Trà chiều

Gặp gỡ BGK cuộc thi “Con thương áo Blouse”: Cùng nhìn lại hành trình đáng nhớ

Bookish.vn có cuộc trò chuyện thân tình, gần gũi cùng các giám khảo của cuộc thi “Con thương chiếc áo Blouse”. Tất cả ngồi lại ngẫm nghĩ về hành trình đã qua, chia sẻ những điều đáng nhớ nhất về cuộc thi, các thí sinh nhí cũng như về đất nước thời đại dịch.

Published

on


Vợ chồng tác giả Phạm Công Luận – Đặng Nguyễn Đông Vy

Vì sao anh/ chị quyết định trở thành giám khảo chấm giải cuộc thi này?

Chúng tôi cộng tác với CHIR và cả Phương Nam nên khi Ban tổ chức ngỏ ý thì chúng tôi nhận lời ngay. Chúng tôi thấy cuộc thi là ý hay để thể hiện sự cảm thông và biết ơn đối với các nhân viên y tế đồng thời cũng là một hoạt động khuyến khích trẻ em tham gia những hoạt động lành mạnh trong thời gian giãn cách: đọc sách – viết – vẽ. Tôi luôn mong các bạn nhỏ mạnh dạn bày tỏ cảm xúc thực và suy nghĩ riêng của mình.

Sau hai tháng tổ chức, cuộc thi đã nhận được số lượng bài dự thi phong phú về độ dài bài viết, hình thức trình bày… Anh/ chị có thể nhận xét chung về chất lượng bài dự thi?

Cuộc thi diễn ra ngay trong thời điểm dịch lan rộng và diễn biến phức tạp ở Sài Gòn và thực sự thì trong thời gian vừa qua các anh chị nhân viên y tế đối mặt với nhiều vấn đề khẩn thiết, thậm chí không đủ thời gian liên lạc với gia đình con cái. Vì vậy số lượng bài dự thi nhận được cũng đã vượt mong đợi của chúng tôi. Không dễ có một nhận xét chung về chất lượng bài dự thi, vì vừa viết vừa vẽ, lại có sự chênh lệch tuổi. Có nhiều tranh vẽ rất tốt nhưng ngoài độ tuổi quy định. Hoặc bài viết của một bạn 7 tuổi và 15 tuổi rõ ràng có những sắc thái khác nhau. Các bạn nhỏ bộc lộ cảm xúc nhiều hơn còn các bạn lớn suy tư nhiều hơn, đồng thời khuôn mẫu hơn.

Một số tiêu chí chấm giải mà anh/ chị đặt ra cho hình thức viết thư và vẽ tranh?

Trong khi chấm điểm, các giám khảo cố gắng cân bằng giữa các tiêu chí mang tính kỹ năng hoặc năng khiếu với khả năng diễn đạt cảm xúc tương ứng ở từng lứa tuổi. Nhưng dù sao các giám khảo cũng chỉ đánh giá bài thi với cái nhìn từ bên ngoài. Vì vậy, tôi nghĩ kết quả tốt đẹp nhất của cuộc thi là chính người thân của các bé cảm nhận được tình cảm của con, cháu mình.

Những bài thi đã khắc họa lại những góc nhìn, câu chuyện vô cùng đa dạng của các cô cậu bé “con em nhà bác sĩ” trên cả nước: vui có, buồn có, cảm động có. Anh/ chị có ấn tượng đặc biệt với bài thi nào không?

Các giải thưởng là kết quả chấm thi của nhiều giám khảo và cuộc thi nào cũng có những tiêu chí cơ bản. Nhưng trong thực tế, bài viết khiến tôi cảm động có thể là bài không đoạt giải. Đó có thể là một hình vẽ nguệch ngoạc, hoặc vài chữ viết tay của bé. Nó không khớp với các tiêu chí chấm thi nhưng làm tôi cảm động. Sự kết nối này mang tính riêng tư. Kiểu như, bài văn tả mẹ vụng về của con tôi không đạt điểm cao ở trường, nhưng đó là vẫn món quà quý giá nhất đối với tôi. Vì thế, tôi mừng là Ban tổ chức đã rất hào phóng khi tặng quà cho tất cả các bài dự thi. Đó cũng là lý do chúng tôi quyết định tặng thêm cuốn sách cây nhà lá vườn “Chú bé Thất Sơn” cho tất cả các bài dự thi.

