn tại bất tử của họ thực sự khá giống với nhân vật phản diện của Rowling –  một sự tồn tại bị nguyền rủa.

Chuyện kể về ba anh em

Sự tóm lược cô đọng nhất của chủ đề cái chết trong Harry Potter là việc lồng truyện trong truyện, Chuyện kể về ba anh em, được kể trong phần truyện Harry Potter cuối cùng. Ba anh em phải đối mặt với Thần Chết và phản ứng theo ba cách khác nhau. Và chỉ có người em út, người chấp nhận cái chết mới thoát khỏi kết cục tàn bạo và nhục nhã. “Và lúc đó người em út chào đón Thần Chết như một người bạn cũ, vui vẻ cùng Thần ra đi, và cả hai rời khỏi thế gian như hai kẻ đồng đẳng ngang tài.”

Vậy là việc “cậu bé vẫn sống” đồng thời là “cậu bé đã chết” không phải một nghịch lí. Thật vậy, lập luận của Rowling rằng chỉ khi ta chấp nhận rằng sự tồn tại của mình vốn là một làn gió thoảng qua, chúng ta mới có thể thực sự sống một cuộc sống có ý nghĩa và mục đích.

Chạy trốn khỏi cái chết là từ bỏ tất cả những thứ làm cho cuộc sống trở nên đáng sống. Đây không chỉ là một thông điệp nhỏ được cài cắm thật thông minh trong câu chuyện về cậu bé phù thuỷ – mà sự cộng hưởng từ chủ đề này tới tất cả mọi người trên thực tế có thể là một phần rất lớn của bộ tiểu thuyết nổi tiếng toàn thế giới. Harry Potter, bạn thấy đấy, có một cái gì đó để nói.

Hết.

Chan Trang dịch.

Bài viết gốc được thực hiện bởi J. Andrew Deman, đăng tại The Conversation.

Click to comment

Viết bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

Phía sau trang sách

Nắng Tháng Tám: Màn trình diễn ấn tượng của William Faulkner

Published

on

By

Nắng tháng Tám diễn ra ở vùng Nam Mỹ vào những năm 1930 và trung tâm câu chuyện xoay quanh vụ án mưu sát một người phụ nữ tên Joanna Burden, người địa chủ bị hầu hết những người dân trong vùng khinh ghét vì quá khứ gia đình. Thông qua quá trình kể câu chuyện này, bí mật của những nhân vật khác cũng dần được tiết lộ. Truyện được viết với thời gian phi tuyến tính, gợi nhớ đến lối kể truyện truyền miệng, đường dây câu chuyện thường xuyên bị ngắt giữa chừng và những nhân vật khác thay phiên nhau tiếp nối mạch truyện. Các nhân vật đều là những con người bị gạt ra khỏi xã hội. Vì vậy, câu chuyện là cái nhìn về xã hội từ ngoài rìa của những con người không còn thuộc về nó nữa.

Tiểu thuyết chia làm ba đường dây câu chuyện riêng biệt, cuối cùng tất cả đều liên kết nhau bằng kết thúc bùng nổ với bạo lực. Một phong cách rất Faulkner. Nhưng khác với những tiểu thuyết khác viết theo phong cách này ở chỗ: cuối cùng nhân vật chính trong mỗi câu chuyện thường gặp nhau thì Faulkner lại không bao giờ tạo ra một cảnh chung có cả Christmas và Lena – hai trong số ba nhân vật chính. Mặc dù dường như họ được kết nối với nhau một cách vô hình: có thể Chirstmas vừa là hóa thân ẩn dụ cho người cha của đứa trẻ trong bụng Lena, đồng thời lại chính là đứa trẻ đó. Đứa trẻ là câu trả lời của Faulkner cho định mệnh tàn bạo không thể tránh khỏi đã nguyền rủa vùng đất phía Nam ấy. Chẳng có lối thoát nào cho những tổn thương quá khứ ngoài việc tự tạo nên những mầm hi vọng mới. Và Faulkner để cho chúng ta tìm ra điều ấy ở đứa trẻ của Lena.

Ở Nắng tháng Tám, Faulkner đã cho thấy một thế giới có chuẩn mực xã hội quá khắt khe, thiếu linh động, bảo thủ và con người phải chịu đựng bằng cách vờ như khuất phục khối bêtông hiện thực của ngoại giới, của những sự việc dường như chẳng liên quan đến họ. Đó là một thế giới chẳng có gì thích ứng với nhau, chẳng có điều gì kết nối, và Faulkner cũng không cố gắng tìm ra sự kết nối. Ông chỉ trộn lẫn chúng vào nhau trong hệ thống câu chuyện của mình để chúng ta cảm nhận những nghịch lí đó.

