Đối với một doanh nghiệp, 41 năm là đủ lâu để xây dựng vị trí đứng vững chắc trên thị trường. Tuy nhiên, mỗi câu chuyện thành công đều bắt đầu từ mốc khởi điểm khiêm tốn. Đứng trước một thành phố Sách rộng 3.000 mét vuông sang trọng, mấy người hình dung ra tiền thân của nó là một “Hội sách Phú Thọ” lạc lõng giữa thời mậu dịch bao cấp? Khi nhìn những gian kệ sách ngoại văn được trưng bày như lẽ tất nhiên, có ai bất ngờ khi biết rằng ngày xưa từng có nhiều người cật lực phản đối quyết định bày bán sách ngoại ở Phương Nam vì sợ… ế hàng?

41 năm hình thành và phát triển, thương hiệu “Nhà Sách Phương Nam” của Công ty CP Văn hóa Phương Nam đã gắn bó nhiều thế hệ khách hàng. Một quãng đường không dài mà không ngắn, đồng hành cùng những thăng trầm và chuyển giao của đất nước, bước sang nền kinh tế thị trường và hội nhập cùng bè bạn quốc tế.

Khởi điểm bằng cách xé rào văn hóa thời bao cấp

Quay ngược trở về thời điểm 41 năm trước, Sài Gòn thời bao cấp hoàn toàn khác với một Sài Gòn phóng khoáng bây giờ.

“Nhà sách tự chọn” từng là một khái niệm không tồn tại. Thời bao cấp, không ai được phép xuất bản trật đường ray khỏi quy trình phân phối của Đảng. Có thể hiểu là, các nhà xuất bản sau khi in sách xong thì phải giao cho Công ty Phát hành sách Trung ương hoặc Thành phố. Người đọc nhận sách từ các cô mậu dịch viên với gương mặt lạnh tanh. Hơn nữa, trong hoàn cảnh khó khăn thiếu thốn, sách và tập học sinh thường sử dụng giấy tái chế, dẫn đến chất lượng giấy và chất lượng in đều rất kém.

Không hài lòng với cung cách phân phối lưu thông cũ kỹ này, một nhóm những sinh viên và tri thức trẻ “khát sách” thời bấy giờ đã vận động kêu gọi sự “xé rào trong văn hóa”, cụ thể là thay đổi quá trình xuất bản và phân phối sách. Họ đã không ngần ngại cày xe cuốc bộ đến các nhà xuất bản xin phép liên kết phát hành – một việc chưa hề có tiền lệ tại Sài Gòn. May mắn thay, họ đã nhận được sự ủng hộ của Bí thư Thành ủy thành phố Hồ Chí Minh (mà sau này là Thủ tướng Chính phủ) Võ Văn Kiệt.

Cửa hàng sách đầu tiên của Công ty Văn hóa Tổng hợp trực thuộc Quận 11 (cái tên đúng điệu thập niên 90) ra đời với diện tích rộng 300-400 mét vuông, để khách hàng có thể thoải mái xem sách, lựa chọn và tính tiền. So với thời nay thì chẳng có chi mới mẻ và độc đáo, nhưng mô hình “nhà sách tự chọn” đầu tiên đã gây nên cơn sốt tại Sài Gòn vào năm 1982.

Phương Nam dần mở rộng ra với hai mô hình nhà sách: nhà sách ở mặt bằng độc lập, xây dựng trên các tuyến đường “đinh” tại địa phương và nhà sách trong trung tâm thương mại, đưa các sản phẩm văn hóa sánh ngang với những mặt hàng sang trọng khác. Mỗi nhà sách mới là một dự án lớn được đầu tư nghiêm túc, tỉ mỉ với sự dày công góp sức của tập thể Phương Nam và các đối tác kiến trúc.

Bước chuyển mình quan trọng của Phương Nam khởi điểm từ năm 1992, khi Phương Nam bắt đầu mở rộng sản xuất các hình thức văn hóa phẩm khác. Hãng Phim Phương Nam chào đời, ra mắt hoành tráng bộ phim video “Chuyện tình Mỵ Châu”. Tiếp đó, series “Cổ tích Việt Nam” lên sóng với sự biên kịch của nhà văn Nguyễn Đông Thức, khai thác những nét hài hước trong các câu chuyện cổ, nắm bắt đúng tâm lý thị trường văn hóa phẩm cho thiếu nhi đang thiếu thốn những sản phẩm hay, vui, bổ ích và đậm tính dân tộc. Đến nay, Phương Nam Phim là thương hiệu hàng đầu trong lĩnh vực sản xuất và phát hành phim nhựa, phim video các loại, các chương trình biểu diễn âm nhạc, nghệ thuật… Khán giả nhớ đến Phương Nam qua những tác phẩm điện ảnh “Thiên mệnh anh hùng”, “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”, loạt phim “Cổ tích Việt Nam” và các CD nhạc đi cùng năm tháng của Phạm Duy, Trịnh Công Sơn, Vũ Thành An…