Là một người sống tại Sài Gòn và viết rất nhiều cuốn sách về Sài Gòn, anh/ chị có dự đoán gì về nhịp sống Sài Gòn hoặc những đổi thay đến với thành phố sau dịch bệnh?

Tôi nghĩ, Sài Gòn sẽ vượt qua dịch bệnh, như đã vượt qua nhiều biến cố khác trước đây, bởi vì mỗi người chúng ta đều đang cố gắng theo cách của mình. Chúng ta cũng mở rộng khả năng hợp tác và kết nối với nhau kể cả trong thời gian giãn cách.

*


Gặp gỡ bác sĩ Lan Viên – trưởng dự án Áo Blouse Màu

Các bức tranh, lời nhắn của các bé đã và đang tiếp thêm nhiều động lực cho các nhân viên y tế ở tiền tuyến. Những đồng nghiệp xung quanh chị phản ứng như thế nào với cuộc thi? Có câu chuyện/ lời nhận xét nào khiến chị nhớ nhất không?

Sau khi bài của các con được đăng trên bookisk.vn, mình có hỏi thăm và phỏng vấn một số đồng nghiệp là người thân của các con, mọi người đều cho rằng cảm thấy vô cùng xúc động và thương, cũng có người nhận ra nhiều điều về cảm xúc, về mong ước đơn giản của con mà trước giờ mãi lo toan và chưa nhận ra, và đây cũng là dịp để các con được bày tỏ suy nghĩ của mình về nghề y, nghề của ba mẹ mình. Cuộc thi là cầu nối  nhân văn để các gia đình y tế xích lại gần nhau, để hiểu, để thương và để động viên nhau vượt qua gian khó.

Một câu chuyện vui vui hoặc cảm động xoay quanh những nhân viên y tế trong quá trình tổ chức Con thương chiếc áo Blouse? (Ví dụ: mẹ bận quá không biết con có viết bài…)

Có kha khá các câu chuyện vui và xúc động xung quanh cuộc thi, nhưng điều mình ấn tượng nhất là khi đọc bức thư gửi cho ba của một bạn nhỏ, mình cảm thấy cảm nhận của con thật sâu sắc khi con không chỉ quan tâm đến người thân của mình mà còn quan tâm đến những gì đang diễn ra quanh con một cách tinh tế và sâu sắc, khi phỏng vấn cô bé viết thư cho ba của mình, hỏi vì sao con lại có thể viết bức thư cảm động như thế, cô bé đã trả lời “vì con viết thư bằng trái tim của con” và cô bé ấy còn ước mong mai mốt sẽ được làm bác sĩ giống ba của mình nữa. Hay hình ảnh người bố với hai hàng nước mắt chảy dài khi đọc đến đoạn “Gia đình em đã lâu lắm rồi chưa ăn cơm cùng nhau” vì chợt nhớ, chợt thương, chợt giật mình vì lâu nay không để ý đến cảm xúc của con

Thông qua cuộc thi này, chị kì vọng sẽ lan tỏa những giá trị tích cực nào trong cộng đồng y tế nói riêng và xã hội chung nói chung?

Thông qua cuộc thi, cả CHIR và đồng tổ chức – Nhà sách Phương Nam đều mong muốn san sẻ gánh nặng nơi tiền tuyến, “bạn chăm sóc người dân, chúng tôi chăm sóc bạn và gia đình bạn” là thông điệp chương trình Áo Blouse Màu của CHIR luôn hướng tới. Thông qua việc các con bày tỏ suy nghĩ của các con về nghề y, những tình yêu thương của mình dành cho người thân, chương trình tin rằng nó là một món quà, một sự động viên vô giá dành cho tuyến đầu. Hơn nữa, thông qua chương trình, chúng tôi không chỉ mong muốn giúp các con có “Hè vui – Hè ý nghĩa – Hè an toàn”, hơn hết, chúng tôi mong muốn nuôi nấng tình yêu đọc sách trong các con để các con có thể làm giàu kiến thức, vốn sống của mình và nuôi nấng ước mơ của các con thông qua các trang sách.