Nhận xét của báo chí thế giới

Nói rằng Nắng tháng Tám là một màn trình diễn ấn tượng thật chẳng phải là nói quá chút nào… Faulkner không chỉ tích hợp trong cuốn sách này thứ văn phong quyến rũ của sức mạnh và cái đẹp: ông còn cho phép một vài nhân vật của mình, nếu không phải là nhân vật chính, thỉnh thoảng được quyền hành động vô cớ, nằm ngoài những khuôn mẫu xã hội… Nghĩa là, Faulkner tự cho mình lí lẽ và sự thương cảm đối với hệ thống trong thế giới của ông.

J. Donald Adams | New York Times

Quyển sách như rực lửa với sự phẫn nộ dữ dội trước bạo lực, sự ngu ngốc và lòng kiêu hãnh – một quyển sách tuyệt vời.

Spectator

Faulkner có một sức sáng tạo không mệt mỏi, trí tưởng tượng phong phú, và ông thường viết như một thiên thần.

Arnold Bennett

Kodaki
dịch và tổng hợp từ nhiều nguồn

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Tình miệt thứ trong phù sa câu chữ

Published

on

By

Tập truyện ngắn này bao gồm những truyện mà tôi thích. Khi tập hợp để in thành sách, tôi ngồi lựa chọn lại thật kỹ càng, bởi tôi mong muốn trao gởi đi những điều trân quý nhất của mình dành cho độc giả, như một lời tri ân cho những người đã ưu ái đồng hành cùng văn chương của mình.

12 truyện ngắn này là những câu chuyện của miệt đồng bưng chín nhánh sông mà đâu đó trong cuộc đời chúng ta vẫn thường bắt gặp. Xoay quanh những câu chuyện là chữ “tình”. Tôi vẫn thường nghĩ, con người ta trong cuộc đời này chẳng ai thoát khỏi được chữ tình. Chữ tình quấn lấy chúng ta, dắt dìu chúng ta đi qua nỗi buồn, dẫn chúng ta chạm đến niềm vui. Chữ tình khiến chúng ta đắng đót với niềm đau nhưng cũng chính cái chữ tình đó lại là nỗi thương để chúng ta bám víu vào mà sống hết đoạn đời phù sinh thế thái này.

Người viết vì tình mà viết. Người đọc vì tình mà buồn vui theo từng con chữ, xa xót theo từng phận đời, và hả hê với điều thiện lành được hồi đáp sau bao đoạn trường trầm luân.

Có một lần ngồi trên chuyến phà đêm Châu Giang, tôi chợt nghĩ mình chỉ là một dòng phù sa của muôn triệu dòng phù sa đang chảy tràn khắp miệt đồng bưng châu thổ. Tôi đem đến những điều dung dị, chất phác và hào sảng như là bản tính vốn dĩ của người Cửu Long đã ăn sâu vào gốc rễ nội tâm và căn cơ chính mình.

Có bận tôi về Đồng Tháp, ghé cái chợ quê mà hồi nhỏ hay để dành năm trăm, một ngàn để mua dăm ba thứ bánh quê, tôi ngồi sụp xuống và lựa chục loại rồi hí hửng xách lên chạy về khoe với mấy cậu mấy dì. Tôi chẳng thể ăn hết được mớ bánh hôm đó, nhưng vui lạ lùng. Thể như tôi tìm thấy chính mình sau những đãi bôi thị thành. Tôi thấy niềm vui của mình sao giản đơn đến lạ! Hóa ra mỏi gót điêu linh nơi phố xá hào nhoáng thì cái gốc rạ chân quê vẫn là thứ mà tâm tưởng chính tôi luôn hoài vọng.

Có lẽ, dấu chân tôi chưa đi hết nổi dải đất bạt ngàn phù sa miền Tây, đôi tai chưa nghe hết chuyện hào sảng xứ này, đôi mắt chưa thể tận tường hết những thứ đẹp đẽ của sóng nước bưng biền, hay thâm tâm chưa thể trọn vẹn thấu hiểu hết vùng châu thổ, nhưng tôi vẫn luôn thích viết về xứ này. Cái xứ gì mà hổng hết chuyện để viết. Có lần tôi nói vậy với một bạn văn phía Bắc. Bạn nói, thì cứ viết đi, viết đến cạn cùng cuộc đời, chưa chắc viết hết trọn một vùng đất. Bởi đất ôm cả đời người. Người ta sống thác gì đó, gieo neo dâu bể thế nào thì cũng về với đất quê xứ mình mà thôi!