Năm 2008, Công ty Sách Phương Nam ra đời, gia nhập vào “đại gia đình văn hóa” Phương Nam. Những đứa con tinh thần của Phương Nam Book đã đáp ứng gu đọc của đông đảo các bạn độc giả mọi sở thích và lứa tuổi. Tính đến nay, Phương Nam đã liên kết xuất bản hơn 10.000 tựa sách hay và giá trị; khai thác bản quyền các tác giả trong nước và quốc tế Kim Dung, Mạc Ngôn, Thomas Friedman, William Faulkner, Dazai Osamu, Nguyễn Thanh Việt… Tô Hoài, Nguyễn Quang Sáng, Nguyễn Đông Thức, Đỗ Hồng Ngọc, Phạm Công Luận, Nguyễn Ngọc Tư,… Năm 2021, tác phẩm “Không giới hạn” do Phương Nam Book liên kết xuất bản vượt mốc 10.000 bản in – một dấu mốc đáng nhớ.

Bắt đầu từ khao khát có được một địa điểm phân phối sách tự do, dần dần Phương Nam xác định được “định vị” của mình trên bản đồ Việt: trở thành doanh nghiệp dẫn đầu trong lĩnh vực truyền thông văn hóa, mang đến những sản phẩm chất lượng, đa dạng để “chắp cánh tâm hồn Việt”. Tháng 05.2004, với 6 chi nhánh tại các thành phố lớn cùng 20 trung tâm phát hành lớn trong cả nước, Công ty Văn hóa Tổng hợp chính thức đổi tên thành Công ty Cổ phần Văn hóa Phương Nam.

Khi “chắp cánh tâm hồn Việt” trở thành sứ mệnh

Khi đã vững chân trên thị trường phân phối sách, Phương Nam bắt đầu mạnh dạn bước vào các lĩnh vực mới, song hành cùng sự đổi thay của kinh tế đất nước và nhu cầu văn hóa của nhân dân. Bên cạnh việc duy trì mối quan hệ với các đối tác trong nước, Phương Nam bắt đầu kí kết hợp tác với những đơn vị sản xuất và xuất bản quốc tế để khai thác các sản phẩm ngoại văn, văn phòng phẩm và đồ chơi nhập khẩu về thị trường nội địa. Từ những bước làm quen chập chững, hiện nay Phương Nam đã có mối quan hệ làm ăn lâu dài với nhiều thương hiệu lớn (MILAN, Nakabayashi, Artline, Faber-Castell, Staedtler,…). Đến năm 2022, Phương Nam đã có nhiều năm liên tục phát hành hai bộ sách nổi tiếng: “Diary of a Wimpy Kid” và “Guinness World Records” cùng lúc trên thế giới.

Cũng trong thời gian này, Phương Nam bắt tay thử nghiệm một mô hình phổ biến trên thế giới nhưng chưa từng có mặt tại Việt Nam: Thành phố Sách. Đây là những không gian phân phối, trưng bày sách quy mô lớn (trên 1.000 mét vuông), được đầu tư cả về kiến trúc, nội thất và hàng hóa, với mục tiêu không chỉ thỏa mãn nhu cầu khách hàng mà còn nâng cao định vị “sách” trong tâm trí người tiêu dùng.

Thử nghiệm Book City đầu tiên tại địa chỉ Aeon Mall Bình Dương đã nhận được sự ủng hộ của người dân địa phương và Sài Gòn. Tính đến năm 2022, Phương Nam đã thi công và khai trương 5 Book City tại Hà Nội, Sài Gòn và Bình Dương – mỗi địa điểm mang phong cách thời thượng riêng, góp phần tái định hướng và cách tân thương hiệu “Nhà Sách Phương Nam” một cách tổng thể. Đây là những không gian sang trọng được thiết kế như một thành phố thu nhỏ với nhiều khu vực dành riêng cho các đối tượng khác nhau: những góc đọc sách thoải mái dành cho người yêu sách; khu vực book café dành cho người muốn làm việc hoặc thư giãn; khu vực tổ chức giao lưu sách, sự kiện văn hóa cho giới văn nghệ sĩ … 5 Thành phố Sách của Phương Nam cứ thế nhẹ nhàng len lỏi và từng bước xây dựng vị trí vững chắc trong trái tim, chắp cánh tâm hồn Việt.

Những bước chuyển đổi số

Nền móng vững chắc của Nhà Sách Phương Nam là mô hình bán lẻ truyền thống brick-and-mortar. Nhưng khi thị trường kinh doanh sách online với những cái tên quen thuộc như Tiki, Shopee, Fahasa.com bắt đầu có những bước tiến sôi động, Phương Nam không cho phép mình bước chậm hơn. Năm 2010, trang web thương mại điện tử nhasachphuongnam.com ra đời, xác lập vị thế thiết yếu trong hệ sinh thái Phương Nam. Đặc biệt trong giai đoạn 2019-2022, khi dịch bệnh và chỉ thị giãn cách xã hội có những ảnh hưởng sâu sắc đến ngành bán lẻ, trang web lại được đầu tư mạnh mẽ hơn nữa với những chương trình ưu đãi hàng tháng để thu hút và đáp ứng nhu cầu mua sắm của khách hàng.