*


Trò chuyện cùng chị Tú Khuyên – Trưởng bộ phận Thiết kế – Mỹ thuật Phương Nam Book

Qua những nét vẽ ngây ngô nhưng chân thành của các thí sinh, chị có cảm nhận thế nào về suy nghĩ và tình cảm của các bạn nhỏ? Cũng như điều đọng lại trong chị sau khi cuộc thi khép lại là gì?

Thế giới của trẻ con luôn sinh động, phong phú, đầy sắc màu và vẽ tranh là thứ ngôn ngữ không lời có thể giúp con trẻ cất lên tiếng nói, suy nghĩ và tình cảm của mình. Nếu để ý các chi tiết nhỏ trong tranh, chúng ta sẽ thấy được cách tư duy rất khác nhau ở mỗi bạn và điều này khiến tôi trân trọng. Các bạn nhỏ đã hiểu được vai trò của mình cũng như cảm thông cho nhiệm vụ của ba mẹ, người thân,… chung sức cùng đất nước. Tôi thấy vui và hạnh phúc khi được đồng hành cùng cuộc thi này.

Từng làm giám khảo nhiều cuộc thi vẽ – sáng tạo, chị thấy Con thương chiếc áo Blouse có điểm gì khác/ nổi bật so với những cuộc thi còn lại?

“Con thương chiếc áo Blouse” là một cuộc thi khá đặc biệt đối với tôi. Đặc biệt không chỉ ở đối tượng cuộc thi dành riêng cho các bạn nhỏ có người thân đang làm việc trong ngành Y tế, mà còn là cuộc thi diễn ra ở thời điểm đất nước bước vào giai đoạn chống dịch Covid-19 vô cùng thử thách. Qua những bức tranh, các bạn không chỉ gửi gắm tâm tình của mình đến những người thân yêu mà còn là lời động viên, cổ vũ, tiếp thêm sức mạnh cho các cô chú, anh chị là đồng nghiệp của họ. Đây chắc chắn là liều thuốc tinh thần vô giá giúp họ giảm đi phần nào áp lực.

Chị có đặc biệt ấn tượng với bài thi vẽ nào nhất không? Vì sao?

Tôi khá ấn tượng với bài dự thi của Nguyễn Hồng Hoài Diệp, bức tranh ngập tràn sắc xanh hy vọng cùng ngôi sao vàng Việt Nam, chứa đựng thông điệp rất rõ ràng và ý nghĩa. Hoài Diệp biết cách thể hiện suy nghĩ của mình khi vẽ ra những hành động có thể chung tay góp sức phòng chống dịch Covid-19, với bố cục chắc chắn và màu sắc hài hòa.

Một bài dự thi khác tôi cũng ấn tượng không kém là tranh vẽ của Vũ Thị Ngọc Anh, bạn vẽ rất đẹp và có chiều sâu, thật tiếc khi bạn không có được giải thưởng cao vì nằm ngoài độ tuổi của Nhóm A (nhóm thi vẽ).

*


Chị Hoàng Phương – Giám đốc Marketing Nhà Sách Phương Nam

Vì sao Nhà Sách Phương Nam tham gia tổ chức cuộc thì này? Và vì sao lại chỉ dành cho đối tượng là con em của nhân viên y tế mà không mở rộng áp dụng cho tất cả các trẻ em?

Trong suốt gần 40 năm hoạt động, Nhà Sách Phương Nam đã thực hiện nhiều chương dành cho cộng đồng như tặng sách cho thư viện trường, tặng sách cho các chiến sĩ hải đảo xa xôi, các quân khu, lữ đoàn, tặng sách và đồ dùng học tập cho hàng ngàn trẻ em có hoàn cảnh khó khăn ở miền Trung.

Khi những làn sóng Covid-19 liên tiếp đổ ập vào Việt Nam, các nhân viên y tế là lực lượng tiên phong chống dịch, họ đã để lại gia đình, người thân để xông pha nơi tuyến đầu. Tôi còn nhớ có bài dự thi, trong đó bé có cả ba mẹ đều làm ngành y, bé viết “đã mấy tuần ba đi trực liên tục ở cơ quan không về, mẹ cũng đi làm”, bài khác thì “Gia đình em đã lâu lắm rồi chưa ăn cơm cùng nhau”.