Vậy nên, tôi cứ viết hoài về miền đất này, ngõ hầu đem đến cho độc giả của mình cái “tình” miệt thứ, cái “thương” đồng bưng. Càng viết tôi lại càng thấy mình như mắc nợ vào sóng nước phù sa câu chữ. Viết hoài hổng hết. Viết hoài vẫn cứ muốn viết.

Viết và gởi đến độc giả đã thương yêu câu chữ của mình, cũng như nếu một ai đó hữu duyên cầm trên tay cuốn sách nhỏ này, thì mời bạn một lần lắng lòng lại, lật từng trang sách, nghe tôi kể chuyện buồn miệt thứ. Nhưng mà, người miệt thứ buồn đó rồi lại vui đó, như sóng nước xứ này vơi rồi lại đầy, như phù sa châu thổ muôn đời vẫn dâng người những mùa màng tốt tươi.

Tống Phước Bảo

Đọc bài viết

Phía sau trang sách

Hồ: Một nỗi buồn điềm tĩnh và dịu dàng

Published

on

By

Tiểu thuyết Hồ của Banana Yoshimoto viết về những nỗi đau, những mất mát của con người và cách họ vượt qua nó. Các nhân vật trong Hồ như Chihiro, Nakajima, Mino, Chii… đều có những thương tổn sâu sắc trong quá khứ. Với đề tài như thế, câu chuyện sẽ dễ sa đà vào nhiều trường đoạn cảm xúc nặng nề nhưng Banana vẫn luôn giữ được sự điềm tĩnh, dịu dàng trong văn phong giống như ở những tác phẩm trước đây đã quen thuộc với bạn đọc Việt Nam như: Kitchen, Vĩnh biệt Tugumi, N.P…

Hồ được Banana lấy cảm hứng từ câu chuyện của giáo phái Aum Shinrikyo. Độc giả có thể nhận thấy mô hình công xã mà Nakajima sống ngày còn nhỏ phần nào tương tự với mô hình của giáo phái này. Aum Shinrikyo cũng xuất hiện trong tác phẩm 1Q84 của Murakami Haruki dưới hình thức hư cấu. Qua đó, người đọc thấy được sự khác biệt trong cách khai thác cùng một chủ đề của hai nhà văn. Nếu như trong 1Q84, Haruki đề cập nhiều đến những tác động chính trị – xã hội xoay quanh mô hình phi nhân của Aum thì ở Hồ, Banana chọn một góc nhỏ để viết về hậu chấn tinh thần của những đứa trẻ khi phải chịu sự giáo dục tẩy não trong một cộng đồng không đề cao cái tôi cá nhân. Và chi tiết mà Banana chọn để khắc họa nỗi đau của những đứa trẻ ấy khi lớn lên vừa đơn giản, vừa ám ảnh: Nakajima kẹp vỉ nướng bánh dày vào nách khi ngủ mỗi lần “cảm thấy sắp mơ phải cái gì đáng sợ” bởi đó là vật mà mẹ cậu rất quí; Chii mãi chìm đắm trong những giấc ngủ; Mino sống lặng lẽ từng ngày và đôi khi truyền hộ thông điệp mà người em gái say ngủ muốn nói cho người khác…

Nỗi buồn của các nhân vật dù được Banana viết ra thật nhẹ nhàng nhưng không vì thế mà người đọc có cảm giác hời hợt. Bởi vì, cái đau của họ không phải là cái đau của một người vừa qua cơn khủng hoảng tâm lí, vẫn chưa hết bàng hoàng và không thể chấp nhận hiện thực. Ngược lại, họ tự tách mình ra khỏi chính bản thân mình, đứng ở một nơi xa để ngắm nhìn nỗi đau của mình, chịu đựng nó, chấp nhận nó. Đó là cách để họ vừa giữ lại những kỉ niệm tươi đẹp trong quá khứ, vừa giữ lại nỗi buồn đã tiềm ẩn trong kí ức ấm áp ấy.

Đọc bài viết

Cafe sáng