Năm 2022, công ty mạnh dạn bước sang địa hạt audiobook (sách nói) khi cho ra mắt ứng dụng di động KOMOAudio, khai thác bản quyền sách nói từ Phương Nam Book và các nhà xuất bản khác. Độc giả trên cả nước có thể tiếp cận với kho sách nói và sách điện tử chất lượng uy tín, được phân chia và sắp xếp theo thể loại: văn học Việt Nam, văn học nước ngoài, tủ sách kinh điển phải đọc trong đời, sách kỹ năng sống, kinh tế – kinh doanh, tủ sách thiền định,… và các tủ sách hay đoạt giải.

Cũng trong giai đoạn này, Phương Nam mở rộng truyền thông trên các kênh mạng xã hội để tiếp cận nhóm khách hàng quan trọng: giới trẻ. “Mặt trận online” được phủ sóng từ Facebook, Instagram, LinkedIn và sắp tới đây là TikTok, cập nhật nhanh nhất các sản phẩm vừa ra mắt, xu hướng thị trường và mang đến niềm vui cho khách hàng. Đồng thời, “tạp chí online” Bookish.vn và cộng đồng “Biệt đội Mọt sách” ra đời, thử nghiệm phương cách truyền thông hướng đến những người đọc sâu và cộng đồng trí thức. Những bước đi trên đóng vai trò thiết yếu trong quá trình thiết lập sự hiện diện trực tuyến của Phương Nam.

Vượt rào cản địa lý, chạm tay đến tương lai xa

Trong thời gian 41 năm, câu chuyện của Phương Nam cũng không thể vắng đi những nốt trầm. Năm 2017, cuộc chuyển giao quyền lực quy mô lớn trong ban lãnh đạo chủ chốt Phương Nam cùng báo cáo kinh doanh có phần ảm đạm đã đặt ra câu hỏi khó nói: vắng bóng những con người đã đặt nên nền móng đầu tiên, công ty liệu còn phát triển và theo kịp bước tiến năng động của thời đại không?

Ba năm sau, sự xuất hiện bất ngờ của dịch COVID-19, cùng chỉ thị giãn cách xã hội đã đặt các doanh nghiệp bán lẻ nói chung và chuỗi Nhà Sách Phương Nam nói riêng vào tình thế bấp bênh, khi vẫn phải duy trì doanh thu cân bằng chi phí vận hành, bảo trì và lương cán bộ, công nhân viên làm việc tại hệ thống 60 nhà sách trên toàn quốc.

Những khó khăn liên tục xuất hiện trong thập kỷ qua đã khiến nội bộ Phương Nam đặt ra câu hỏi nghiêm túc về cách vận hành và ưu tiên của mình. Với những tinh chỉnh trong bộ máy nhân sự và mục tiêu kinh doanh, Phương Nam tạm thời đã vượt qua được những thách thức lớn nhất. Sắp tới, công ty tiếp tục đặt con người ở vị trí trung tâm, bồi dưỡng nghiệp vụ nội bộ, xây dựng mối quan hệ thân tình và lắng nghe ý kiến khách hàng cùng đối tác. Khó biết trước tương lai còn gì chờ đợi, nhưng khi thách thức luôn đi cùng với cơ hội, Phương Nam xác định mục tiêu không ngừng thay đổi và hoàn thiện, sẵn sàng đối mặt với con đường phía trước.

Không chỉ mang các sản phẩm văn hóa đến người tiêu dùng, Phương Nam còn chú trọng các hoạt động đóng góp cho cộng đồng. Những năm vừa qua, công ty đã tổ chức nhiều chương trình thiện nguyện, từ quy mô nhỏ như quyên góp quần áo cũ tặng người khó khăn, hiến máu nhân đạo trong nội bộ công ty; đến những chương trình lớn hơn như quyên tặng sách cho các chiến sĩ công an vùng biển đảo, quyên góp tiền và hiện vật cho trẻ em miền Trung sau thiên tai, tặng trang thiết bị – vật tư y tế cho các bệnh viện đang chữa trị bệnh nhân COVID-19. Các dự án vì cộng đồng là nỗ lực của Phương Nam để đóng góp những thay đổi tích cực và bền vững trong những năm sắp tới.

Đếm lại 41 năm, đôi khi đến chính những người gắn bó với Phương Nam từ thời điểm khởi sinh cũng không dám tin vào những bước phát triển này, từ những ngày bao cấp đến khi trở thành một thương hiệu có đủ uy tín trên cả nước, vượt ra ranh giới quận 11, thành phố Sài Gòn để đến với người dân cả nước. Trong tương lai tới, hy vọng Phương Nam viết tiếp những kế hoạch xa xôi hơn, vượt ra biển lớn để khẳng định dấu ấn thương hiệu văn hóa Việt giữa biển lớn toàn cầu.