Qua chương trình, chúng tôi muốn bày tỏ sự biết ơn đến đội ngũ nhân viên y tế vì những cống hiến của họ trong cuộc chiến chống đại dịch Covid-19, cũng là một lời nhắn nhủ đến các nhân viên y tế là xã hội quan tâm đến họ.

Điều gì làm chị ấn tượng nhất từ cuộc thi?

Phải nói là học được thì đúng hơn. Qua cuộc thi, tôi thấy các bé từ 5, 6 tuổi cũng đã phần nào hiểu về đại dịch, về công việc của ba mẹ, người thân mình khi là nhân viên y tế trong đại dịch. Tôi nghĩ trẻ con dù nhỏ như thế nào đi nữa đều nhạy cảm với những chuyện đang diễn ra xung quanh chúng, và chúng có những cảm xúc, những suy nghĩ rất riêng mà nhiều khi người lớn chúng ta sẽ bất ngờ khi biết được. Sự nhạy cảm của các bé, tôi không biết là tốt hay không tốt, nhưng cũng là một cái gì đó giúp cảnh tỉnh người lớn chúng ta cần quan tâm nhiều hơn đến cảm giác, suy nghĩ của con trẻ.

Và Nhà Sách Phương Nam sẽ tiếp tục có những hoạt động ý nghĩa cho con em NVYT trong thời gian sắp tới?

Chắc chắn rồi. Mà không chỉ dành riêng cho con em nhân viên y tế, chúng tôi sẽ triển khai có nhiều hoạt động dành cho các đối tượng trẻ em nói chung, vừa tạo ra sân chơi bổ ích dành cho các em, vừa để lan tỏa niềm vui đọc sách. Qua các chương trình chúng tôi đã đang và sẽ tổ chức, chúng tôi hi vọng có ngày càng nhiều em biết đến sách, tìm đọc sách và coi sách như một phần không thể thiếu của mình.

*

Cảm ơn ban giám khảo đã dành thời gian trò chuyện cùng Bookish.vn. Cuộc thi “Con thương chiếc áo Blouse” được hy vọng sẽ tạo nên làn sóng lan tỏa yêu thương từ hậu phương gửi đến tiền tuyến, nhắc chúng ta nhớ về những giá trị tốt đẹp của tình thân, tình đồng bào ngay trong thời điểm khó khăn.

Hết.

Trà chiều

Phim chiếu rạp dùng AI thay thế hoa hậu Thùy Tiên: Vô hồn hay cảm xúc?

Published

on

Chiều 4/8, buổi ra mắt phim "Chốt đơn!" diễn ra tại TP HCM. Tại sự kiện, ê-kíp chia sẻ: “Đạo diễn và nhà sản xuất đã tìm ra phương án để thay thế diễn viên chính, để bộ phim có thể được ra rạp. Chúng tôi đã sử dụng công nghệ AI để thay thế nữ chính”.

Trong phim, vai nữ chính Hoàng Linh (trước đó hoa hậu Thùy Tiên thể hiện) vẫn được giữ nguyên, song mặt của Thùy Tiên đã được can thiệp công nghệ AI để làm khác đi. Ngoài ra, ê-kíp cũng sử dụng giọng lồng tiếng để thay thế giọng của Thùy Tiên.

Dân mạng và những người đã xem phim đều tranh luận về việc AI trông giống hay khác Thùy Tiên

Song theo ghi nhận, vì can thiệp công nghệ AI nên hình ảnh của nữ chính tỏ ra thiếu tự nhiên. Biểu cảm nhân vật không mượt mà. Hạn chế này bộc lộ rất rõ ở những chuyển cảnh hay khi nhân vật thay đổi thái độ. Ngoài việc Hoàng Linh trông giống hay khác Thùy Tiên, hình ảnh AI còn gây tranh luận vì độ thật - giả, khả năng truyền tải cảm xúc, vô hồn hay gợi được sự đồng cảm? Đó cũng là lo ngại ban đầu của các đạo diễn cũng như nhiều khán giả.

Việc sử dụng AI để "đổi đầu", "thay mặt" diễn viên trong phim không chỉ đặt ra những tranh cãi về mặt kỹ thuật và cảm xúc, mà còn chạm đến những câu hỏi lớn hơn về đạo đức, quyền con người và vai trò của con người trong thế giới ngày càng bị chi phối bởi trí tuệ nhân tạo. Khi công nghệ có thể can thiệp vào hình ảnh, giọng nói, thậm chí là tạo ra một bản sao số hoàn hảo của một con người, ranh giới giữa thật và ảo đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Trong bối cảnh đó, việc tìm hiểu và trang bị kiến thức về AI không còn là điều xa vời dành riêng cho các chuyên gia công nghệ, mà đã trở thành nhu cầu thiết yếu với mọi cá nhân trong xã hội hiện đại. Hai cuốn sách dưới đây có thể là khởi đầu lý tưởng:

EIGHT - 8 Cách Làm Chủ Trí Thông Minh Nhân Tạo

Cuốn sách cung cấp một cái nhìn thực tế, rõ ràng và gần gũi về cách AI đang dần ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của đời sống, từ công việc, giáo dục đến các mối quan hệ cá nhân. Lee Ji-sung đưa ra những lời khuyên giúp người đọc không bị tụt lại phía sau, đồng thời biết cách sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, chứ không phải đối thủ đáng sợ. Đây là cuốn sách dành cho bất kỳ ai đang cảm thấy lo lắng hoặc tò mò trước tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ.

2030 - Những Xu Hướng Lớn Sẽ Định Hình Thế Giới Tương Lai

Không chỉ dừng lại ở AI, 2030 phác họa một bức tranh toàn cảnh về tương lai: dân số già hóa, đô thị hoá cực đoan, phụ nữ nắm giữ vai trò kinh tế, v.v.. Xã hội ngày càng lớn, tiền kỹ thuật số thay thế tiền mặt, và tất nhiên AI hiện diện trong mọi mặt đời sống. Với góc nhìn liên ngành (xã hội học, kinh tế học, công nghệ), tác giả giúp người đọc hiểu được rằng thế giới đang chuyển động theo một logic mới, và ta cần chuẩn bị để thích nghi với logic ấy.

Đọc bài viết

Trà chiều

Sài Gòn – Hồi sinh từ ký ức, vươn mình đến tương lai

Từ ngày 1/7/2025, cái tên “Sài Gòn” chính thức trở lại trên bản đồ hành chính Việt Nam. Đây không phải là tên thành phố, mà là tên của một phường trung tâm thuộc TPHCM. Một sự thay đổi tưởng chừng kỹ thuật, hành chính, nhưng lại gợi lên những suy tư lớn hơn: về ký ức đô thị, về cách chúng ta gọi tên một vùng đất và về hướng đi của tương lai giữa dòng chảy đổi mới.

Published

on

Từ nay, người dân sẽ phải làm quen với những tên gọi mới, địa giới mới và cả cách quản lý mới. Nhưng giữa tất cả những đổi thay ấy, cái tên “Sài Gòn” không trở lại như một nỗi hoài niệm, mà như một sợi chỉ đỏ âm thầm nối liền ký ức và hiện tại: bền bỉ, lặng lẽ nhưng chưa từng đứt đoạn. Một cái tên chưa bao giờ mất đi trong tâm thức người dân, nay được trả về đúng vị trí của nó: chính danh và được ghi nhận.

Tên cũ hồi sinh, đô thị vươn mình

Không chỉ hiện diện trong ký ức của hàng triệu người dân, Sài Gòn còn là mạch nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều thế hệ người viết, người sáng tác. Trong đó, có thể kể đến tác giả Phạm Công Luận - một cây bút gắn bó lâu năm với Phương Nam Book và được xem là người dành trọn tâm huyết để viết về Sài Gòn. Gần như mỗi năm, ông lại cho ra đời một tác phẩm mới, nhưng điều đặc biệt là dù đã viết rất nhiều năm, rất nhiều sách, ông vẫn luôn tìm ra được những góc nhìn mới, tinh tế và giàu cảm xúc về vùng đất này.

Từ Sài Gòn ngoảnh lại trăm năm, Hồi ức Phú Nhuận,đến Có một thời ở Chợ LớnMade in Sài Gòn - hai tác phẩm vừa được phát hành đầu năm nay, những trang viết của ông như một hành trình gom nhặt lại những ký ức xưa cũ về Sài Gòn. Chính những tác phẩm ấy là bằng chứng cho thấy: Sài Gòn không chỉ tồn tại trên bản đồ, mà sống động trong văn hóa, tâm tưởng và cả trong từng chi tiết đời sống hàng ngày của người dân.

Bởi vậy, khi cái tên “Sài Gòn” trở lại trong một vị trí hành chính cụ thể, đó không đơn thuần là sự phục dựng danh xưng, mà là sự thừa nhận giá trị văn hóa, tinh thần mà vùng đất này đã và đang mang trong mình. Nhưng câu chuyện không chỉ dừng ở ký ức hay bản sắc. Việc sáp nhập, thay đổi đơn vị hành chính lần này còn là một phần trong chiến lược cải tổ toàn diện, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, tinh gọn bộ máy và hướng đến một đô thị hiện đại.

Bởi vậy, mô hình hành chính mới không đơn thuần là tinh gọn bộ máy, mà còn là cơ hội để đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, hiện đại hóa quản lý, nâng cao chất lượng dịch vụ công và cuộc sống người dân. Đây là một phần trong chiến lược phát triển bền vững, toàn diện và hội nhập sâu rộng mà Việt Nam đang theo đuổi. Và để chiến lược đó đi vào thực tế, không thể thiếu sự góp sức của mỗi cá nhân - những người đang sống, làm việc, học tập và trực tiếp cảm nhận từng thay đổi nhỏ nhất trong đời sống hàng ngày.

Đổi mới không chỉ đến từ chính sách, mà bắt đầu từ chính chúng ta - những người kiến tạo nên diện mạo mới cho đô thị mỗi ngày.

Thế hệ trẻ giữ vai trò tiên phong trong hành trình đổi mới

Đổi mới không phải là khẩu hiệu treo tường, mà là từng hành động cụ thể mỗi ngày: một sinh viên chọn học thêm kỹ năng mềm; một kỹ sư chủ động cập nhật công nghệ mới; một giáo viên thay đổi cách giảng dạy để học sinh dễ tiếp cận tri thức hơn. Con đường học vấn không chỉ là hành trang cá nhân, mà còn là cách mỗi người góp phần xây dựng quốc gia trong thời đại tri thức. Như lời Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói: “Mỗi ngày làm việc là một ngày kiến tạo”. Và với người trẻ hôm nay, sự kiến tạo ấy chính là học tập, là tư duy phản biện, là sự dấn thân vào hành trình đổi mới - không chỉ để thay đổi bản thân, mà còn để thay đổi xã hội.

Những thay đổi ấy đang diễn ra ở khắp nơi: từ miền núi, hải đảo xa xôi đến các đô thị trung tâm hay những vùng sáp nhập mới. Và câu chuyện của Sài Gòn hôm nay - một địa danh cũ trở lại trong hình hài hành chính mới chỉ là một lát cắt trong bức tranh cải tổ rộng lớn mà cả nước đang cùng nhau vẽ nên.

Tên gọi có thể đổi. Địa giới có thể gộp. Nhưng khát vọng vươn lên, ý chí tự cường và tinh thần làm chủ vận mệnh thì vẫn còn nguyên vẹn, thậm chí mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Sài Gòn hôm nay đang bước vào một hành trình mới: hành trình của hiện đại, của tinh gọn, của đổi mới. Nhưng trên hết, đó là hành trình mà trong đó, người dân không chỉ là đối tượng của thay đổi, mà là chủ thể kiến tạo.

Một cái tên trở lại. Và cả một thời đại mới - bắt đầu.

Thùy Dương

Đọc bài viết

Trà chiều

Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam có gì khác các nước đồng văn?

Published

on

Mỗi năm vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, Việt Nam và các nước đồng văn như Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản lại cùng nhau chào đón một dịp lễ truyền thống mang đậm dấu ấn văn hóa phương Đông: Tết Đoan Ngọ. Dù tên gọi và nghi lễ có phần khác biệt, ngày lễ này đều gắn liền với ý nghĩa thanh lọc cơ thể, xua đuổi bệnh tật và bảo vệ sức khỏe trong thời khắc giao mùa quan trọng của năm. Từ bữa cơm "diệt sâu bọ" của người Việt, tục uống rượu hùng hoàng ở Trung Quốc, đến gội đầu và xông hơi bằng thảo dược ở Hàn Quốc; Tết Đoan Ngọ không chỉ phản ánh đời sống tâm linh mà còn cho thấy sự giao thoa và phát triển đa dạng của các nền văn hóa Á Đông.

Nguồn gốc và tục lệ Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam

Ở nước ta, Tết Đoan Ngọ được dân gian gọi bằng một cái tên dân dã: Tết diệt sâu bọ vì người ta tin rằng khi ăn món đầu tiên trong ngày này thì sâu bọ, giun sán trong người sẽ bị chết hết. Theo nhà nghiên cứu văn hóa Trần Ngọc Thêm, ngày Tết này của Việt Nam có nguồn gốc chung với các dân tộc Bách Việt sinh sống ở khu vực Nam Trung Hoa và Bắc Đông Dương. Đây là vùng canh tác lúa nước lâu đời, nơi khí hậu mùa hè nóng bức ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người. Tuy nhiên, nhờ vào kinh nghiệm quan sát thời tiết để canh tác, người dân nơi đây đã hình thành nên Tết Đoan Ngọ như một nghi lễ nhằm thích ứng và tận dụng quy luật tự nhiên trong chu kỳ khí hậu hàng năm. 

Đặc biệt hơn, đây còn là ngày mang tính biểu tượng của ngày giỗ Quốc Mẫu Âu Cơ - ngày vô cùng quan trọng trong đời sống văn hóa tâm linh của mỗi người dân Việt. Ca dao ông cha ta có câu: Tháng Năm ngày tết Đoan Dương/ Là ngày giỗ Mẹ Việt Thường Văn Lang.  

Theo truyền thống của dân tộc Việt, người dân ăn tết Đoan Ngọ bằng sự cúng lễ. Tại các làng xã có lễ thần tại đình, đền; ở thôn, xóm có cúng tại miếu còn trong mỗi gia đình, mâm cỗ được dâng lên tổ tiên. Vì đây là thời điểm tiết trời nắng gắt nhất trong năm (Cực Âm – tiết Hạ chí), nên các món ăn thường là đồ nguội, mát mang tính hàn. Những món không thể thiếu trong mâm cỗ cúng Tết Đoan Ngọ ở khắp 3 miền là rượu nếp (cơm rượu) và trái cây. Trái cây được chọn có hình tròn như vải, mận (miền Nam gọi là mận bắc), hạt sen (làm chè). 

Ngoài ra, ẩm thực Tết Đoan Ngọ cũng có nhiều điểm khác nhau ở 3 miền. Miền Bắc thường có bánh gio trên bàn cúng, từ Thanh Hóa vào đến Huế thường nấu xôi ăn với thịt vịt. Người dân từ Đà Nẵng đến Quảng Ngãi thường cho trẻ nhỏ vào vườn hái quả ăn, một số ít gia đình nấu xôi chè cúng lễ. Trong khi đó, người nông dân miền Nam thường đúc bánh lọt, nấu chè trôi nước và xôi gấc cúng tổ tiên rồi cả nhà quây quần cùng nhau ăn. Với tư duy tiếp biến làm mới cách chế biến, trang trí, phong vị các món chay truyền thống cùng mong muốn giao thoa ẩm thực 3 miền, bạn có thể tham khảo công thức món chè trôi nước tam sắc trong cuốn Thanh tịnh mâm cỗ Việt của hai tác giả Hồ Đắc Thiếu Anh Nguyễn Hồ Tiếu Anh.

Nguồn gốc và tục lệ Tết Đoan Ngọ ở Trung Quốc 

Khác với Việt Nam, ý nghĩa ngày tết Đoan Ngọ của người Trung Hoa gắn với tích về ông Khuất Nguyên nước Sở cuối thời chiến quốc. Là một nhà thơ và chính trị gia nước Sở, ông nổi tiếng vì lòng yêu nước và tài văn chương. Sau khi bị vu cáo và thất sủng, ông sống trong đau khổ và sáng tác thiên "Ly Tao" thể hiện nỗi lòng. Những ngày cuối đời, ông bị đày đến Giang Nam, rồi trong tuyệt vọng, đã tự vẫn bằng cách ôm đá nhảy xuống sông Mịch La. Theo truyền thuyết ấy, hàng năm người ta tổ chức ngày mồng 5 tháng 5 là ngày Tết Đoan Ngọ để tưởng nhớ ông. 

Cũng theo tích trên, sau khi Khuất Nguyên trầm mình xuống sông Mịch La, người dân Trung Quốc xưa đã tổ chức chèo thuyền ra cứu ông nhưng không thành. Từ đó, truyền thống đua thuyền rồng vào ngày Tết Đoan Ngọ ra đời để tưởng niệm ông. Ngoài ra, người Trung Quốc còn giữ nhiều phong tục đặc trưng trong dịp lễ này như đeo túi thơm để xua đuổi tà ma, hái thuốc, hái trà và tổ chức lễ hội rước rồng ở một số vùng dân tộc thiểu số như người Mèo.

Hoạt động đua thuyền rồng trong ngày Tết Đoan Ngọ

Về ẩm thực, người Trung Quốc ăn bánh ú (zongzi) với nhiều loại nhân tùy vùng như thịt, đậu xanh, long nhãn, trứng muối hay bột dẻ…và uống rượu hùng hoàng - một loại rượu có pha khoáng chất màu vàng, được tin là có thể xua đuổi sâu bọ và tà khí.

Nguồn gốc và tục lệ ở Hàn Quốc 

Còn tại xứ sở kim chi, ngày Tết Đoan Ngọ được biết đến với tên gọi Dano (단오) hay Surinal (수릿날). Ở đây, “Suri” có nghĩa là “Thần”, là “cao”, tức là vị thần tối cao, ám chỉ mặt trời. Tết Đoan Ngọ báo cho mọi người biết ánh nắng chói chang của mùa hè sắp lan tỏa khắp nơi, cây cối hoa màu cũng sắp tới thời điểm sinh trưởng tốt tươi nhất trong năm. Người ta tổ chức các hoạt động ăn chơi nhằm tượng trưng cho sức mạnh và sự cường tráng, cầu nguyện cho mùa màng bội thu không bị sâu bệnh phá hoại.

Phong tục tập quán truyền thống tiêu biểu nhất của Hàn Quốc trong ngày Tết Đoan Ngọ là đấu vật truyền thống Ssireum. Trước kia, người giành chiến thắng trên sân đấu vật thường được thưởng một con bê. Vào ngày Tết Đoan Ngọ xa xưa, phụ nữ thường kéo nhau ra suối gội đầu bằng nước lá cỏ Thạch Dương Bồ, rồi chơi đánh đu. Đến cả các cô gái đài các giới thượng lưu ngày thường chỉ quanh quẩn trong dinh thự, nhưng tới Tết Đoan Ngọ cũng được cha mẹ cho phép ra ngoài ngắm cảnh.

Bánh Suritteok và Yaktteok là hai loại bánh truyền thống làm từ gạo, các loại hạt và lá cây được người Hàn thưởng thức trong ngày 5/5 này. Nếu như bánh Suritteok chỉ đơn giản là chiếc bánh ngải cứu hình bánh xe thì những chiếc bánh Yaktteok đa dạng hơn khá nhiều. Cũng được làm từ gạo không dính nấu chín nhưng không phải với lá ngải cứu mà với các loại hạt khác nhau và tạo thành những hình dáng phong phú.

Như vậy, không chỉ là dịp đánh dấu bước chuyển quan trọng trong chu kỳ mùa vụ và thời tiết, Tết Đoan ngọ còn là tấm gương phản chiếu bản sắc văn hóa riêng của các quốc gia Á Đông. Dù cùng chung cội nguồn từ nền văn minh nông nghiệp lúa nước và chịu ảnh hưởng của triết lý phương Đông, mỗi dân tộc lại sáng tạo nên những phong tục, nghi lễ mang màu sắc riêng. Việc tiếp nối và gìn giữ các giá trị này không chỉ giúp mỗi dân tộc lưu giữ ký ức văn hóa truyền thống, mà còn góp phần tạo nên sự đa dạng và sâu sắc trong di sản tinh thần chung của khu vực.

Hà Nhi

Đọc bài viết

Cafe sáng